Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 22.04.2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił przyznania S. K. prawa do emerytury, gdyż ubezpieczony nie udokumentował żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach właściwymi świadectwami pracy i do ogólnego stażu pracy nie przyjęto okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców z uwagi na uczęszczanie ubezpieczonego do szkół w latach 1968-1969 i 1972 do 1975.

W złożonym od tej decyzji odwołaniu ubezpieczony domagał się zmiany w całości decyzji z dnia 22.04.2013 r. i przyznania emerytury zgodnie z wnioskiem oraz zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ubezpieczony wykonywał prace w gospodarstwie rolnym zgodnie z warunkami określonymi w definicji legalnej domownika, zamieszkiwał na terenie gospodarstwa rolnego i w nim pracował w wymiarze nie niższym niż połowa ustawowego czasu pracy, tj. minimum 4 godziny dziennie. Nawet uczęszczając do szkoły zajmował się pracą w gospodarstwie rodziców. Ponadto przez wymagany 15 letni okres pracy pracował przy urządzeniach elektroenergetycznych, co jest pracą zaliczaną do prac wykonywanych w warunkach szczególnych. Wniósł o zaliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu służby wojskowej od dnia 24.10.1975 r. do 15.10.1977 na podstawie art. 120 par. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. Ubezpieczony w okresie 30 dni od dnia zwolnienia ze służby wojskowej podjął pracę u pracodawcy, u którego był zatrudniony w dniu powołania do służby.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy domagał się jego oddalenia i podtrzymał stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił i zważył, co następuje :

Ubezpieczony, urodzony w dniu (...) , na rozprawie w dniu 11.02.2013 r. w sprawie VI U 4311/12 złożył ponowny wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury a Sąd Okręgowy w Bydgoszczy przekazał ten wniosek organowi rentowemu do rozpoznania.

Odmawiając przyznania prawa do emerytury Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustalił staż pracy ubezpieczonego na 22 lata, 2 miesiące i 3 dni okresu składkowego oraz 1 rok, 1 miesiąc i 22 dni okresu nieskładkowego. Nie zaliczono żadnego okresu pracy w szczególnych warunkach pomimo przedłożenia przez ubezpieczonego świadectw pracy.

W okresie od 4.07.1968 r. do 31.08.1969 r. oraz od 1.09.1972 r. do 29.08.1975 r. mieszkając w gospodarstwie rolnym wraz z rodzicami pomagał przy jego prowadzeniu. Dziennie pracował po kilka godzin - około 6 i 8, przed szkołą i po szkole, przy obsłudze zwierząt, przy omłotach i innych pracach rolnych. Początkowo uczył się niedaleko miejsca zamieszkania, w następnym okresie w Ś., dokąd dojeżdżał pekaesem około 11 kilometrów. Wówczas też pomagał w gospodarstwie, w czasie wakacji od rana do wieczora, w trakcie roku szkolnego rano przed szkołą przy zwierzętach, przy udoju, po szkole nawet do 22.00. W gospodarstwie było kilka krów ale kilkadziesiąt sztuk trzody, gospodarstwo miało około 11 ha.

W okresie od 30.08.1975 r. do 07.04.1991 r. odwołujący zatrudniony był w Zakładach (...). Pracował w pełnym wymiarze czasu pracy zajmując stanowiska: stażysty, montera kotłów, turbin i urządzeń pomocniczych, starszego montera remontów turbin. Od 08.04.1991 r. do 25.04.1995 r. był zatrudniony przez kolegę z brygady A. T. i kontynuował prace wykonywane na rzecz Zakładów (...).

Wykonywał wtedy prace przy remoncie urządzeń elektroenergetycznych. W związku z tym oba zakłady pracy wystawiły stosowne świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach – w aktach emerytalnych, powołując w ich treści stanowisko pracy wymienione w wykazie A, Dziale II załącznika do rozporządzenia z 1983 r. Na okoliczność charakteru prac i zakresu obowiązków w trakcie zatrudnienia ubezpieczonego Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe, w szczególności z dokumentów zawartych w aktach osobowych oraz przesłuchania ubezpieczonego i świadków. Ustalono w ten sposób, że wskazany w omawianych świadectwach okres pracy przy remoncie urządzeń elektroenergetycznych – 30.08.1975 r. do 23.10.1975 r. i od 9.11.1977 r. do 7.04.1991 r. oraz od 8.04.1991 r. do 25.04.1995 r. - wiązał się z zatrudnieniem w warunkach szczególnych a czynności pracownicze były przez ubezpieczonego wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Powód zajmował się naprawą – remontem , urządzeń elektroenergetycznych głównie turbin i urządzeń pomocniczych.

Do odbycia zasadniczej służby wojskowej został powołany w okresie od 24.10.1975 r. do 15.10.1977 r. i wrócił do pracy w macierzystym zakładzie.

Dowód: dokumenty w aktach ZUS, akta osobowe k. 25, 28-32, zeznania świadków E. K., M. S., A. T. i zeznania ubezpieczonego k. 52.

