Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 marca 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi, XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zasądził od Skarbu Państwa – Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Ł. na rzecz G. L. kwotę 5.952 złote tytułem zwrotu kosztów przejazdu za okres od 29 kwietnia 2013 roku do 24 marca 2015 roku z ustawowymi odsetkami od dnia 26 listopada 2015 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 900 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego powoda.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

Powód G. L. podjął służbę w Służbie Więziennej w dniu 1 lutego 1995 roku w Areszcie Śledczym w Ł., potem pełnił służbę w Zakładzie Karnym nr 1 w Ł., następnie został przeniesiony służbowo do Centralnego Zarządu Służby Więziennej w W. w 2009 roku. Od dnia 1 lutego 2010 roku powód został przeniesiony z urzędu do Zakładu Karnego nr 1 w Ł.. Następnie powód w związku z pełnieniem funkcji zastępcy Prezydenta Z. powód przebywał na urlopie bezpłatnym, zaś z dniem 1 września 2012 roku przeniesiono go do służby w Zakładzie Karnym w G. (w tym okresie przyznawano powodowi zwrot kosztów dojazdu). Rozkazem Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 26 kwietnia 2013 roku powód G. L. został przeniesiony z urzędu do pełnienia służby z Zakładu Karnego w G. na stanowisko dyrektora Zakładu Karnego nr 1 w Ł. od dnia 29 kwietnia 2013 roku. Opłata za bilet odcinkowy miesięczny imienny według taryfy normalnej (tam i z powrotem) ważny w pociągach (...) w klasie 2 na odcinku Ł. –Z. wynosi 248 złotych. W dniu 12 września 2013 roku powód wystąpił do Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Ł. o zwrot kosztów przejazdu do miejsca pełnienia służby i z powrotem, wskazując, iż zamieszkuje w Z.. Pozwany nie uwzględnił wniosku.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, iż powództwo podlegało uwzględnieniu. Sąd podniósł, iż podstawę prawną roszczeń stanowi art. 73 ust 3 pkt 6 ustawy z dnia z dnia 9 kwietnia 2010 roku o Służbie Więziennej (Dz.U Nr 79 poz.523 ze zm) oraz §15 ust 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 4 lutego 2011 roku w sprawie należności przysługujących funkcjonariuszowi na obszarze kraju i przeniesień (Dz.U Nr 31 poz 155). Sąd podniósł, iż powołany art. 73 ust 3 pkt 6 ustawy o Służbie Więziennej znajduje się w rozdziale 9 dotyczącym zmiany warunków pełnienia służby funkcjonariuszy, związanym z przeniesieniem funkcjonariusza z urzędu do pełnienia służby w innej jednostce organizacyjnej w myśl art. 69 ust 1 powołanej ostatnio ustawy. Art. 73 ust 3 ustawy o Służbie Więziennej zawiera zamknięty katalog należności, do których uzyskania uprawniony jest funkcjonariusz na stałe przeniesiony z urzędu do innej miejscowości. Należności, o których mowa w komentowanym przepisie, wypłaca na pisemny wniosek funkcjonariusza jednostka organizacyjna Służby Więziennej, do której został on przeniesiony, w terminie 30 dni od dnia złożenia wniosku. W myśl art. 73 ust 3 pkt 6 funkcjonariuszowi przeniesionemu z urzędu do pełnienia służby w innej miejscowości przysługują należności w postaci zwrotu kosztów przejazdu do miejsca pełnienia służby i z powrotem, w przypadku gdy członkowie rodziny, o których mowa w art. 176, pozostają w dotychczasowym miejscu zamieszkania. Art. 176 ww. ustawy wymienia małżonka, dzieci (własne, małżonka, przysposobione lub przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej) wspólnie zamieszkujące z funkcjonariuszem i pozostające na jego utrzymaniu, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez nie 25 lat życia, rodziców funkcjonariusza lub jego małżonka wspólnie zamieszkujący z funkcjonariuszem i pozostający na jego wyłącznym utrzymaniu lub jeżeli ze względu na wiek albo inwalidztwo są niezdolni do wykonywania zatrudnienia. Do przyznania powołanego świadczenia nie jest zatem wystarczające przeniesienie funkcjonariusza z urzędu, lecz konieczne jest także ustalenie, czy członkowie rodziny, o których mowa w art. 176 ww. ustawy, pozostali w dotychczasowym miejscu zamieszkania. Rozkazem Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 26 kwietnia 2013 roku powód G. L. został przeniesiony z urzędu do pełnienia służby z Zakładu Karnego w G. na stanowisko dyrektora Zakładu Karnego nr 1 w Ł. od dnia 29 kwietnia 2013 roku. Powód i członkowie jego rodziny w rozumieniu art. 176 ustawy o Służbie Więziennej zamieszkiwali w Z.. W ocenie Sądu spełnione zostały przesłanki określone w art. 73 ust 3 pkt 6 powołanej ustawy, doszło do przeniesienia służbowego powoda, a członkowie jego rodziny pozostali w dotychczasowym miejscu zamieszkania. W ocenie Sądu I instancji decydujące w sprawie jest literalne brzmienie powołanego przepisu. Wbrew stanowisku pozwanego świadczenie określone w art. 73 ust 3 pkt 6 nie dotyczy siłą rzeczy zmiany miejsca zamieszkania funkcjonariusza i akcentowanego przez pozwanego pojęcia „nowego miejsca zamieszkania” i „dotychczasowego miejsca zamieszkania”. Przepis ten, odmiennie od uregulowania art. 73 ust. 1, dotyczącego prawa do lokalu mieszkalnego, kwatery tymczasowej, a także diety dla funkcjonariusza i członków rodziny, o których mowa w art. 176, za czas przejazdu i pierwszą dobę pobytu w nowym miejscu zamieszkania (art 73 ust 3 pkt 1), ryczałt na pokrycie kosztów przejazdu do nowego miejsca zamieszkania osób, o których mowa w pkt 1; (art 73 ust 3 pkt 2), zasiłek osiedleniowy (art 73 ust 3 pkt 3), ryczałtu z tytułu przeniesienia (art. 73 ust 3 pkt 4), zwrotu kosztów przewozu urządzenia domowego (art. 73 ust 3 pkt 5)- dotyczy świadczenia gdy funkcjonariusz pozostaje w dotychczasowym miejscu zamieszkania, a jedynie w związku z przeniesieniem służbowym dojeżdża do miejsca służby i wraca, posiadając miejsce zamieszkania w innej miejscowości.

