Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Poznań, 6 kwietnia 2016 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu IX Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący - SSO Katarzyna Krzymkowska

Protokolant - sekr. sądowy Ewelina Kołodziejczak - Marczak

po rozpoznaniu w dniu 30 marca 2016 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa: (...). (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w C.

przeciwko (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P.

o zapłatę

1.  powództwo oddala;

2.  kosztami procesu obciąża strony powoda w 59% a pozwanego w 41% i z tego tytułu zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3017 zł.

SSO K. Krzymkowska

UZASADNIENIE

Pozwem z 16 kwietnia 2015 r. powód – (...). (...) Sp. z o.o. w C. wniósł o zapłatę od pozwanego – (...) Sp. z o.o. w P. kwoty 178.891,20 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 28.01.2015 r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód podał, że domaga się zapłaty od pozwanego generalnego wykonawcy na podstawie umowy stron i faktury nr (...) na kwotę 178.891,20 zł.

9 czerwca 2015 r. tut. Sąd wydał w sprawie o sygn. akt IX GNc (...) nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, którym orzekł w całości zgodnie z żądaniem pozwu.

W swoim sprzeciwie pozwany zaskarżył powyższy nakaz zapłaty w części – ponad kwotę 73.191,57 zł oraz ponad odsetki od kwoty 178.891,20 zł liczone od 28.01.2015 r. do 13.05.2015 i od kwoty 73.191,57 zł od 14.05.2015 do dnia zapłaty.

Pozwany nie kwestionował w sprzeciwie zawarcia umowy. Pozwany wskazał, że na inwestycji pracował podwykonawca - (...) Sp. z o.o., którego w sposób konkludentny pozwany dopuścił do wykonywania umowy jako podwykonawcę. Pozwany podał również, że 13.05.2015 zapłacił (...) Sp. z o.o. kwotę 105.699,63 zł tytułem należności wynikających z wykonanych przez ten podmiot robót budowlanych, potwierdzonych kopiami przedłożonych faktur wystawionych (...) Sp. z o.o. na rzecz powoda.

Pozwany zwrócił uwagę, że wystosował w dniu 20.05.2015 pismo do powoda, doręczone powodowi 27 maja 2015, w którym złożył oświadczenie o potrąceniu kwoty 105.699,63 zł z wierzytelnością przysługującą powodowi z tytułu wykonywanych robót budowlanych wynikających z załączonej do pozwu faktury VAT.

Na zakończenie pozwany podniósł zarzut z art. 5 k.c. – jego zdaniem działanie powoda było sprzeczne z zasadami uczciwości kupieckiej.

Nakaz zapłaty z 9 czerwca 2015 w sprawie o sygn. akt IX GNc (...) stał się prawomocny w zakresie należności głównej 73.191,57 zł i odsetek od 14.05.2015 r., tj. w niezaskarżonej części.

Pismem procesowym z 28.07.2015 r. powód podtrzymał żądanie zapłaty 105.699,63 zł z odsetkami od 28.01.2015 do dnia zapłaty, mimo to przyznał dalej, że pozwany uiścił odsetki od 14.05.2014.

Na dalszym etapie postępowania strony podtrzymywały swoje dotychczasowe stanowiska; wezwane do udziału w sprawie w charakterze interwenienta ubocznego po stronie pozwanej Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) Sp. z o.o. w P. nie przystąpiło do sprawy.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej strony zawarły w dniu 10 października 2010 r. umowę o roboty budowlane nr (...), zgodnie z którą pozwany - jako zamawiający, zlecił, a powód - jako wykonawca, przyjął do realizacji wykonanie prac budowlanych związanych z realizacją przez pozwanego części zamówienia (...) Spółka akcyjna w P., tj. budowy Nowej Infrastruktury, zgodnie z określonymi w umowie zasadami współpracy i warunkami wykonania tych prac. Przy zawarciu umowy strona pozwana była generalnym wykonawca, a powódka podwykonawcą. Inwestorem była (...) Spółka akcyjna w P.. Dalszym podwykonawcą, zatrudnionym przez powoda na podstawie pisemnej umowy, było Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) Sp. z o.o. w P..

