Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 czerwca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 czerwca 2016 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę pomostową

na skutek apelacji wnioskodawcy J. P.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 11 czerwca 2015 r. sygn. akt V U 3469/14

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 1160/15

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 16 czerwca 2016 r.

Wyrokiem z dnia 11 czerwca 2015 r., że Sąd Okręgowy w Kielcach oddalił odwołanie J. P. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 24 czerwca 2014 roku odmawiającej prawa do emerytury. Sąd Okręgowy ustalił, że J. P. urodził się (...). W dniu 30 maja 2014 roku złożył wniosek o przyznanie emerytury. Zarówno we wniosku o emeryturę jak i w toku postępowania przed sądem przyznał, że nadal pozostaje zatrudniony w (...) Sp. z o.o. W okresie od 19 lutego 1979 roku do 26 lipca 2002 roku był zatrudniony w Hucie (...) S.A w O.. W dniu 22 lutego 2013 roku były pracodawca wystawił ubezpieczonemu świadectwo pracy w szczególnych warunkach wskazując, że ubezpieczony w okresie od 19 lutego do 31 marca 1985 roku wykonywał prace na stanowisku wykańczanie wyrobów walcowanych i ciągnionych - sortowacz – ekspedytor gotowych wyrobów wydziału walcowni drobnej wymienione w wykazie A dziale III, poz. 12 pkt. 9 i od 1 kwietnia 1985 roku do 26 lipca 2002 roku na stanowisku wykańczanie wyrobów walcowanych i ciągnionych - sortowacz – odbiorca dostawca materiałów na oddziale w ekspedycji wydziału walcowni drobnej wymienionej w wykazie A, dziale III poz. 12 pkt. 9 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 3 MHiPM z dnia 30 marca 1985 roku. W tym czasie ubezpieczony wykonywał prace związane z ekspedycją m.in. odbierał gotowy materiał z produkcji, pobierał próby dla zakładu badawczego, ładował gotowe wyroby na samochody lub wagony. W czasie przebudowy ciągu technologicznego na oddziale walcarek lub pieców pomagał przy usuwaniu gorącej zendry i złomu przy piecach. Ekspedycja jest przedłużeniem ciągu technologicznego składającego się z pieców walcarek, wykańczalni w ramach tych samych hal i tym samym klimatem i pod nadzorem tego samego kierownika Zadaniem ekspedycji było przejęcie finalnego wyrobu, składowanie wyrobu gotowego, poprawienie wyglądu i załadunek na samochody i wagony, rozładunek gazu technicznego, który przychodził do palników acetylotlenowych. Prace tego rodzaju wykonywał ubezpieczony. Od 31 grudnia 2003 roku do nadal ubezpieczony jest zatrudniony w (...) Sp. z o.o. w O.. Pracodawca w dniu 29 maja 2014 roku wystawił świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, wskazując, że ubezpieczony od 1 stycznia 2006 roku do 31 grudnia 2008 roku wykonywał prace wymienione w wykazie A dziale III poz. 12 pkt 4 na stanowisku wykańczanie wyrobów walcowanych i ciągnionych - operatora urządzeń do wykańczania wyrobów walcowanych i ciągnionych - operatora urządzeń do wykańczania wyrobów profilowych w walcowni oraz od 1 marca 2014 roku do nadal na stanowisku obsługa walcarek i ciągarek oraz urządzeń pomocniczych w walcowni i ciągarni – walcownik - walcownik stali w walcowni średniej wymienione w wykazie A dział III, poz. 11 pkt 29 załącznika nr 1 do zarządzenia Nr 3 MHiPM z dnia 30 marca 1985 roku Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku. Przez cały okres wykonywał prace ekspedytora gotowych wyrobów, sortowacza, odbiorcy i dostawcy. Od stycznia 2009 roku pracował jako operator urządzeń do wykańczania wyrobów profilowych. Zaskarżoną w sprawie niniejszą decyzją organ rentowy uznał za udokumentowany na dzień złożenia wniosku łączny okres zatrudnienia w wymiarze 38 lat, 8 miesięcy i 29 dni w tym żadnego okresu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Okręgowy zważył, że odwołanie jest niezasadne. Emerytury pomostowe zapowiedziane w art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zostały wprowadzone do systemu ubezpieczeń społecznych przez ustawę z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych, która weszła w życie w dniu 1 stycznia 2009 roku i dotyczą ubezpieczonych zatrudnionych w szczególnych warunkach i szczególnym charakterze (urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku). Zastąpiły one emerytury w niższym wieku przyznawane na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach pracy lub w szczególnym charakterze. Prawo do tego świadczenia było nabywane z reguły w niższym niż wiek emerytalny wieku, pod warunkiem wykazania piętnastoletniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. Cechą charakterystyczną emerytur pomostowych jest ich przejściowy charakter, zgodnie bowiem z art. 16 ustawy, prawo do tego świadczenia ustaje nie tylko z dniem śmierci uprawnionego, ale również z dniem poprzedzającym dzień nabycia prawa do emerytury, z dniem osiągnięcia przez uprawnionego wieku 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn, jeżeli uprawniony nie ma prawa do emerytury ustalonego decyzją organu rentowego (por. szerzej uwagi zawarte w Prawo do emerytury - komentarz do ustaw z orzecznictwem - I. Jędrasik - Jankowska, K. Jankowska - LexisNexis Warszawa 2011, s. 34 i nast.). Z uwag tych płynie wniosek o odrębnym charakterze obu tych świadczeń (emerytur w niższym wieku i emerytur pomostowych). W przedmiotowej sprawie spornym było, czy wnioskodawca spełnił wszystkie przesłanki wymagane do nabycia prawa do emerytury pomostowej. Organ rentowy odmówił wnioskodawcy przyznania wnioskowanego świadczenia z uwagi na fakt, że wnioskodawca nadal pozostaje w stosunku pracy oraz nie udokumentował 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych. Wydając rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie, Sąd nie podzielił stanowiska prezentowanego przez wnioskodawcę. Zgodnie z treścią art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz. U. z 2008 r. Nr 237 poz. 1656 z późń. zm.) prawo do emerytury pomostowej, z uwzględnieniem art. 5-12, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r.;