Roszczenie zatem jest w pełni zasadne i mając na uwadze powyższe Sąd Rejonowy zasądził na rzecz powoda dochodzoną pozwem kwotę. Wysokość roszczenia za sporny okres nie była kwestionowana przez pozwanego. O odsetkach Sąd orzekł więc na podstawie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. O kosztach zastępstwa procesowego powoda Sąd orzekł na podstawie §6 pkt 4 w związku z §12 ust 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu –Dz U Nr 163 poz.1348 z późn.zm).

Apelację od powyższego orzeczenia w całości wniósł pełnomocnik pozwanego.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenia prawa materialnego, tj. art. 73 ust 3 pkt 6 ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 roku o Służbie Więziennej podnosząc, iż decyzja o ponownym przeniesieniu powoda do pełnienia służby do Ł. faktycznie doprowadziła do sytuacji powrotu, w zakresie miejscowości pełnienia służby i miejsca zamieszkania, do stanu sprzed 1 września 2012 r. To zaś nie daje dodatkowego uprawnienia do otrzymania zwrotu kosztów przejazdu do miejsca pełnienia służby i z powrotem. Na marginesie skarżący podniósł, iż sporne świadczenie zostało zasądzone od Skarbu Państwa – Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Ł. tymczasem jego wypłata obciąża Zakład Karny nr 1 w Ł. w którym powód jest zatrudniony jako dyrektor.

Mając powyższe na uwadze skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów postępowania.

Pełnomocnik powoda wniósł o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, w tym znaczeniu, iż prowadzi do zmiany zaskarżonego wyroku i oddalenia powództwa skierowanego przeciwko Skarbowi Państwa – Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w Ł..

Zgodnie z utrwaloną w polskim prawie pracy wykładnią pojęcia pracodawcy na gruncie art. 3 kp., pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie posiadała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają one pracowników.

Natomiast w myśl art. 3 ¹ § 1 k.p. za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną czynności w sprawach z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający tą jednostką albo inna wyznaczona do tego osoba. O tym, kto występuje w roli osoby lub organu dokonującego za pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 3 ¹ § 1 k.p. decydują przepisy prawa, statuty bądź innego rodzaju regulacje wewnątrzzakładowe. W konsekwencji w sporach z zakresu prawa pracy o kompetencji do działania za danego pracodawcę (w jego imieniu) decyduje sposób ukształtowania (określenia kompetencji organów i osób) upoważnienia do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy. Inaczej rzecz ujmując, krąg osób upoważnionych do działania za danego pracodawcę w sprawach z zakresu prawa pracy wyznaczany jest na podstawie art. 3 ¹ k.p., co wynika z subsydiarności regulacji prawa procesowego względem rozstrzygnięć prawa materialnego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008 r. II PZ 62/07 OSNP 2009/5-6/68).

