Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CNP 6/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maria Szulc (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Józef Frąckowiak
SSN Kazimierz Zawada
w sprawie z powództwa Spółdzielni Mieszkaniowej "H." w O.
przeciwko […]o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 stycznia 2016 r.,
skargi Prokuratora Generalnego
o stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w K.
z dnia 21 listopada 2012 r.,
1) oddala skargę;
2) zasądza od Skarbu Państwa Prokuratora Generalnego na
rzecz powodowej Spółdzielni kwotę 1200,- (jeden tysiąc dwieście)
złotych tytułem zwrotu kosztów skargi o stwierdzenie
niezgodności prawomocnego wyroku z prawem.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w K. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego w O., oddalający powództwo w całości, w punktach I, III i VI w całości
oraz w punkcie II w części dotyczącej K. K. w ten sposób, że zasądził na rzecz
Spółdzielni Mieszkaniowej „H.” od każdego z pozwanych wymienione szczegółowo
kwoty z tytułu uzupełnienia wkładu budowlanego, a w pozostałej części powództwo
i apelację powódki oddalił.
Sąd drugiej instancji ustalił, że pozwana spółdzielnia w roku 1997
sporządziła zestawienie nakładów i uiszczonych przez członków wkładów
budowlanych, z którego wynikało, że powstała różnica pomiędzy tymi wartościami.
W dniu 21 sierpnia 1997 r. Rada Nadzorcza powódki podjęła uchwałę
o uzupełnieniu różnicy pomiędzy poniesionymi kosztami inwestycji a wpłaconymi
wkładami budowalnymi. Pismami z dnia 30 września 1998 r. pozwani zostali
wezwani do zapłaty wskazanych kwot wyliczonych w oparciu o ustalenie kosztu
budowy 1 m2
powierzchni użytkowej na kwotę 474,70 zł, lecz odmówili zapłaty.
Powódka zweryfikowała koszt budowy 1 m2
na kwotę 431,87 zł. Ustalił nadto,
że pozwani R. i S. małż. G., J. K., L. i G. małż. G. oraz J.K. są członkami
powodowej Spółdzielni, pozwany K. K. był członkiem od 2001 r. do 2004 r. i
pozostawał w związku małżeńskim z K. K. w latach 1998 – 2005 r. oraz wyliczył
koszty budowy przypadające na poszczególne lokale.
Sąd drugiej instancji nie podzielił stanowiska Sądu Rejonowego, że kwoty
wpłacone na poczet wkładów budowlanych w całości je pokryły i w tym zakresie
uzupełnił postępowanie dowodowe oraz wyliczył koszt budowy zadania
inwestycyjnego oraz koszty obciążające poszczególne lokale. Zaakceptował
natomiast jako podstawę rozstrzygnięcia art. 208 § 1 i 226 § 1 ustawy z dnia
6 września 1982 r. Prawo Spółdzielcze (j.t. z 2016 r., poz. 21; dalej pr. spółdz.)
w brzmieniu obowiązującym przed dniem 24 kwietnia 2001 r. Wyjaśnił, że przepisy
te oraz art. 226 § 3 uzasadniały obowiązek ponoszenia przez członka spółdzielni
kosztów budowy lokalu, do którego uzyskuje on spółdzielcze własnościowe prawo
oraz realizację tego obowiązku przez wniesienie wkładu i jego uzupełnienie
z uwzględnieniem wyników ostatecznego rozliczenia kosztów budowy. Ocena
spoczywającego na pozwanych obowiązku została dokonana na dzień 30 września
1998 r. tj. datę pism wzywających pozwanych do zapłaty, potwierdzają one bowiem
3
fakt dokonania przez powódkę rozliczenia budowy i wyliczenia wkładów
budowlanych. Odsetki ustawowe zasądzone zostały od daty złożenia ustnej opinii
przez biegłą tj. dnia 18 stycznia 2011 r. wskutek uznania, że w okolicznościach
sprawy z tą datą nastąpiło skuteczne wezwanie do zapłaty.
