Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 listopada 2016r.

Sąd Okręgowy w Częstochowie VI Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym :

Przewodniczący-Sędzia SSO Henryka Szwyngel

Sędziowie SSO Halina Garus

SSO Hanna Morejska (spr.)

Protokolant Jadwiga Cichoń

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 listopada 2016 r.

sprawy z wniosku M. C.

z udziałem Przedsiębiorstwa (...) S.A. w C.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy M. C.

od postanowienia Sądu Rejonowego w Częstochowie z dnia 1 czerwca 2016r.

sygn. akt II Ns 4271/14

postanawia :

I . uchylić zaskarżone postanowienie w pkt. 1 i zmienić numerację dalszych punktów postanowienia w ten sposób ,że punktowi 3 nadać nr 1 , punkt 2 pozostawić jako punkt 2 i punktowi 4 nadać nr 3 ;

II. oddalić apelację w pozostałej części ;

III. ustalić ,że każda ze stron ponosi koszty związane ze swoim udziałem w sprawie w postępowaniu apelacyjnym .

VI Ca 793/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 1 czerwca 2016 roku Sad Rejonowy w Częstochowie oddalił wniosek M. C. o ustanowienie na jego nieruchomości służebności przesyłu na rzecz uczestnika Przedsiębiorstwa (...)
i stwierdził że Przedsiębiorstwo (...) : (...) spółka akcyjna z siedzibą w C. nabyło przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 2006 roku służebność gruntową polegającą na nieodpłatnym korzystaniu z części nieruchomości położonej w C., oznaczonej jako działka o numerze (...) obręb (...), dla której Sąd Rejonowy w Częstochowie IX Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...) zabudowanej częścią magistrali wodociągowej DN 500 wraz z komorą zaworu napowietrzno-odpowietrzającego przebiegającą po pasie gruntu oznaczonego punktami 12-13-14-15-12 o powierzchni 0,0037 ha (trzydziestu siedmiu metrów kwadratowych), oznaczonego na mapie literą Al., po pasie gruntu oznaczonego punktami 1-2-3-4-25-26-1 o powierzchni 0,0010 ha (dziesięciu metrów kwadratowych), oznaczonego na mapie literą A2, po pasie gruntu oznaczonego punktami 25--5-6-7-7-9”ib°l l”l2-T5-16-17-18-19-20-21-22-26~-25 o powierzchni 0,0189 ha (stu osiemdziesięciu dziewięciu metrów kwadratowych), oznaczonego na mapie literą B, po pasie gruntu oznaczonego punktami 3-23-24-6-5-25-4-3 o powierzchni 0,0017 ha (siedemnastu metrów kwadratowych), oznaczonego na mapie literą C, przedstawionych na mapie sporządzonej przez geodetę S. S. przyjętej w dniu 3 kwietnia 2015 roku do zasobu Grodzkiego Ośrodka (...) Prezydenta Miasta C. za numerem ewidencyjnym P. (...).(...) niezbędnej do eksploatacji i obsługi tych urządzeń oraz całodobowym korzystaniu z tej części nieruchomości w zakresie koniecznym do usuwania awarii, wykonywania konserwacji, remontów i wymiany urządzeń wodociągowych oraz dostępu do urządzeń;

Sąd Rejonowy ustalił i zważył co następuje.

Przedmiotem postępowania jest nieruchomość położona w C. przy
ul. (...), oznaczonej jako działka o numerach (...) o łącznej powierzchni 0,2308 ha, dla której w Sądzie Rejonowym w Częstochowie IX Wydziale Ksiąg Wieczystych urządzona jest księga wieczysta KW (...). Przez działkę wnioskodawcy biegnie magistrala wodna DN 500 wraz z komorą zaworu napowietrzno – odpowietrzającego przebiegająca od ujęcia M. do zbiorników na K.. Magistrala wodna została wybudowana w 1975 roku. W dniu 20 lutego 1975 roku Dyrekcja Okręgowa Kolei Państwowych w K. wyraziła zgodę na przeprowadzenie wodociągu ǿ 500 mm pod torami (...) szlaku C. – A. O.. W 1975 roku oddawano kolejne odcinki magistrali i w trakcie jej budowy zmieniono częściowo pierwotnie projektowany przebieg magistrali ze względu na usytuowanie kabli energetycznych. Natomiast od czasu oddania magistrali do eksploatacji nie zmieniała ona swojego przebiegu.