W odniesieniu do niniejszej sprawy uznać należy - iż to Zakład Karny nr 1 w Ł., a nie Skarb Państwa – Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Ł. posiadał wyłącznie bierną legitymację procesową do występowania w charakterze pozwanego jako pracodawca powoda. On bowiem, jako wyodrębniona jednostka organizacyjna w świetle art. 8 ust. 1 pkt 3 ustawy o służbie więziennej, posiada osobowość prawną i może samodzielnie zatrudniać pracowników. Przy tym jednostka ta powoływana jest oraz działa w oparciu o przepisy powołanej ustawy.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, kwestię statusu Zakładu Karnego jako pracodawcy (art. 3 KP) należy odróżniać od sprawy organów lub osób upoważnionych do dokonywania za tego pracodawcę czynności z zakresu stosunku pracy – pełnienia służby w stosunku do dyrektora Zakładu Karnego (art. 3 ¹ KP). Zakład Karny nr 1 w Ł., jako jednostka organizacyjna zatrudniająca pracowników, jest pracodawcą w rozumieniu art. 3 KP, również wobec swojego dyrektora, choćby kompetencja do jego powołania (zatrudnienia) i odwołania (zwolnienia) należała do Dyrektora Generalnego (art. 66 ust. 1 ustawy o służbie więziennej), a jego bezpośrednim przełożonym był Dyrektor Okręgowy (art. 63 ust. 2 pkt 3 powoływanej ustawy o służbie więziennej). Osoba wykonująca czynności z zakresu prawa pracy za pracodawcę, który jest jednostką organizacyjną, nie musi być bowiem objęta strukturą organizacyjną tej jednostki (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2015 r. II PK 88/14 LEX nr 1677802).

W świetle powyższych rozważań przypisanie Zakładowi Karnemu nr 1 w Ł., a nie Skarbowi Państwa – Okręgowemu Inspektoratowi Służby Więziennej w Ł. reprezentowanemu przez Dyrektora Okręgowego statusu pracodawcy powoda nie może budzić wątpliwości. Zakład Karny jest bowiem wyodrębnioną jednostką organizacyjną, samodzielnie zatrudniającą swoich pracowników, a więc spełniającą przesłanki określone w art. 3 KP.

W konsekwencji Sąd I instancji nieprawidłowo rozpoznał powództwo o zwrot kosztów przejazdu co do meritum w stosunku do pozwanego Skarbu Państwa – Okręgowego Inspektoratu Służby Więziennej w Ł., ponieważ podmiot ten nie był legitymowany biernie, choć w istocie do Dyrektora Okręgowego Służby Więziennej w Ł. należała decyzja w tym przedmiocie. To Zakład (...) w Ł., jako pracodawca powoda, a nie Skarb Państwa – Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Ł. odpowiada za wszelkie zobowiązania finansowe względem Dyrektora Zakładu Karnego jako funkcjonariusza, wynikające z faktu pełnienia służby. Tym samym powództwo skierowane przeciwko innemu niż pracodawca podmiotowi, nawet gdy ten w określonych sytuacjach może podejmować decyzje w imieniu pracodawcy nadto w sposób nieuprawniony z tego tytułu wdaje się merytorycznie w spór, nie może być uznane za skuteczne.

Na marginesie podnieść również należy, iż w przedmiotowej sprawie, nawet w obliczu bezzasadnego wdania się przez pozwanego w spór do meritum i nie negowania przez niego uprawnienia do występowania w sprawie w tym charakterze, Sąd nie jest i nie był zobowiązany do wezwania z urzędu do udziału w procesie faktycznego pracodawcy powoda.

Dostrzec należy, iż aktualnie obowiązujące przepisy procedury dopuszczają możliwość podmiotowej zmiany powództwa na wniosek, a w sprawach z zakresu prawa pracy przewidują w tym zakresie również możliwość podejmowania działań przez sąd z urzędu. Wyrazem tego jest norma prawna zawarta w art. 477 k.p.c. zgodnie z którą sąd może z urzędu dokonać dopozwania w sprawie, której powództwo nie zostało wniesione przeciwko osobie, która powinna być stroną pozwaną (art. 194 § 1 k.p.c.), bądź jeżeli okaże się, że powództwo o to samo roszczenie może być wytoczone przeciwko innym jeszcze osobom, które nie występują w sprawie w charakterze pozwanych (194 § 3 k.p.c.).

