Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 września 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 września 2016 r. w Gdańsku

sprawy W. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji W. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 8 lutego 2016 r., sygn. akt VI U 1580/15

oddala apelację.

SSO del. Beata Golba-Kilian SSA Alicja Podlewska SSA Aleksandra Urban

Sygn. akt III AUa 690/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 maja 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. po rozpoznaniu wniosku W. W. z dnia 24 kwietnia 2015 roku, odmówił przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury, wskazując, iż wnioskodawca nie udokumentował wymaganego ustawą 15-letniego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie uwzględnił okresu pracy w szczególnych warunkach na podstawie świadectwa pracy z dnia 30 listopada 2001 roku wystawionego przez Gospodarstwo Rolne (...), ponieważ wyżej wymienione świadectwo pracy nie spełnia wymogów formalnych z uwagi na niepowołanie odpowiedniego zarządzenia resortowego oraz brak rodzaju pracy ściśle według Rozporządzenia Rady Ministrów. Organ rentowy przyjął za udowodnione na dzień 1 stycznia 1999 roku okresy: nieskładkowe w wymiarze 1 roku i 8 dni, składkowe w wymiarze 26 lat, 2 miesięcy i 12 dni. Stażu sumarycznego w wymiarze 27 lat, 2 miesięcy i 20 dni.

Odwołanie od tej decyzji wniósł ubezpieczony domagając się zmiany decyzji i przyznania prawa do emerytury. Zaskarżonej decyzji zarzucił, iż jest ona niezgodna ze stanem faktycznym i z przepisami oraz że została wydana z naruszeniem ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku.

Ubezpieczony w odwołaniu domagał się dopuszczenia dowodów z zeznań świadków i twierdził, iż spełnił łącznie wymagane warunki do przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Ubezpieczony powoływał się na świadectwo pracy z dnia 30 listopada 2001 roku wystawione przez Gospodarstwo Rolne (...), w którym stwierdzono wykonywanie przez niego pracy w szczególnych warunkach w okresie od 6 lutego 1978 roku do 31 sierpnia 1998 roku w charakterze mechanika w kanale remontowym przy naprawie pojazdów mechanicznych, prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku wykaz A Dział 14 pozycja 16, oraz w okresie od 1 września 1998 roku do 30 listopada 2001 roku w świadectwie z 30 listopada 2001 roku, stwierdzono wykonywanie przez odwołującego się pracy w charakterze traktorzysty wskazane w wykazie A Dziale 8 pozycji 3.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie, powołując argumentację przedstawioną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2016 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

W wygłoszonym uzasadnieniu Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż rozstrzygnięcie oparł na następujących ustaleniach i rozważaniach:

„W. W. urodzony (...) w dniu 27 kwietnia 2015 roku złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach i z osiągnięciem skróconego stosunku do powszechnego wieku emerytalnego, wieku 60 lat. W treści wniosku wskazał on, iż nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego. Zaskarżoną decyzją z dnia 25 maja 2015 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił przyznania ubezpieczonemu prawa do emerytury. Okolicznością niesporną między stronami było to, iż od na dzień 1 stycznia 1999 roku ubezpieczony legitymował się ogólnym stażem wymaganym do nabycia prawa do emerytury w wymiarze 27 lat, 2 miesięcy i 20 dni.

Ubezpieczony w okresie od 6 lutego 1978 roku do 31 sierpnia 1998 roku, zatrudniony był w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Z. Przedsiębiorstwie Państwowym w Zakładzie Rolnym (...). Wcześniej od 1 września 1971 roku także był zatrudniony jako uczeń w zawodzie ślusarza w Państwowym Gospodarstwie Rolnym. Gospodarstwo to ulegało następnie przekształceniom w latach 90 i ubezpieczony pracował w nim nadal w Gospodarstwie Rolnym Skarbu Państwa w Z. w administrowaniu, a następnie w Gospodarstwie Rolnym, które zakupił Z. M..

W okresie powyższego zatrudnienia, relewantnego z punktu widzenia nabycia dochodzonego uprawnienia, Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony od 1 września 1998 roku do 31 grudnia 1998 roku pracował, jako traktorzysta w Zakładzie (...) w M., natomiast w okresie od 6 lutego 1978 roku do 31 sierpnia 1998 roku pracował, jako mechanik w Zakładzie (...).

