Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2016 r. w Szczecinie

sprawy R. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 25 listopada 2015 r. sygn. akt IV U 671/15

1.  oddala apelację,

2.  przyznaje radcy prawnemu M. K. od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecnie kwotę 270 (dwieście siedemdziesiąt złotych) powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym oraz kwotę 275 (dwieście siedemdziesiąt pięć złotych) tytułem zwrotu kosztów dojazdu na rozprawę w dniu dzisiejszym.

SSA Romana Mrotek SSA Urszula Iwanowska SSA Barbara Białecka

Sygn. akt III AUa 60/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22 czerwca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w K. odmówił przyznania ubezpieczonemu R. M. prawa do emerytury za okres od 1 lipca 2006 r. do 4 lutego 2010 r. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ rentowy wskazał, ze ubezpieczony wniosek o wcześniejszą emeryturę złożył 19 lipca 2006 r. Wniosek ten nie został uwzględniony ponieważ ubezpieczony nie spełnił warunku osiągnięcia 60 lat, a ponadto nie udowodnił 25 lat pracy, w tym 15 lat
w szczególnych warunkach. Wyrokiem z dnia 13 listopada 2006 r. (sygn. akt IV U 1623/06) Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego od wyżej wymienionej decyzji. Również kolejne wnioski ubezpieczonego o emeryturę nie były uwzględnione
z tych samych względów. Dopiero wyrokiem z dnia 16 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy
w Koszalinie zmienił zaskarżoną przez ubezpieczonego decyzję ZUS w ten sposób, że zaliczył ubezpieczonemu brakujący do nabycia emerytury okres pracy w szczególnych warunkach i przyznał prawo do emerytury. Wykonując ten wyrok organ rentowy przyznał ubezpieczonemu emeryturę od (...) r. tj. od dnia w którym ubezpieczony ukończył 60 lat.

W odwołaniu ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie prawa do emerytury od 1 lipca 2006 r., tj. od złożenia pierwszego wniosku o emeryturę wraz z należnymi odsetkami. Na uzasadnienie swojego żądania ubezpieczony powołał się na pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 7 sierpnia 2007 r. ((...)) wskazując, że w piśmie tym zostało stwierdzone, że ubezpieczonym, posiadającym na dzień 1 stycznia 1999 r. wymagany okres zatrudnienia 25 lat, w tym wykonywania pracy w szczególnych warunkach 15 lat, przysługuje prawo do emerytury nawet jeśli nie osiągnęli wieku 60 lat, ponieważ w powołanym przepisie brak jest warunku osiągnięcia wieku emerytalnego 60 lat do dnia 31 grudnia 2007 r. Ubezpieczony powołał się również na art. 46 ust. 1 ustawy emerytalno-rentowej i art. 32 ust. 1 tej ustawy.

W odpowiedzi organ rentowy wniósł o jego oddalenie, powtarzając argumenty zawarte w zaskarżonej decyzji i podnosząc, że w świetle obowiązujących przepisów wniosek ubezpieczonego o przyznanie i wypłacenie emerytury za okres od 1 lipca 2006 r. do 4 lutego 2010 r. tj. za okres kiedy ubezpieczony nie spełniał podstawowego warunku do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury z powodu nieukończenia 60 lat życia pozbawiony jest jakichkolwiek podstaw prawnych.

Wyrokiem z dnia 25 listopada 2015 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie oraz zasądził od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Koszalinie na rzecz radcy prawnego M. K. kwotę 120 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Sąd Okręgowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

Ubezpieczony R. M. urodził się (...), 60 lat ukończył (...).

Pierwszy wniosek o wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnych warunkach ubezpieczony złożył w dniu 19 lipca 2006 r. Rozpatrując ten wniosek organ rentowy odmówił przyznania emerytury podnosząc, że ubezpieczony nie spełnił wskazanego w art.184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS warunku osiągnięcia 60 lat,
a ponadto na dzień 1 stycznia 1999 r. nie udokumentował 25 lat pracy, w tym 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Wyrokiem z dnia 13 listopada 2006 r. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie ubezpieczonego od zaskarżonej decyzji ZUS.

Ubezpieczony składał kolejne wnioski o emeryturę, które nie były uwzględnione.

