Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 marca 2015 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Stachurska

Protokolant: protokolant sądowy Marcin Kamionowski

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 marca 2015 r. w Warszawie

sprawy I. B. i A. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o podleganie ubezpieczeniom społecznym

na skutek odwołania I. B. i A. W.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

z dnia 18 grudnia 2013 r., nr (...)

oddala odwołanie.

UZASADNIENIE

I. B. i A. W. w dniu 23 stycznia 2014r. złożyły do Sądu Okręgowego w Warszawie, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W., odwołanie od decyzji z dnia 18 grudnia 2013r., nr (...), stwierdzającej, że I. B. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 1 października 2012r. jako pracownik u płatnika składek (...) A. W..

W uzasadnieniu odwołania odwołujące podniosły, że z protokołu kontroli ZUS wynika, że ubezpieczona I. B. faktycznie świadczyła pracę na rzecz płatnika składek - (...) A. W.. O tym świadczy podpisywanie przez ubezpieczoną list obecności oraz zeznania płatnika składek i samej ubezpieczonej. Natomiast różne godziny pracy ubezpieczonej wynikały z wymiaru etatu, który wyniósł 1/2 i był zgodny z umową o pracę. Odnosząc się z kolei do kwestii naruszenia przepisów prawa pracy dotyczących czasu pracy, dopuszczenia do pracy bez ważnych badań lekarskich oraz szkolenia BHP, odwołujące wskazały, że te fakty nie powodowały nieważności umowy o pracę. Świadczą one tylko o niedopełnieniu obowiązków przez pracodawcę. Ponadto strona skarżąca podniosła, iż organ rentowy nie kwestionował faktu zgłoszenia ubezpieczonej przez płatnika oraz tytułu ubezpieczenia, jak również przyjmował składki (odwołanie od decyzji ZUS z dnia 18 stycznia 2014r., k. 2-4 a.s.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wskazał, że przeprowadził z urzędu kontrolę w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych I. B., która została zgłoszona przez płatnika składek (...) A. W. z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę w wymiarze wynoszącym ½ etatu, a następnie od dnia 8 listopada 2012r. stała się niezdolna do pracy. Zgłoszenie do ubezpieczenia społecznego nastąpiło dopiero w dniu 24 listopada 2012r., a więc w trakcie przebywania na zwolnieniu lekarskim. Również imienny raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach za październik 2012r. złożony został dopiero w dniu 24 listopada 2012r., a więc z naruszeniem ustawowego terminu. Z zawartej przez strony umowy o pracę wynikało, iż I. B. zatrudniona została na okres próbny jednego miesiąca jako specjalistka ds. administracyjno-księgowych w wymiarze ½ etatu, z wynagrodzeniem 1.500 zł brutto miesięcznie, a od dnia 1 listopada 2012r. zawarta została z nią umowa o pracę na czas nieokreślony, a wynagrodzenie ustalono na kwotę 1.600 zł brutto. Organ rentowy ustalił, iż płatnik składek jest matką ubezpieczonej, a osoba mogąca potwierdzić te okoliczności – Z. B. również jest najprawdopodobniej spokrewniony z ubezpieczoną. Powołane okoliczności, w ocenie organu rentowego, przemawiały za tym, iż obie strony, tj. pracodawca i pracownik, nie mają interesu w ujawnieniu ewentualnej pozorności zatrudnienia. Nadto ZUS ustalił, iż I. B. jest zatrudniona u innego pracodawcy w pełnym wymiarze czasu pracy, gdzie była niezdolna do pracy nieprzerwanie od dnia 25 października 2012r. do dnia 18 kwietnia 2013r., a zaświadczenie o braku przeciwskazań do podjęcia zatrudnienia przez ubezpieczoną zostało sporządzone dopiero w dniu 20 listopada 2012r., a więc w momencie, gdy u pierwszego z pracodawców była niezdolna do świadczenia pracy. Jeśli chodzi zaś o wynagrodzenie, to było ono wypłacane ubezpieczonej gotówką, zatem brak obiektywnych dowodów jego wypłaty. Wobec powyższego, w ocenie Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zawarcie umowy o pracę i zgłoszenie wynikającego z niej zatrudnienia organowi rentowemu, nie powodują powstania obowiązkowego ubezpieczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że praca nie była świadczona oraz że ustalone warunki wynagradzania za pracę nie odpowiadały zatrudnieniu, ale zostały uzgodnione w celu uzyskania nieproporcjonalnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego (odpowiedź ZUS na odwołanie z dnia 26 listopada 2014r., k. 4-5 a.s.).

Postanowieniem z dnia 19 marca 2014r. Sąd Okręgowy w Warszawie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu Warszawa-Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (postanowienie z dnia 19 marca 2014r., k. 8 a.s., postanowienie z dnia 8 lipca 2014r., k. 31 – 32 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

A. W. od 1 stycznia 2003r. prowadzi działalność gospodarczą pod nazwą (...) A. W., które obejmuje zarządzanie nieruchomościami na zlecenie (zaświadczenie z (...), k. 27 a.s.). I. B. jest córką A. W. (okoliczność bezsporna).

