Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 maja 2016 r.

I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2016 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa J. J. i A. K.

przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez (...) i Prezydenta (...) W.

o zapłatę

I.  zasądza od Skarbu Państwa – (...) na rzecz:

1)  J. J. kwotę 244.315 (dwieście czterdzieści cztery tysiące trzysta piętnaście) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 maja 2016 r. do dnia zapłaty,

2)  A. K. kwotę 48.863 (czterdzieści osiem tysięcy osiemset sześćdziesiąt trzy) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 23 maja 2016 r. do dnia zapłaty;

II.  w pozostałym zakresie oddala powództwo;

III.  ustala, że koszty procesu J. J. ponosi w 31,7%, A. K. w 6,3%, a Skarb Państwa – (...) w 62%, pozostawiając szczegółowe wyliczenie tych kosztów referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się wyroku.

Sygn. akt I C 914/09

UZASADNIENIE

Pozwem z 25 czerwca 2009 r. powodowie J. J. i A. K. wnieśli o zasądzenie od Skarbu Państwa - (...) na rzecz:

- J. J. kwoty 392.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od daty wydania wyroku do dnia zapłaty,

- A. K. kwoty 78.400 zł wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od daty wydania wyroku do dnia zapłaty,

tytułem odszkodowania za szkodę wyrządzoną w związku z wydaniem z naruszeniem prawa decyzji Prezydium Rady Narodowej (...) W. z 28 kwietnia 1960 r. nr (...) odmawiającej przyznania S. J., C. J., R. J. i M. J. prawa własności czasowej (użytkowania wieczystego) do nieruchomości (...) położonej przy ul. (...), nr hip. (...) pod nazwą K. W. nr (...), stanowiącej obecnie część działki o nr (...) z obrębu (...) będącej własnością Miasta S. W..

Nadto powodowie żądali zasądzenia od pozwanego kosztów postępowania, według norm przepisanych (pozew – k. 2-4) oraz zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych w zakresie:

- A. K. w całości,

- J. J. ponad kwotę 2000 zł opłaty od pozwu.

Pismem z 26 kwietnia 2010 r. powodowie zmodyfikowali pierwotne żądanie pozwu, wnosząc o zasądzenie od pozwanego na rzecz:

- J. J. od Skarbu Państwa kwoty 588.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od daty wydania wyroku do dnia zapłaty

- A. K. od Skarbu Państwa kwoty 117.600 zł. wraz z odsetkami ustawowymi od daty wydania wyroku do dnia zapłaty (pismo procesowe k. 78-79).

Pismem z 27 kwietnia 2015 r. powodowie zmodyfikowali żądanie pozwu wnosząc o zasądzenie od pozwanego na rzecz:

- J. J. kwoty 261.333 zł wraz z odsetkami ustawowymi od daty wniesienia pozwu oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesy według norm przepisanych,

- A. K. kwoty 52.267 zł wraz z odsetkami ustawowymi od daty wniesienia pozwu oraz o zasądzenie na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesy według norm przepisanych. Powodowie wnieśli o wezwanie do udziału w sprawie w charakterze pozwanego również Prezydenta (...) W. oraz (pismo procesowe k. 280-284)

Ponadto powodowie cofnęli pozew, bez zrzeczenia się roszczenia, w zakresie przekraczającym kwotę 313.600 (pismo procesowe k. 298-299). Na co strona pozwana nie wyraziła zgody (pismo procesowe z 11 maja 2015 r. – k. 290).

Postanowieniem z 6 sierpnia 2015 r. Sąd ustalił w trybie art. 67 § 2 k.p.c. Prezydenta (...) W. jako właściwą, obok (...), jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa (postanowienie – k. 304).

Pozwany Skarb Państwa – (...) w odpowiedzi na pozew z dnia 7 czerwca 2010 r. wniósł o oddalenie powództwa w całości, a także zasądzenie solidarnie od powodów kosztów postępowania na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (odpowiedź na pozew – k. 95-101).

W uzasadnieniu pełnomocnik strony pozwanej wskazał, że roszczenie powodów przedawniło się. Ponadto stwierdził, że strona powodowa nie wykazała przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego, które są zrealizowane gdy przesądzone zostanie, że w miejsce negatywnej i bezprawnej decyzji strona na pewno uzyskałaby korzystne ostateczne orzeczenie prawidłowe, co zapobiegłoby powstaniu szkody. Według pozwanego w rozpatrywanej sprawie takiej pewności mieć nie można. Pozwany poniósł także, że powództwo jest przedwczesne z uwagi na niewyczerpanie wszystkich etapów postępowania administracyjnego na podstawie art. 7 dekretu z dnia 26 października 1945 r. W ocenie pozwanego skutkuje to brakiem powstania szkody po stronie powodowej, a ewentualne wystąpienie szkody w przyszłości nie ma znaczenia dla aktualnie toczącego się postępowania. W związku z tym strona powodowa nie wykazała zaistnienia szkody i w ocenie pozwanego szkoda taka nie wystąpiła (k. 95-101). Ponadto pozwany wskazał, że żądanie odszkodowania za nieruchomość przeznaczoną na budownictwo drogowe jak za nieruchomość przeznaczoną na budownictwo mieszkaniowe jest bezprzedmiotowe. Zaznaczył, że strona powodowa nie zwracała się z wnioskiem o wypłatę takiego odszkodowania, w związku z czym roszczenie w zakresie powierzchni obejmującej działkę nr (...) z obrębu (...) wygasło, oraz że nie została wykazana szkoda w zakresie powierzchni objętej ww. działką.

