Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 kwietnia 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. M. , B. M.,

A. K. ,Z. P.

przeciwko Skarbowi Państwa – Państwowe Gospodarstwo (...) S.

o ustalenie

na skutek apelacji powódek A. K. i Z. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu

z dnia 10 kwietnia 2015 r. sygn. akt I C 619/14

1. oddala apelację;

2. zasądza od powódek A. K. i Z. P. na rzecz Skarbu Państwa- Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwoty po 2 700zł (dwa tysiące siedemset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Teresa Rak SSA Anna Kowacz-Braun SSA Marek Boniecki

I ACa 16/16

UZASADNIENIE

wyroku Sadu Apelacyjnego

dnia 22 kwietnia 2016 r.

Powodowie: A. M., B. M., A. K., Z. P. w pozwie wniesionym przeciwko pozwanemu Skarbowi Państwa – Państwowe Gospodarstwo (...) S. domagali się ustalenia w trybie art. 189 k.p.c,, że majątek – grunty leśne należące do J. M., przejęte na podstawie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1994r., a położone w B. i L., aktualnie województwo (...), powiat (...), jednostka ewidencyjna K., L., nr działek (...), dawne numery parceli: (...) stanowią współwłasność powodów – spadkobierców J. M. – tj. A. M., B. M., A. K., Z. P. z uwagi na fakt, że areał majątku leśnego był mniejszy, niż 25 ha, co w konsekwencji uniemożliwiało stosowanie przepisów w/w dekretu wobec majątku J. M.. Ponadto powodowie wnieśli o zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Pozwany Skarb Państwa – Państwowe Gospodarstwo (...) S. reprezentowane przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu wg norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 10 kwietna 2015 r. Sąd Okręgowy w Nowym Sączu oddalił powództwo i odstąpił od obciążania powodów kosztami zastępstwa procesowego strony pozwanej.,

Orzeczenie to Sąd Okręgowy poprzedził następującymi ustaleniami:

Dekretem przyznania spadku z dnia 5 września 1936r. (...)Sąd Okręgowy w Tarnowie przyznał spadek po zmarłym w dniu 15 marca 1936r. w L. M. B. (1) – jego bratu W. B. w całości. W. B. zrzekł się spadku protokołem z dnia 25 czerwca 1936r. I.A. 2/36 i wpis prawa własności nieruchomości należących do spadkodawcy M. B. (1) został dokonany w sposób następujący: 1/ 12/48 części realności lwh (...) i(...)ks. gr. gm. N. na rzecz M. B. (2), 2/ majętność Ż. (...). tab. O., gm. kat. L. na rzecz A. B. w 1/6 części i na rzecz J. B. w 5/6 części, 3/ realność lwh(...)ks. gr. gm. L. objęta przy Sądzie Grodzkim w C. na rzecz J. B. w całości.

J. M.. B. ujawniona została w arkuszu posiadłości gruntowej gromada katastralna L., liczba porządkowa 38 z dnia 20.06.1946r. jako posiadacz gruntu opisanego w arkuszu tj. min. parcel: (...). Na czerwiec 1944r. jako posiadacz w/w parcel w arkuszu posiadłości gruntowej nr domu(...)był ujawniony M. B. (3).

Protokołem przejęcia z 1945r. – przejęto majątek leśny B. i L. będący wyłączną własnością ob. M. – obiekt leśny w powiecie N., objęty (...) księgi gruntowe uszkodzone – na własność Skarbu Państwa, na podstawie dekretu PKWN z dnia 12.XII.1944r. ( DZ.U.R.P. z dnia 27.XII.1944r. ) o przejęciu niektórych lasów na własność Skarbu Państwa oraz Delegacji Dyrekcji(...). Powierzchnie przejmowanego majątku leśnego określono na 44 ha. Aktualnie działka leśna o nr(...)ma pow. 13,81 ha, zaś działka o nr (...) ma powierzchnię 11,84 ha – łącznie 25,65 ha. Powyższe działki nie mają założonej księgi wieczystej.