Powód wyraził zgodę na przeniesienie przez pozwanego jego praw i obowiązków wynikających z umowy na inny podmiot. Według treści umowy wykonawca mógł przenieść swoje prawa i obowiązki wynikające z umowy na inny podmiot, w tym zbyć wynikające z umowy wierzytelności, wyłącznie za uprzednią pisemną zgodą pozwanego, pod rygorem nieważności. Wykonawca mógł wykonywać przedmiot zamówienia za pomocą podwykonawcy. Do zawarcia umowy przez wykonawcę z podwykonawcą, o której mowa w art. 647 ¹ § 3 k.c. wymagana była zgoda pozwanego. Rozliczenie pomiędzy wykonawcą i podwykonawcą miały być dokonywane według uregulowań określonych w umowie, o której mowa w § 9 ust. 2 umowy stron. Wykonawca zobowiązany był dokonywać terminowo wszelkich rozliczeń z podwykonawcami. W przypadku nie wywiązania się wykonawcy z obowiązków określonych w §9 umowy stron ponosi pełną odpowiedzialność za wszelkie szkody wyrządzone pozwanemu. Wykonawca zobowiązany został zwrócić pozwanemu wszelkie wydatki poniesione na pokrycie roszczeń podwykonawców, a także wszelkie wydatki poniesione w związki z ww. roszczeniami (nie wyłączając kosztów sądowych, kosztów zastępstwa procesowego i odsetek ustawowych). Kwoty te pozwany miał prawo odpowiednio potrącić z wynagrodzenia wykonawcy lub innych wierzytelności wykonawcy bez uprzedniego wezwania, na co wykonawca wyraził zgodę.

Bezsporne, a nadto dowód – poświadczona za zgodność z oryginałem przez pełn . pozwanego będącego r. pr. kserokopia umowy nr (...) (k. 99-112 i 69-79), zeznania świadka S. R. (1) (k. 216), zeznania prezesa zarządu powoda (k. 21 6v )

Również w dniu 10 października 2014 r. powód zlecił spółce Przedsiębiorstwo Budownictwa (...) Sp. z o.o. w P. wykonanie prac budowlano – wykonawczych na zadaniu (...), które sama powódka miała wykonać na podstawie umowy z pozwaną. Powód zobowiązał się, w celu zapewnienia bezpieczeństwa zapłaty za wykonane prace, zgłosić zleceniobiorcy jako kwalifikowanego podwykonawcy zadania do generalnego wykonawcy – pozwanego w terminie do 15.10.2014 r.

Dowód – zlecenie z 10.10.2014 r. (k. 207-208).

Pracownicy pozwanej mieli bezpośredni kontakt z podwykonawcą, tj. przedstawicielami Przedsiębiorstwa Budownictwa (...) Sp. z o.o. w P.. Podwykonawca był również objęty ustalanym przy udziale powódki i pozwanej harmonogramem robót w ramach umowy. (...) Sp. z o.o. od samego początku uczestniczyli w spotkaniach z przedstawicielami powoda i pozwanego na przedmiotowej inwestycji i dokonywali uzgodnień. Spółka ta występowała w raportach przekazywanych przez powoda jako podwykonawca realizujący część prac.

Dowód – wydruk korespondencji mailowej z 22 października 2014 r. wraz z wydrukiem załącznika obejmującego harmonogram prac (k. 52-53), zeznania świadka H. G. (k. 199 i 201), zeznania świadka S. R. (1) (k. 216).

(...) Sp. z o.o. wykonał wszystkie prace objęte umową z powodem. Powód wykonał wszystkie prace objęte umową z pozwanym.

Dowód – protokoły odbioru częściowego robót nr: 02/11/2014, 01/01/2015, 03/12/2014, 04/12/2014 (k . 209-213), poświadczony za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika powoda będącego r. pr. odpis protokołu odbioru robót z 13.01.2015 (k. 24 -28).

Pismem datowanym na 24 marca 2015 r. (...) Sp. z o.o. zgłosił pozwanemu brak płatności ze strony powoda na kwotę 105699,63 zł

Wszystkie faktury wystawione przez (...) Sp. z o.o. zostały zaakceptowane przez powoda. Powód, już po przelewie należności na rzecz (...) Sp. z o.o. wykonanym przez pozwanego, wskazał w swoim piśmie na kompensatę swoich roszczeń wobec należności wynikających z faktur wystawionych mu przez (...) SP. z o.o. z tytułu realizacji inwestycji na kwotę 90287,08 zł. (...) SP. z o.o. były fakturami, za które należności na rzecz tej spółki zapłacił pozwany.