Biuro firmy (...) znajduje się w W. przy ulicy (...). W biurze pracuje A. W., a także pojawiają się dozorcy celem podpisania listy obecności. W biurze bywa również konserwator K. M., którego A. W. zatrudnia od wielu lat. Pracuje on głównie w terenie, a w siedzibie firmy pojawia się w celu podpisania listy obecności, rozpisania zleceń oraz przyjmowania telefonicznych zgłoszeń o awariach. Czas pracy K. M. wynosi przeważnie osiem godzin pomiędzy 8.00 a 16.00. W sytuacjach wyjątkowych zdarza się, że K. M. przyjeżdża do pracy w soboty, głównie w razie awarii. Wynagrodzenie za pracę jest mu wypłacane przeważnie przelewem, a sporadycznie gotówką (zeznania świadka K. M., k. 83-84, zeznania A. W., k. 105-106 a.s., zeznania I. B., k. 107-109 a.s.).

I. B. posiada wykształcenie wyższe pedagogiczne. Czasem pomagała matce w prowadzonej działalności, wykonując niektóre prace biurowe (zeznania świadka K. M., k. 83-84, zeznania świadka Z. B., k. 84 – 85, zeznania A. W., k. 105-106 a.s., zeznania I. B., k. 107-109 a.r.). W okresie od stycznia do sierpnia 2007r. pracowała jako asystent ds. administracyjno – księgowych w firmie (...). Później pracowała jako sprzedawca i asystent sprzedaży w (...) – (...), w (...), w (...) i w (...). W 2009r. rozpoczęła pracę w (...) S.A., najpierw w Dziale Obsługi Klienta jako Specjalista ds. Obsługi Klienta, a potem od 2011r. w Dziale Obsługi Finansowej Klienta jako Doradca Klienta (curriculum vitae, akta osobowe I. B., zeznania I. B., k. 107-109 a.s.). Praca w (...) S.A. jest wykonywana przez odwołującą w systemie dwuzmianowym, w pełnym wymiarze czasu pracy (pismo wraz z (...) S.A. z załącznikiem, k. 89-91 a.s.).

W dniu 10 września 2012r. I. B. wykonała badania diagnostyczne m.in. oznaczenie HBsAg, anty-HCV, przeciwciała anty-IgG oraz anty-IgM. W dniu 24 października 2012r. odwołująca odbyła wizytę u lekarza ginekologa, podczas której została założona książeczka ciąży. Odnotowano w niej m.in. termin porodu przewidywany na 18 czerwca 2013r. oraz datę ostatniej miesiączki – 12 września 2012r. (książeczka ciąży, k. 50-53 a.s.).

W październiku 2012r. I. B. w (...) S.A. świadczyła pracę: w dniu 12 października 2012r. w godzinach 9.00 – 17.00, w dniach 16, 17 i 18 października 2012r. w godzinach 12.00 – 20.00, w dniu 19 października 2012r. w godzinach 9.00 – 17.00, w dniu 22 października 2012r. w godzinach 9.00 -17.00 i w dniu 24 października 2012r. w godzinach 9.00 – 17.00. Poza tym:

- od dnia 1 października 2012r. do 2 października 2012r. – przebywała na urlopie okolicznościowym;

- od dnia 3 października 2012r. do dnia 10 października 2012r., w dniu 15 października 2012r. oraz w dniu 23 października 2012r. – przebywała na urlopie wypoczynkowym;

- od dnia 25 października 2012r. do 18 kwietnia 2013r. – przebywała na zwolnieniu lekarskim;

- od dnia 19 kwietnia 2013r. do 16 sierpnia 2013r. – przebywała na urlopie wypoczynkowym (pismo wraz z (...) S.A. z załącznikiem, k. 89-91 a.s.).

I. B. podpisała z A. W. prowadzącą działalność gospodarczą pod nazwą (...) umowę o pracę na okres próbny jednego miesiąca, w wymiarze ½ etatu, na stanowisku specjalista ds. administracyjno-księgowych, z wynagrodzeniem 1.500 zł brutto miesięcznie. Jako datę zawarcia umowy wskazano 1 października 2012r. Załącznikiem do tejże umowy był zakres obowiązków, w którym oznaczono siedzibę jako miejsce świadczenia pracy z możliwością wykonywania jej w domu. Ponadto wskazane zostały godziny pracy: 7.00-11.00 lub 18.00-21.00 oraz w soboty od 9.00 do 16.00 po ustaleniu z pracodawcą. Do zakresu obowiązków I. B. miała należeć:

- windykacja należności polegająca na naliczaniu dla indywidualnych właścicieli; rozliczaniu wpłat z indywidualnymi właścicielami lokali; korespondencji z właścicielami o stanie rozliczeń wypłat – w miarę potrzeby; raportach o wpłatach indywidualnych właścicieli – wydruk miesięczny; pismach wzywających do zapłaty zaległości – w miarę potrzeby; przygotowywaniu zawiadomień o zmianie stawek i wysokości opłat;

- wykonywanie wszelkich uzgodnionych i zgodnych z prawem poleceń przełożonego;

- przestrzeganie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy;

- zapewnienie działania firmy ze wszystkimi zasadami bezpieczeństwa i wymaganiami zgodnie z przepisami prawa;

- wszelkie inne obowiązki jakie mogą być polecone przez przełożonego (umowa o pracę z dnia 1 października 2012r i zakres obowiązków, akta osobowe I. B.).