Pismem z dnia 7 stycznia 1994r. J. M. zwróciła się do Ministra Przekształceń Własnościowych Departamentu Reprywatyzacyjnego o zwrot przejętego w 1945r. przez Skarb Państwa majątku, podkreślając rażące naruszenie prawa, a to z uwagi na fakt, że przejęte grunty leśne miały powierzchnię poniżej 25 ha, co wykluczało zastosowanie dekretu PKWN z dnia 12 grudnia 1944r.

W odpowiedzi, pismem z dnia 11 stycznia 1995r. poinformowano J. M., że ustalenie, iż nieruchomość nie podlega przepisom dekretu z dnia 12 grudnia 1944r. może uzyskać przed sądem powszechnym.

J. M. zmarła w dniu 20 października 2006r. Spadek po niej nabyły dzieci: A. M., Z. P., A. K. i B. M. po 1/4 części każde z nich. A. B. zmarła w dniu 4 kwietnia 1982r.

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów urzędowych i prywatnych przedłożonych przez strony, których wiarygodność nie budziła wątpliwości.

W oparciu o powyższe ustalenia Sąd Okręgowy uznał, że powództwo o ustalenie nie zasługuje na uwzględnienie.

Zgodnie z treścią art. 189 kpc powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Wyroki ustalające, wydane na podstawie art. 189 k.p.c. mają charakter deklaratywny i jako środek ochrony prawnej służą usunięciu sporu lub stanu niepewności co do prawa lub stosunku prawnego.

Powództwo o ustalenie może być uwzględnione gdy zostaną spełnione dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny decydujący o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda warunkujących skuteczność powództwa i wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda. Badanie drugiej z przesłanek tj. prawdziwości twierdzeń powoda może nastąpić dopiero po ustaleniu istnienia interesu prawnego. Pojęcie interesu prawnego w rozumieniu powołanego przepisu, traktowane jest jako szczególny rodzaj klauzuli generalnej i oznacza obiektywną konieczność ( potrzebę prawną ) udzielenia ochrony określonej sferze prawnej, gdy powstała sytuacja, która grozi naruszeniem prawa przysługującego uprawnionemu, bądź powstała wątpliwość co do jego istnienia – wyrok Sądu Najwyższego z dn. 19.11.1996r. IIICZP 115/96, OSN 1997 nr 4 poz. 35, z dn. 20.12.1979r. IIIZP 78, OSP 1980, nr 11 poz. 196 ). Dominujący w doktrynie prawa i orzecznictwie sądowym jest pogląd, że możliwość wytoczenia powództwa o zasądzenie, wydanie wyłącza interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie, gdyż każde powództwo o świadczenie, wydanie mieści w sobie żądanie ustalające. Aby dochodzić świadczenia, wydania należy wskazać istnienie prawa lub stosunku prawnego z którego wynika świadczenie, wydanie. Powództwo o ustalenie nie przysługuje zatem jeżeli zainteresowany może w innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw – vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września2004r. IICK497/03. Brak jest interesu prawnego, o którym mowa w art. 189 k., jeżeli istnieje możliwość wystąpienia z roszczeniem windykacyjnym lub roszczeniem odszkodowawczym – vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2000r. IVCKN 686/00.

W rozpatrywanej sprawie powodowie mogą osiągnąć pełnię swoich praw wytaczając powództwo o wydanie nieruchomości – do czego dążą, o czym świadczy chociażby treść udzielonych pełnomocnictw ( o odzyskanie lasów B. i Ś. położonych w L.). Uwzględnienie powództwa o ustalenie nie jest równoznaczne z wydaniem nieruchomości. W przypadku odmowy wydania nieruchomości nawet po uzyskaniu korzystnego dla powodów rozstrzygnięcia w sprawie o ustalenie, podniesienia zarzutu zatrzymania, rozliczenia nakładów powodowie zmuszeni byliby do wytoczenia kolejnej sprawy o wydanie nieruchomości, a ma to istotne znaczenie dla powodów, chociażby z punktu widzenia ewentualnych kosztów procesu oraz zasady bezpośredniości dowodów w procesie, co mogłoby prowadzić do ponownego przeprowadzania dowodów połączonych z kosztami.