Spór w niniejszej sprawie dotyczył tego, czy powyższe okresy, dwa okresy zatrudnienia ubezpieczonego podlegały zakwalifikowaniu, jako praca w szczególnych warunkach w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 roku (Dziennik Ustaw z 2015 roku pozycja 748 ze zmianami) oraz w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Z. M. w dniu 30 listopada 2001 roku wystawił ubezpieczonemu świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym potwierdził, iż W. W. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonywał prace od 6 lutego 1978 roku do 31 sierpnia 1998 roku, jako mechanik w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych, a od 1 września 1998 roku do 30 listopada 2001 roku, jako traktorzysta, czyli prace wskazane w wykazie A Dziale XIV pozycji 16 i Dziale VIII pozycji 3 Rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku. Świadectwo to nie zawierało odwołania się do zarządzenia resortowego.

W ocenie Sądu Okręgowego, zebrany w sprawie materiał dowodowy nie pozwalał na dokonanie ustalenia, iż okresy zatrudnienia od 6 lutego 1978 roku do 31 sierpnia 1998 roku na stanowisku mechanika i od 1 września 1998 roku do 31 grudnia 1998 roku na stanowisku traktorzysty, można zakwalifikować do pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów powołanych aktów prawnych.

Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach nie jest dokumentem urzędowym, lecz prywatnym. Dokument prywatny stanowi zaś dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenia zawarte w dokumencie, a więc korzysta z domniemania, że zawarte w nim oświadczenie złożyła osoba, która go podpisała. Dokument prywatny nie korzysta natomiast z domniemania zgodności z prawdą oświadczeń w nim złożonych. Dokument prywatny jest jednym z dowodów wymienionych w kodeksie postępowania cywilnego i podlega ocenie tak jak wszystkie inne dowody. Dowód z dokumentu prywatnego, świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach złożony przez ubezpieczonego jest, co prawda samodzielnym środkiem dowodowym służącym stronie do udowodnienia faktu, którego istnienie potwierdzone, potwierdzono w dokumencie jednakże nie zwalnia to Sądu orzekającego od oceny tego dowodu z zachowaniem zasad określonych w artykule 233 § 1 k.p.c.

Okoliczności wystawienia świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach opisał świadek Z. M., zeznając na rozprawie podał on dość wyjątkowe okoliczności wystawienia tego dokumentu wskazując nawet, że w zasadzie to nie powinien on wystawiać tego dokumentu. Sąd I instancji podkreślił, iż pracodawcą ubezpieczonego stał się dopiero w 1999 roku. A w czasie wystawiania tego dokumentu przebywał na wycieczce zagranicznej w Indiach w listopadzie i grudniu 2001 roku. Świadek ten zeznał, że w kanałach remontowych ubezpieczony u niego nie pracował, a jego pracodawcą został dopiero 5 grudnia 1999 roku, nie miał kontaktu z PGR i nie wie jak wyglądała praca W. W. w tym PGR-e.

Sąd Okręgowy miał także na uwadze, iż dowody z dokumentów zebranych w oryginalnych aktach osobowych, jak i w kserokopiach tych akt osobowych złożonych do akt sprawy nie potwierdzały, aby ubezpieczony w okresie od 6 lutego 1978 roku do 31 sierpnia 1998 roku wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę mechanika w kanałach remontowych. Zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności zeznania świadków B. C., M. B. i A. K. wskazywały jednoznacznie, iż ubezpieczony nie wykonywał przez pełen wymiar czasu pracy, ośmiogodzinny dzień pracy, stale pracy w kanałach remontowych. Pracował w tych kanałach remontowych w zależności od potrzeb. Jeżeli były takie potrzeby, to pracował nawet kilka dni pod rząd po 8 godzin w kanałach, a jak nie było pracy w kanałach, to wykonywał inne naprawy ciągników rolniczych poza kanałami. Sąd Okręgowy w tym zakresie ustalił, że poza kanałami wykonywane były przez ubezpieczonego naprawy przedniego zawieszenia, wymiany kabiny ciągników, czy wymiany chłodnicy. Inne naprawy były wykonywane w kanałach. Tym niemniej z dokumentów z akt osobowych ubezpieczonego, a także z zeznań świadków zgodnych w tym zakresie wynikało, że ubezpieczony wykonywał także prace polegające na czuwaniu nad konserwacją i obsługą wózka widłowego, którym jak sam przyznał przewoził raz w tygodniu baloty z sianem, zajmował się także utrzymaniem w należytym stanie technicznym samochodu przeciwpożarowego, jak również wyjeżdżał w pole samochodami pogotowia technicznego marki Ż., S. czy L. w celu naprawy kombajnów w polu i praca ta nie była wtedy pracą w kanałach remontowych.