Dowód - poświadczona za zgodność z oryginałem przez pełn . pozwanego będącego r. pr. kserokopia pisma z 24 marca 2015 r. (...) Sp. z o.o. (k. 54-55), zeznania świadka H. G. (k. 199-200), kserokopie faktur VAT wystawionych przez (...) SP. z o.o. na rzecz powoda (k. 56-63); poświadczony za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika powoda będącego r. pr. odpis pisma powoda z 19.05.2015 (k. 136-137), zeznania świa dka S. R. (1) (k. 216), zeznania prezesa zarządu powoda (k. 217)

W dniu 13 maja 2015 r. pozwany uiścił na rzecz (...) SP. z o.o. kwotę 105.699,50 zł zgodnie z wezwaniem do zapłaty z dnia 24.03.2015 roku. Kwota ta stanowiła uregulowanie zobowiązań powoda wobec jego w/w podwykonawcy .

Bezsporne, a nadto dowód – potwierdzenie wykonania operacji (k. 64)

Pismem z 20 maja 2015 pozwany zawiadomił powoda, że potrąca wierzytelność przysługującą mu wobec powoda w wysokości 105.699,50 zł z tytułu wydatków poniesionych na pokrycie roszczeń podwykonawców z wierzytelnością przysługującą powodowi w stosunku do pozwanego wynikającą z faktury nr (...) z 13 stycznia 2015 na kwotę 178.891,20 zł brutto tytułem wynagrodzenia z umowy przysługującego powodowi.

Dowód - poświadczona za zgodność z oryginałem przez pełn . pozwanego będącego r. pr. kserokopia pisma pozwanego z 20.05.2015 wraz z (...) (k. 65-68).

Strony celem rozwiązania sporu negocjowały trójstronne porozumienia (wraz z (...) SP. z o.o.), które jednak nie zostało zawarte.

Dowód - zeznania świadka S. R. (1) (k. 216 v ), szkic porozumienia (k. 130-132).

13 stycznia 2015 r. powód wystawił pozwanemu fakturę VAT nr (...) na kwotę 178.891,20 zł brutto z tytułu: Budowa (...)-04.05 WD O. – S., płatną do 27.01.2015 r. Pozwany nie kwestionował tych należności. Pozwany do czasu zamknięcia rozprawy uczynił zadość żądaniu powoda w zakresie domagania się zapłaty kwoty 78.165,87 zł, w tym 4974,30 zł odsetek: za okres od 28.01.2015 – 13.05.2015 od kwoty dochodzonej pozwem oraz za okres od 13.05.2015 do 3.07.2015 od kwoty uiszczonej w tym dniu. Pozostała wartość świadczenia wynikającego z powyższej faktury Vat objęta została w/w potrąceniem z dnia 20.05.2015 roku.

Bezsporne, a nadto dowód – potwierdzenie wykonanej operacji (k. 184), wydruki z kalkulatora odsetek (k. 185-186), zeznania świadka S. R. (1) (k. 216).

Dokonując ustaleń stanu faktycznego Sąd miał na uwadze, że każda ze stron obowiązana jest do złożenia zgodnych z prawdą wyjaśnień odnośnie okoliczności sprawy i oświadczeń co do twierdzeń strony przeciwnej dotyczących okoliczności faktycznych (art. 3 k.p.c. i 210 § 2 k.p.c.), przy czym ogólnikowe zaprzeczenie wszystkim twierdzeniom strony przeciwnej nie czyni zadość temu obowiązkowi (por. uchwała pełnego składu SN z 15.07.1974 r., sygn. akt KW Pr 2/74, publ. w OSNC 1974/12/203).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie twierdzeń stron w zakresie niekwestionowanym przez stronę przeciwną, zeznań świadków, przesłuchania stron, oraz zebranych w aktach sprawy dokumentów prywatnych, urzędowych i ich poświadczonych za zgodność z oryginałem przez pełnomocników procesowych stron kopii.