Postanowieniem z dnia 18 listopada 2009 r. powódka A. K. została zwolniona od kosztów sądowych w całości (k. 62).

Postanowieniem z 17 lutego 2010 r. powód J. J. został zwolniony od kosztów sądowych w części tj. od opłaty od pozwu ponad kwotę 5.000 zł (k. 69).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Współwłaścicielami w częściach równych nieruchomości (...) położonej przy ul. (...) o powierzchni oznaczonej numerem hipotecznym (...) pod nazwą „K. W. nr (...) byli S. J., C. J., R. J. i M. J. ze spadku wakującego po W. J. (zaświadczenie k. 7).

S. J.zmarł 27 grudnia 1941 r. Spadek po nim na podstawie ustawy nabyli A. J., C. J., R. J. i M. K. po ¼ części spadku każde z nich (postanowienie k. 9).

A. J. zmarła 9 maja 1946 r. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli M. K., R. J. i C. J. (postanowienie k. 8).

M. K. zmarła 1 stycznia 1947 r. Spadek po niej ma podstawie ustawy nabyli C. J. i R. J. po ¼ części spadku każdy z nich oraz H. K. w 2/4 częściach spadku (postanowienie k. 9)

R. J. zmarł 31 grudnia 1947 r. Spadek po nim na podstawie ustawy nabył C. J. (postanowienie k.9).

C. J. zmarł w dniu 10 czerwca 1978 r. Spadek po nim na podstawie ustawy nabył w całości syn J. J. (postanowienie – k. 11).

J. K. zmarła w dniu 22 czerwca 1985 r. Spadek po niej na podstawie ustawy nabyli mąż H. K. i córka A. K. po ½ części spadku każde z nich (postanowienie k. 10).

H. K. zmarł 25 października 1989 r. Spadek po nim nabyła z mocy ustawy w całości A. K. (postanowienie k. 10).

Na mocy powyższych spadkobrań udział w spadku po C. J., a zatem także w przedmiotowej nieruchomości, co do powodów kształtował się następująco:

1.  J. J.- 5/6 części spadku,

2.  A. K. 1/6 części spadku.

Własność nieruchomości położonej przy ul. (...) w W. przejęta została na rzecz Państwa na podstawie przepisów dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy. W terminie przewidzianym w art. 7 dekretu byli właściciele złożyli wniosek o przyznanie prawa własności czasowej do nieruchomości. Orzeczeniem administracyjnym z dnia 28 kwietnia 1960 r. Nr GT III-II-6-W/105/60 Prezydium Rady Narodowej w (...) W. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 23 listopada 1948 r. o przyznanie prawa własności czasowej odmówiło C. J. prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości (...), położonej przy ul. (...) oznaczonej nr hip. (...) z uwagi na przeznaczenie terenu pod budowę mieszkania wielokondygnacyjnego (k. 354). Dla nieruchomości nr hip. (...) na dzień 28 kwietnia 1960 r. obowiązywał Plan Ogólny Zabudowania (...) W.. Zniszczenie rysunku tego planu oraz brak jego opisu uniemożliwiają określenie funkcji tego terenu w Planie. Ponadto Archiwum (...) W. nr(...)poinformowało, że teren o nazwie „ K. W. nr (...)” o nr hip. (...) leży w obrębie obszaru, dla którego sposób zabudowania nie został zatwierdzony w Ogólnym Planie Zabudowania (...) W. z dnia 11 sierpnia 1931 r. (opinia biegłego k. 344). Na dzień 28 kwietnia 1960 r. był to teren niezabudowany, dla którego obowiązywał zatwierdzony przez Prezydium Rządu Plan Generalny na lata 1955-1965 zwany planem S.. Wynika z niego, że przedmiotowa nieruchomość położona była w 90% w liniach rozgraniczających ulicy (...) oraz w pozostałym zakresie na obszarze stanowiącym parki i zieleńce. Obecnie dla terenu, na którym zlokalizowana jest przedmiotowa działka obowiązuje Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego zatwierdzony Uchwałą Rady M. S. W. Nr (...) z dnia 09.11.2010. Podstawowym przeznaczeniem terenu jest park, a uzupełniającym - usługi gastronomiczne, kultury i sportu (decyzja prezydenta (...) W. k. 228). Przedmiotowa nieruchomość położona jest na terenie W. przy ul. (...) (opinia biegłego k. 345).