Odwołująca złożyła pismo, którego data sporządzenia nie została wskazana, w którym oświadczyła, że w dniu 1 października 2012r. zapoznała się z instruktażem ogólnym i odbyła szkolenie bhp (oświadczenie I. B. akta osobowe I. B.).

W dniu 31 października 2012r. A. W. i I. B. podpisały umowę o pracę na czas nieokreślony, w której podwyższono wynagrodzenie odwołującej do kwoty 1.600 złotych brutto miesięcznie. Pozostałe warunki umowy nie uległy zmianie. Zakres obowiązków także pozostał taki jak dotychczas (umowa o pracę – aneks nr (...) z dnia 31 października 2012r i zakres obowiązków, akta osoboweI. B.).

I. B. na liście obecności wskazała, że pracę na rzecz A. W. świadczyła w następujących dniach: 1 października 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00, 9 października 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00, 10 października 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00, 11 października 2012r. w godzinach 7.00 – 11.00, 11 października 2012r. w godzinach 18.00 – 21.00, 13 października 2012r. w godzinach 8.00 – 18.00, 16 października 2012r. w godzinach 7.00 – 11.00, 17 października 2012r. w godzinach 7.00 – 11.00, 18 października 2012r. w godzinach 7.00 – 11.00, 19 października 2012r. w godzinach 18.00 – 21.00, 20 października 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00, 22 października 2012r. w godzinach 18.00 – 21.00, 23 października 2012r. w godzinach 18.00 – 21.00, 24 października 2012r. w godzinach 18.00 – 21.00, 26 października 2012r. w godzinach 7.00 – 11.00, 27 października 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00, 1 listopada 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00, 2 listopada 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00 i 3 listopada 2012r. w godzinach 8.00 – 16.00 (lista obecności, k. 95 – 97 a.r.).

Pomimo formalnego zawarcia umów o pracę i podpisywania list obecności I. B. nie realizowała obowiązków, jakie na siebie przyjęła.

W dniu 12 listopada 2012r. w wyniku badania ultrasonograficznego płodu I. B. uwidoczniono pęcherzyk ciążowy, ok. 8 tygodnia ciąży (wynik badania ultrasonograficznego, k. 61 a.s.). W dniu 20 listopada 2012r. w wyniku badania lekarskiego i oceny narażeń występujących na stanowisku pracy lekarz K. P. uznała, iż wobec braku przeciwskazań zdrowotnych I. B. zdolna jest do pracy na stanowisku specjalisty administracyjno-księgowego (zaświadczenie lekarskie z dnia 20 listopada 2012r., akta osobowe I. B.). W czasie badania odwołująca nie poinformowała lekarza o tym, że jest w ciąży (zeznania I. B., k. 107-109 a.r.).

W dniu 22 listopada 2012r. specjalista medycyny-rodzinnej ginekolog- położnik – O. W. wystawiła zaświadczenie lekarskie dot. I. B., w którym jako rozpoznanie wskazała ciążę ca. 10 tyg., z planowanym terminem porodu na dzień 18 czerwca 2013r. (zaświadczenie z dnia 22 listopada 2012r., k. 62 a.s.). Zaświadczenie to I. B. przedłożyła pracodawcy A. W. (kopia zaświadczenia z dnia 22 listopada 2012r., akta osobowe I. B.).

W dniu 18 listopada 2012r. A. W. przesłała do księgowej M. K. wypełniony ręcznie druk (...) dot. I. B.. Zgłoszenie odwołującej do ubezpieczeń społecznych zostało dokonane w dniu 24 listopada 2012r. z tym, że jako data powstania obowiązku ubezpieczeń wskazany został dzień 1 października 2012r. Jednocześnie wraz z (...) został przesłany raport miesięczny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach za m-c 10/2012 (deklaracja rozliczeniowa – (...), (...), (...), informacje o wysyłce i potwierdzeniu, akta osobowe I. B., oświadczenie M. K. z dnia 8 maja 2013r., k. 129 a.r.).

I. B. pokwitowała w październiku i listopadzie 2012r. odbiór gotówki tytułem wypłaty wynagrodzenia (pokwitowania, k. 67 i 73 a.r.).

W dniu 11 grudnia 2012r. wynik badania ultrasonograficznego płodu I. B. wykazał płód pojedynczy w ułożeniu dowolnym, nie uwidoczniono akcji serca (wynik badania ultrasonograficznego, k. 63 a.s.). W związku z tym w dniu 12 grudnia 2012r. w Szpitalu (...) w wyniku rozpoznania u I. B.ciąży obumarłej, przeprowadzono zabieg wyłyżeczkowania jamy macicy (karta informacyjna z leczenia szpitalnego – k. 64 a.s.).

W dniu 18 grudnia 2012r. płatnik składek A. W., w celu wypłaty zasiłku chorobowego, przedłożyła Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych zaświadczenie (...), z którego wynikało, że I. B. była niezdolna do pracy od dnia 8 listopada 2012r., załączając zaświadczenia (...) za okres od dnia 8 listopada 2012r do dnia 21 grudnia 2012r. (zaświadczenia (...) i (...), k. 5-13 a.r.).