Sąd uznał za wiarygodne wszystkie zgromadzone w sprawie dokumenty, albowiem ich moc dowodowa nie została przez żadną ze stron skutecznie zakwestionowana.

Zatem dokumenty prywatne stanowiły dowód tego, że osoby, które je podpisały złożyły oświadczenia w nich zawarte (art. 245 k.p.c.), a dokumenty urzędowe stanowiły dowód tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone (art. 244 § 1 k.p.c.).

Sąd uznał za wiarygodny dowód z przesłuchania przedstawiciela powoda– A. W. w całości. Niemniej dowód ten nie wpłynął zasadniczo na ustalenie stanu faktycznego sprawy. Zwrócić przede wszystkim trzeba uwagę na fakt, że prezes zarządu powoda nie zaprzeczył jednoznacznie, aby pozwany nie wiedział o obecności (...) SP. z o.o. na placu budowy, zasłaniając się brakiem wiedzy w tym zakresie. Okoliczność tę ustalono zaś na podstawie innych, wiarygodnych, dowodów przeprowadzonych w toku postępowania. A. W. nie potrafił także podać konkretnej daty, kiedy (...) SP. z o.o. otrzymać miała oświadczenie powoda o kompensacie wzajemnych wierzytelności.

Zeznania świadka S. R. (1) były wiarygodne, albowiem były spójne z pozostałym materiałem dowodowym sprawy w zakresie uczestników procesu budowlanego i ich roli, a także logiczne i konsekwentne. Świadek potwierdził również okoliczności podawane przez świadek H. G., że spółka (...) SP. z o.o. brała udział w realizacji prac na budowie i występowała w bieżących raportach z tych prac.

Świadek H. G. również był wiarygodny, albowiem zeznawał spójnie, logicznie i konsekwentnie i nie reprezentował przy tym obecnie ani ówcześnie którejkolwiek ze stron procesu. Co prawda jest on prezesem zarządu (...) SP. z o.o., niemniej jego obiektywizm i prawdomówność nie była podważana przez strony, natomiast Sąd nie znalazł podstaw, aby czynić to z urzędu. Zasadnicza część jego twierdzeń znajduje zaś potwierdzenie w materiale dowodowym – dokumentach złożonych przez strony w toku procesu. Dotyczy to w szczególności: powierzenia zadań (...) SP. z o.o., wykonania prac przez tę spółkę, braku zapłaty ze strony powoda za wykonane prace oraz wypłatę przez pozwanego na rzecz tej spółki kwoty 105.699,50 zł.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo okazało się bezzasadne w podtrzymywanej części.

Na gruncie ustalonego stanu faktycznego stwierdzić należy, że strony łączyła tzw. podwykonawcza umowa o roboty budowlane. Istotne elementy umowy o roboty budowlane ustawodawca zawarł w przepisie art. 647 k.c. Według znajdującej się tamże definicji ustawowej, wykonawca zobowiązuje się do oddania przewidzianego w umowie obiektu, wykonanego zgodnie z projektem i z zasadami wiedzy technicznej, a inwestor zobowiązuje się do dokonania wymaganych przez właściwe przepisy czynności związanych z przygotowaniem robót, w szczególności do przekazania terenu budowy i dostarczenia projektu oraz do odebrania obiektu i zapłaty umówionego wynagrodzenia. Natomiast umowa o podwykonawstwo zawierana jest przez generalnego wykonawcę z podwykonawcami, będącymi specjalistycznymi przedsiębiorstwami budowlanymi, którzy podejmują się wykonania obiektu, części obiektu lub robót związanych z obiektem. Podwykonawcy poddają się kierownictwu generalnego wykonawcy w zakresie organizacji i koordynacji robót, który jest zarazem gospodarzem terenu budowy.