14 listopada 2000 r. J. J. złożył wniosek do Samorządowego Kolegium Odwoławczego w W. o stwierdzenie nieważności orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 28 kwietnia 1960 r. o sygn. (...). W odpowiedzi stwierdzono, że orzeczenie jest ostateczne, ponieważ odwołanie od niego nie zostało wniesione.

Decyzją z dnia 14 maja 2008 r. Nr (...)po rozpatrzeniu wniosku J. J. o stwierdzenie nieważności orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej w (...) W. z dnia 20 kwietnia 1960 r. nr (...) Minister Infrastruktury stwierdził nieważność ww. decyzji w części dotyczącej działki ewidencyjnej nr (...) z obrębu (...).

Samorządowe Kolegium Odwoławcze w W. decyzją z dnia 20 lipca 2009 r. o sygn. KOC/798/Go/06 stwierdziło nieważność orzeczenia Administracyjnego Prezydium Rady Narodowej (...) W. z dnia 28 kwietnia 1960 r. o nr GT-III-II-6/W/150/60 w części dotyczącej działki nr (...) z obrębu (...).

Po rozpatrzeniu wniosku C. J. z dnia 21 listopada 1948 r., dawnego współwłaściciela nieruchomości położonej przy ul. (...) nr hip. (...) Prezydent (...) W. decyzją z 27 czerwca 2013 r. o nr (...) orzekł ustanowienie prawa użytkowania wieczystego do gruntu oznaczonego jako działki nr (...) z obrębu (...) i (...)z obrębu (...) uregulowanego w Księdze Wieczystej nr (...) położonego przy ul. (...) na rzecz:

- J. J. w udziale wynoszącym 5/6,

- A. K. w udziale wynoszącym 1/6.

Ponadto ustanowił czynsz w wysokości 1665 zł netto rocznie.

Decyzją nr (...) z dnia 30 lipca 2014 r. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 23 listopada 1948 r. złożonego przez dawnego współwłaściciela hipotecznego C. J. Prezydent (...) W. odmówił ustanowienia użytkowania wieczystego części dawnej nieruchomości hipotecznej „K. W. nr (...)” nr hip. (...) oznaczonej jako działki nr (...) z obrębu (...) stanowiącej własność (...) W.. Przy rozpatrywaniu wniosku ustalono, że od czasu jego złożenia nastąpiła zmiana stanu prawnego i faktycznego nieruchomości. Została ona podzielona, powstały nowe działki ewidencyjne, a także zmienił się sposób zagospodarowania tejże nieruchomości. Aktualnie przedmiotowa nieruchomość wchodzi w skład działek ewidencyjnych nr: (...) z obrębu (...),(...)z obrębu (...) oraz (...) z obrębu (...), która stanowi własność (...) W. i stanowi fragment pasa drogowego ulicy (...). Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego uchwalonym uchwałą nr (...)Rady Miasta Stołecznego (...) działka nr (...) z obrębu (...) znajduje się na terenie o symbolu (...) (...) W. tj. ulica główna (decyzja z 30 lipca 2014 r. – k. 219-223). Wniosek strony powodowej z dnia 26 lutego 2015 r. o przyznanie nieruchomości zamiennej został rozpatrzony negatywnie (k. 300). Powierzchnia przedmiotowej działki wynosi 393 m ^{( 2)} (opinia biegłego geodety – k. 312). Celem poszerzenia drogi zajęte zostało 374 m ^{( 2)}.

Wartość rynkowa prawa użytkowania wieczystego nieruchomości nr hip. (...), składającej się z części działki ewidencyjnej nr (...) według stanu na dzień 28 kwietnia 1960 r. oraz cen na dzień sporządzania opinii (26 stycznia 2016 r.) oszacowana została na kwotę 293.178 zł. (opinia – k. 339-368).

Powyższy stan faktyczny został przez Sąd ustalony przede wszystkim na podstawie niekwestionowanych co do autentyczności dowodów z dokumentów złożonych do akt niniejszej sprawy. Dowody z dokumentów w postaci decyzji administracyjnych oraz orzeczeń sądów, korzystając z materialnej mocy dowodowej wynikającej z treści art. 244 k.p.c., stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone.

Sąd uznał, że opinie biegłych J. B. i J. S.,, zostały sporządzone przez osoby posiadające fachową wiedzę i doświadczenie. Wiedza i doświadczenie dają rękojmię co do rzetelności i dlatego wnioski wypływające z treści sporządzonych przez biegłych opinii przyjęte zostały jako wiarygodny dowód mogący stanowić podstawę ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Sąd podzielił w całej rozciągłości opinię biegłego sądowego J. S., który wnikliwie i szczegółowo wypowiedział się w przedmiocie postawionej tezy dowodowej. Opinia biegłego była rzetelna, jasna i przejrzysta. Potwierdziła ona wnioski płynące ze zgromadzonych w aktach dokumentów, a także nie budziła wątpliwości merytorycznych. Zdaniem Sądu opinie pisemne biegłych J. B. i J. S., traktowane łącznie, mają charakter wyczerpujący i całościowy, a przy tym zostały one sporządzone zgodnie z zasadami sztuki i wymogami określonymi w art. 278 - 291 k.p.c. przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Opinie są precyzyjne i rzeczowe oraz w sposób dokładny i wyczerpujący odpowiadały na zadane biegłym pytania. Sąd uznał sporządzone opinie w zakresie podanym powyżej za pełnowartościowy materiał dowodowy. Tak wskazany materiał dowodowy jest spójny, zgodny i wzajemnie się uzupełnia.