Za 2012r. pracodawca A. W. wystawiła I. B. informację o dochodach oraz o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy (informację o dochodach oraz o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy za 2012, akta osobowe I. B.).

W okresie nieobecności I. B. w pracy, A. W. nie zatrudniła innego pracownika. Sama realizowała tak jak dotychczas wszystkie prace biurowe, w tym zadania wskazane w zakresie obowiązków stanowiącym załącznik do umowy zawartej z I. B. ( zeznania A. W., k. 105-106 a.s., zeznania I. B., k. 107-109 a.r.).

I. B. w związku ze stratą dziecka była pod opieką Poradni (...) w W.. W związku z jej stanem psychicznym lekarz psychiatra stwierdzał, że nie jest zdolna do pracy i wystawiał jej zwolnienia lekarskie (dokumentacja medyczna z Poradni (...), k. 54 – 60 a.s.).

Odwołująca po okresie zwolnień lekarskich korzystała z urlopu wypoczynkowego w okresach od 19 kwietnia 2013r. do 5 maja 2013r. oraz od 14 czerwca 2013r. do 29 czerwca 2013r., na co A. W. wyraziła zgodę (wnioski o urlop wypoczynkowy z dnia 18 kwietnia 2013r. i 10 czerwca 2013r., akta osobowe I. B.). Następnie złożyła wniosek o udzielenie jej urlopu bezpłatnego w okresie od 1 lipca 2013r. do 30 września 2013r., co również zostało zaaprobowane przez A. W. (wniosek o urlop bezpłatny, akta osobowe I. B.). W okresie urlopu bezpłatnego I. B.pracowała w (...) S.A. ( zeznaniaI. B., k. 107-109 a.r., (pismo wraz z (...) S.A. z załącznikiem, k. 89-91 a.s.). W dniu 1 października 2013r. skierowała ponowny wniosek o urlop bezpłatny na okres od 1 października 2013r. do dnia 8 listopada 2013r. z tym, że A. W. zgodziła się na jego udzielenie tylko do dnia 31 października 2013r. (wniosek o urlop bezpłatny z dnia 1 października 2013r., akta osobowe I. B.).

W dniu 18 listopada 2013r. I. B. przedstawiła A. W. zaświadczenie o drugiej ciąży i korzystała ze zwolnień lekarskich w związku z niezdolnością do pracy. Dziecko urodziła w dniu 2 lipca 2014r. i zarówno u A. W. jak i w (...) S.A. korzysta z urlopu macierzyńskiego (zaświadczenie z dnia 18 listopada 2013r., akta osobowe I. B., zeznania I. B., k. 107-109 a.r.).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. w kwietniu 2013r. wszczął postępowanie kontrole i powiadomił o tym A. W. (zawiadomienie o zamiarze wszczęcia kontroli z dnia 12 kwietnia 2013r., k. 15 a.r.). Po zakończeniu kontroli została wydana decyzja nr (...) z dnia 18 grudnia 2013r., na podstawie art. 38 ust. 1 i 83 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013r., poz. 1442 z późn. zm.) zgodnie z którą Zakład Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, iż I. B. nie podlega od dnia 1 października 2012r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu i chorobowemu jako pracownik u płatnika składek (...) A. W. (zawiadomienie o wszczęciu kontroli, k. 15 a.r., decyzja ZUS z dnia 18 grudnia 2013r., a.r.).

A. W. i I. B. wniosły odwołanie od powyższej decyzji (odwołanie od decyzji ZUS z dnia 18 stycznia 2014r., k. 2-4 a.s.).

Powyższy stan faktyczny, Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dowodów z dokumentów zgromadzonych w toku postępowania, w tym znajdujących się w aktach rentowych i osobowych oraz tylko częściowo w oparciu o zeznania złożone przez K. M., I. B., Z. B. i A. W..

Powołane przez Sąd dowody z dokumentów, w zakresie w jakim Sąd oparł na nich swoje ustalenia, w znaczącej części były wiarygodne, korespondowały ze sobą oraz z osobowymi źródłami dowodowymi i tworzyły spójny stan faktyczny. Co istotne, strony, w tym organ rentowy, nie kwestionowały ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem okoliczności wynikające z tych dokumentów, należało uznać za wiarygodne i ustalić na ich podstawie stan faktyczny. Dokumentami, które nie zostały ocenione jako wiarygodne co do okoliczności faktycznego świadczenia pracy przez ubezpieczoną były listy obecności. Sąd zakwestionował jednak nie tyle podpisy I. B., ale to, że zdaniem Sądu nie potwierdzają one faktycznego świadczenia pracy przez odwołującą, a wynika to z okoliczności, o których będzie mowa niżej.