Zdaniem Sądu I instancji, świadkowie zeznający w sprawie w zasadzie potwierdzili, że ubezpieczony nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy zatrudnienia w kanałach remontowych. Sąd Okręgowy przywołał „zeznania świadka M. B., który podał, iż nieraz trzeba było codziennie wchodzić do kanału i pracować. Naprawy kombajnów realizowane były poza kanałami. Ubezpieczony jeździł pogotowiem technicznym w celu naprawy kombajnów w polu w czasie żniw, naprawy przedniego zawieszenia oraz chłodnicy wykonywane były poza kanałami. Według oceny świadka B., 50 procent ubezpieczony wykonywał naprawy w kanałach, a 50 procent poza kanałami.

Z kolei świadek B. C. podał, iż ubezpieczony obsługiwał wózek widłowy w kanałach remontowych pracował tyle godzin dziennie, ile trzeba było. Przy naprawie silników poza kanałami ubezpieczony pracował przy naprawie pomp wtryskowych i wtryskiwaczy. Jak była uszkodzona uszczelka pod głowicą to trzeba ją było wymieniać i wtedy nie trzeba było pracować w kanale. Uszczelki pod głowicą wymieniano często, bo było 360 ciągników. Świadek też potwierdził, że ubezpieczony jeździł pogotowiem technicznym do napraw w polu. I oceniał, że 6 godzin dziennie pracował w kanałach, a 2 godziny poza kanałami. A przy innych naprawach 4 godziny pracował dziennie w kanałach, a 4 godziny poza kanałami.

Świadek A. K. potwierdził powyższe okoliczności. Podał, że ubezpieczony jeździł wózkiem widłowym, nieraz 3, 4 dni robiło się w kanałach 8 godzin, a jeśli nie było napraw w kanałach, to się nie pracowało w kanałach.

Sąd Okręgowy podkreślił także, że świadek B. zaprzeczał w swoich zeznaniach, aby ubezpieczony zajmował się naprawą pomp wtryskowych i wtryskiwaczy, gdyż naprawami tych detali, tych urządzeń zajmował się sam świadek B., który posiadał uprawnienia do napraw pomp wtryskowych i z tego tytułu otrzymał świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach od Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa. Był on na kursie regulacji pomp wtryskowych. Świadek zeznał, że ubezpieczony przy naprawie pomp wtryskowych nie pracował.

W zasadzie także ubezpieczony, zeznając jako strona potwierdził okoliczności, iż tylko część obowiązków pracowniczych realizował on w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych. Przyznał on, że pompy wtryskowe były podczas napraw wyjmowane przez niego i przekazywane świadkowi B., gdzie zajmował się tymi pompami w odrębnym pomieszczeniu. Podawał ubezpieczony, iż do napraw pozakanałowych należały naprawy przedniego zawieszenia podnośników hydraulicznych, ciągników, uszczelek pod głowicą, wymiana łożysk czy koła. Stwierdzał on stanowczo, że to nie były naprawy w kanałach. Wskazywał on, że naprawiał przednie zawieszenia i podnośniki 2, 3 razy w tygodniu, jeździł sporadycznie wózkiem widłowym, przy rozładunku części, a także do napraw w polu, gdy zepsuł się kombajn.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z artykułem 184 ustępem 1 ustawy emerytalno-rentowej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w artykule 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli po pierwsze okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn. Po drugie. Oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w artykule 27 ustęp 2.

Artykuł 184 stwierdza z kolei, że emerytura, o której mowa w ustępie 1 przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do Otwartego Funduszu Emerytalnego, albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w Otwartym Funduszu Emerytalnym za pośrednictwem zakładu na dochody budżetu państwa. Artykuł 32 ustęp 2 ustawy emerytalno-rentowej wskazuje ponadto, że dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ustępie 1 za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Szczegółowe warunki nabycia prawa do emerytury określa rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku powołane także przez organ rentowy w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Istotnymi regulacjami zawartymi w treści tego aktu prawnego jest paragraf 2 ustęp 1 zgodnie, z którym okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Ustęp 2 paragrafu 2 mówi o tym, że okresy pracy, o których mowa w ustępie 1 stwierdza zakład pracy na podstawie posiadanej dokumentacji w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach wystawionych według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie paragrafu 1 ustępu 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Paragraf 3 i paragraf 4 ustęp 1 precyzując szczegółowe warunki nabycia prawa do emerytury podają, że za okres zatrudnienia wymagany do uzyskania emerytury zwany dalej wymaganym okresem zatrudnienia uważa się okres wynoszący dla mężczyzn 25 lat liczony łącznie z okresami równorzędnymi zaliczalnymi do okresów zatrudnienia. Natomiast pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach wymieniane w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki. Po pierwsze: Osiągnął wiek emerytalny wynoszący w przypadku mężczyzny 60 lat. I po drugie: Ma wymagany okres zatrudnienia, czyli na dzień 1 stycznia 1999 roku, co najmniej 25 lat w przypadku mężczyzny, w tym, co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Rodzaje pracy w szczególnych warunkach wskazane zostały w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w wykazie A, gdzie wskazano w poszczególnych gałęziach gospodarki rodzaje prac wykonywanych w szczególnych warunkach.