Wobec braku interesu prawnego powodów w wytoczeniu powództwa o ustalenie powództwo jako bezzasadne podlegało oddaleniu.

O kosztach procesu orzeczono na zasadzie art. 102 k.p.c.

Sąd nie uwzględnił wniosku pełnomocnika powodów o odroczenie rozprawy albowiem adwokat wykonujący zawód w kancelarii adwokackiej – a w takiej wykonuje zawód pełnomocnik powodów – oraz w spółkach obowiązany jest zapewnić zastępstwo w przypadku urlopu lub innej przemijającej przeszkody ( np. choroby ), tak aby prowadzone przez niego sprawy nie doznały uszczerbku – art. 37 a ustawy z dnia 26 maja1982r. DZ. U. z 2014r. poz. 635 prawo o adwokaturze. Zgodnie zaś z art. 25.3 powołanej ustawy w wypadku gdy adwokat prowadzący sprawę nie może wziąć osobiście udziału w sprawie lub wykonać osobiście poszczególnych czynności w sprawie może on udzielić substytucji. Pełnomocnik powodów złożył wniosek do tut. sądu o odroczenie rozprawy z powodu choroby dołączając zaświadczenie lekarskie. Nie złożył jednak oświadczenia, że nie był w stanie zapewnić zastępstwa substytucyjnego.

Apelację od tego wyroku wniosły powódki A. K. oraz Z. P., które skarżyły go w całości i zarzuciły:

1.naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść zaskarżonego wyroku, to jest:

- art. 214 i 214 ¹ k.p.c. poprzez nieodroczenie rozprawy z dnia 10 kwietnia 2015 r. pomimo złożenia zaświadczenia od biegłego lekarza sądowego, poświadczającego niemożność stawiennictwa pełnomocnika powodów na terminie rozprawy; a w konsekwencji powyższego art. 379 pkt 5 k.p.c. – nieważności postępowania z uwagi na pozbawienie strony możliwości obrony jej praw;

- art. 189 k.p.c. poprzez jego błędną interpretacją i przyjęcie, że powodom nie przysługuje roszczenie z art. 189 k.p.c. w sytuacji, gdy powodowie posiadają interes prawny w ustaleniu, że są właścicielami nieruchomości, która została odebrana ich poprzednikom prawnym, wbrew zasadom dekretu z 1944 r., z uwagi an areał posiadanej nieruchomości (poniżej 25 ha), nieuprawniający do dokonania nacjonalizacji lasu; rzeczony interes prawny wynika z samego faktu utraty własności;

- art. 299 k.p.c. przez nieprzeprowadzenie dowodu z zeznań powodów w charakterze stron na okoliczność interesu prawnego w ustaleniu prawa własności terenów leśnych, przejętych na podstawie dekretu z 1944 r.;

- art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z opinii biegłego d.s. geodezji na okoliczności wskazane w treści pozwu, co w konsekwencji uniemożliwiło stronie udowodnienie faktów, których wywodzi skutki prawne;

2. naruszenie przepisów praw materialnego, a to: art. 222 k.c. i następne kodeksu cywilnego poprzez jego błędną interpretację, że powodom służy roszczenie o wydanie nieruchomości w sytuacji, gdy zgodnie z literalnym brzmieniem przepisu art. 222 k.c. i nast. działu V k.c. roszczenia o wydanie rzeczy przysługują właścicielowi nieruchomości; z uwagi na treść wskazań odnośnie własności w załączonym wypisie z rejestru gruntów nieruchomości powodom nie przysługuje przymiot własności nieruchomości leśnej, co z kolei uniemożliwia dochodzenie roszczeń we wskazanym przez Sąd w treści uzasadnienia trybie; a w konsekwencji nierozpoznanie istoty sprawy.

Mając powyższe na uwadze apelujący wnieśli o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Strona pozwana wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego na rzecz skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja powódek jest nieuzasadniona.

Ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny został przyjęty za własny przez Sąd Apelacyjny ponieważ wyprowadzony on został z dowodów, których ocena odpowiada wszelkim wskazaniom z art. 233 §1 k.p.c. Do tego wszystkie ustalenia wynikają z dowodów z dokumentów, których autentyczność i pochodzenie nie była kwestionowana przez strony. W apelacji także nie podniesiono zarzutów dotyczących błędów w ustalonym stanie faktycznym czy też błędnej oceny dowodów w związku z czym wystarczy poprzestać na tych ogólnych stwierdzeniach by uczynić zadość wymogom z art. 382k.p.c.

W pierwszej kolejności odnieść się należy do najdalej idącego zarzutu to jest nieważności postępowania z uwagi na pozbawienie powodów możności obrony ich prawa – art. 379 pkt 5 k.p.c. na skutek nieodroczenia rozprawy w dniu 10 kwietnia 2015 r.

Sąd Okręgowy nie uwzględniając wniosku pełnomocnika powodów o odroczenie tej rozprawy nie naruszył art. 214 § 1 k.p.c. Przepis ten stanowi, że rozprawa ulega odroczeniu między innymi gdy nieobecność strony jest wywołana nadzwyczajnym wydarzeniem lub inną znaną sądowi przeszkodą, której nie można przezwyciężyć. Z literalnej treści przepisu nie wynika, by chodziło o przeszkody stojące po stronie pełnomocnika strony niemniej jednak w art. 214 ¹ § 1 k.p.c. określono, że usprawiedliwienie niestawiennictwa z powodu choroby stron, ich przedstawicieli ustawowych, pełnomocników, świadków i innych uczestników postępowania wymaga przedstawienia zaświadczenia potwierdzającego niemożność stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie sadu, wystawionego przez lekarza sądowego.

Pełnomocnik powodów przed rozprawą wysłał jedynie faks z wnioskiem o odroczenie i zaświadczeniem (k.163, 164). W dniu 15 kwietnia 2015 r. nadeszło za pośrednictwem Poczty to pismo wraz z kserokopią zaświadczenia (k. 169, 170). Kserokopia ta nie została poświadczona za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika powodów, a więc nie stanowi dokumentu o jakim mowa w art. 214 ¹ § 1 k.p.c. Do tego z treści tej kopii wynika, że badanie przeprowadzono 8 kwietnia 2015 r. i badany nie może stawić się w dniu 9 kwietnia 2015 r. w Sądzie Okręgowym w Kielcach. Obok podano dwie sygnatury i wpisano „i inne”. W informacji o przewidywanym terminie zdolności do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienie podano 20 kwietnia 2015 r. Z powyższego wynika, że profesjonalny pełnomocnik powodów nie został zaskoczony nagłą chorobą w dniu rozprawy i stosownie do art. 37 a i art. 25.3 ustawy z dnia 26 maja1982r. DZ. U. z 2014r. poz. 635 prawo o adwokaturze winien zapewnić swe zastępstwo poprzez udzielenie pełnomocnictwa substytucyjnego. Jak trafnie zauważył Sąd Okręgowy we wniosku o odroczenie pełnomocnik powodów nie podał braku możliwości udzielenia takiego pełnomocnictwa.