Zeznaniom stron I. B. i A. W. oraz zeznaniom świadka Z. B. Sąd w znaczącej części odmówił przymiotu wiarygodności. Jedynymi okolicznościami, które są wiarygodne w zeznaniach świadka i stron, są te okoliczności, które potwierdzają dowody z dokumentów, a więc wykształcenie i doświadczenie zawodowe odwołującej, fakt prowadzenia działalności gospodarczej przez A. W. i zatrudnienia K. M. oraz to, co jest z tym związane. Dodatkowo wiarygodne jest to co wynika z zeznań w/w osób, a dotyczy problemów zdrowotnych I. B., korzystania ze zwolnień lekarskich, urlopów wypoczynkowych i bezpłatnych, zajścia w drugą ciążę i urodzenia dziecka, a także zatrudnienia w (...) S.A. Jeśli chodzi zaś o okoliczności związane z realizowaniem umowy o pracę przez I. B. na rzecz A. W., to w tym zakresie Sąd nie dał wiary zeznaniom. Zarówno strony, jak i świadek Z. B. są spokrewnieni bądź spowinowaceni i niewątpliwie po ich stronie występuje interes w tym, by zeznania były spójne oraz by potwierdzały przedstawioną w odwołaniu wersję zdarzeń. W przedmiotowej sprawie jest to niezwykle istotne i znamienne, ale przy tym występują również inne okoliczności – poza bliskimi więzami – które wskazują na niewiarygodność złożonych zeznań. Zostaną one szczegółowo omówione w dalszej części.

Zeznania K. M. Sąd ocenił jako niewiarygodne w części wskazującej na fakt zatrudnienia I. B. przez A. W. i wykonywania pracy na podstawie zawartej umowy o pracę. Zdaniem Sądu wiedza przekazana przez tego świadka, a dotycząca pracy I. B. mogła dotyczyć okresu przed zawarciem stosunku pracy, kiedy I. B. pomagała matce w prowadzeniu jej działalności gospodarczej. Wprawdzie i ona, i A. W. oraz Z. B. wskazywali, że zakres tej pomocy był niewielki, ale nie jest to zdaniem Sądu wiarygodne skoro I. B. w CV, które znajduje się w jej aktach osobowych, w pozycji „praktyka zawodowa” wskazała pracę w charakterze asystenta ds. administracyjno – księgowych w firmie prowadzonej przez A. W. w okresie od stycznia do sierpnia 2007r. W związku z tym twierdzenie o sporadycznym charakterze udzielanej pomocy nie zasługuje na wiarę, a skoro tak, to K. M. – osoba niezorientowana w uzgodnionych przez strony warunkach pracy i płacy – mógł widywać I. B., kiedy wykonywała jakieś czynności, ale nie musiało to być w okresie październik – listopad 2012r. Dodatkowo należy wskazać, iż K. M. to pracownik terenowy, który w biurze nie spędza znaczącej części swojego czasu pracy. Przy tym pracuje w godzinach 8.00 – 16.00, a I. B. nie zawsze w tych godzinach była w pracy obecna. K. M. nie mógł więc jej widzieć zawsze, kiedy była w biurze. W zeznaniach wskazywał, że kilka razy widział odwołującą w sobotę, ale zdaniem Sądu nie może to być prawdą w odniesieniu do października i listopada 2012r. W październiku 2012r., według listy obecności, I. B. miała być w pracy obecna w sobotę 3 razy. K. M., który co do zasady w soboty nie pracuje, a tylko w sytuacjach nadzwyczajnych, także musiałby niemal w każdą sobotę tego miesiąca wykonywać pracę, co nie zasługuje na wiarę. Zdaniem Sądu świadek istotnie mógł widywać I. B. przy komputerze czy z segregatorem, gdyż pomagała matce, lecz nie świadczy to o wykonywaniu pracy na podstawie umowy o pracę w październiku i listopadzie 2012r.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie I. B.i A. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. od decyzji z dnia 18 grudnia 2013r., nr (...), jest niezasadne i nie zasługuje na uwzględnienie.

Kwestią sporną, wymagającą rozstrzygnięcia w niniejszym postępowaniu było to, czy I. B. realizowała umowę o pracę, jaką zawarła z A. W., gdyż od tego uzależnione jest objęcie jej ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, wypadkowym i chorobowym.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r. poz. 1442; zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami, z wyłączeniem prokuratorów. W myśl art. 13 pkt 1 ustawy następuje to od dnia nawiązania stosunku pracy i trwa do dnia jego ustania.

W myśl ukształtowanych poglądów judykatury uzyskanie objęcia ubezpieczeniem społecznym i prawa do świadczeń z tego ubezpieczenia, jest legalną podstawą zawierania umów o pracę, a nawet może być głównym motywem nawiązania stosunku pracy (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 320/04, OSNP 2006 nr 7 - 8, poz. 122; z dnia
28 kwietnia 2005 r., I UK 236/04, OSNP 2006 nr 1 - 2, poz. 28; z dnia 14 lutego 2006 r., III UK 150/05, LEX nr 272551; z dnia 6 marca 2007 r., I UK 302/06, OSNP 2008 nr 7- 8, poz. 110). Zawierając umowę o pracę, strony kierują się różnymi motywami indywidualnymi, które należy odróżnić od causae czynności prawnej (typowego celu czynności prawnej). Jednak należy pamiętać, że choć wystarczającymi dla zawarcia umowy o pracę są zgodne oświadczenia woli pracodawcy i pracownika, to w wyniku tej tylko czynności prawnej nie jest możliwe objęcie ubezpieczeniem i nabycie prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Skutku objętego rzeczywistym zamiarem stron (objęcia ubezpieczeniem) nie wywołuje bowiem samo zawarcie umowy o pracę, której strony nadają pozór realizacji czynności odpowiadających treści art. 22 k.p. O tym, czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, a także wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z powołanego przepisu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007r., sygn. akt II UK 56/07, LEX 376433). W związku z tym dokument w postaci umowy nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go, jako strony umowy, faktycznie złożyły oświadczenia woli o treści zapisanej w dokumencie.