W prawie prywatnym obowiązuje zasada indywidualnej odpowiedzialności za swoje długi. Wyjątek od tej zasady został przewidziany w powoływanym art. 647 ¹ § 5 k.c., który stanowi, że zawierający umowę z podwykonawcą oraz inwestor i wykonawca ponoszą solidarną odpowiedzialność za zapłatę wynagrodzenia za roboty budowlane wykonane przez podwykonawcę. Podkreślić przy tym wypada, że zgodnie z powszechnie akceptowaną regułą wykładni tekstów prawnych - wyjątki należy interpretować ściśle. Aby powstała solidarna odpowiedzialność inwestora konieczne jest ustalenie, że inwestor wyraził zgodę na zawarcie umowy przez wykonawcę z podwykonawcą. Odnośny przepis art. 647 ¹ § 2 k.c. stanowi, że do zawarcia przez wykonawcę umowy o roboty budowlane z podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora. Jeżeli inwestor, w terminie 14 dni od przedstawienia mu przez wykonawcę umowy z podwykonawcą lub jej projektu, wraz z częścią dokumentacji dotyczącą wykonania robót określonych w umowie lub projekcie, nie zgłosi na piśmie sprzeciwu lub zastrzeżeń, uważa się, że wyraził zgodę na zawarcie umowy. Zgodnie z art. 647 ¹ § 3 k.c. do zawarcia przez podwykonawcę umowy z dalszym podwykonawcą jest wymagana zgoda inwestora i wykonawcy. Przepis art. 647 ¹ § 2 zdanie drugie k.c. stosuje się odpowiednio.

W realiach niniejszej sprawy Sąd uznał, że pozwany, będący generalnym wykonawcą otrzymał informację o spółce (...) SP. z o.o. jako dalszym podwykonawcy powoda i to jeszcze w trakcie realizacji robót. Przywołać w tym miejscu należy pogląd Sądu Najwyższego odnoszący się co prawda do możliwych reakcji inwestora, ale z uwagi na analogiczność relacji inwestor-generalny wykonawca-podwykonawca jak i więzi kontraktowej z niniejszej sprawy generalny wykonawca-główny podwykonawca-dalszy podwykonawca oraz treść przepisu art. 647 ¹ § 3 k.c., mogący znaleźć analogiczne zastosowanie w niniejszej sprawie. W wypadku zawiadomienia inwestora (tu: generalnego wykonawcy) o zamiarze zawarcie takiej umowy możliwe są cztery sytuacje:

- sprzeciw inwestora (tu: generalnego wykonawcy), który wyłącza jego odpowiedzialność solidarną,

- zgodna bierna tzw. milcząca,

- zgoda czynna dorozumiana,

- zgoda czynna wyrażona wprost (por. uzasadnienie wyroku SN z 24 stycznia 2014 r., V CSK 124/13, Biul. SN 2014/3/12).

W ocenie Sądu, z przeprowadzonego postępowania dowodowego wywieść trzeba, że miała miejsce zgoda pozwanego (generalnego wykonawcy) na (...) SP. z o.o. (dalszego podwykonawcę, dalej także jako (...)). Zgoda ta przybrała formę czynnej dorozumianej. Zdaniem Sądu brak jest podstaw do uzależniania jej skuteczności od przedstawienia umowy podwykonawczej lub jej projektu i wystarczające jest uzyskanie wiedzy o tej umowie i jej istotnych postanowieniach z dowolnego źródła zarówno przed, jak i po jej zawarciu (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 czerwca 2015 r., III CSK 370/14). Co prawda w toku postępowania ustalono, że brak było faktycznej informacji o oficjalnym zgłoszeniu (...) jako podwykonawcy, lecz – jak zeznał prezes zarządu tego dalszego podwykonawcy - przedstawiciele (...) od samego początku uczestniczyli w spotkaniach z przedstawicielami stron na inwestycji i dokonywali uzgodnień. Strona powodowa temu nie zaprzeczyła ani nie przedstawiła dowodów na to, że takie okoliczności nie miały miejsca. Z samego faktu zapłaty przez pozwanego należności (...) w kwocie wynikającej z faktury (...) wystawionej na rzecz powoda wynika, że pozwany musiał przynajmniej wiedzieć o zakresie prac wykonanych przez tego podwykonawcę oraz wysokości pozostałego do zapłaty wynagrodzenia za te prace. Nie jest konieczne, aby wiedzę tę posiadał przed zawarciem umowy z dalszym podwykonawcą – może ona zostać uzyskana również po wykonaniu prac. W dodatku świadek S. R. (1) (k. 216) stwierdził jednoznacznie, że (...) był dalszym podwykonawcą, a pozwana o tym wiedziała. Zeznał, że społka (...), jako dalszy podwykonawca występowała w raportach przekazywanych przez powoda pozwanej jako podmiot realizujący część prac. Z kolei przedstawiciel powoda słuchany w toku sprawy zaprzeczył jedynie formalnemu zgłoszeniu pozwanej jako podwykonawcy, ale nie zaprzeczył, że pozwany mógł posiadać w tym względzie informacje.