Prokurator Generalny wniósł o stwierdzenie niezgodności z prawem
powyższego wyroku w punkcie I. 1. Zarzucił naruszenie prawa materialnego
tj. art. 208 § 1 i art. 226 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze
w brzmieniu obowiązującym do dnia 24 kwietnia 2001 r. poprzez oczywiście
niewłaściwe ich zastosowanie, przepisy te bowiem nie obowiązywały już w dniu
21 listopada 2012 r. i nie było żadnych przepisów pozwalających na ich
zastosowanie oraz naruszenie przepisów postępowania tj. art. 316 § 1 k.c. w zw.
z art. 391 § 1 k.p.c., które spowodowało niezgodność zaskarżonego wyroku
z prawem, a polegające na rozstrzygnięciu sprawy w oparciu o przepisy prawa –
art. 208 § 1 i art. 226 § 1 pr. spł. w brzmieniu obowiązującym do dnia 24 kwietnia
2001 r., które w dacie orzekania nie obowiązywały, a nie było żadnych przepisów
prawa intertemporalnego pozwalających je stosować.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Pojęcie orzeczenia niezgodnego z prawem (art. 424 § 1 i 2 k.p.c.) było
przedmiotem wykładni w licznych orzeczeniach Sądu Najwyższego i ukształtował
się pogląd, że jest to orzeczenie sprzeczne z zasadniczymi i niepodlegającymi
różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętym standardami rozstrzygnięć albo
orzeczenie wydane w wyniku rażąco błędnej wykładni lub niewłaściwego
zastosowania prawa, a naruszenie to jest oczywiste i nie wymaga głębszej analizy
prawniczej. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lipca 2006 r., I CNP
33/06 (OSNC 2007, nr 2, poz. 35) stwierdzenie niezgodności z prawem
prawomocnego orzeczenia, to ustalenie jego bezprawności, które musi
uwzględniać istotę władzy sądowniczej, a zatem zarówno orzekanie w warunkach
niezawisłości, w sposób bezstronny, zależny nie tylko od obowiązujących ustaw,
ale także od „ głosu sumienia” sędziego oraz jego swobody w ocenie prawa i faktów
stanowiących podłoże sporu. Bezprawność orzeczenia sądowego ma zatem
charakter bezprawności kwalifikowanej, a jego niezgodność z prawem musi
4
polegać na elementarnej i oczywistej obrazie prawa przez sąd, a więc takiej, która
polega na błędach w wykładni lub subsumcji o stopniu rażącym i oczywistym
(wyroki z dnia 4 grudnia 2008 r., sygn. I CNP 72/08, nie publ., z dnia 17 maja
2012 r., I CNP 55/11, nie publ., z dnia 14 czerwca 2012 r., I CNP 7/12, nie publ.).
Kwestionowanemu przez Prokuratora Generalnego wyrokowi Sądu
Okręgowego tak pojętego rozumienia bezprawności nie można przypisać,
zwłaszcza w kontekście podnoszonego naruszenia podstawowych zasad porządku
prawnego.
Istota zagadnienia prawnego sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy do
oceny skutków prawnych zdarzenia jakim jest dokonanie przez spółdzielnię
mieszkaniową ostatecznego rozliczenia inwestycji, wyliczenia wkładów
budowlanych i obciążenia członków spółdzielni obowiązkiem uzupełnienia tych
wkładów ma zastosowanie art. 208 § 1 i art. 226 § 1 i 3 w brzmieniu obowiązującym
do dnia 24 kwietnia 2001 r., jeżeli zdarzenia zaszły przed tą datą.
Realizując zasadę aktualności orzeczenia sądowego art. 316 § 1 k.p.c.
stanowi, że sąd wydaje wyrok biorąc pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili
zamknięcia rozprawy, a to oznacza obowiązek uwzględnienia zarówno stanu
faktycznego, jak i prawnego obowiązującego w dacie orzekania.