W judykaturze przyjmuje się, że dla włączenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego i pozostawania w nim niezbędna jest przynależność do tej grupy podmiotów, które wykonują zatrudnienie w ramach stosunku pracy, a więc w warunkach faktycznego
i rzeczywistego realizowania elementów charakterystycznych dla tego stosunku,
a wynikających z art. 22 § 1 k.p. Zgodnie z tym przepisem przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Elementami bez których stosunek prawny nie może być uznany za stosunek pracy są więc:

1.  osobiste wykonywanie przez osobę zatrudnioną pracy zarobkowej (za wynagrodzeniem),

2.  realizowanie pracy na rzecz podmiotu zatrudniającego, a zatem "na ryzyko" socjalne, produkcyjne i gospodarcze (ekonomiczne) tego podmiotu oraz

3.  w warunkach podporządkowania jego kierownictwu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
7 kwietnia 2010 r., II UK 357/09, OSNP 2011, nr 19-20, poz. 258).

Dla stwierdzenia, że w treści stosunku prawnego występuje podporządkowanie pracownika pracodawcy z reguły wskazuje się na takie elementy jak: określony czas pracy
i miejsce wykonywania czynności, podpisywanie listy obecności, podporządkowanie pracownika regulaminowi pracy oraz poleceniom kierownictwa co do miejsca, czasu
i sposobu wykonywania pracy oraz obowiązek przestrzegania norm pracy, obowiązek wykonywania poleceń przełożonych, wykonywanie pracy zmianowej i stała dyspozycyjność, dokładne określenie miejsca i czasu realizacji powierzonego zadania oraz ich wykonywanie pod nadzorem kierownika. Wymaga podkreślenia, iż podporządkowanie jest tylko jedną (aczkolwiek najistotniejszą) z konstytutywnych cech stosunku pracy i może istnieć wyłącznie w przypadku rozdzielenia osoby pracodawcy i pracownika (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r. II UK 36/13).

W rozpoznawanej sprawie organ rentowy powoływał się na treść art. 83 § 1 k.c., zgodnie z którym nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Nieważność spowodowaną pozornością czynności prawnej należy odróżnić od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy czy sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.). Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Pojęcia obejścia prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie
i niejednokrotnie pokrywają się. Ustalenie, czy umowa zmierza do obejścia prawa, czy jest pozorna wymaga poczynienia konkretnych ustaleń faktycznych dotyczących okoliczności jej zawarcia, celu jaki strony zamierzały osiągnąć, charakteru wykonywanej pracy i zachowania koniecznego elementu stosunku pracy, jakim jest wykonywanie pracy podporządkowanej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 1995r., I PZP 7/95, OSNAPiUS 18/95, poz. 227, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1997r., I PKN 276/97, OSNAPiUS13/98, poz. 397).

Zgodnie z przepisami czynność prawna może być również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez co rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327).

W przedmiotowej sprawie Sąd Okręgowy ocenił, że umowa o pracę podpisana przez I. B. i A. W. jest nieważna na podstawie art. 83 k.c., gdyż została zawarta dla pozoru. Dokonując takiej oceny Sąd miał na uwadze istotny w sprawie fakt pokrewieństwa, jakie łączy w/w osoby. Jak już było wskazywane, samo pokrewieństwo nie jest okolicznością wskazującą na niewiarygodność zeznań osób spokrewnionych oraz na działania niezgodne z prawem. W tego rodzaju sprawach, jak rozpoznawana, ten aspekt nabiera jednak szczególnego znaczenia i nie może być pomijany. W rozważanym przypadku jest on o tyle znamienny, że wiele okoliczności, jakie w sprawie zaistniały, wskazuje niezbicie na działanie stron stosunku pracy zmierzające do stworzenia pozoru nawiązania stosunku pracy. Jedną z takich okoliczności jest powoływana już niewiarygodność zeznań stron i świadka Z. B. odnośnie sporadycznego w przeszłości charakteru pomocy udzielanej przez I. B. jej matce. Dodatkowo należy mieć na uwadze, że A. W. choć, jak podkreślała w zeznaniach, jest bardzo obciążona pracą, nie zatrudniła osoby do wykonywania czynności pomocniczych, administracyjnych. Wprawdzie w przeszłości – jak podnosiła – podjęła taką nieskuteczną próbę, ale finalnie nie zatrudniała przez wiele lat żadnego pracownika do tego rodzaju czynności, jakie miała realizować I. B.. To więc oznacza, że z tego rodzaju czynnościami radziła sobie we własnym zakresie – być może z pomocą córki, która nie miała charakteru sformalizowanego – i nie widziała potrzeby zatrudniania kogokolwiek. Znamiennym zbiegiem okoliczności jest to, że takie zatrudnienie nastąpiło od 1 października 2012r., a więc w okresie, gdy I. B. była w ciąży i wiadomo było, że w przyszłości będzie korzystała ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego. Przy tym, kiedy odwołująca nie była zdolna do pracy, A. W. ponownie – tak jak przed 1 października 2012r. - sama zajmowała się wszelkimi czynnościami administracyjnymi i ponownie nie widziała potrzeby zatrudnienia osoby, która pomogłaby jej w realizowaniu tych czynności. Taki stan trwa zresztą do dzisiaj, choć I. B. na przestrzeni ponad 2 lat, licząc od daty 1 października 2012r., w znaczącej części nie była gotowa do świadczenia pracy, czy to z uwagi na zwolnienia lekarskie czy urlopy. A. W. – choć jak twierdzi bardzo potrzebowała pomocy córki – nie oponowała przeciw wnioskom o urlop bezpłatny, nie zatrudniła nikogo na zastępstwo, a wszystkie czynności realizowała samodzielnie. W związku z powyższym, zdaniem Sądu, już choćby z przyczyn wskazanych, zachodzą uzasadnione wątpliwości odnośnie tego, jaki był rzeczywisty cele zawartej umowy o pracę i czy była ona realizowana.