Sąd oparł swe ustalenia według stanu nieruchomości na dzień 28 kwietnia 1960 r. i cen aktualnych na dzień sporządzania opinii. Biegły rzeczoznawca majątkowy na rozprawie 9 maja 2016 r. w sposób przekonujący wyjaśnił, dlaczego przy wycenie nieruchomości uzasadnione było przyjęcie aktualnego sposobu przeznaczenia nieruchomości (protokół rozprawy – k. 406).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo było uzasadnione i jako takie podlegało uwzględnieniu w przeważającej części.

Na wstępie podnieść należy, iż pozwany Skarb Państwa nie kwestionował legitymacji procesowej czynnej powodów w niniejszej sprawie. Następstwo prawne powodów po uprzednich współwłaścicielach nieruchomości (...) wynikało bowiem bezsprzecznie z postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku. Dodatkowo z treści złożonych do akt sprawy kopii decyzji wydanych w postępowaniach administracyjnych jednoznacznie wynika, że powodowie traktowani byli przez organy administracji państwowej jako następcy prawni dawnych współwłaścicieli właścicieli nieruchomości. Wartości dowodowej tych dokumentów strona pozwana nie poddawała w wątpliwość. Nadto wskazać należy, iż osoby niebiorące udziału w postępowaniu zakończonym wydaniem decyzji z naruszeniem prawa określonym w art. 156 § 1 k.p.a. są również uprawnione do dochodzenia odszkodowania na podstawie art. 160 § 1 k.p.a. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 czerwca 2012 r., sygn. akt III CZP 28/12, LEX nr 1241608).

W przedmiotowej sprawie zastosowanie znajduje przepis art. 160 § 1 i 2 k.p.a. Zgodnie bowiem z art. 5 ustawy z dnia 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692) wprowadzającej nowe regulacje dotyczące odpowiedzialności za szkody wyrządzone w związku z wykonywaniem władzy publicznej, zmiany nią wprowadzone nie mają zastosowania do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed wejściem w życie ustawy. Do roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej ostateczną decyzją administracyjną wydaną przed dniem 1 września 2004 r., której nieważność lub wydanie z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. stwierdzono zarówno przed, jak i po tym dniu, ma zastosowanie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 112/10, LEX nr 751460). W konsekwencji stwierdzić należy, że w omawianych przypadkach nie zachodzi konieczność wyczerpania administracyjnego trybu dochodzenia odszkodowania przewidzianego w art. 160 § 4 k.p.a.

Odnosząc się tym samym do podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia roszczenia dochodzonego przez powodów stwierdzić należało, że nie zasługiwał on na uwzględnienie. Za ugruntowane w orzecznictwie uznać należy podzielane przez Sąd zapatrywanie, że wymagalność i przedawnienie roszczenia odszkodowawczego wobec Skarbu Państwa przewidzianego w art. 160 k.p.a. zostały uregulowane w szczególny sposób. Chociaż chodzi tu o odpowiedzialność za czyn niedozwolony, nie znajdują zastosowania ogólne przepisy o czynach niedozwolonych i przedawnieniu roszczeń, lecz regulacja szczególna zawarta w art. 160 § 6 k.p.a. (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 2011 r., sygn. akt III CZP 112/10, OSNC 2011/7-8/75; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1989 r., sygn. akt III CZP 58/88, OSNC 1989/9/129). Roszczenie o naprawienie szkody wynikające z decyzyjnego (administracyjnego) stwierdzenia nieważności decyzji wydanej z naruszeniem art. 156 § 1 k.p.a. przedawnia się zatem z upływem trzech lat od dnia, w którym stała się ostateczna decyzja w przedmiocie takiego stwierdzenia (art. 160 § 6 k.p.a.), bez względu na to, kiedy szkoda powstała (lub się ujawniła).