Dokonując subsumpcji tych przepisów prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego w sprawie Sąd Okręgowy wskazał, że okres zatrudnienia ubezpieczonego na stanowisku traktorzysty od 1 września 1998 roku do 31 grudnia 1998 roku, podlegał zaliczeniu do okresu pracy w szczególnych warunkach na podstawie wykazu A działu 8 pozycji 3 pracy kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych. Tym niemniej był to okres zaledwie 4 miesięcy pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach. Natomiast wcześniejszy jego okres zatrudnienia na stanowisku mechanika w Państwowym Gospodarstwie Rolnym Z. od 6 lutego 1978 roku do 31 sierpnia 1998 roku nie mógł zostać zaliczony do pracy w szczególnych warunkach na podstawie wykazu A działu 14 pozycji 16 prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych, gdyż ubezpieczony, mimo że wykonywał także prace w kanałach remontowych w okresie zatrudnienia, to nie wykonywał tych prac stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Jak wykazało postępowanie dowodowe, ubezpieczony tylko niektóre naprawy realizował w kanałach remontowych, a świadkowie oceniali w różnych proporcjach, jaką część dnia pracy przeciętnie wykonywał on w kanałach remontowych, a jaką część poza kanałami remontowymi. Niektórzy świadkowie wskazywali, że było to 50 do 50 procent. Inni świadkowie, że 6 godzin pracował w kanałach, a 2 godziny poza kanałami. Niewątpliwe jest jednak to, jak wynikało z zebranych w sprawie dowodów, że ubezpieczony wykonywał nie tylko prace w kanałach remontowych, ale także naprawy pozakanałowe, jak również do jego obowiązków pracowniczych należała obsługa i dbanie o stan techniczny wózka widłowego. Wykonywał on przewozy tym wózkiem widłowym części zamiennych, jak również balotów z sianem raz w tygodniu, a także wyjeżdżał samochodami pogotowia technicznego do napraw w polu kombajnów w okresie żniw, a ponadto także zajmował się utrzymaniem w należytym stanie technicznym samochodu przeciwpożarowego.

Uwzględniając te okoliczności, Sąd Okręgowy wskazał, że ubezpieczony nie spełnił wymogu przewidzianego w § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku. Dlatego na podstawie artykułu 477 ¹⁴ § 1 Kodeksu postępowania cywilnego w związku z powołanymi wcześniej przepisami prawa materialnego, Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego”.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca W. W., zaskarżając go w całości i zarzucając błędne ustalenia w zakresie stanu faktycznego sprawy oraz naruszenie art. 224 § 1, art. 233 § 1 i art. 328 § 2 k.p.c.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu skarżący podniósł, że Sąd Okręgowy nie analizował osobno wszystkich zeznań świadków, w następstwie czego poczynił ustalenia, które z tych zeznań nie wynikają. Świadkowie B. C., M. B. i A. K. potwierdzili zaś, iż ubezpieczony wykonywał przez pełen wymiar czasu pracy, ośmiogodzinny dzień pracy, stale pracę w kanałach remontowych.

Skarżący podkreślił również, że osoba upoważniona przez Z. M. do prowadzenia spraw kadrowych wystawiła ubezpieczonemu w dniu 30 listopada 2001 r. na podstawie akt osobowych i posiadanej wiedzy, świadectwo pracy wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym potwierdziła, iż W. W. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonywał prace od lutego 1978 r. do 31 sierpnia 1998 r. jako mechanik w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych, a od 1 września 1998 r. do 30 listopada 2001 r. jako traktorzysta. Tymczasem Sąd Okręgowy uznał, że świadectwo to jest dokumentem prywatnym, i skoro w czasie jego wystawiania świadek Z. M. przebywał w Indiach, to okoliczności jego wystawienia są dość wyjątkowe, nie zważając tym samym w ogóle na to, że świadectwo takie mogła wystawić - pod nieobecność właściciela przedsiębiorstwa - osoba do tego upoważniona.