Wyrokiem z dnia 16 listopada 2010 r. Sąd Okręgowy rozpoznając odwołanie ubezpieczonego od kolejnej decyzji Zakład Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 marca 2010 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zaliczył brakujący do nabycia uprawnień okres pracy w szczególnych warunkach i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury. Wykonując ten wyrok organ rentowy przyznał i wypłacił ubezpieczonemu emeryturę od (...). tj. od dnia, w którym ubezpieczony ukończył 60 lat.

Mając powyższe na uwadze Sąd I instancji uznał, że odwołanie ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności Sąd orzekający wskazał, że we wniosku z dnia 8 maja 2015 r. ubezpieczony domagał się przyznania emerytury za okres od złożenia pierwszego wniosku o emeryturę, to jest od lipca 2006 r. i jej wypłacenia wraz z należnymi odsetkami. Niespornym pomiędzy stronami jest fakt, że decyzją organu rentowego została przyznana ubezpieczonemu emerytura od dnia (...) r., tj. od dnia, w którym ubezpieczony ukończył 60 lat. Wniosek o przyznanie emerytury za sporny okres ubezpieczony oparł na twierdzeniu, że przepisy prawa nie wymagały od niego ukończenia 60 lat dla uzyskania prawa do wcześniejszej emerytury. Na poparcie swoich żądań wskazał pismo Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 7 sierpnia 2007 r., w którym zostało stwierdzone, że ubezpieczonym posiadającym na dzień 1 stycznia 1999 r. wymagany okres zatrudnienia 25 lat, w tym wykonywania pracy w szczególnych warunkach 15 lat przysługuje prawo do emerytury, nawet jeśli nie osiągnęli wieku 60 lat, ponieważ w powołanym przepisie brak jest warunku osiągnięcia wieku emerytalnego 60 lat do dnia 31 grudnia 2007 r.

Odnosząc się do zarzutów ubezpieczonego Sąd Okręgowy stwierdził, że nie znajdują one jakichkolwiek podstaw prawnych, a dokonana przez ubezpieczonego analiza przytoczonych przepisów i treści pisma Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 7 sierpnia 2007 r. ( (...).) jest wybiórcza i błędnie odniesiona do sytuacji ubezpieczonego.

Sąd I instancji podkreślił, że ubezpieczony urodził się (...), a więc
w lipcu 2006 r. miał ukończone dopiero 56 lat i 5 miesięcy. Oczywistym jest fakt, że
z uwagi na wiek ubezpieczony nie mógł domagać się tzw. zwykłej emerytury, albowiem nie osiągnął jeszcze wieku emertytalnego, to jest 65 lat. W myśl art. 184 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004, nr 39, poz.353 z późn. zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz.43 ze zm.) ubezpieczeni mężczyźni urodzeniu po 31 grudnia 1948 r., którzy nie osiągnęli wieku 65 lat mogą przejść na emeryturę po osiągnięciu 60 lat, jeżeli na dzień 1 stycznia 1999 r. udokumentowali co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym okres co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Wobec powyższego, Sąd Okręgowy stwierdził, że wszystkie wymienione wyżej przesłanki muszą zostać spełnione łącznie na dzień przyznania prawa do emerytury, to jest ubezpieczony musi udowodnić, że na dzień 1 stycznia 1999 r. ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy, w tym 15 lat pracy w warunkach szczególnych oraz na dzień wydania decyzji lub wyroku przyznającego emeryturę ukończył 60 lat. Zdaniem Sądu orzekającego słusznie zatem Rzecznik Praw Obywatelskich wskazał w przedłożonym przez ubezpieczonego piśmie, że warunek ukończenia 60 lat nie musi być spełniony na dzień 31 grudnia 2007 r., co nie zmienia faktu wynikającego z cytowanych wyżej przepisów, że emeryturę wcześniejszą może otrzymać osoba, która ukończyła 60 lat.

W ocenie Sądu I instancji zupełnie niezrozumiały i nieprawidłowy jest sposób pojmowania przez ubezpieczonego treści pisma Rzecznika Praw Obywatelskich. Nadto, skoro ubezpieczony w spornym okresie nie ukończył 60 lat, to nie mają żadnego znaczenia dla sprawy pozostałe zarzuty ubezpieczonego dotyczące okresów pracy w szczególnych warunkach, gdyż ze względu na brak ukończenia 60 lat i tak nie mógłby skorzystać
z emerytury. Powyższe świadczenie mogło bowiem zostać przyznane ubezpieczonemu dopiero po osiągnięciu wymaganego zgodnie z cyt. wyżej art. 184 ustawy emerytalno-rentowej wieku, który wynosi 60 lat.