Wobec stwierdzenia, iż orzeczenie administracyjne GT/III-II-6/W/105/60 z dnia 28 kwietnia 1960 r. Prezydium Rady Narodowej (...) W. w sprawie odmowy przyznania S. J., C. J., R. J. i M. J. prawa własności czasowej do gruntu nieruchomości (...) położonej przy ul. (...) nr hip. (...) zostało wydane z naruszeniem prawa, następcom prawnym ww. wnioskodawców przysługuje roszczenie odszkodowawcze w oparciu o przepis art. 160 § 1 i 2 k.p.a. Zgodnie z art. 160 § 2 k.p.a., do odszkodowania stosuje się przepisy kodeksu cywilnego. W związku z powyższym, rzeczą powodów było wykazanie szkody, jej wysokości i bezpośredniego, normalnego związku przyczynowego pomiędzy powstałą szkodą a wydaną decyzją administracyjną z naruszeniem prawa. Stwierdzenia w pierwszej kolejności wymaga, w oparciu o utrwalone orzecznictwo Sądu Najwyższego, że fakt, iż organ stwierdził, że decyzja została wydana z naruszeniem prawa, przesądza o bezprawności i winie funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 maja 1985 r., sygn. akt II CR 121/85, OSNC 1986/4/53). W ocenie Sądu, nie może budzić wątpliwości, że powodowie na skutek wadliwego orzeczenia administracyjnego GT/III-II-6/W/105/60 z dnia 28 kwietnia 1960 r. Prezydium Rady Narodowej (...) W., ponieśli rzeczywistą szkodę, rozumianą jako powstałą wbrew woli poszkodowanego różnicę między obecnym ich stanem majątkowym (tu – stanem majątkowym następców prawnych), a tym stanem, jaki zaistniałby, gdyby nie nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę (zob. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 1957 r., sygn. akt 2 CR 304/57, OSN 1958, nr III, poz. 76; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 1963 r., sygn. akt IH PO 31/63, OSNCP 1964, nr 7-8, poz. 128; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2002 r., sygn. akt V CKN 960/00; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 listopada 2002 r., sygn. akt V CKN 1325/00, LEX nr 75295). Szkodę rzeczywistą ( damnum emergens), jaką ponieśli powodowie stanowi uszczerbek majątkowy, jaki powstał na skutek niezaspokojenia uprawnienia do przyznania prawa użytkowania wieczystego ich poprzednikowi prawnemu, a której wysokość wyznacza wartość tego prawa. Niewątpliwym jest przy tym (wg stanu na datę zamknięcia rozprawy), że nie istnieje już możliwość ustanowienia na rzecz powodów prawa użytkowania wieczystego do nieruchomości oznaczonej nr (...) z obrębu (...) albowiem na nieruchomości tej została wybudowana droga publiczna. Ostatecznie potwierdziła to decyzja z 30 lipca 2014 r. Dopiero od tej daty można stwierdzić istnienie szkody po stronie powodowej. Tym samym o ile w dacie wytaczania powództwa można było rozważać zarzut przedwczesności żądania, to całkowicie nieuzasadniony był zarzut przedawnienia roszczenia.

Rozstrzygnięcie o istnieniu adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a zdarzeniem ją powodującym (tj. orzeczeniem administracyjnym GT/III-II-6/W/105/60 z dnia 28 kwietnia 1960 r. Prezydium Rady Narodowej (...) W.) musi być poprzedzone oceną, czy szkoda nastąpiłaby także wtedy, gdyby zapadła decyzja zgodna z prawem (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2004 r., sygn. akt II CK 433/02, LEX nr 163987). Na tak postawione pytanie należy w przekonaniu Sądu udzielić odpowiedzi przeczącej. Wypada bowiem przyjąć, że alternatywnym zachowaniem się właściwego organu w odpowiedzi na wniosek złożony na podstawie art. 7 dekretu byłaby decyzja przyznająca prawo własności czasowej gruntu. Zgodnie z aprobowanym przez Sąd orzecznictwem Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. był źródłem obowiązku gminy, a następnie Państwa i odpowiadającego mu uprawnienia byłego właściciela do domagania się ustanowienia prawa w drodze administracyjnej decyzji (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lutego 1995 r., sygn. akt III ARN 83/94, OSNP 1995/12/142; uchwała Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 14 października1996 r., sygn. akt OPK 19/96, ONSA 1997/2/56).

Podkreślić nadto należy, że powołanie się przez pozwanego na hipotetyczną (rezerwową) przyczynę uszczerbku doznanego przez poszkodowanego może być rozważane tylko wówczas, gdy przyczyna rezerwowa stanowi ogniwo teoretycznego łańcucha przyczynowego równoległego, niezależnego od rzeczywistej sekwencji wydarzeń. Nigdy nie będzie ono natomiast możliwe w przypadkach, w których rzeczywiście zaistniałe zdarzenie szkodzące stworzyło możliwość hipotetycznego wystąpienia alternatywnej przyczyny szkody. Z założenia nie jest wówczas możliwe wykazanie, że w braku zdarzenia sprawczego niewątpliwie wystąpiłaby hipotetyczna przyczyna uszczerbku (zob. J. Jastrzębski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 2006 r. w sprawie I CSK 90/05, Palestra 2007/3-4/325). Niedopuszczalne jest bowiem, co do zasady, powołanie się przez osobę, której bezprawne działanie lub zaniechanie doprowadziło do uszczerbku majątkowego na to, iż dana szkoda nastąpiłaby także wskutek późniejszego zdarzenia, stanowiącego tzw. przyczynę rezerwową (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., sygn. akt V CSK 272/09, LEX nr 578166).