Zdaniem ubezpieczonego, skoro jego praca w szczególnych warunkach dotyczy okresu od stycznia 1978 r. do 31 grudnia 1998 r., zaś Z. M. stał się pracodawcą ubezpieczonego dopiero w 1999 r., to świadectwo wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach powinna wystawić Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, do której Sąd w tej sprawie powinien się zwrócić.

Apelujący podkreślił, że praca mechanika nie polega tylko na ośmiogodzinnym, stałym, przebywaniu pracownika w kanale remontowym i wykonywaniu w tym kanale napraw, ale także wykonywaniu tych napraw poza kanałem remontowym, dla przykładu wyjmowanie pomp wtryskowych i ich zamontowywanie - praca w kanale remontowym, a naprawy przedniego zawieszenia podnośników hydraulicznych, uszczelek pod głowicą, wymiana łożysk, czy koła - poza kanałem remontowym. Wykonując więc naprawy ciągników, samochodów, czy kombajnów, ubezpieczony - jako mechanik musiał ich dokonywać zarówno w kanale remontowym, jak i poza kanałem remontowym. Musiał także - po naprawie danego pojazdu - dokonać próby technicznej pojazdu, odbywając nim jazdę próbną. Przy wymontowywaniu i zamontowywaniu bardzo ciężkich części w pojazdach lub kombajnach niezbędne było korzystanie i obsługa przez ubezpieczonego wózka widłowego. Ubezpieczony jako mechanik zobowiązany był również czuwać na konserwacją pojazdów, którą wykonywał zarówno w kanale remontowym jak i poza nim. Jeżeli zaś zdarzyła się awaria kombajnu lub innego pojazdu to musiał wyjechać samochodem pogotowia technicznego, aby kombajn ten lub pojazd naprawić.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację wnioskodawcy należało oddalić, bowiem nie zawiera ona zarzutów skutkujących koniecznością zmiany bądź uchylenia zaskarżonego wyroku.

Przedmiotem niniejszej sprawy było prawo W. W. do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

W powyższym zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie ustalonych faktów. W konsekwencji Sąd odwoławczy, oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji, uznał je za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Podstawę prawną przyznania wcześniejszej emerytury stanowi art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2016, poz. 887 ze zm., dalej: ustawa emerytalna), zgodnie z którym, ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 roku uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy jeżeli m.in. w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy o którym mowa w art. 27 ustawy (25 lat dla mężczyzn, 20 lat dla kobiet). Kwestię stażu pracy w warunkach szczególnych reguluje natomiast § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 Nr 8, poz. 43; dalej: rozporządzenie), zgodnie z którym okres ten winien wynosić co najmniej 15 lat, a sama praca musi być wymieniona w wykazie A stanowiącym załącznik do przedmiotowego rozporządzenia.

W niniejszej sprawie spór stron sprowadzał się jedynie do spełnienia przez wnioskodawcę przesłanki co najmniej 15 lat pracy w warunkach szczególnych na dzień 01 stycznia 1999 r. , a konkretnie do zaliczenia mu do tego stażu okresu pracy jako mechanik od 6 lutego 1978 r. do 31 sierpnia 1998 r. w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w Z., gdyż okres zatrudnienia w tym przedsiębiorstwie w charakterze traktorzysty był zbyt krótki, aby pozwalał ma na nabycie uprawnień (4 miesiące). Ocena prawna odnosić się będzie zatem wyłącznie do okresu od 6 lutego 1978 r. do 31 sierpnia 1998 r.

Dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji załącznika do rozporządzenia. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. Cechą niezbędną do uznania danego zatrudnienia za wykonywane w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia jest wykonywanie pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku (§ 2 ust. 1 rozporządzenia).

Wykonywanie przez wnioskodawcę pracy w warunkach szczególnych w spornym okresie odnieść należy do prac wymienionych w wykazie A rozporządzenia, w dziale XIV (Prace różne), gdzie pod poz. 16 wymienione zostały „Prace wykonywane w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych”.

Organ rentowy odmówił zaliczenia wnioskodawcy pracy w spornym okresie do stażu pracy warunkach szczególnych, podnosząc, że przedłożone przez wnioskodawcę świadectwo pracy w warunkach szczególnych nie spełnia wymogów formalnych powołania się na odpowiednie zarządzenie resortowe oraz nie wskazano w nim rodzaju pracy ściśle według Rozporządzenia Rady Ministrów.