Nie zawsze jednak okres obowiązywania normy prawnej jest tożsamy z jej
zasięgiem czasowym działania, może być ona bowiem stosowana mimo utraty
mocy obowiązującej, a więc nie zawsze podstawę prawną orzeczenia sądowego
stanowią przepisy obowiązujące w chwili orzekania. Takie też stanowisko zajął
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 19 lipca 2005 r. (SK 20/03, OTK –
A z 2005 r., Nr 7, poz. 82) uznając, że art. 226 pr. spółdz. W brzmieniu
obowiązującym do dnia jego uchylenia przez art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 19 grudnia
2002 r. o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 2058 ze zm.) jest zgodny z art. 32 ust. 1 i art. 64
Konstytucji RP oraz nie jest niezgodny z art. 2 Konstytucji RP. Jak wskazuje się
w doktrynie, zasięg czasowy działania normy prawnej jest elementem zakresu jej
zastosowania, który wskazuje kiedy i jakie fakty muszą zajść, by zaktualizowały się
obowiązki tą normą nałożone. Wejście w życie nowego prawa ma ten skutek,
5
że generalnie stosuje się nowe normy ale do oceny faktów teraźniejszych
i przyszłych, a ich stosowanie – zasada priorytetu ustawy nowej - jest możliwe
w zakresie faktów dawnych wówczas, gdy dany akt prawny albo zawiera klauzulę
retroakcyjną albo nie zawiera przepisów kolizyjnych, zaś wątpliwości co
do stosowania prawa dawnego lub nowego nie mogą być usunięte przy
zastosowaniu reguł intertemporalnych.
Ustalenie okresu zastosowania norm prawnych, czyli powiązanie normy
ze zdarzeniami z określonego odcinka czasowego, następuje na podstawie reguł
prawa intertemporalnego. Zgodnie z powszechnie akceptowanym poglądem,
zasada tempus regit actum nakłada obowiązek oceny skutków zdarzeń prawnych
według przepisów obowiązujących w czasie ich powstania (uchwały Sądu
Najwyższego z dnia 5 lipca 2002 r., III CZP 36/02, OSNIC z 2003 r., nr 4, poz. 45
i orzeczenia w niej powołane, z dnia 17 kwietnia 2009 r., III CZP 16/09, OSNIC
z 2010 r., nr 1, poz. 16). Art. 3 k.c. stanowi, że nowa ustawa obowiązuje dopiero od
chwili wejścia w życie (lex retro non agit), co oznacza, że nie powinna zmieniać
ocen skutków prawnych zdarzeń, które powstały pod rządami dawnego prawa.
Wyrażona w nim reguła nieretroakcji a contrario nawiązuje do zasady tempus regit
actum i jest uważana za fundamentalną dla porządku prawnego. Respektując
zakaz retroakcji, zdarzenia prawne i stosunki prawne powstałe pod rządem
dawnego prawa należy oceniać według tego prawa, a nie prawa nowego, które
będzie miało zastosowanie do zdarzeń prawnych i ich skutków powstałych po dacie
jego wejścia w życie. Reguła ta nie ma charakteru bezwzględnego, bo zgodnie
z art. 3 k.c. wyjątki mogą wynikać z ustawy lub jej celu.
Oprócz zasad retroakcji i nieretroakcji mających zastosowanie do oceny
zdarzeń prawnych, które miały miejsce przed wejściem w życie normy prawnej,
prawo intertemporalne opiera się także na zasadach dalszego stosowania dawnego
prawa i bezpośredniego działania nowego prawa. Mają one zastosowanie do
sytuacji prawnych nie jednorazowych a trwałych, będących w toku, czyli zdarzeń
prawnych powstałych przed wejściem w życie nowego prawa, których skutki
prawne lub ocena treści stosunku prawnego następują po jego wejściu w życie albo
zdarzeń przyszłych powstałych w ramach stosunku prawnego powstałego przed
rządami prawa dawnego. Zasady te nie mają jednak w niniejszej sprawie
6
zastosowania, bo nie mamy do czynienia z faktami przyszłymi powiązanymi
z faktami powstałymi w czasie obowiązywania prawa dawnego, a tylko z faktami,
które zaistniały w czasie obowiązywania prawa dawnego i nie rodzą dalszych
faktów ani skutków w okresie obowiązywania prawa nowego.
W sytuacji, w której ustawodawca derogując daną normę prawną nie
normuje w akcie prawnym czasowego aspektu jej obowiązywania, ocena, które
prawo – nowe, czy dawne należy zastosować przy kwalifikowaniu prawnym
zdarzeń i ich skutków zależy od zastosowania reguły intertemporalnej odsyłającej
do zastosowania danej normy prawnej. Jak wskazuje się w doktrynie, wymaga to
wskazania zakresu temporalnych faktów należących do hipotez poszczególnych
reguł obowiązującego prawa określających ich skutki prawne i określenia hipotezą
którego przepisu jest objęty fakt prawny.