Zakres solidarnej odpowiedzialności pozwanego (generalnego wykonawcy), poza samą odpowiedzialnością ustawową, wyznacza rownież umowa stron (K. Zagrobelny [w:] KC. Komentarz, pod red. E. Gniewka, s. 1110 i B. Lackoroński [w:] KC. Komentarz, s. 1216). W niniejszej sprawie strony ustaliły w §9 ust. 10 zd. II umowy nr (...), reguły rozliczenia świadczeń pozwanego (generalnego wykonawcy) wobec dalszych podwykonawców. Zgodnie z ustaleniami stron wykonawca (powód) jest zobowiązany zwrócić (pozwanemu) wszelkie wydatki poniesione na pokrycie roszczeń podwykonawców, a także wszelkie wydatki poniesione w związku z ww. roszczeniami. Zapłata przez pozwanego wynagrodzenia na rzecz (...) w myśl art. 647 ¹ k.c. i § 9 ust. 10 zd. II umowy stron - stanowiła zaspokojenie cudzego długu (por. wyrok SN z 17 lutego 2011 r., IV CSK 293/10, LEX nr 1111016). Zastosowanie znajdzie przepis art. 518 § 1 pkt 1 k.c., zgodnie z którym osoba trzecia, która spłaca wierzyciela, nabywa spłaconą wierzytelność do wysokości dokonanej zapłaty, jeżeli płaci cudzy dług, za który jest odpowiedzialna osobiście albo pewnymi przedmiotami majątkowymi. W ten sposób, poprzez spełnienie przez pozwanego świadczenia ciążącego na powodzie z mocy umowy zawartej z (...) na jego rzecz, powód i pozwany stali się wzajemnie wobec siebie wierzycielami i dłużnikami, co z kolei uzasadniało potrącenia przez pozwanego swojej wierzytelności wobec powoda z wierzytelnością powoda wobec pozwanego wynikającą z zawartej i wykonanej przez powoda umowy o roboty (por. wyrok SA w Łodzi z 22 sierpnia 2013, I ACa 289/13, LEX nr 1383477).

Potrącenie następuje bowiem przez jednostronną czynność prawną jednego z wzajemnych wierzycieli. Skutkiem tej czynności jest wygaśnięcie wierzytelności obu stron do wysokości wierzytelności niższej (art. 498 § 2 k.c.), z chwilą kiedy potrącenie stało się możliwe (art. 499 zd. 2 k.c. w zw. z art. 498 § 1 k.c.). Oświadczenie o potrąceniu może być składane poza postępowaniem toczącym się z powództwa wierzyciela wzajemnego i podlega ogólnym przepisom, co do sposobu i chwili złożenia (art. 60 i 61 k.c.), a jeżeli zostanie złożone skutecznie, ze względu na skutek umarzający, tworzy nową treść stosunku prawnego między stronami wykraczającą, ze względu na konsekwencje mocy wstecznej, nawet poza treść zobowiązania z chwili złożenia oświadczenia. Jeżeli zatem dojdzie do procesu o roszczenie wierzyciela wzajemnego, obrona pozwanego przeciwko skierowanemu przez powoda w stosunku do niego żądaniu może polegać na podniesieniu zarzutu nieistnienia roszczenia powoda ze względu na umorzenie wierzytelności przed wszczęciem procesu. Złożenie oświadczenia o potrąceniu poza procesem, w razie spełnienia przesłanek materialnoprawnych, prowadzi przeto do wygaśnięcia wierzytelności i może wpłynąć na treść rozstrzygnięcia o zasadności powództwa.