Sąd I instancji po przeprowadzeniu postępowania dowodowego z udziałem świadków podzielił stanowisko organu rentowego, że okresu zatrudnienia w PGR Z. (obecnie Gospodarstwo Rolne (...)) nie można wnioskodawcy zaliczyć do stażu pracy w warunkach szczególnych, ponieważ prac w kanałach remontowych nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu stosownie do § 2 ust 1 rozporządzenia.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, stanowisko takie jest trafne. Przede wszystkim zaznaczyć należy, iż nie było miarodajne świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych z 30 listopada 2001r. (k. 11 a.e.). Następca prawny PGR Z., właściciel firmy (...) przyznał bowiem, iż nie ma żadnej wiedzy co do rzeczywistego charakteru zatrudnienia ubezpieczonego w spornym okresie. W dokumentacji w aktach osobowych, na podstawie której – wg zeznań świadka Z. M. zostało wystawione to świadectwo, nie ma żadnej informacji, o tym, iż ubezpieczony pracował jako mechanik w kanałach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie było zatem żadnych podstaw aby potwierdzić tę okoliczność na podstawie dokumentacji w aktach osobowych.

Nietrafnie skarżący zarzuca, iż Sąd powinien zwrócić się do Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, jako podmiotu właściwego, o wystawienie ubezpieczonemu świadectwa pracy w warunkach szczególnych. Zgodnie bowiem z treścią art. 232 zd.1. kpc., to strona ma obowiązek wykazywania swoich racji w procesie normatywnie określonymi środkami dowodowymi. Niezależnie od oceny zasadności takiego wniosku (wobec niespornego faktu, iż następcą prawnym PGR Z., w którym skarżący był zatrudniony jest Gospodarstwo Rolne (...)), podkreślić należy, iż nie było żadnych przeszkód, aby ubezpieczony zwrócił się z nim do Agencji osobiście. Nie zachodziły żadne okoliczności uzasadniające działanie w tym zakresie Sądu I instancji z urzędu.

Także przepisy dotyczące postępowania przed organem rentowym nakładają na ubezpieczonego obowiązek przedkładania dowodów uzasadniających prawo do świadczeń. Art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej stanowi, iż postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Ust. 6 tego przepisu wskazuje zaś, iż do wniosku w sprawie przyznania świadczeń powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego

Na mocy zaś art. 80 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2016 r., poz. 963, j.t., dalej: ustawa systemowa) w celu ustalenia prawa do świadczeń oraz ich wysokości ubezpieczeni zobowiązani są do m. in. do przedstawiania stanów faktycznych mających wpływ na prawo lub wysokość świadczeń oraz do przedkładania na żądanie środków dowodowych. W art. 81 ustawy systemowej, ustawodawca zwolnił ubezpieczonych od nałożonych na nich obowiązków w dwóch sytuacjach: gdy Zakład ma możliwości mniejszym nakładem niż ubezpieczony ustalić okoliczności niezbędne do przyznania i wypłaty świadczenia oraz gdy badanie mogłoby narazić ubezpieczonego na pogorszenie stanu zdrowia lub zagrażać jego życiu. Sytuacja taka nie miała jednak miejsca w przedmiotowej sprawie. Jeśli więc ubezpieczony podnosił, że wykonywał w spornym okresie pracę w warunkach szczególnych, to jego obowiązkiem było przedłożenie wszelkich dowodów okoliczność taką wykazujących.

Nie ma również racji skarżący, iż Sąd Okręgowy dokonał ustaleń stanu faktycznego wbrew treści zeznań świadków oraz że nie przeanalizował tych zeznań. Sąd I instancji nie miał obowiązku analizowania w uzasadnieniu zeznań każdego ze świadków odrębnie, bowiem z uzasadnienia wynika niezbicie, iż Sąd oparł się na zeznaniach wszystkich świadków przesłuchanych w sprawie i uznał je za wiarygodne.

Z zeznań świadka M. B. wynika, iż wnioskodawca poza kanałami wykonywał szereg napraw „pozakanałowych”, np. naprawiał głowice silników, przednie zawieszenie czy chłodnice, które to prace w procesie technologicznym nie wymagały wykonywania naprawy w kanale remontowym. Według świadka wszystkie naprawy w kanałach stanowiły około 50% wszystkich naprawach przez niego wykonywanych. Okolicznością potwierdzoną przez świadka, a przyznaną przez ubezpieczonego jest również, iż wykonywał naprawy sprzętu rolniczego – kombajnów w terenie, jeżdżąc jako kierowca pogotowia technicznego. Świadek ten ocenił, iż tylko około 50% prac wnioskodawca wykonywał w kanałach.