Przywołana regulacja odnosi się do przekształceń podmiotowych po stronie pozwanej, a dając sądowi możliwość działania z urzędu, zapewnia w ten sposób wsparcie dla pracownika, który nie zawsze wie, przeciwko komu powinien skierować swoje roszczenia. Według tego przepisu, w postępowaniu wszczętym z powództwa pracownika istnieje możliwość (ale nie konieczność) wezwania innej osoby do udziału w sprawie przez sąd z urzędu - czyli bez wniosku powoda lub dotychczasowego pozwanego. Bez wątpienia powyższa norma prawna stanowi przejaw ochrony praw pracowniczych. Nie ma ona jednak charakteru absolutnego i bezwzględnego. Sąd pracy nie może dokonać z urzędu wezwania do udziału w sprawie pracodawcy, wbrew woli pracownika, który sprzeciwia się takiemu dopozwaniu (por. wyrok SN z dnia 13 września 2006 r., II PK 357/05, OSNAP 2007/17-18/247). Tym bardziej nie powinno się korzystać z tego przepisu, gdy pracownika reprezentuje profesjonalny pełnomocnik, który wyraźnie wskazuje kto winien zostać (w jego ocenie) pozwany w sprawie. Przepis art. 477 k.p.c. służyć ma wyrównywaniu szans stron w procesie, w sytuacji w której pracownik jako strona ekonomicznie słabsza nie dysponuje takimi możliwościami jak pracodawca, a tym samym może przegrać dany proces nie z uwagi na brak zasadności jego powództwa, lecz ze względu na brak odpowiedniej świadomości prawnej oraz umiejętności prowadzenia sporu. Nie powinno się go natomiast stosować wówczas, gdy pracownik korzysta z fachowej (przynajmniej z założenia) pomocy profesjonalnego pełnomocnika.

W niniejszej sprawie powód był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika – adwokata, który był obecny w czasie rozprawy przeprowadzonej w procesie. Wyżej wymieniony nie wskazywał, iż powód jedynie omyłkowo błędnie określił stronę pozwaną, nie wnosił ani o sprostowanie niewłaściwego oznaczenia strony pozwanej ani o dopozwanie Zakładu Karnego nr 1 w Ł. jako rzeczywistego pracodawcy powoda. Niewątpliwie zaś jako osoba zawodowo zajmująca się doradztwem prawnym, pełnomocnik powoda winien znać konstrukcję prawnego pojęcia pracodawcy i prawidłowo określić stronę pozwaną. W realiach przedmiotowej sprawy, wobec postawy pełnomocnika powoda i zajętego przez niego stanowiska, nie istniały zatem podstawy by dopozwać z urzędu Zakład Karny jako pracodawcę powoda. Zgodnie z wolą powoda, pozwanym w procesie był bowiem tylko i wyłącznie Skarb Państwa – Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Ł.. Błąd ten, nie mógł zostać również naprawiony z urzędu przed Sądem II instancji. Z uwagi na zasadę niezmienności stron postępowania w stosunku do stanu jaki istniał w chwili zamknięcia rozprawy przed Sądem pierwszej instancji, brak było bowiem jakichkolwiek podstaw do przekształceń podmiotowych w postępowaniu apelacyjnym. Bezwzględnie bowiem wyłączenie przez art. 391 § 1 KPC możliwości stosowania przed sądem drugiej instancji art. 194-196 i 198 KPC obejmuje także wyłączenie stosowania art. 477 KPC (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2001 r. I PKN 342/00 O SNP 2003/1/15). Wdanie się w spór przez podmiot nieuprawniony nie może zaś sanować konsekwencji pozwania podmiotu, który legitymowany biernie nie jest, a tym bardziej prowadzić do uznania, że skoro ww. nie neguje swej zdolności do bycia pozwanym, obiektywnie może realizować nie swoje zobowiązania wynikające z faktu bycia pracodawcą.

Reasumując, w ocenie Sądu II instancji postępowanie w sprawie, wobec złego doboru przez powoda strony pozwanej w procesie, toczyło się przeciwko podmiotowi, który de facto nie był pracodawcą G. L. i który nie może odpowiadać za zobowiązania wynikające z faktu wykonywania pracy – pełnienia służby przez ww. w tym te dotyczące zwrotu kosztów przejazdu związanych ze zmianą miejsca pełnienia służby. Z tych też względów zaskarżony wyrok nie mógł się ostać, a wniesione powództwo jako bezzasadne podlegało oddaleniu.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy w Łodzi na podstawie art. 386 § 1 kpc orzekł jak w sentencji.

O kosztach procesu za I instancję orzeczono na podstawie art. 102 kpc.

Sąd Okręgowy uznał iż merytoryczne w danie się w spór przez pozwany Skarb Państwa – Okręgowy Inspektorat Służby Więziennej w Ł. mogło usprawiedliwiać subiektywne przekonanie powoda o słuszności jego racji i podtrzymanie powództwa przeciwko ww. podmiotowi, co stanowi przypadek szczególnie uzasadniony w rozumieniu powołanego przepisu.

O kosztach zastępstwa procesowego za II instancję orzeczono z kolei na podstawie art. art. 98 k.p.c. w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 w zw. § 9 ust. 1 punkt 2 w zw. z § 2 punkt 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jednolity Dz.U. 2015.1800) uznając, że skoro powód ostatecznie przegrał spór musi ponieść konsekwencje wadliwego podtrzymywania roszczeń kierowanych przeciwko „nie temu co potrzeba” pozwanemu.