Mając powyższe na uwadze zaskarżoną przez ubezpieczonego decyzję organu rentowego Sąd orzekający uznał za zgodną z prawem i z tego względu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie ubezpieczonego. O kosztach orzeczono na podstawie § 11 ust. 2 i § 2 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego
z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 490).

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się ubezpieczony, zaskarżając je
w całości. Wyrokowi zarzucił:

1.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy spełnienie warunków do przyznania ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury winno być rozpatrywane w kontekście przepisu szczególnego, tj. art. 46 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

2.  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 46 ust. 1 i art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy ubezpieczony spełniał warunki wynikające z ww. przepisu szczególnego do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury,

3.  nierozpoznanie istoty sprawy, polegające na niewniknięciu w podstawę merytoryczną odwołania, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy, tj. niezbadanie spełniania przez ubezpieczonego warunków do nabycia wcześniejszej emerytury w kontekście przesłanek wynikających z przepisu szczególnego art. 46 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Z uwagi na powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia
i orzeczenie o zmianie zaskarżonej decyzji organu rentowego z dnia 22 czerwca 2015 r.
i stwierdzenie, że ubezpieczonemu R. M. przysługuje prawo do emerytury za okres od 1 lipca 2006 r. do 4 lutego 2010 r., ewentualnie, uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji lub uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji organu rentowego
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu. Nadto pełnomocnik ubezpieczonego wniosła o zasądzenie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu przed Sądem I instancji
i Sądem II instancji, według norm przepisanych i oświadczyła, że opłaty nie zostały zapłacone w całości ani w części,

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że w jego ocenie przepis art. 46 ust. 1 ww. ustawy ma charakter przepisu szczególnego w stosunku do regulacji zawartej w art. 184 ustawy i jako taki winien mieć zastosowanie do stanu faktycznego jego dotyczącego, mimo że w świetle regulacji zawartej w art. 184 ustawy nie miał prawa do emerytury od dnia 1 lipca 2006 r. Przepis art. 32 ust. 1 ww. ustawy nie określa – wbrew stanowisku organu rentowego – konkretnego wieku, jaki musi osiągnąć ubezpieczony, wskazuje natomiast jedynie, że ubezpieczonym – przy jednoczesnym spełnieniu przesłanek wynikających z art. 46 ust. 1 ustawy – przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3.

Skarżący wskazał, że Sąd Okręgowy w Koszalinie w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia nie odniósł się do twierdzeń i zarzutów ubezpieczonego, stanowiących podstawę i uzasadnienie odwołania, w tym w szczególności do stanowiska ubezpieczonego, zgodnie z którym spełnienie warunków do przyznania ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury winno być rozpatrywane w kontekście przepisu art. 46 ust. 1 w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, a nie – jak to uczynił organ rentowy w zaskarżonej decyzji – w oparciu o przepis art. 184 ww. ustawy.

Zdaniem apelującego, z powyższym rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego
w Koszalinie nie sposób się zgodzić. W ocenie skarżącego, zaskarżony wyrok Sądu I instancji nie powinien się ostać z uwagi na następujące nieprawidłowości powstałe podczas orzekania. W pierwszej kolejności ubezpieczony wskazał na naruszenie przez Sąd I instancji prawa materialnego, tj. art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy spełnienie warunków do przyznania ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury winno być rozpatrywane w kontekście przepisu szczególnego, tj. art. 46 ust. 1
w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz – w konsekwencji – naruszenie prawa materialnego, tj. art. 46 ust. 1 i art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez ich niezastosowanie w sytuacji, gdy ubezpieczony spełniał warunki wynikające z ww. przepisu szczególnego do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury. Zdaniem apelującego bowiem – wbrew stanowisku wyrażanemu przez organ rentowy oraz w dalszej kolejności Sąd I instancji – spełnianie przesłanek do uzyskania przez ubezpieczonego prawa do wcześniejszej emerytury nie powinno być rozpatrywane jedynie w kontekście warunków wynikających z treści art. 184 ww. ustawy, w sytuacji, gdy przedmiotowa ustawa zawiera w swojej regulacji również przepisy szczególne dotyczące emerytury dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., a przed dniem 1 stycznia 1969 r. (a zatem odnoszących się do ubezpieczonego), w tym w szczególności przepis art. 46 ust. 1. Zgodnie z jego brzmieniem, prawo do emerytury na warunkach określonych w art. 29, 32,33 i 39 przysługuje również ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., jeżeli spełniają łącznie następujące warunki: 1) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa; 2) warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnią do dnia 31 grudnia 2008 r. Przepis art. 32 ust. 1 ww. ustawy stanowi natomiast, że ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionymi
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura
w wieku niższym niż określony w art. 27 ust. 2 i 3.