W niniejszej sprawie zarówno zdarzenia prawne w postaci przydziałów lokali,
ustalenia ostatecznego kosztu budowy i rozliczenia tych kosztów na poszczególne
lokale, jak i obowiązek pokrycia tych kosztów przez członków spółdzielni powstał
w okresie obowiązywania prawa dawnego tj. art. 208 § 1 i ar. 226 § 1 pr. spółdz.
w brzmieniu obowiązującym do dnia 24 kwietnia 2001 r. Skarżący nie wskazuje
bowiem innego źródła roszczenia, niż ustalone przez Sąd drugiej instancji. Skoro
skutki prawne wskazanych zdarzeń powstały w całości pod rządami ustawy dawnej,
stosowanie ustawy nowej w ogóle nie wchodzi w rachubę zgodnie z zasadą
lex retro non agit (art. 3 k.c.); niedopuszczalne jest bowiem modyfikowanie sytuacji
prawnych powstałych przed jej wejściem w życie, a uchylenie normy prawnej nie
powoduje wygaśnięcia stosunku prawnego powstałego w czasie jej obowiązywania.
Z zasady tempus regit actum wynika bowiem, że każdy fakt prawny powinien rodzić
takie skutki prawne, jakie przewidują dla niego przepisy obowiązujące w chwili
zajścia. Takie też jednolite stanowisko, przyjmujące zastosowanie w zbliżonych
stanach faktycznych art. 208 § 1 i art. 226 § 1 w brzmieniu obowiązującym do dnia
24 kwietnia 2001 r., wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 grudnia 2001 r.,
III CZP 73/01, OSNIC z 2002 r., nr 10, poz. 119 i wyrokach z dnia 8 listopada
2012 r., OSP z 2013 r., nr 10, poz. 97, z dnia 8 czerwca 2004 r., I CK 14/04, z dnia
16 listopada 2004 r., III CK 585/03, z dnia 24 marca 2004 r., I CK 505/03, z dnia
28 lipca 2005 r., V CK 55/05 – nie publ.
7
Irrelewantne dla rozstrzygnięcia są argumenty powołujące się na stanowisko
Sądu drugiej instancji w zakresie ustalenia daty skutecznego doręczenia pozwanym
wezwania do zapłaty w aspekcie ustalenia daty początkowej biegu odsetek
ustawowych. Sąd Okręgowy ustalił przedział czasowy wystąpienia zdarzeń
stanowiących źródło zobowiązania na lata 1997 i 1998 r., zaś fakt zanegowania
przez pozwanych obowiązku uzupełnienia wkładu budowlanego i jego zakresu miał
tylko tę konsekwencję, że mogli kwestionować zasadność roszczenia
w postępowaniu wewnątrzspółdzielczym i sądowym. Ustalenie zakresu obowiązku
pozwanych przez Sąd i określenie innej daty początkowej opóźnienia w spełnieniu
świadczenia, niż wynikająca z wezwania do zapłaty, pozostaje bez wpływu
na dokonane ustalenia w zakresie faktów stanowiących podstawę zobowiązania.
Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę wyłącznie w granicach jej podstaw
(art. 42410
k.p.c.), a zatem tylko w granicach naruszenia tych przepisów prawa
materialnego lub procesowego, które zostało podniesione przez skarżącego.
Nie jest uprawniony do samodzielnego dokonywania konkretyzacji zarzutów
ani stawiania hipotez co do tego, jakiego przepisu lub jakiego sposobu jego
naruszenia powinna dotyczyć podstawa skargi. Nawet jeżeli zatem skarga mogłaby
być uzasadniona z innych przyczyn, niż wskazane, rozważenie tych przyczyn
uchyla się spod kontroli Sądu Najwyższego.
Z tych względów, wobec braku podstawy do stwierdzenia, że zaskarżony
wyrok jest niezgodny z prawem, orzeczono o oddaleniu skargi na podstawie
art. 42411
§ 1 k.p.c. O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 § 1,
art. 108 § 1 w zw. z art. 391 § 1, art. 39821
i 42412
k.p.c. oraz § 6 pkt 5 i § 12 ust. 4
pkt 2 w zw. z § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września
2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez
Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego
ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.).
kc
8