Działka nr (...), będąca przedmiotem postępowania, została utworzona z działki nr (...)
w wyniku kolejnych podziałów geodezyjnych. W 1983 roku działka nr (...) uległa podziałowi na działki nr (...), a następnie w 1997 roku działkę nr (...) podzielono na działki (...). W roku 2000 roku uczestnik postępowania nabył własność działki nr (...) na podstawie umowy darowizny od swoich rodziców M. i B. małż. C.. W niniejszej sprawie spór koncentrował się na dopuszczalności ustanowienia służebności przesyłu, którą wnioskodawca upatrywał w ograniczeniu możliwości korzystania z przysługującego mu prawa własności spowodowanej istnieniem czynnych urządzeń wodociągowych, braku wyrażenia zgody przez poprzedników.2006r., II CSK (...) oraz wyrok SN z dn. 31.05.2006r., IV CSK (...)).

Okolicznością bezsporną w niniejszej sprawie pozostawało, że na nieruchomości należącej do uczestnika postępowania w obrębie działki (...) istnieją urządzenia przesyłowe w postaci magistrali wodociągowej DN 500 wraz z komorą zaworu napowietrzno – odpowietrzającego przebiegająca od ujęcia M. do zbiorników na K.. Nie ma również wątpliwości, iż w 1975 roku magistrala została wybudowana i wówczas częściowo urządzenia zostały posadowione na nieruchomości wnioskodawcy. Świadczą o tym chociażby zapisy
w dzienniku budowy, mapy przebiegu magistrali z okresu budowy. Nadto biegły geodeta
w swej opinii wskazał, iż magistrala nie zmieniała swojego przebiegu. Potwierdzają również tę okoliczność zeznania samego wnioskodawcy, który wskazywał, iż urządzenia na jego nieruchomości powstały w latach 70-tych. Dokonane w sprawie ustalenia jednoznacznie wskazują, że w zakresie magistrali wodnej DN 500 wraz z komorą posadowioną na nieruchomości wnioskodawcy spełnione zostały przesłanki do nabycia przez przedsiębiorstwo przesyłowe służebności gruntowej o treści służebności przesyłu w drodze zasiedzenia
w postaci upływu czasu i posiadania. Dlatego Sąd orzekł jak w sentencji.

Apelację od postanowienia złożył wnioskodawca zarzucając;

Obrazę przepisów prawa procesowego tj. art. 506 kpc poprzez jego niezastosowanie;

Z ostrożności procesowej;

-naruszenie art. 292 Kodeksu Cywilnego poprzez jego niewłaściwą wykładnie polegającą na przyjęciu, że przedmiotowe urządzenia –magistrala wodociągowa będąca przedmiotem zasiedzenia jest urządzeniem trwałym i widocznym.;

- naruszenie art. 123 §1 kc w zw. z art. 175 kc poprzez przyjęcie przez Sąd wydający zaskarżone orzeczenie, że na skutek powództwa wytoczonego przez M. C. przeciwko Przedsiębiorstwu (...) spółka akcyjna w 2013 r. przed Sądem Okręgowy w Częstochowie Sygn. Akt IC (...) nie doszło do przerwania biegu zasiedzenia.

Dlatego wnosił o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji;

Sąd Okręgowy stwierdza że apelacja jest jedynie częściowo zasadna z przyczyn następujących.