Kolejną okolicznością, na którą należy zwrócić uwagę jest to, że I. B. zatrudniona w (...) S.A. w październiku 2012r. była niezdolna do pracy u tego pracodawcy w dniu 23 października 2012r. oraz od 25 października 2012r. nieprzerwanie do kwietnia 2013r., a u A. W. rzekomo świadczyła pracę. Jako wyjaśnienie tej sytuacji wskazała niewiedzę odnośnie konieczności uzyskania dwóch zwolnień lekarskich. Zdaniem Sądu tego rodzaju niewiedza odwołującej nie jest wiarygodna szczególnie, że jeśli nie mogła wykonywać pracy, a miała tylko jedno zwolnienie, które nie było wystarczające, to nie było żadnej przeszkody, by uzyskać drugi tego rodzaju dokument i przedstawić również drugiemu pracodawcy. W ocenie Sądu powodem, że taka sytuacja nie zaistniała było to, że strony umowy o pracę – A. W. i I. B., nie w dniu 1 października 2012r., ale po tej dacie stworzyły dokumenty wskazujące na fakt świadczenia pracy, a ponadto umowa w rzeczywistości nie była realizowana. Zdaniem Sądu niezbicie świadczy o tym także i ta okoliczność, że A. W. przekazała (...) księgowej dopiero w dniu 18 listopada 2012r., co księgowa potwierdziła w piśmie skierowanym do ZUS. W związku z tym zgłoszenie I. B. do ubezpieczeń społecznych, choć z datą 1 października 2012r., nastąpiło dopiero w dniu 24 listopada 2014r. Po terminie zostały także przekazane dokumenty rozliczeniowe, co w powiązaniu z innymi okolicznościami w sprawie, czyni zasadnym wniosek organu rentowego o pozorności zatrudnienia.

Okolicznością, która wskazuje na fakt, iż strony nie przedstawiają prawdziwych faktów, a jedynie te stworzone na potrzeby uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, jest także rozbieżność pomiędzy danymi podanymi w liście obecności podpisywanej przez odwołującą a tym, co A. W. napisała do ZUS w piśmie z dnia 4 stycznia 2013r. (k. 133 a.r.). Pismo to zawiera wskazanie, że I. B. świadczyła pracę w dniach 25, 26, 29, 30, 31 października 2012r. oraz 2, 5, 6, 7 listopada 2012r. podczas kiedy na liście obecności przy datach 25, 29, 30 i 31 października 2012r. oraz 5, 6 i 7 listopada 2012r. brak jest podpisu odwołującej i oznaczenia godzin jej pracy. Znajduje się tam jedynie znak, który może wskazywać, że w tych dniach I. B. nie wykonywała pracy. Wskazywane okoliczności potwierdzają, iż strony sprzecznie i niespójnie prezentują pewne okoliczności, to z kolei dowodzi tego, iż mamy do czynienia z pozornością działania oraz tworzeniem dowodów na potrzeby toczącego się postępowania.

Zdaniem Sądu istotne w sprawie jest również i to, że A. W. i I. B. nie przedstawiły żadnych dowodów pracy realizowanej przez I. B.. Wprawdzie w postępowaniu przed organem rentowym zostały przedstawione pewne dokumenty, które miała stworzyć odwołująca, ale brak jest potwierdzenia, aby ona je przygotowała. Na tych dokumentach nie ma żadnych śladów, że I. B. miała swój udział w ich tworzeniu i wysyłce.