Wytoczenie powództwa przez wierzyciela wzajemnego nie pozbawia pozwanego uprawnienia do dokonywania czynności prawnych prowadzonych do wyjaśnienia dochodzonej wierzytelności. Jeżeli jest on również wierzycielem powoda, może w szczególności złożyć oświadczenie o potrąceniu w toku procesu, składając jednocześnie procesowy zarzut potrącenia. Zarzut potrącenia jest oświadczeniem wymaganym w art. 499 k.c., składanym powodowi, w celu umorzenia ich wzajemnych wierzytelności i zarazem jest żądaniem skierowanym do sądu, aby uznając jego skuteczność, uwzględnił to umorzenie wierzytelności powoda i w takim zakresie oddalił jego powództwo. Dla osiągnięcia takiego skutku pozwany winien jednak zindywidualizować swoją wierzytelność oraz skonkretyzować jej zakres przedstawiony do potrącenia z wierzytelnością powoda, wskazując zwłaszcza przesłanki jej powstania, wymagalności i wysokości oraz dowody w celu ich wykazania. Procesowy aspekt zarzutu wyraża się zatem najpełniej w żądaniu oddalenia powództwa w całości lub w części (por. uchwała SN z 19 października 2007, III CZP 58/07, OSNC 2008/5/44).

Z powyższego wynika zatem, że potrącenie jako czynność materialnoprawna, prowadząca do wygaśnięcia zobowiązania, niezależnie od tego, czy dokonane poza postępowaniem toczącym się z powództwa wierzyciela wzajemnego, czy też w jego toku, dla swojej skuteczności, stosownie do art. 499 k.c., wymaga złożenia oświadczenia woli.

Strona powodowa złożyła oświadczenie o potrąceniu swoich należności wobec (...) już po dokonaniu przez stronę pozwaną faktycznej zapłaty spółki (...). Wobec tego w tym momencie wierzytelności (...) nie istniały już, albowiem zostały wcześniej zaspokojone. Z tej przyczyny, z uwagi na przepis art. 498 § 1 k.c., strona powodowa nie miała czego potrącać, ponieważ nie była jednocześnie z (...) względem siebie dłużnikami i wierzycielami. W konsekwencji oświadczenie powoda o potrąceniu złożone wobec (...) sp. z o.o. pozostało bezskuteczne.

Pismo powoda, w którym złożył on oświadczenie o potrąceniu dotyczy zaś tych samych faktur VAT, za które zapłacił pozwany. Tym samym powód uznał (niewłaściwie) dług wobec (...) sp. z o.o. Niewłaściwe uznanie długu jest zaś oświadczeniem wiedzy, to jest wypowiedzią o faktach ocenianą w kategoriach prawdy albo fałszu, wywierającym skutki prawne niezależnie od woli wypowiadającego podmiotu lub inne zachowanie wskazujące na świadomość dłużnika w przedmiocie istnienia długu. Z uwagi na brak oświadczenia woli nie jest czynnością prawną, a jedynie działaniem o charakterze faktycznym – uzewnętrznieniem świadomości dłużnika – nie może ono prowadzić do powstania nowego zobowiązania po jego stronie. Co najwyżej skutkuje potwierdzeniem istnienia zobowiązania, które powstało już wcześniej. W odróżnieniu od uznania właściwego nie ma charakteru konstytutywnego. Wspomnieć należy o materialnoprawnym skutku niewłaściwego uznania długu, którym jest przerwanie biegu przedawnienia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lutego 2005 r., sygn. akt I CK 580/04, niepubl.).

Poza tym powód nie wykazał - w myśl ciążącego na nim na podstawie art. 6 k.c. w tym względzie obowiązku dowodzenia - choćby poprzez przedłożenie zwrotnego potwierdzenia odbioru albo dowodu nadania lub zeznania świadków lub swoich przedstawicieli, że wcześniej niż 19 maja 2015 złożył skutecznie oświadczenie o potrąceniu. Powód jednakże swoim oświadczeniem złożonym post factum przyznał wysokość należności (...) wobec powoda (por. k. 163-164).