Nie odraczając rozprawy Sąd Okręgowy nie naruszył praw powodów do obrony ich praw. Do tego trzeba zgodzić się z poglądem powołanym w odpowiedzi na apelację, że nawet w sytuacji istnienia obligatoryjnych przesłanek odroczenia rozprawy z art. 214 § 1 k.p.c., uchybienie powołanemu przepisowi przez sąd nie musi powodować nieważności postępowania, jeżeli z okoliczności sprawy wynika, że strona już zajęła stanowisko co do wszystkich kwestii prawnomaterialnych w postępowaniu, zgłosiła wszystkie istotne dowody dla poparcia swoich tez i ustosunkowała się do twierdzeń strony przeciwnej. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie bowiem stanowisko strony pozwanej wyrażone w odpowiedzi na pozew było znane powodom jeszcze przed pierwszą rozprawą, która odbyła się 13 lutego 2015 r. Na rozprawie tej wręczono pełnomocnikowi strony pozwanej pismo powodów będące odpowiedzią na odpowiedź na pozew. Kolejne pismo strony pozwanej odnoszące się, zgodnie z wezwaniem sądu do pisma powodów, zostało wysłane do pełnomocnika powodów w dniu 4 marca 2015 r. (dowód nadania k. 157). Do rozprawy w dniu 10 kwietnia 2015 r. powodowie działający przez pełnomocnika nie podjęli próby odniesienia się do pisma strony pozwanej wysłanego 4 marca 2015 r., a co więcej we wniosku o odroczenie rozprawy pełnomocnik nie zwrócił uwagi na chęć zajęcia stanowiska w związku z twierdzeniami strony pozwanej. Także w apelacji nie podano podjęcia jakich działań uniemożliwiono powodom na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2015 r. ograniczając się do zarzutu nieuwzględnienia wniosku o odroczenie z zaświadczeniem podpisanym przez lekarza sadowego. Jest to zdecydowanie za mało by twierdzić, że zachodzi nieważność postępowania.

W sprawie nie doszło też do naruszenia art. 299 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c.

Przez wyjaśnienie spornych okoliczności rozumieć należy taki stan rzeczy, w którym albo nastąpiło uzgodnienie między stronami spornych dotychczas okoliczności, albo też zostały one wyjaśnione na korzyść strony powołującej dowody. Niedopuszczalne jest pominięcie zaoferowanych środków dowodowych z powołaniem się na wyjaśnienie sprawy, jeżeli ocena dotychczasowych dowodów prowadzi, w przekonaniu sądu, do wniosków niekorzystnych dla strony powołującej dalsze dowody. Oznaczałoby to bowiem pozbawienie jednej ze stron możliwości udowodnienia jej twierdzeń. Sytuacja taka jednak nie zachodzi, gdy teza dowodowa jest nieistotna dla rozstrzygnięcia lub proponowany środek jest nieprzydatny dla jej udowodnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 maja 2007 r., IV CSK 41/07, Lex nr 346211).

Z sytuacją taką jak w ostatnim zdaniu powołanego orzeczenia Sądu Najwyższego mamy doczynienia w niniejszej sprawie.

To Sąd ocenia czy dany fakt ma istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227k.p.c.), czy fakt ten wymaga udowodnienia (art. 228, 229 i 230 k.p.c.), czy dany środek dowodowy nie jest wykluczony (art. 246 i 247 k.p.c.), wreszcie czy okoliczność na którą dowód został zgłoszony nie została już dostatecznie wyjaśniona (art. 217 § 2 k.p.c.). Prowadzi to do wniosku, że Sąd nie jest związany wnioskami dowodowymi stron, w tym sensie że ma obowiązek przeprowadzić każdy zawnioskowany dowód.

Sąd Okręgowy postanowieniem wydanym na rozprawie w dniu 10 kwietnia 2015 r. oddalił wnioski powodów o dopuszczenie dowodu z opinii biegłych, świadków i powodów jednak w apelacji nie podniesiono zarzutu naruszenia art. 217 § 2 lub 3 k.p.c. co ważne bo Sąd II instancji bada naruszenie prawa procesowego tylko w granicach podniesionych zarzutów.

Niemniej jednak stwierdzić należy, że w świetle wcześniejszych uwag pominięcie tych dowodów było trafne bowiem podstawą wydanego wyroku była ocena tego czy powodowie posiadają interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c.. Oceny tej nie mogły zmienić zeznania stron bowiem chodzi o obiektywną ocenę interesu prawnego, a nie subiektywne przekonanie powodów o celowości dochodzenia ustalenia.

Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. jest kategorią obiektywną. Jest to obiektywna (czyli rzeczywiście istniejąca), a nie tylko hipotetyczna (czyli w subiektywnym odczuciu strony) potrzeba prawna uzyskania wyroku odpowiedniej treści występująca wówczas, gdy powstała sytuacja rzeczywistego naruszenia albo zagrożenia naruszenia określonej sfery prawnej. Praktycznie rzecz biorąc, interes prawny występuje wtedy, gdy sam skutek, jaki wywoła uprawomocnienie się wyroku ustalającego, zapewni powodowi ochronę jego prawnie chronionych interesów, czyli definitywnie zakończy spór istniejący lub prewencyjnie zapobiegnie powstaniu takiego sporu w przyszłości, a jednocześnie interes ten nie podlega ochronie w drodze innego środka (wyroki Sądu Najwyższego: z 4 października 2001 r., I CKN 425/2000, Lex nr 52719; z 8 maja 2000 r., V CKN 29/2000, Lex nr 52427; z 14 marca 2012, II CSK 252/2011, Lex nr 1168726 ).

W utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego oraz doktrynie przyjmuje się, że interes prawny nie zachodzi z reguły, gdy zainteresowany może na innej drodze osiągnąć w pełni ochronę swoich praw (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 czerwca 1997 r., II CKN 201/97, M. Praw. 1998/2/3, z dnia 21 stycznia 1998 r., II CKN 572/97, Lex nr 50644; z dnia 5 października 2000 r., II CKN 750/99, Lex nr 51801; z dnia 29 marca 2001 r., I PKN 333/00, OSNP2003/1/12; z dnia 22 listopada 2002 r., IV CKN 1519/00 Lex nr 78333; z dnia 4 stycznia 2008 r., III CSK 204/07, Lex nr 395051). Nie ma zatem interesu prawnego ten, kto może poszukiwać ochrony prawnej w drodze powództwa o zasądzenie świadczeń pieniężnych (np. gdy dług stał się już wymagalny) lub niepieniężnych (np. gdy prawo własności zostało już naruszone przez pozbawienie lub zakłócenie posiadania w rozumieniu art. 222 § 1 lub 2 k.c.). Zasada ta opiera się na założeniu, że – po pierwsze, wydanie wyroku zasądzającego możliwe jest, jeżeli także ustalona zostanie legitymacja czynna powoda, oraz – po drugie, że wyrok tylko ustalający istnienie stosunku prawnego nie zapewni ostatecznej ochrony prawnej, ponieważ nie jest – w przeciwieństwie do wyroków zasadzających – wykonalny na drodze egzekucji sadowej.

Wszystko to prowadzi do wniosku, że w sprawie nie doszło do naruszenia art. 189 k.p.c.. Powodowie mogli wystąpić z dalej idącym powództwem o wydanie nieruchomości. W takiej sprawie badane by było ich prawo do zgłoszenia żądania wydania, a wyrok uwzględniający powództwo zlikwidowałby stan niepewności co do ich prawa własności. Natomiast nawet uwzględnienie ich powództwa opartego na art. 189 k.p.c. nie powodowałoby wprost dojścia do władania nieruchomością, co mogłoby stanowić w dalszym ciągu stan zagrożenia dla powodów.

Z powyższych rozważań wynika także, że nie doszło do naruszenia art. 222 k.c. i nast. działu V k.c.

Jak już zostało powiedziane powództwo o ustalenie może być uwzględnione gdy zostaną spełnione dwie przesłanki merytoryczne: interes prawny decydujący o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda warunkujących skuteczność powództwa i wykazanie prawdziwości twierdzeń powoda. Badanie drugiej z przesłanek tj. prawdziwości twierdzeń powoda może nastąpić dopiero po ustaleniu istnienia interesu prawnego. W niniejszej sprawie z uwagi na przyjęty brak interesu prawnego Sąd nie przeszedł do badania prawdziwości twierdzeń powodów, a więc nie oceniał roszczenia pod katem wskazanych przepisów prawa materialnego. Z drugiej zaś strony oddalenie powództwa z art. 189 k.p.c. nie stoi na przeszkodzie badania praw powodów w sprawie o wydanie nieruchomości.