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat;

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn;

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn;

5) przed dniem 1 stycznia 1999 r. wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

6) po dniu 31 grudnia 2008 r. wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Odstępstwo od zasady wynikającej z art. 4 pkt 6 ustawy (tzn. obowiązku wykonywania pracy w szczególnych warunkach po dniu 31 grudnia 2008 r.) zawężone jest jednak wyłącznie do tych ubezpieczonych, którzy na dzień 1 stycznia 2009 r. legitymują się okresem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, ale wyłącznie w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych. Nie wystarczy zatem wykazanie się na ten dzień wymaganym okresem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, albowiem konieczne jest także, aby praca ta była pracą w warunkach szczególnych w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych (art. 49 pkt 3). Według zaś art. 49 powołanej ustawy prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która: po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 (pkt 1), spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12(pkt 2), w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 (pkt 3). Wszystkie wyżej wymienione przesłanki muszą zostać spełnione kumulatywnie, przy czym rozwiązanie stosunku pracy oraz osiągnięcie wieku emerytalnego może nastąpić po dniu 31 grudnia 1998 roku. Istotnym jest jednak, aby wszystkie te warunki zostały przez ubezpieczonego zrealizowane najpóźniej w dacie wydania przez organ rentowy decyzji w przedmiocie przyznania świadczenia. Taki też pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2006 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt I UK 154/05 (LEX nr 272581), wskazując, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, warunki nabycia prawa do wcześniejszej emerytury muszą być spełnione łącznie w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. Podkreślono przy tym, że w postępowaniu odwoławczym od decyzji odmawiającej prawa do tego świadczenia sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. W niniejszej sprawie bezspornym zaś było, że wnioskodawca nadal pozostaje w stosunku pracy, co potwierdził w odpowiedzi na odwołanie od zaskarżonej decyzji. W tej sytuacji zbędnym było zatem – zdaniem Sądu – rozstrzyganie o zasadności żądania zgłoszonego przez ubezpieczonego w zakresie ustalenia, czy legitymuje się on co najmniej 15 – letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Norma art. 100 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przewiduje bowiem, że prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Tymczasem jedna z przesłanek łącznie warunkujących nabycie prawa do emerytury pomostowej w oparciu o art. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych tj. i rozwiązanie stosunku pracy na dzień wydania decyzji nie zostały przez wnioskodawcę zrealizowane. Podnieść należy, iż skarżący może wystąpić z ponownym wnioskiem o przyznanie mu emerytury pomostowej po spełnieniu wszystkich warunków niezbędnych do przyznania tego świadczenia. Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ §1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelacją od wyroku wniósł J. P. zaskarżając wyrok w całości. Zarzucił naruszenie prawa materialnego – art. 3 ust. 1 i 3 oraz 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych przez uznanie, że nie zostały spełnione przesłanki do nabycia emerytury. Wniósł o zmianę wyroku i orzeczenie zgodnie z pozwem, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W uzasadnieniu wnioskodawca zacytował treść powołanych przepisów i podniósł, że świadkowie potwierdzili wykonywanie przez niego pracy w szczególnych