Na zakończenie wskazać trzeba, że z ustalonego stanu faktycznego sprawy wynika, że strony nie zawarły przed procesem lub w jego toku jakiegokolwiek porozumienia (ugody, umowy), które powodowałoby upadek ich roszczeń. Wszak jak zeznał świadek S. R. – prezes zarządu powoda nie odpowiedział mu na projekt przesłanego porozumienia. Trudno zatem mówić o zawarciu umowy w tym przedmiocie, nawet w formie ustnej czy dorozumianej. Co prawda przepisy kodeksowe nie wymagają dla umowy przekazu (za którą to strony chciały uważać projekt porozumienia) formy pisemnej (por. art. 921 ¹ k.c. i następne), lecz o zawarciu tego typu umowy nie można mówić z jeszcze jednego względu. Przepis art. 921 ¹ k.c. zakłada istnienie trzech podmiotów i kreuje zobowiązanie polegające na tym, że jedna osoba (nazywana przekazującym) poleca innej osobie (nazywanej przekazanym albo przekazicielem) spełnienie określonego świadczenia na rzecz osoby trzeciej (nazywanej odbiorcą przekazu). Jednakże przekaz nie prowadzi do wzajemnych potrąceń (kompensat) w rozumieniu art. 498 k.c. między przekazującym (w tym przypadku byłby to powód) a przekazanym (w tym przypadku byłby to pozwany), jeżeli przekazujący (powód) nie jest dłużnikiem pozwanego (przekazanego), a jedynie dłużnikiem odbiorcy przekazu (w tym przypadku byłby to (...)), zaś przekazany (pozwany), który jest dłużnikiem przekazującego (powód), spłacając jego dług wobec odbiorcy przekazu, likwiduje również do tej wysokości własny dług wobec przekazującego (wyrok SN z dnia 19 stycznia 2011 r., V CSK 202/10, LEX nr 737291). Nie można bowiem powiedzieć, że powód jest dłużnikiem pozwanego, skoro swoje świadczenie bezspornie wykonał.

Mając na uwadze powyższe Sąd przyjął, że powództwo podlega oddaleniu w części, w której nakaz się nie uprawomocnił, jako bezzasadne. Potrącone przez pozwanego zostało skutecznie to, co nie zostało przez niego zapłacone faktycznie już w toku procesu. Pozwany wykazał (czego powód nawet nie kwestionował), że zapłacił 3.07.2015 powodowi kwotę 78.165,87 zł. Na uiszczoną sumę składa się również kwota 4974,30 zł tytułem należnych powodowi odsetek ustawowych za okres od 28.01.2015 – 13.05.2015 od kwoty dochodzonej pozwem oraz za okres od 13.05.2015 do 3.07.2015 od kwoty uiszczonej w tym dniu. Zgodnie z przepisem art. 481 § 1 k.c. (w ówczesnym brzmieniu), jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Sposób wyliczenia odsetek ustawowych przez pozwanego, znalazł uzasadnienie w treści art. 481 § 2 zd. I k.c.

W związku z tym, że koszty postępowania z nakazu zapłaty zostały przez pozwanego zaskarżone w całości, to Sąd o nich orzekał w całości na podstawie przepisu art. 100 k.p.c. w zw. z art. 98 § 2 i 3 k.p.c. i art. 99 k.p.c. Stosunkowo Sąd przyjął wygraną powoda, w zakresie, w którym nakaz zapłaty uprawomocnił się, a w zakresie zaskarżonym sprzeciwem pozwany wygrał spór. Zgodnie z art. 100 zd. I k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

Powód żądał zapłaty kwoty 178.891,20 zł roszczenia głównego, z czego Sąd zasądził prawomocnym nakazem zapłaty kwotę 73.191,57 zł należności głównej. Stanowi to 40,91% dochodzonego roszczenia. Pozwany wygrał zatem w 59,09%.

Na koszty procesu poniesione przez powoda składa się suma opłaty od pozwu (8945 zł) i wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika w stawce minimalnej wynikającej z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (3600 zł) oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł), tj. 12562 zł. 40,91% z tej sumy to kwota 5139,11 zł.

Z kolei na koszty poniesione przez pozwanego składa się suma wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika w stawce minimalnej wynikającej z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (3600 zł) oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa (17 zł). 59,09% z tej sumy to kwota 2137,29 zł.

Po kompensacie wzajemnych należności pozwany winien zwrócić powodowi kwotę 3001,82 zł.

SSO Katarzyna Krzymkowska