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty znajdujące się w aktach emerytalno-rentowych ZUS oraz w aktach osobowych, gdyż żadna ze stron nie zakwestionowała ich autentyczności i nie było wątpliwości co do prawdziwości zawartych w nich treści. Sąd uznał dowód z przesłuchania ubezpieczonego i świadków za wiarygodny, gdyż w sposób jasny i jednoznaczny zeznania te potwierdzały treści wynikające bezpośrednio z dokumentów pracowniczych. Były także spontaniczne i logiczne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

W pierwszej kolejności należy odnieść się do okresu uzupełniającego w postaci pracy w gospodarstwie rolnym rodziców odwołującego. Sąd ustalił, że ubezpieczony w powyższym okresie zamieszkiwał razem z rodzicami. Powierzchnia gospodarstwa wynosiła wówczas około 11 ha i odwołujący zajmował się jego współprowadzeniem. Praca w gospodarstwie rolnym zajmowała ubezpieczonemu nie mniej niż cztery godziny dziennie w okresie od 4.07.1968 r. do 31.08.1969 r. oraz od 1.09.1972 r. do 29.08.1975 r.

Art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej daje możliwość uwzględnienia pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu przez ubezpieczonego 16 roku życia. Zgodnie z powołanym przepisem przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również, traktując jako okresy składkowe, przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Wcześniej analogiczne unormowanie zwarte było w art. 5 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.). Niewątpliwie aby praca w gospodarstwie rolnym mogła zostać uznana za okres uzupełniający powinna być wykonywana przed dniem 1 stycznia 1983 r. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy (a więc co najmniej w rozmiarze 4 godzin dziennie). Praca ta musi mieć przy tym charakter stały, co oznacza gotowość (dyspozycyjność) do wykonywania pracy rolniczej, gdy wymaga tego sytuacja (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 466/00 oraz wyrok z dnia 19 grudnia 2000 r., II UKN 155/00). W orzecznictwie zauważono, że stałość wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym nie musi jeszcze oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, ale gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej, z czym wiąże się też wymóg zamieszkiwania osoby bliskiej rolnikowi co najmniej w pobliżu gospodarstwa rolnego. Tym kryteriom zazwyczaj odpowiada praca domownika rolnika, który świadczy określone prace stale (codziennie) w wymiarze nie mniejszym niż połowa etatu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1997 r., II UKN 96/96, z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 466/00). Te wymogi spełnia w ocenie Sądu praca ubezpieczonego wykonywana w okresie od 4.07.1968 r. do 31.08.1969 r. oraz od 1.09.1972 r. do 29.08.1975 r. w gospodarstwie rolnym rodziców. Ubezpieczony pomagał w prowadzeniu gospodarstwa rolnego, którego areał (przeszło 11 ha) oraz okres i intensywność wykonywanych prac uzasadnia w świetle doświadczenia życiowego przyjęcie, że odwołujący w sposób stały, codziennie pracował w gospodarstwie rolnym rodziców. Nawet gdyby przyjąć, że musiał on dojeżdżać codziennie do szkoły w Ś., czy wcześniej dochodzić do szkoły nieopodal miejsca zamieszkania, to nie wyklucza to dyspozycyjności i uniemożliwia przyjęcie, że odwołujący świadczył pracę w wymiarze czasu przynajmniej połowy etatu. Zatem stanowisko organu rentowego o braku możliwości pracy w gospodarstwie rodziców tylko z racji uczęszczania do szkoły nie zasługuje na akceptację. W ocenie Sądu praca w gospodarstwie rolnym w powyższym okresie powinna zostać zaliczona do stażu ubezpieczeniowego odwołującego jako okres uzupełniający i z tego powodu uznać należy za spełniony wymóg 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego przed 1 stycznia 1999 r.

Jeśli chodzi o pracę w warunkach szczególnych, to postępowanie dowodowe pozwoliło na uwzględnienie zarówno pracy w okresie 30.08.1975 r. do 23.10.1975 r. i od 9.11.1977 r. do 7.04.1991 r. jak i od 8.04.1991 r. do 25.04.1995 r. Jest to okres przekraczający wymagane 15 lat.