Również świadek B. C., przełożony ubezpieczonego, nie potwierdził, aby wnioskodawca pracował stale w kanałach. Świadek ten zeznał, że ubezpieczony pracował w kanałach remontowych „tyle ile było trzeba” przy naprawie silników. Potwierdził, iż ubezpieczony wykonywał szereg napraw ”pozakanałowych” tj. przy naprawie pomp wtryskowych i wtryskiwaczy, wymieniał uszkodzone uszczelki pod głowicą, a także obsługiwał wózek widłowy oraz jeździł z pogotowiem technicznym do napraw w polu. Z zeznań świadka C. wynika, że zdarzało się wprawdzie, iż wnioskodawca pracował w kanałach około 8 godzin dziennie, ale często były to tylko 4 godziny.

Z zeznań świadka A. K. również nie można wyprowadzić wniosku, iż ubezpieczony wykonywał stale i w pełnym wymiarze prace mechaniczne wymagające w procesie technologicznym naprawy w kanale remontowym. Świadek ten zeznał, iż wnioskodawca wykonywał również inne naprawy „niekanałowe” np. jeździł samochodem pogotowia technicznego do awarii kombajnów, wymieniał uszczelki pod głowicą, wymieniał chłodnice czy kabiny, a także do jego zakresu obowiązków wchodziły prace „niemechaniczne” np. obsługa wózka widłowego, gdy była dostawa części do magazynu. Pracę w kanałach wykonywał czasami przez 3-4 dni po 8 godzin dziennie, ale były też takie dni, że nie pracował w kanałach wcale.

Sam ubezpieczony, przesłuchiwany przed Sądem I instancji, również wymienił szereg napraw, które nie wymagały w procesie technologicznym pracy w kanałach, a które wykonywał np. naprawy przedniego zawieszenia, podnośników hydraulicznych, ciągników, uszczelek pod głowicą, wymiana łożysk lub koła. Potwierdził, że do jego obowiązków należało też, prowadzenie wózka widłowego – raz w tygodniu przewoził nim siano dla zwierząt, jeździł nim też, gdy była dostawa części do magazynu, a także jeżdżenie pogotowiem technicznym do napraw kombajnów polu

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., bowiem z uzasadnienia Sądu I instancji jasno wynika, na jakich dowodach Sąd ten oparł swoje rozstrzygnięcie. Ustalony przez Sąd Okręgowy stan faktyczny znajduje zaś w pełni oparcie w zeznaniach wszystkich świadków oraz wnioskodawcy.

Nietrafny był zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego, bowiem ubezpieczony nie wykazał na czym miałaby ona polegać. Wbrew zarzutom apelacji, ustalenia Sądu I instancji, iż ubezpieczony wykonywał prace mechaniczne w kanałach remontowych ale nie w pełnym wymiarze czasu i nie stale, znajdują pełne potwierdzenie w zeznaniach wszystkich świadków i ubezpieczonego. Zeznaniom tym Sąd dał wiarę i – jak wynika pośrednio z apelacji – ubezpieczony też je tak ocenia.

Sąd I instancji prawidłowo też zastosował prawo materialnego do tak ustalonego stanu faktycznego. W uzasadnieniu apelacji ubezpieczony zaprezentował swoją – nietrafną - wykładnię przepisu poz. 16 § 2 ust 1 w związku z przepisem wykazu A dział XIV rozporządzenia. Zdaniem skarżącego bowiem specyfika pracy mechanika polega na tym, że wykonuje on nie tylko prace w kanałach remontowych, ale także naprawy niewymagające przebywania w kanałach, stąd jego zdaniem wykonywanie tych ostatnich nie wyklucza kwalifikacji pracy ubezpieczonego – który wykonywał oba rodzaje napraw - do prac w warunkach szczególnych.