warunkach przez 15 lat. Wszystkie przesłanki wymienione w art. 4 ustawy zostały spełnione. Powołał orzecznictwo sądów potwierdzające okoliczność, że decydujące znaczenie ma rodzaj pracy, a nie zajmowane stanowisko. W końcowym akapicie wskazał, że w celu ograniczenia ryzyka utraty źródła utrzymania w wypadku rozwiązania stosunku pracy ukształtowała się praktyka występowania przez ubezpieczonych będących pracownikami zatrudnionymi w warunkach szczególnych do organów rentowych z wnioskami o ustalenie prawa do emerytury pomostowej jeszcze przed rozwiązaniem stosunku pracy i ustalenia przez te organy faktu spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich poza rozwiązaniem stosunku pracy warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej w postępowaniu poprzedzającym wydanie decyzji o odmowie przyznania tego świadczenia.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie jest nierozwiązanie ostatniego stosunku pracy wnioskodawcy i pozostawanie w stosunku pracy w dacie składania wniosku, przez trwanie postępowania przed organem rentowym i sądem, w tym w dacie wyroku sądu pierwszej i drugiej instancji. Nie ulega żadnej wątpliwości, że w tej sytuacji nie został spełniony warunek przysługiwania prawa do emerytury pomostowej określony w art. 4 pkt 7 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2008 r. Nr 237 poz. 1656 z późń. zm.), zwanej dalej „ustawą”, przewidujący obowiązek rozwiązania z pracownikiem stosunku pracy. Jak wynika z treści apelacji, skarżący stoi na stanowisku, że brak rozwiązania stosunku pracy nie stanowi przeszkody w ustaleniu przez organ rentowy, a w wypadku odwołania od decyzji odmownej przez sąd, spełnienia pozostałych warunków przysługiwania prawa do emerytury. Stanowisko to nie znajduje uzasadnienia w obowiązujących przepisach.

W niniejszej sprawie Sąd Okręgowy ostatecznie (co wynika z uzasadnienia wyroku) nie zajął się kwestią spełniania przez skarżącego jednanego z warunków przysługiwania prawa do emerytury pomostowej w postaci wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach (chociaż niekonsekwentnie i niepotrzebnie prowadził w tym zakresie postępowanie dowodowe i ustalał charakter prac), ponieważ nie miał on wpływu na rozstrzygnięcie. Sąd nie mógł też orzec jedynie o spełnieniu przez ubezpieczonego przedmiotowego warunku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest organem właściwym do wydawania decyzji ustalającej nabycie przez ubezpieczonego prawa do konkretnego świadczenia z ubezpieczeń społecznych (np. emerytury), a nie rozstrzygającej o spełnieniu poszczególnych warunków do tego świadczenia przez ubezpieczonego. Ustalenie przez organ rentowy uprawnienia do świadczenia z ubezpieczeń społecznych następuje na podstawie decyzji wydawanej w oparciu o art. 83 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i jest możliwe wówczas, gdy ubezpieczony spełni wszystkie warunki wymagane do nabycia prawa. Jeśli ubezpieczony nie spełni któregokolwiek z tych warunków, to wydanie takiej decyzji nie jest możliwe. Wówczas organ rentowy wydaje decyzję odmawiającą ustalenia prawa do świadczenia ubezpieczeniowego (emerytury), z powołaniem się na to, że ubezpieczony nie spełnił wszystkich warunków koniecznych do nabycia prawa. Bezspornym jest, że skarżący nie rozwiązał stosunku pracy. Wobec tego nie ulega wątpliwości, że nie spełnił on jednego z warunków ustalenia (nabycia) prawa do emerytury, wymaganego przez powołany wyżej art. 4 pkt 7 ustawy. Zgodnie z treścią art. 15 ust. 1 ustawy prawo do emerytury pomostowej powstaje z dniem spełnienia warunków wymaganych do nabycia prawa, zatem brak spełnienia chociaż jednego z warunków powoduje odmowę przyznania świadczenia, bez konieczności sprawdzania pozostałych przesłanek przysługiwania prawa do świadczenia.