Mając powyższe na uwadze orzeczono na podstawie art. 385 k.p.c.

Sąd Apelacyjny nie uwzględnił wniosku pełnomocnika powodów o odroczenie rozprawy w dniu 22 kwietnia 2016 r. Przesłany faksem wniosek nie zawiera informacji o niemożności udzielenia pełnomocnictwa substytucyjnego, a z kopii zaświadczenia (wystawionego przez tego samego lekarza sądowego co poprzednio) wynika, że badanie odbyło się 18 kwietnia 2016 r. a przewidywana niezdolność do stawienia się na wezwanie lub zawiadomienia trwać ma do 25 kwietnia 2016 r. W zaświadczeniu tym nie podano też sygnatury niniejszej sprawy. W tej sytuacji w pełni aktualne pozostają wcześniejsze rozważania dotyczące nieuwzględnienia wniosku o odroczenie rozprawy z 10 kwietnia 2015r.

O kosztach orzeczono zgodnie z zasada odpowiedzialności za wynik procesu wyrażoną w art. 98 k.p.c.

W uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 września 2013 r., sygn. akt I CZ 183/12 (Lex nr 1388472) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że orzekanie o kosztach procesu dokonywane jest na podstawowej zasadzie odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.) oraz uzupełniających ją zasadach kompensaty, słuszności i zawinienia (art. 100 do 104 ¹ i art. 110 k.p.c.). Przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania jednej z zasad uzupełniających powinno być połączone z ustaleniem, że okoliczności sprawy przemawiają za odstąpieniem od zasady ogólnej. Wskazane wyjątki nie mogą być interpretowane rozszerzająco.

W odniesieniu do zasady słuszności w art. 102 k.p.c. określone zostały przesłanki, których zaistnienie warunkuje możliwość obciążenia strony przegrywającej jedynie częścią kosztów albo nieobciążania jej w ogóle tymi kosztami. Obejmują one wystąpienie w sprawie wypadków szczególnie uzasadnionych, które powodują, że zasądzenie kosztów na rzecz wygrywającego przeciwnika w całości, a nawet w części, byłoby sprzeczne z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2013 r., V CZ 131/12, niepubl.; z dnia 16 stycznia 2013 r., II CZ 154/12, niepubl.). Zalicza się do tych "wypadków" okoliczności związane z przebiegiem postępowania, jak charakter dochodzonego roszczenia, jego znaczenie dla strony, przedawnienie roszczenia, subiektywne przekonanie o zasadności roszczenia wsparte na obiektywnych podstawach, które jednak doznaje osłabienia w postępowaniu apelacyjnym. Do warunków leżących poza procesem należy sytuacja majątkowa i życiowa strony (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2012 r., I CZ 26/11, niepubl.). Zwolnienie strony od kosztów sądowych nie stanowi samodzielnie o występowaniu szczególnie uzasadnionego wypadku, ale może być przyczynkiem do rozważenia, czy taki wypadek zachodzi (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CZ 51/11, niepubl.). Zakwalifikowanie konkretnego przypadku, jako "szczególnie uzasadnionego" wymaga rozważenia całokształtu okoliczności sprawy łączących się z charakterem żądania poddanego pod osąd, przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego.

Zaistniała w rozpoznawanej sprawie sytuacja – przy uwzględnieniu powyższego stanowiska – przemawiała za trafnością zastosowania zasady odpowiedzialności za wynik sprawy.

Apelujący powodowie poznali motywy zaskarżonego orzeczenia mimo to zamiast skorzystać ze wskazywanej im drogi zgodnej z utrwaloną linią orzecznictwa zdecydowali się na wniesienie apelacji. To oczywiście jest prawo strony jednak decydując się na takie działanie powodowie winni liczyć się z kosztami poniesionymi przez stronę przeciwna w postępowaniu apelacyjnym.

Wysokość zasądzonych kosztów zastępstwa procesowego wynika z art. 99 k.p.c. i § 6 pkt 7 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

SSA Teresa Rak SSA Anna Kowacz – Braun SSA Marek Boniecki