Zdaniem apelującego, analiza treści powyższych przepisów prowadzi do wniosku, że aby ubezpieczony uzyskał prawo do wcześniejszej emerytury, winien wykazać, że urodził się po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r., nie przystąpił do otwartego funduszu emerytalnego albo złożył wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa, warunki do uzyskania emerytury określone w tych przepisach spełnił do dnia 31 grudnia 2008 r., był pracownikiem, o którym mowa w ust. 2 i 3, zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W ocenie skarżącego, spełnienie powyższych przesłanek prowadzi do wniosku, że ubezpieczonemu przysługuje emerytura w wieku niższym aniżeli określonym w art. 27 ust. 2 i 3, użycie zaś przez ustawodawcę w treści art. 32 ust. 1 ww. ustawy sformułowania
„w wieku niższym”, bez określenia konkretnego wieku, jaki ubezpieczony winien uzyskać, oznacza, że zarówno organ rentowy, jak i Sąd I instancji, bezpodstawnie warunkuje przyznanie mu prawa do wcześniejszej emerytury od osiągnięcia wieku 60 lat. Zgodnie ze stanowiskiem ubezpieczonego, Sąd I instancji niesłusznie dokonał analizy uzyskania przez niego uprawnień do wcześniejszej emerytury jedynie w kontekście warunków wynikających z treści 184 ww. ustawy, w sytuacji, gdy ubezpieczony, zarówno
w odwołaniu od zaskarżonej decyzji, jak również w dalszych pismach procesowych, zarzucał organowi rentowemu nieprzeanalizowanie jego uprawnienia do wcześniejszej emerytury właśnie pod kątem przepisu szczególnego, tj. art. 46 ust. 1 w zw. z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W dalszej kolejności apelujący zwrócił uwagę na nierozpoznanie przez Sąd I instancji istoty sprawy, polegające na niewniknięciu w podstawę merytoryczną odwołania, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy, tj. niezbadanie spełniania przez ubezpieczonego warunków do nabycia wcześniejszej emerytury
w kontekście przesłanek wynikających z przepisu szczególnego art. 46 ust. 1 ustawy
o emeryturach i rentach z FUS. Jak bowiem wspomniane zostało powyższej, zasadniczym zarzutem i podstawą zaskarżenia decyzji organu rentowego było nieprzeanalizowanie uprawnienia ubezpieczonego do wcześniejszej emerytury pod kątem przepisu szczególnego, tj. art. 46 ust. 1 w zw. z art. 32 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Zarzut ten podnoszony był zarówno w odwołaniu od zaskarżonej decyzji, jak w dalszych pismach procesowych oraz ustnie na rozprawie. Sąd I instancji natomiast, w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, w niewielkim nawet stopniu nie odniósł się do powyższych zarzutów i nie przeanalizował sytuacji ubezpieczonego w kontekście przywoływanego przepisu szczególnego, tj. art. 46 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Skarżący podniósł, że do nierozpoznania istoty sprawy dochodzi zaś wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. orzeczenie SN z dnia z dnia 9 listopada 2012 r., sygn. akt IV CZ 156/12). Sąd Apelacyjny w Białymstoku sformułował natomiast tezę, iż pojęcie „nierozpoznanie istoty sprawy” oznacza uchybienie procesowe sądu pierwszej instancji polegające na całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego przez co rozumie się niewniknięcie w podstawę merytoryczną dochodzonego roszczenia, a w konsekwencji pominięcie tej podstawy przy rozstrzyganiu sprawy (wyrok z dnia 8 listopada 2012 r. sygn. I ACa 486/12).