W niniejszej sprawie sporny grunt miał zostać przeznaczony pod budownictwo mieszkaniowe wielokondygnacyjne dlatego, że wcześniej odmówiono własności czasowej dawnemu właścicielowi. Odmowa ta stworzyła zaś możliwość swobodnego dysponowania prawami do spornej nieruchomości, co mogło stanowić przyczynę przeznaczenia jej na budownictwo mieszkaniowe. Samo hipotetyczne wywłaszczenie nie może być uważane za przyczynę rezerwową (hipotetyczną) niezależną od rzeczywistej przyczyny szkody. Gdyby bowiem nie wystąpiła przyczyna rzeczywista (tu – odmowa przyznania prawa własności czasowej), to prawdopodobnie nie powstałaby w ogóle możliwość hipotetycznego wystąpienia przyczyny rezerwowej (tu – wywłaszczenia). W istocie można również stwierdzić, że Skarb Państwa powołuje się na hipotetyczną możliwość wywłaszczenia, pomijając jednak okoliczność, że poszkodowanemu przysługiwały uprawnienia, które mogły udaremnić wywłaszczenie nieruchomości. Dokonanie wywłaszczenia zależałoby bowiem od wielu dodatkowych czynników, których wystąpienie nie może być uznane za pewne. Hipotetyczna możliwość wywłaszczenia gruntu mogłaby być zatem uwzględniona, gdyby przesłanki wywłaszczenia były spełnione w razie przyznania własności czasowej do gruntu. Nie zasługuje ona natomiast na uwzględnienie, gdy spełnienie przesłanek hipotetycznego wywłaszczenia wynika stąd, że grunt pozostawał w swobodnej dyspozycji Skarbu Państwa.

Strona pozwana nie wykazała, że już w 1960 r. – w dacie rozpoznawania wniosku dekretowego – ostatecznie został określony przebieg drogi. Jak wynika z ustaleń biegłego (k. 406), w 1960 r. ul. (...) nie była jeszcze poszerzona, nastąpiło to później. W tej sytuacji nie można przyjąć, że z całą pewnością przebieg drogi byłby identyczny z obecnym również w przypadku, gdyby działka (...) pozostawała w użytkowaniu wieczystym poprzedników prawnych powodów. Skarb Państwa działając jako właściciel po 1960 r. mógł dużo swobodniej gospodarować gruntem, niż w sytuacji, gdyby musiał liczyć się prawami innych osób.

Wobec powyższego, Sąd doszedł do przekonania, że pomiędzy bezprawnym orzeczeniem administracyjnym a szkodą istnieje normalny związek przyczynowy w rozumieniu art. 361 § 1 k.c. Szkodą, której naprawienia domagają się powodowie jest bowiem uszczerbek majątkowy, jaki powstał na skutek odmowy przyznania ich poprzednikowi prawnemu prawa do własności czasowej przedmiotowego gruntu. Z okoliczności sprawy wynika bowiem, iż orzeczenie administracyjne Prezydium Rady Narodowej (...) W. GT/III-II-6/W/105/60 z dnia 28 kwietnia 1960 r. zostało wydane z naruszeniem przepisu art. 7 ust. 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze miasta stołecznego Warszawy.

Tym samym dokonana powyżej zgodnie z zaleceniami Sądu Najwyższego zawartymi w uchwale z dnia 21 marca 2003 r. (sygn. akt III CZP 6/03, OSNC 2004/1/4), w ramach dowodów przedstawionych przez strony zgodnie z zasadą kontradyktoryjności, ocena całokształtu okoliczności sprawy prowadziła do wniosku, że uszczerbek majątkowy po stronie powodów był normalnym następstwem wydania decyzji dekretowej z 28 kwietnia 1960 r.

Korzystanie z gruntu przez dotychczasowych właścicieli nieruchomości przy ul. (...) nr hip. (...) dawało się pogodzić z przeznaczeniem gruntu, albowiem odmowa ustanowienia prawa własności czasowej do przedmiotowej nieruchomości nastąpiła w oparciu o plan zagospodarowania przestrzennego, który w rzeczywistości nie stanowił aktu prawa miejscowego, ponieważ żaden przepis nie dawał możliwości, aby uchwała Prezydium Rządu zatwierdzała plan miejscowy, a ponadto organ powinien ustalić przeznaczenie na podstawie planu o bezwzględnej mocy obowiązującej (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 grudnia 2006 r., sygn. Akt I SA/Wa 440/06). Przedmiotowa nieruchomość nie była objęta planem zabudowy zgodnie z Ogólnym Planem Zabudowania z dnia 11 sierpnia 1931 r. (pismo Wydziału Planowania Miasta z dnia 16 sierpnia 1938 r. nr II-e-51/5067/38 oraz zaświadczenie z dnia 20 lutego 1939 r. nr II-e-57/12741/38). W latach 1945-1960 nie uchwalono innego planu zagospodarowania przestrzennego. W związku z tym, obowiązującym planem zagospodarowania przestrzennego na dzień wydania orzeczenia administracyjnego Prezydium Rady Narodowej (...) Warszawy z dnia 28 kwietnia 1960 r. był Ogólny Plan Zabudowania (...) W. z 11 sierpnia 1931 r., a ten nie obejmował przedmiotowej nieruchomości. Nie ulega zatem wątpliwości, że uznanie, iż korzystanie z przedmiotowej nieruchomości przez właściciela koliduje z jej przeznaczeniem według planu zagospodarowania przestrzennego, który nie miał mocy obowiązującej i stanowił tylko projekt przyszłego planu, rażąco naruszyło przepisu procedury administracyjnej nakazujące wszechstronne zbadanie i wyjaśnienie sprawy przed jej rozstrzygnięciem.