W tym stanie rzeczy prawo odwołującego się do emerytury pomostowej nie powstało i organ rentowy miał podstawy faktyczne i prawne do wydania decyzji odmownej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2000 r., II UKN 147/00, OSNAPiUS 2002 nr 16, poz. 389). Postępowanie w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych toczące się przed sądem ma na celu przeprowadzenie pełnej, merytorycznej kontroli decyzji wydanej przez organ rentowy w przedmiocie ustalenia prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych. Z tej przyczyny zasadniczo wyłączone jest stosowanie w takiej sprawie art. 189 k.p.c. (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 1987 r., OSNCP 1988, nr 10, poz. 132 i z dnia 5 lipca 1995 r., OSNCP 1995, nr 24, poz. 299 oraz wyroki z dnia 4 listopada 1971 r., I PR 344/71, OSNCP 1972, nr 5, poz. 89; z dnia 9 stycznia 1986 r. I PRN 107/85, LEX nr 14639; z dnia 23 lutego 1999 r. I PKN 597/98, OSNCP 2000, nr 8, poz. 301). Wyrok ustalający istnienie lub nieistnienie stosunku prawnego lub prawa jest dopuszczalny w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wyjątkowo i tylko wówczas, gdy przepis tak stanowi, np. w sprawach o ustalenie istnienia lub nieistnienia obowiązku ubezpieczenia, obowiązku opłacania składek, zwrotu nienależnego świadczenia. Natomiast regułą jest, że sąd ubezpieczeń społecznych w trybie rozpoznania odwołania od decyzji organu rentowego „przyznaje" konkretne świadczenie lub określa jego wysokość (por. wyrok Sądu Najwyższego z 25 kwietnia 2008 r., I UK 267/07, LEX nr 607443). Nie jest zatem dopuszczalne w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych wydanie wyroku ustalającego spełnienie przez ubezpieczonego niektórych warunków wymaganych do nabycia prawa do świadczenia lub wyroku warunkowego, przyznającego to świadczenie na przyszłość z chwilą rozwiązania stosunku pacy.

Nie jest znana Sądowi Apelacyjnemu rzekoma praktyka występowania przez pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych do organów rentowych z wnioskami o ustalenie prawa do emerytury pomostowej jeszcze przed rozwiązaniem stosunku pracy i ustalenia przez te organy faktu spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich poza rozwiązaniem stosunku pracy warunków nabycia prawa do emerytury pomostowej w postępowaniu poprzedzającym wydanie decyzji o odmowie przyznania tego świadczenia. W obowiązującym stanie prawnym w sytuacji pozostawania w stosunku pracy i wystąpienia do organu rentowego o przyznanie emerytury pomostowej, organ ten może tylko wydać decyzję odmowną ze względu na brak rozwiązania umowy o pracę, ewentualnie badając ogólny staż pracy bądź staż pracy w warunkach szczególnych zaznaczyć w uzasadnieniu decyzji, jaki staż organ rentowy uznaje. Jednak po odwołaniu się od takiej decyzji sąd poprzestaje na oddaleniu odwołania wobec niespełnienia warunku rozwiązania stosunku pracy i nie bada kwestii stażu pracy jako pozostającej bez wpływu na rozstrzygnięcie (patrz powyższe uwagi).

Wobec powyższego na podstawie art. 385 kpc orzeczono jak w sentencji wyroku.

Tadeusz Piesowicz Krystian Serzysko Monika Kowalska