Zdaniem apelującego, biorąc pod uwagę powyższe zarzuty, uznać należy, że wyrok Sądu Okręgowego w Koszalinie z dnia 25 listopada 2015 r. wydany w sprawie o sygn. akt IV U 671/15 nie powinien się ostać, zaś wniosek o jego zmianę lub uchylenie jest konieczny i uzasadniony.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, dokonał trafnej oceny zebranych dowodów i w konsekwencji prawidłowo ustalił stan faktyczny, a następnie dokonał prawidłowej subsumpcji. Apelacja ma charakter polemiczny.

Na wstępie podkreślić należy, że art. 46 i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1440 ze zm.; dalej jako „ustawa emerytalna”) stanowią autonomiczne i odrębne względem siebie podstawy nabycia prawa do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. Przepis art. 184 ustawy emerytalnej odnosi się do ubezpieczonych, którzy do dnia wejścia w życie tej ustawy (1 stycznia 1999 r.) nie osiągnęli jeszcze wymaganego wieku, o którym stanowią: art. 32, 33, 39 i 40, lecz
w całości spełnili do tej daty ustawowo określone wymagania stażowe (tzw. ogólne
i szczególne). Natomiast art. 46 ustawy emerytalnej daje prawo do emerytury tym ubezpieczonym, którzy wszystkie warunki określone w art. 29, 32, 33 i 39 (wiek emerytalny oraz staż emerytalny) spełnili do 31 grudnia 2008 r. (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2014 r., II UK 43/14). W tym kontekście należy zwrócić uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego przedstawione w wyroku z dnia 16 czerwca 2011 r., III UK 217/10, zgodnie z którym wnioskodawca urodzony po dniu 31 grudnia 1948 r., należy do tej kategorii ubezpieczonych, w stosunku do której ustawodawca, w ramach „wygaszania dotychczasowych uprawnień z uwzględnieniem zasad łagodnej ewolucji”, przewidział wprawdzie możliwość nabycia uprawnień emerytalnych na zasadach dotychczasowych, jednakże wyłącznie na podstawie szczególnych uregulowań mających charakter przejściowy i wyjątkowy. Dał temu wyraz właśnie w art. 46 ustawy emerytalnej. Przepis ten jest przejściowy w tym sensie, że dotyczy wąskiej grupy ubezpieczonych, gwarantując im prawo do wcześniejszej emerytury, mimo że prawo to nie jest przewidziane przez nowy system emerytalno-rentowy (zob. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2009 r., I UK 243/08). Celem takiej regulacji jest osłabienie niedogodności wynikających z nowego systemu dla osób, które nabywały ekspektatywę emerytury w starym systemie. Takie ukształtowanie uprawnień jest następstwem zaaprobowanej w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego reguły, że wprowadzony ustawą emerytalną nowy system świadczeń emerytalnych przewiduje wprawdzie przejściowe utrzymanie przywilejów dotyczących możliwości nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, ale co do zasady odnosi się tylko do tych ubezpieczonych, którzy w dniu wejścia w życie tej ustawy (1 stycznia 1999 r.) osiągnęli, bez względu na płeć, wiek co najmniej 50 lat, a więc urodzili się nie później niż w dniu 31 grudnia 1948 r. Odstępstwo od tej zasady dotyczące osób, które urodziły się w latach 1949-1968, jest zaś obwarowane kolejnymi warunkami (między innymi polegającymi na spełnieniu przesłanek nabycia prawa do emerytury do dnia 31 grudnia 2008 r.) i stanowi wyraz „stopniowego wygaszania dotychczasowych uprawnień z uwzględnieniem zasad łagodnej ewolucji” (por. m.in. wyroki Trybunału Konstytucyjnego: z dnia 22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK ZU rok 1999, nr 5, poz. 100, z dnia 4 stycznia 2000 r., K 18/99, OTK ZU rok 2000, nr 1, poz. 1 oraz K 1/00, OTK rok 2000, nr 6, poz. 185).