Wykładnia przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w zakresie odnoszącym się do zwrotu „praca wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy” została dokonana w utrwalonym orzecznictwie Sądu Najwyższego, które nie wykazuje żadnych rozbieżności. Przyjmuje się w nim, że prawo do emerytury w wieku niższym od powszechnego z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. między innymi wyroki z dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008 nr 5-6, poz. 81; z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 328; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007 UK 66/07, LEX nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, niepublikowany; z dnia 5 maja 2009 r.t I UK 4/09, LEX nr 509022). W związku z tym nie jest dopuszczalne uwzględnianie przy ustaleniu okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, wymaganych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym, innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika. Od tej reguły istnieją odstępstwa. Pierwsze z nich dotyczy sytuacji, kiedy inne równocześnie wykonywane prace stanowią integralną część (immanentną cechę) większej całości dającej się zakwalifikować pod określoną pozycję załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku

emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX nr 509022 oraz z dnia 11 marca 2009 r. II UK 243/08 i tam powołane wcześniejsze orzecznictwo). Drugie odstępstwo dotyczy przypadków, kiedy czynności wykonywane w warunkach nienarażających na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia mają charakter incydentalny, krótkotrwały, uboczny (zob. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2008, I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 oraz z dnia 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX nr 1001310). Pojęcie „pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy” zostało zatem wyłożone w judykaturze jako nieobejmujące innych równocześnie wykonywanych prac w ramach dobowej miary czasu pracy, które nie oddziaływały szkodliwie na organizm pracownika, z wyjątkami wyżej opisanymi, które nie występują w niniejszej sprawie.

Tworzenie w drodze wykładni prawa norm ustalających stanowiska pracy w szczególnych warunkach poza ustalonym wykazem, tylko ze względu na podobieństwo czynności wykonywanych na stanowiskach pracy niewymienionych w wykazach, jest niedopuszczalne. Właściwa jest jedynie taka interpretacja, że wykonywanie pracy w szczególnych warunkach należy oceniać według wykazów stanowiących załączniki do utrzymanego w mocy rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392 i z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 306).

Ustawodawca zakwalifikował jako pracę w warunkach szczególnych tylko pracę mechanika pojazdów wykonywaną w kanale remontowym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, stąd nie jest uprawnione stanowisko skarżącego iż do stażu pracy w warunkach szczególnych winny być zaliczone prace na stanowisku mechanika, który w tych kanałach remontowych nie pracował stale i w pełnym wymiarze czasu. Jednocześnie – w świetle materiału dowodowego zgromadzonego w aktach sprawy – nie było podstaw do uznania, iż „prace niekanałowe” miały charakter incydentalny (wg świadków było to około 50% wszystkich napraw), bądź, że stanowiły one ciąg procesu technologicznego każdej naprawy „kanałowej” wykonywanej przez ubezpieczonego.

Z zeznań zarówno świadków jak i samego wnioskodawcy wynika jednoznacznie, iż bardzo często było tak, że wnioskodawca danego dnia nie pracował wcale w kanałach. Nie były to jednak sytuacje wyjątkowe, wymuszone jakimiś nadzwyczajnymi okolicznościami jak np. awaria sprzętu, ale w zasadzie standardowy dzień pracy, kiedy zadania ubezpieczonego nie były wymagały remontu w kanałach. Co więcej, także i w te dni, kiedy wnioskodawca pracował w kanałach remontowych, często przez kilka godzin prace w kanałach łączył on z pracą poza kanałami. Z zaoferowanego przez strony materiału dowodowego wynika więc, iż prace w kanałach niewątpliwie należały do prac wykonywanych przez niego często, ale nie w stopniu wystarczającym do określenia ich jako świadczonych stale i w pełnym wymiarze.

Wymienione okoliczności i przyznanie przez samego skarżącego, że jedynie część wymiaru jego czasu pracy przypadały na prace w kanałach remontowych, wykluczały racjonalne dowodzenie, że szczególne zatrudnienie, o którym mowa w pkt 16 działu XIV wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w związku z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach, wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu

Apelujący nie sprecyzował, na czym w jego ocenie polegało naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 224 § 1 k.p.c. W ocenie Sądu II instancji, Sąd Okręgowy uczynił zadość dyspozycji tego przepisu, bowiem przeprowadził wszystkie dowody zawnioskowane przez strony, zaś zgromadzony w ten sposób materiał dowodowy był wystarczający dla dokonania istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy ustaleń.

Reasumując, Sąd Apelacyjny nie stwierdził zarzucanych naruszeń prawa procesowego ani naruszenia prawa materialnego. Sąd I instancji trafnie ustalił, że wnioskodawca nie spełnił wszystkich przesłanek przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury.

Uznając zatem, iż rozstrzygnięcie Sądu I instancji jest prawidłowe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawcy.

SSA Alicja Podlewska SSA Aleksandra Urban SSO del. Beata Golba-Kilian