Podkreślić należy, iż w zakres stanu faktycznego podlegającego ustaleniu w sprawie o odszkodowanie wchodzi także – jako jego element – sytuacja prawna wywołana decyzją administracyjną. W takim wypadku Sąd nie może pominąć stanu prawnego stworzonego przez tę decyzję ani stanąć na stanowisku, że do stanu faktycznego będącego podstawą decyzji administracyjnej należało ustosunkować się inaczej niż uczynił to organ administracyjny, byłoby to bowiem równoznaczne z niedopuszczalnym kwestionowaniem przez sąd powszechny merytorycznej zasadności decyzji administracyjnej. Zachodzi zatem konieczność przyjęcia stanu prawnego wywołanego decyzją administracyjną i włączenia go do podstawy orzeczenia w sprawie cywilnej. W tym znaczeniu Sąd orzekający o roszczeniu odszkodowawczym przewidzianym w art. 160 § 1 k.p.a. jest związany decyzją nadzorczą, stwierdzającą nieważność decyzji lub jej wydanie z naruszeniem prawa (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 2009 r., sygn. akt I CSK 175/09, LEX nr 575811). Ponadto Sąd Najwyższy niejednokrotnie podkreślał, że w postępowaniu cywilnym sądy nie są władne badać prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, a w szczególności, czy istnieją przesłanki, które w świetle przepisów prawa materialnego stanowiły podstawę jej podjęcia. Dzieje się tak niezależnie od treści uzasadnienia decyzji, decyzja bowiem w zakresie objętym jej treścią jest – bez względu na motywy jej podjęcia wyrażone w uzasadnieniu – wyrazem stanowiska organu administracji publicznej wiążącym sądy w postępowaniu cywilnym (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 czerwca 2009 r., sygn. akt III CZP 28/09, LEX nr 508951; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2004 r., sygn. akt II CK 433/02, LEX nr 163987; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2009 r., sygn. akt I CSK 504/08, LEX nr 511981; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia 2009 r., sygn. akt I CSK 26/09, OSNC-ZD 2010/A/22).

Wobec powyższego sąd cywilny nie jest uprawniony do badania prawidłowości podjęcia decyzji administracyjnej, a tym samym nie jest władny ustalać, czy istnieją przesłanki materialnoprawne stanowiące podstawę jej podjęcia, czy istniały inne uregulowania prawne, które uzasadniałyby wydanie odmiennej decyzji administracyjnej, a także jakiej treści decyzję winien wydać organ administracji publicznej. Sąd zatem nie jest uprawniony, na podstawie poczynionych ustaleń faktycznych w toku postępowania sądowego, do wyprowadzania własnych wniosków co do prawidłowości decyzji odmawiającej przyznania poprzednikom prawnym powoda prawa własności czasowej do gruntu, a także dokonywania odmiennych ustaleń, które uprzednio legły u podstaw podjęcia nadzorczej decyzji administracyjnej.

Z art. 2a ustawy o drogach publicznych (Dz. U. Nr 14, poz. 60) wynika zakaz przenoszenia własności dróg publicznych na rzecz podmiotów innych niż wymienione w tym przepisie tj. Skarbu Państwa lub samorządu województwa, powiatu lub gminy (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego – (...)w G. z dnia 29 maja 2003 r., sygn. Akt II SA/Gd 1206/01). Drogi krajowe stanowią własność Skarbu Państwa (art. 2a ust. 1 ustawy o drogach publicznych z dnia 21 marca 1985 r.) a drogi wojewódzkie, powiatowe i gminne stanowią własność właściwego samorządu województwa, powiatu lub gminy (art. 2a ust. 2 ustawy o drogach publicznych z dnia 21 marca 1985 r.). Z przepisu tego wynika zakaz przenoszenia własności dróg publicznych na rzecz podmiotów innych niż wymienione w w/w przepisie. A zatem z woli ustawodawcy drogi publiczne zostały zaliczone do kategorii rzeczy o ograniczonym obrocie. Jedyna dopuszczalna forma obrotu nieruchomościami zajętymi pod drogi publiczne może polegać na przenoszeniu własności między podmiotami wymienionymi w art. 2 w/w ustawy, wyłącznie w razie zmiany przynależności drogi publicznej do określonej kategorii (zob. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 12 lutego 2009 r., sygn. akt I OSK 361/08).