W ocenie Sądu stanowisko uczestnika odnośnie zarzutu zasiedzenia spornej służebności jako służebności przesyłu prezentowane w sprawie znajduje uzasadnienie i oparcie zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i utrwalonej praktyce sądów powszechnych, a tym samym zasługuje na uwzględnienie. Wobec zgłoszenia przez uczestnika zarzutu legitymowania się tytułem do korzystania z działki wnioskodawczyni koniecznym była jego weryfikacja przez Sąd, przy czym ocena nabycia przez zasiedzenie mogła być dokonywana jedynie jako przesłanka rozstrzygnięcia o żądaniu wnioskodawczyni, gdyż samo żądanie stwierdzenia zasiedzenia na rzecz poprzednika uczestnika nie było przedmiotem sprawy z uwagi na treść wniosku. Dopuszczalność takiego badania została wielokrotnie zaaprobowana przez Sąd Najwyższy i nie może być skutecznie kwestionowana (por. uchwała SN z dn. l0.02.1951r. Ł.C. P.. 741/50, OSN 1951/1/2, uchwała SN z dn.10.02.1969r., III CZP 11/69, OSNCP 1969/12/210). W konsekwencji powyższych rozważań trzeba jednoznacznie stwierdzić, że wejście w życie przepisów o służebności przesyłu nie stoi na przeszkodzie nabyciu przez przedsiębiorcę w drodze zasiedzenia służebności gruntowej, jednak jej treść stanowić musi uprawnienie przedsiębiorcy jako właściciela nieruchomości władnącej do korzystania w oznaczonym zakresie z gruntu obciążonego, na którym znajdują się urządzenia przesyłowe. Innymi słowy oznacza to, że zadaniem Sądu w niniejszej sprawie było ustalenie, czy uczestnik i jego poprzednicy prawni, a także Skarb Państwa -z uwagi na zasadę funduszu jednolitej własności państwowej obowiązującą do dnia l lutego 1989 roku - podnosząc zarzut zasiedzenia spełnili nie tyle przesłanki art. 305 (1) – 305 (4) kc, co także wymogi stanowione w art. 285 kc w zw. z art. 292 kc i art. 352 §1 kc. W tym miejscu trzeba jednak zauważyć, że ze względu na specyfikę zagadnienia dominujący nurt orzeczniczy Sądu Najwyższego zmierza ku coraz bardziej liberalnej ich wykładni. W przedmiotowej sprawie fakt istnienia trwałego i widocznego urządzenia w postaci magistrali wodociągowej a nadto fakt ich wybudowania przez poprzednika prawnego uczestnika nie został w skuteczny sposób zakwestionowany. Zakład wodociągowy nie pytając o zgodę właścicieli przeprowadził na tym terenie wodociąg, który znajduje się tam po chwilę obecnej, został on włączone w skład przedsiębiorstwa i do dnia dzisiejszego pozostaje nieprzerwanie eksploatowany, podobnie jak związana z nim posadowiona na działce wnioskodawcy komora zaworu napowietrzająco odpowietrzającego, zajmujące powierzchnię c/a 5 m , usytuowana na głębokości 2,40 m pod powierzchnią ziemi. Odnośnie widoczności urządzenia Sąd Okręgowy przychyla się do stanowiska Sądu Najwyższego w sprawie I CSK 157/1. W orzeczeniu tym wskazano, że dla nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej, odpowiadającej treścią służebności przesyłu, oraz samej służebności przesyłu nie jest niezbędne, by widoczne elementy trwałego urządzenia, będącego przedmiotem korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego, znajdowały się na powierzchni nieruchomości którą obciążać ma ta służebność. W powołanej sprawie gazociąg znajdował się bowiem na głębokości ok. 1 m pod powierzchnią gruntu, przy czym na tej powierzchni nie umieszczono żadnych znaczników pozwalających na lokalizację urządzenia. W postanowieniu z 28 marca 2012 r.. V CSK 181/ 11, SN wyraźnie już wskazał, że jeśli urządzenie nie jest widoczne w sensie ścisłym na nieruchomości obciążonej, to jego widoczność można wywodzić, po pierwsze, z faktu posadowienia widocznych (w sensie ścisłym) elementów urządzenia na sąsiednich nieruchomościach, których położenie i konfiguracja mogą sugerować zlokalizowanie urządzeń także na nieruchomości obciążonej, oraz, po drugie. z treści mapy. W postanowieniu z 26 lipca 2012 r., II CSK 752/11 sąd Najwyższy, wskazując, że warunek widoczności urządzenia może wypełniać wiedza właściciela wynikająca ze