Zgodnie z treścią art. 184 ust 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w tym funduszu na dochody budżetu państwa za pośrednictwem Zakładu, a także rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust 2; od 1 stycznia 2013 r. ostatni warunek został zniesiony). Na podstawie art. 32 ust 1 cytowanej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym, czyli w wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Dla celów ustalenia uprawnień emerytalnych za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy rozporządzenia z 1983 r. mają zastosowanie do wszystkich pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, a okresy te stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy. Wnioskodawca swoje roszczenie wywodził z treści art. 32 ustawy emerytalnej, wobec czego warunkiem uzyskania przez niego prawa do emerytury jest wykazanie, iż spełnia następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny 60 lat i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach wymienionej w Wykazie A, stanowiącym załącznik do powołanego rozporządzenia. Praca w szczególnych warunkach musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Spór w niniejszej sprawie dotyczył wykazania przez wnioskodawcę wymaganego powołanym przepisem stażu pracy w warunkach szczególnych. W ocenie Sądu wnioskodawca trafnie zarzuca, iż sporny okres pracy winien zostać uznany za okres pracy w warunkach szczególnych, uprawniający do uzyskania świadczenia w obniżonym wieku emerytalnym. Istotnie bowiem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wykazał, że wnioskodawca pracował stale i w pełnym wymiarze czasu na tym stanowisku, na którym wykonywał pracę przy remoncie urządzeń elektroenergetycznych, o której mowa w wykazie A, dziale II załącznika nr 1 do powyższego rozporządzenia z 1983 r. Prace wykonywane przez odwołującego zatrudnionego na stanowisku montera były objęte ponadto wykazem zawartym w zarządzeniu resortowym Nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. z 4 listopada 1988 r. Nr 2, poz. 4). W zakres jego obowiązków wchodziły prace przy remoncie urządzeń elektroenergetycznych (por. wykaz A, dział II, poz. 1 pkt 1).

Należy wskazać, iż w przypadku, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczeń potwierdzających okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach z przyczyn od siebie niezależnych, przepisy art. 472 i 473 k.p.c. umożliwiają ustalenie tych okoliczności w drodze postępowania odwoławczego przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z w/wym. artykułami w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych każdy fakt mający wpływ na prawo do świadczenia lub jego wysokość może być dowodzony wszelkimi środkami, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe. Sąd nie jest związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. Podobnie należy oceniać możliwość dowodzenia charakteru wykonywanej pracy w przypadku, gdy jak w niniejszej sprawie, organ rentowy kwestionuje formalną poprawność wystawionego przez zakład pracy dokumentu mającego zaświadczać wykonywanie pracy w szczególnych warunkach.

Należy przy tym jednak podkreślić, że dokument w postaci świadectwa pracy nie jest dokumentem abstrakcyjnym, w tym sensie, że treści z niego wynikające choćby były wątpliwe w świetle innych dowodów, należy bezwarunkowo przyjmować za prawdziwe. Świadectwo pracy, podobnie jak i inne dowody podlega weryfikacji co do zgodności z prawdą w kontekście całokształtu materiału dowodowego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 września 2010 r., III AUa 350/10). W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma przy tym możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 1983 r. Podkreśla się również, że zarządzenia resortowe wydane na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia z 1983 r. w zakresie, w jakim stanowią wyłącznie wykazy stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A i B będących załącznikiem do rozporządzenia, objęte są odesłaniem określonym w art. 32 ust. 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (wyrok Sądu Najwyższego z 9 maja 2006 r., II UK 183/05, niepublikowany; także uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004 nr 22, poz. 392).

Przekładając powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy stwierdzić należy, że prace wykonywane przez odwołującego zatrudnionego na stanowisku montera były objęte wykazem A zawartym w rozporządzeniu z 1983 r. W zakres jego obowiązków wchodziły bowiem prace przy remoncie urządzeń elektroenergetycznych. Nie można więc uznać, że praca wykonywana przez ubezpieczonego nie była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu nadanym temu pojęciu przez przepisy prawa ubezpieczeń społecznych. Ocena stanu faktycznego niniejszej sprawy w kontekście przepisów art. 184 i 32 ustawy emerytalnej oraz rozporządzenia z 1983 r. pozwala na przyjęcie, że ubezpieczony spełnił wszystkie przesłanki powstania prawa do emerytury począwszy od dnia 01 lutego 2013 r.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję.

Zgodnie z przepisem art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej w razie ustalenia prawa do świadczenia lub jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego, jeżeli organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Organ odwoławczy, wydając orzeczenie, stwierdza odpowiedzialność organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Zamieszczenie w sentencji wyroku rozstrzygnięcia co do odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji jest powinnością sądu, który zmieniając decyzję organu rentowego, przyznaje prawo do świadczenia (por. uchwała SN z 24 marca 2011 r., I UZP 2/11). W ocenie Sądu w okolicznościach niniejszej sprawy nie istnieją podstawy do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, którą było wyjaśnienie wątpliwości co do charakteru wykonywanej pracy przez ubezpieczonego. W niniejszej sprawie ingerencja Sądu w celu stwierdzenia istnienia podstaw do przyznania prawa do emerytury w wieku obniżonym była konieczna, gdyż organ rentowy w postępowaniu administracyjnym nie dysponował wszelkimi niezbędnymi dowodami stanowiącymi podstawę obecnie wydanego orzeczenia – koniecznym było przeprowadzenie postępowania dowodowego przed Sądem w zakresie pracy odwołującego w gospodarstwie rolnym rodziców, ale także w warunkach szczególnych. Z tych względów w punkcie drugim Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. oraz przepisów Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej, udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2002 r nr 163, poz. 1349 ze zm.).

SSO Joanna Siupka-Mróz