Nieruchomości przeznaczone pod drogi publiczne są rzeczami wyłączonymi z obrotu ( res extra comercium), choć przeznaczonymi do powszechnego użytku ( res publico usui destinatae). Wyłączenie nieruchomości z obrotu ma charakter bezwzględny, jest dokonywane tylko ustawą i oznacza niedopuszczalność jakiejkolwiek zmiany podmiotowej w osobie właściciela, niezależnie od sposobu jej dokonania, nikt więc poza Skarbem Państwa lub jednostkami samorządu terytorialnego nie może być właścicielem gruntu przeznaczonego pod drogi publiczne. Niedopuszczalność zmiany właściciela „publicznego” na osobę „prywatną” wyłącza możliwość nabycia własności takiej nieruchomości przez zasiedzenie przez inny podmiot. Innymi słowy, skutkiem wyłączenia z obrotu nieruchomościami przeznaczonych pod drogi publiczne jest to, że wprawdzie są one przedmiotem własności Państwa lub gminy, lecz może dojść do zmiany właściciela pomiędzy tymi podmiotami i niedopuszczalne jest nabycie tego prawa przez inny podmiot (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2010, sygn. akt IV CSK 40/10). W orzecznictwie sądowym drogi publiczne traktowane są jako rzeczy wyłączone z powszechnego obrotu, skoro własność tych dróg może być przenoszona tylko pomiędzy podmiotami publicznoprawnymi – Skarbem Państwa i jednostkami samorządu terytorialnego. Nieruchomości drogowe nie mogą być więc obciążane prawami rzeczowymi na rzecz osób fizycznych, osoby te nie mogą też tymi nieruchomościami faktycznie władać w sposób prowadzący do zasiedzenia (zob. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 29 maja 2009 r., sygn. akt VIII SA/Wa 572/08).

W związku z tym niedopuszczalne jest ustanowienie użytkowania wieczystego terenu na rzecz powodów, na którym znajduje się droga publiczna. Wyrazem tego była decyzja administracyjna z 30 lipca 2014 r.

Mając powyższe na uwadze, przy jednoczesnym uwzględnieniu wysokości udziałów przysługujących każdemu z powodów w spadku po zmarłych współwłaścicielach nieruchomości (...), należało zasądzić od pozwanego Skarbu Państwa – (...) na rzecz każdego powodów:

- J. J. kwotę 244.315 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od daty wyrokowania (23 maja 2016 r.),

- A. K. kwotę 48.863 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od 23 maja 2016 r. (pkt I wyroku).

Należne powodom odszkodowanie w zakresie damnum emergens zostało obliczone w oparciu o omówiony powyżej dowód z opinii biegłego J. B. (w zakresie powierzchni nieruchomości) oraz J. S. (w zakresie wartości nieruchomości). Sąd uznał, że miarodajną dla ustalenia wysokości odszkodowania będzie wartość utraconego przez powodów (ich poprzednika) prawa użytkowania wieczystego gruntu o powierzchni 393 m ² według stanu na dzień wydania tej decyzji, która spowodowała szkodę, a cen aktualnych, zgodnie z treścią art. 363 § 2 k.c. Kwota ta zatem została podzielona pomiędzy powodów, zgodnie z ich udziałem w spadku.

Odsetki ustawowe z uwagi na odszkodowawczy charakter roszczenia (art. 363 § 2 k.c.) zostały zasądzone od dnia wydania wyroku. Nie zawsze bowiem wymagalność roszczenia jest równoznaczna ze stanem opóźnienia dłużnika, gdyż o opóźnieniu tym można mówić wtedy, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia niespornego co do zasady i wysokości, niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. W przypadku, gdy ustalenie odszkodowania nastąpiło według cen z chwili wyrokowania, trzeba uznać, że należy się ono w tej wysokości, jeżeli ceny te były wyższe od występujących wcześniej, dopiero od tej chwili. Od chwili zatem ustalenia odszkodowania można mówić o opóźnieniu się dłużnika w zapłacie odszkodowania ustalonego według tych cen i w konsekwencji dopiero od tej chwili można zasądzić od niego odsetki za opóźnienie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2011 r., sygn. akt II CSK 635/10, LEX nr 1001288). Tym samym, żądanie powodów odnośnie zasądzenia odsetek od dnia 21 września 2009 r., należało oddalić jako bezzasadne (pkt II wyroku).

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu natomiast znajduje swoje uzasadnienie w treści art. 108 § 1 zdanie drugie k.p.c., zgodnie z którym sąd może rozstrzygnąć o zasadach poniesienia przez strony kosztów procesu, pozostawiając szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu; w tej sytuacji, po uprawomocnieniu się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, referendarz sądowy w sądzie pierwszej instancji wydaje postanowienie, w którym dokonuje szczegółowego wyliczenia kosztów obciążających strony. Dlatego też, Sąd rozstrzygnął, iż rozliczenie kosztów postępowania między stronami nastąpi proporcjonalnie w stosunku do wyniku postępowania. Przy czym w części, w której strona powodowa (wobec braku zgody pozwanego, nieskutecznie) cofnęła pozew, Sąd uznał ją za przegrywającą sprawę.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.