świadomości wybudowania urządzenia, fizycznej możliwości stwierdzenia obecności tego urządzenia oraz możliwości zapoznania się z mapami dokumentującymi jego przebieg. W podobnym duchu wypowiada się SN w postanowieniu z 16 stycznia 2013 r., II CSK 289/12, wskazując, że przesłanka widoczności urządzenia jest spełniona, jeśli każdoczesny właściciel nieruchomości ma możliwość (wystarcza więc sama możliwość) dowiedzenia się o obecności urządzenia. Dokonane w sprawie ustalenia jednoznacznie wskazują, że w zakresie urządzeń przesyłowych objętych wnioskiem spełnione zostały przesłanki zasiedzenia służebności w postaci upływu czasu i posiadania. Jeżeli chodzi o termin zasiedzenia, to w przypadku powołanego urządzenia zaczął on swój bieg w roku 1975. We wskazanym okresie przedmiotowe urządzenia przesyłowe zostały posadowione na nieruchomości poprzedników prawnych wnioskodawcy. W tym miejscu należy jednak podnieść, że do dnia l lutego 1989 roku poprzednicy prawni uczestnika, a konkretnie istniejący wówczas podmiot o formie prawnej przedsiębiorstwa państwowego, wykonywał posiadanie służebności wprawdzie we własnym imieniu, jednak na rzecz Skarbu Państwa. W okresie przed tą datą istniała bowiem stanowiona w art. 128 kc zasada jednolitego funduszu własności państwowej skutkująca tym, że przedsiębiorstwo państwowe jako element tej struktury, korzystało wprawdzie z nieruchomości cudzej w zakresie odpowiadającym treści służebności gruntowej, jednak czyniło to dla Skarbu Państwa jako jedynego dysponenta własności państwowej. Z tego powodu skutki prawne związane z posiadaniem samoistnym mogły powstać wyłącznie na rzecz Skarbu Państwa, a nie na rzecz realizującego je przedsiębiorstwa (tak SN w postanowieniach z dn.9.05.2003r. V CK 24/03 niepubl., z dn.l0.07.2008r. III CSK 73/08, z dn.l6.10.2009r. II CSK 103/09). Mając zatem na uwadze powyższe argumenty należało uznać Skarb Państwa zrealizował wszystkie przesłanki zasiedzenia służebności przesyłu. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wielokrotnie rozważano istotę władztwa Skarbu Państwa. Przyjmowano, że istotne jest czy władanie nieruchomością, a w konsekwencji także zatem w zakresie ograniczonych praw rzeczowych, odbywało się w danej sytuacji faktycznej i prawnej w ramach uprawnień Państwa jako podmiotu prawa publicznego czyli w ramach imperium czy też w właścicielskiego czyli w ramach dominium. W postanowieniu z 17.12.2008 w sprawie I CSK 171/08 Sąd Najwyższy uznał, że jest oczywiste że dostarczanie przez państwowe przedsiębiorstwo energetyczne energii elektrycznej oraz budowa i konserwacja urządzeń do tego służących było wykonywane w ramach działalności gospodarczej państwa zatem w ramach dominium a nie imperium. Zatem także dostarczanie wody było wykonywane w ramach dominium. Jak stwierdził Sąd Najwyższy w cytowanym wyżej orzeczeniu uczestnik postępowania może na podstawie art. 176 § 1 k.c. w zw. z art. 292 k.c. doliczyć do okresu swego posiadania służebności przesyłu okres posiadania jego poprzedników prawnych, czyli Skarbu Państwa. Ponieważ stanowisko Sądu Najwyższego w tym zakresie jest zbieżne z uchwałą pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego z 26.10.2007 w sprawie III CZP 30/07 Sąd orzekający w niniejszej sprawie stosuje się do podanej wyżej wykładni. Nadto odnośnie zarzutu przerwania biegu zasiedzenie Sąd Okręgowy przychyla się do stanowiska Sadu Najwyższego w sprawie IICSK 639/14 że wytoczenie przez właściciela nieruchomości przeciwko posiadaczowi służebności przesyłu, a przed dniem 3 sierpnia 2008 r. przeciwko posiadaczowi służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu, powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zakresie odpowiadającym treści tej służebności nie przerywa biegu jej zasiedzenia, bo ani to roszczenie, ani jego realizacja nie zmienia relacji prawnorzeczowych właściciela z posiadaczem służebności. Wniesienie takiego powództwa powoduje jedynie zmianę dobrej wiary posiadania