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie ulega zatem wątpliwości, że przywołane wyżej przepisy art. 184 oraz art. 46 ustawy emerytalnej normują odmienną materię i odnoszą się do dwóch różnych sytuacji prawnych osób ubezpieczonych. Dlatego też nie może być mowy o jakimkolwiek konflikcie między tymi przepisami, który wymagałby zastosowania reguły kolizyjnej porządku czasowego (chronologicznej), jak również reguły lex specialis derogat legi generali, o której wywodzi skarżący. Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, że – wbrew twierdzeniom apelującego – art. 46 (w związku z art. 32) nie „uchyla” stosowania art. 184 ustawy emerytalnej.

W rezultacie warunkiem nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej jest spełnienie do dnia 1 stycznia 1999 r. wymagań stażowych, o których mowa w ust. 1 pkt 1 i 2 tego artykułu (por. uchwałę Sądu Najwyższego z 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06, OSNP rok 2007, nr 13-14, poz. 199; wyroki Sądu Najwyższego z 18 lipca 2007 r., I UK 62/07, OSNP rok 2008, nr 17-18, poz. 269 i z 26 lipca 2007 r., II UK 285/06, OSNP rok 2008, nr 17-18, poz. 270). Z kolei przesłanką prawa do emerytury na podstawie art. 46 (w związku z art. 32) ustawy emerytalnej jest spełnienie wszystkich jej warunków – w tym wieku emerytalnego do 31 grudnia 2008 r. Jak skonstatował Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z dnia 19 stycznia 2012 r. (I UK 325/11, Legalis), wcześniejsza emerytura przysługuje na podstawie art. 184 ustawy wyłącznie osobom, które w dniu jej wejścia w życie legitymowały się okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (ust. 1 wymienionego artykułu). Różnica pomiędzy art. 184 a art. 32 i 46 ustawy emerytalnej polega wyłącznie na tym, że art. 184 dotyczy osób, które w dniu wejścia w życie ustawy legitymowały się już wymaganymi okresami zatrudnienia, w tym okresem pracy w warunkach szczególnych, ale nie osiągnęły jeszcze wieku emerytalnego, natomiast dwa pozostałe przepisy mają zastosowanie do ubezpieczonych, którzy wymagany staż ogólny lub szczególny osiągnęli po wejściu w życie ustawy. Zatem prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej nabywa ubezpieczony, który w dniu wejścia w życie ustawy spełnił warunki stażowe, a wymagany wiek emerytalny osiągnął po tym dniu, niezależnie od tego, czy w chwili osiągnięcia tego wieku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub był pracownikiem wykonującym inną pracę, czy też pozostawał w zatrudnieniu na innej podstawie niż stosunek pracy bądź nie pozostawał w jakimkolwiek zatrudnieniu, z tym że w przypadku pozostawania w stosunku pracy emerytura uzależniona jest od jego rozwiązania (G. Gudowska, K. Ślebzak (red.), Emerytury i renty z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Komentarz. Warszawa 2013, komentarz do art. 46).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy uznać należy, że do sytuacji ubezpieczonego R. M. odnosi się art. 184, nie zaś art. 46 w zw.
z art. 32 ustawy emerytalnej, bowiem do dnia wejścia w życie ustawy, tj. do dnia 1 stycznia 1999 r. ubezpieczony nie osiągnął wymaganego wieku o którym stanowią: art. 32, 33, 39 i 40, jednak w całości spełnił ustawowo określone ogólne i szczególne wymagania stażowe. Świadczenie emerytalne, o które wnioskował ubezpieczony mogło zatem zostać przyznane dopiero po osiągnięciu wymaganego zgodnie z treścią art. 184 ustawy emerytalnej wieku, tj. 60 lat, które R. M. ukończył w dniu (...).

W tym stanie rzeczy apelację ubezpieczonego należało oddalić na podstawie art. 385 k.p.c., o czym orzeczono jak w punkcie 1 sentencji.

W punkcie 2 sentencji Sąd Apelacyjny przyznał pełnomocnikowi ubezpieczonego od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 270 zł powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym, działając na podstawie § 4 oraz § 16 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2015 r., poz. 1805). Zwrot kosztów dojazdu na rozprawę apelacyjną w dniu 15 listopada 2016 r. w kwocie 275 zł orzeczono zgodnie z wnioskiem pełnomocnika ubezpieczonego.

SSA Romana Mrotek SSA Urszula Iwanowska SSA Barbara Białecka