Sąd na podstawie przepisów przywołanych w treści uzasadnienia zasadnie zatem oddalił wniosek wnioskodawcy M. C. o ustanowienie służebności przesyłu. Uczestnik bowiem uzyskał w drodze zasiedzenia prawo korzystania z nieruchomości objętej wnioskiem w zakresie przesyłu i dostarczania wody. Tym samym uczestnik legitymuje się tytułem uprawniającym do wstępu na grunt wnioskodawcy celem dokonywania robót konserwacyjnych i naprawczych w toku eksploatacji wodociągu co oznacza, że wyposażanie go w kolejny tytuł w postaci ustanowienia na jego rzecz służebności przesyłu jest bezprzedmiotowe. Jak już wskazano na wstępie ocenie Sądu w niniejszej sprawie powinien podlegać zarzut zasiedzenia służebności jedynie jako przesłanka rozstrzygnięcia, a jego weryfikacja pozwoliła na podzielenie stanowiska uczestnika o nabyciu prawa przez upływ czasu i oddalenie wniosku. Natomiast apelacja jest zasadna w części dotyczącej stwierdzenia przez sąd zasiedzenia służebności przesyłu przez uczestnika . Przedmiotowa sprawa był prowadzona z wniosku M. C. o ustanowienie służebności przesyłu w postępowaniu nieprocesowym. Co do zasady dysponentem roszczenia, a tym samym wniosku, jest sam wnioskodawca i poza sytuacjami wskazanymi w ustawie oraz dopuszczalnością wszczęcia postępowania z urzędu decyduje on o zakresie przedmiotowym postępowania. Przykładowo w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku z mocy art. 677 kpc Sąd stwierdzi nabycie spadku przez spadkobierców, choćby były to inne osoby niż wskazane we wniosku czy też wskazane przez uczestników. Podobnie z mocy art. 610 kpc w sprawach o zasiedzenie. Także z mocy art. 618 kpc w sprawach o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga w istocie wszystkie sprawy o prawo własności i wzajemne roszczenia współwłaścicieli. Natomiast brak jest tego rodzaju ustawowych wskazań w sprawach o ustanowienie służebności. Dopuszczalność ustalenia faktu nabycie prawa przez zasiedzenie w innej sprawie niż o zasiedzenie o której mowa w cytowanym przez uczestnika orzeczeniach Sądu Najwyższego (np. II CSK 389/08) dotyczy wyłącznie sytuacji czy ocena nabycia przez zasiedzenie może być dokonywana jedynie jako przesłanka rozstrzygnięcia o żądaniu wnioskodawcy gdyż samo żądanie stwierdzenia zasiedzenia na rzecz uczestnika nie było przedmiotem sprawy. Zatem rozstrzygnięcie w tej części było orzeczeniem odnoszącym się do tego co nie było przedmiotem sprawy. W uzasadnieniu wyroku w sprawie I CKN 486/00 Sąd Najwyższy uznał że można taką sytuację traktować jako nierozpoznanie sprawy co do istoty. Dlatego w tej części postanowienie z mocy art. 386par.4 kpc należało uchylić, bez potrzeby przekazywania sprawy do ponownego rozpoznania. W pozostałej części z mocy art. 385 kpc apelację oddalono z przyczyn wyżej podanych. O kosztach dlatego orzeczono z mocy art. 520 kpc.