O pozorności działania stron w przedmiotowej sprawie świadczy również okoliczność, że I. B. przystępując do pracy nie dysponowała zaświadczeniem lekarskim. Ta okoliczność nabiera szczególnego znaczenia w powiązaniu z tym, że I. B. w dniu 20 listopada 2012r., a więc wtedy, kiedy była niezdolna do pracy, uzyskała zaświadczenie, że może wykonywać pracę u A. W.. Przy tym, co także jest istotne, podczas badania przez lekarza wystawiającego zaświadczenie, nie poinformowała ani o ciąży, ani o fakcie niezdolności do pracy spowodowanej tą okolicznością. To z kolei wskazuje na działanie zmierzające do uzyskania dokumentu sankcjonującego stosunek pracy bez względu na formalne przeszkody do wydania zaświadczenia oraz na celowe – zdaniem Sądu – zatajenie przed lekarzem okoliczności, które mogłyby uniemożliwić uzyskanie potrzebnego dokumentu. Znamienna w tym wypadku jest również data, w jakiej doszło do wizyty u lekarza medycyny pracy. Pomijając fakt, iż taka wizyta i wydanie zaświadczenia powinno poprzedzać przystąpienie pracownika do pracy, podkreślić trzeba, iż wyjaśnienia stron odnośnie długiego oczekiwania na termin badania, nie są wiarygodne, a nawet gdyby tak było, to w rozważanym przypadku nie zachodziły żadne okoliczności, które uzasadniałyby zatrudnienie pracownika bez zaświadczenia lekarskiego. Skoro A. W. dotychczas wykonywała pracę sama i nie zaistniało nic szczególnego w prowadzonej przez nią działalności, to nie było żadnego racjonalnego powodu, by nie odwrócić sekwencji zdarzeń, tj. najpierw uzyskać zaświadczenia lekarskiego, a potem zawrzeć umowę o pracę. W ocenie Sądu powodem tego, że kolejność była odwrotna, jest to, że strony po powzięciu informacji o ciąży zmierzały do usankcjonowania z datą wsteczną pozornego stosunku pracy, który nie był realizowany. Stąd tak późne uzyskanie zaświadczenia lekarskiego, tak późne zgłoszenie do ubezpieczeń społecznych oraz niespójność w materiale dowodowym, która została omówiona.

Reasumując, na podstawie zebranego w sprawie materiału dowodowego, nie ma podstaw, by przyjąć, iż doszło do skutecznego zatrudnienia ubezpieczonej przez płatnika. Brak jest obiektywnych dowodów, które przemawiałby za tym, iż stosunek pracy został skutecznie nawiązany, a praca była świadczona. Dodatkową okolicznością, która przemawia za taką konkluzją jest sposób wypłaty wynagrodzenia I. B.. K. M. wskazywał, iż wynagrodzenia otrzymywał przelewem, a tymczasem - jak wynikało z załączonych pokwitowań oraz z zeznań I. B. i A. W. - odwołująca wynagrodzenie miała otrzymywać w gotówce. Zdaniem Sądu ten sposób zapłaty w przedmiotowej sprawie, w której jest wiele elementów świadczących o pozornym działaniu stron – tylko potwierdza, że strony tworząc pozór faktycznego nawiązania i realizowania stosunku pracy, przyjęły taki sposób realizacji obowiązku wypłaty wynagrodzenia, który uniemożliwia w rzeczywistości kontrolę, czy wypłata istotnie została dokonana.

Ponadto zdaniem Sądu I. B. nie była w stanie z uwagi na swój stan zdrowia związany z ciążą świadczyć pracy nawet w wymiarze wynoszącym ½ etatu, przy uwzględnieniu pracy na pełen etat u dotychczasowego pracodawcy. Jak sama wskazywała, źle się czuła w pierwszej fazie ciąży i nawet gdyby przyjąć, iż nie widziała we wstępnym okresie, iż ciąża odpowiada za taki stan, to raczej nie poszukiwałby dodatkowego zatrudnienia, które powodowało znaczny wzrost obciążenia organizmu.

Dodatkowo należy wskazać, iż nawet, gdyby umowa o pracę zawarta przez strony nie została oceniona jako pozorna, to i tak należy uznać ją za nieważną z uwagi na sprzeczność z zasadami współżycia społecznego. W wyroku z dnia 18 października 2005r. (II UK 43/05, OSNP 2006, nr 15-16, poz. 251) Sąd Najwyższy wskazał, że zawarcie umowy o pracę w okolicznościach takich jak: świadomość ciąży, poprzednie wykonywanie tych samych obowiązków bez wynagrodzenia i objęcie ubezpieczeniem z tytułu prowadzonej działalności, krótkotrwałość "zatrudnienia", jak również ustalenie stosunkowo wysokiego wynagrodzenia za pracę, można uznać za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Fakt, że cel zawarcia umowy o pracę w postaci osiągnięcia świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie jest sprzeczny z ustawą, nie może jednak oznaczać akceptacji dla nagannych i nieobojętnych społecznie zachowań korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, przy zawieraniu umów o pracę na stosunkowo krótki okres przed zajściem zdarzenia rodzącego uprawnienie do świadczenia z ubezpieczenia społecznego (np. urodzeniem dziecka) i ustaleniu wysokiego wynagrodzenia w celu uzyskania przez osobę ubezpieczoną naliczonych od takiej podstawy świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

W rozpoznawanej sprawie opisane okoliczności pozwalają na stwierdzenie, że umowa zawarta przez strony i zachowanie stron ją zawierających, naruszały zarówno zasadę solidaryzmu ubezpieczonych jak i interes publiczny oraz pozostawały w sprzeczności z uznawanymi w kulturze społecznej wartościami, takimi jak etyka, moralność, uczciwość i lojalność wobec innych uczestników systemu ubezpieczeń społecznych i podatników, a przez to były niegodziwe jako prowadzące do nieuzasadnionego objęcia I. B. obowiązkiem ubezpieczeń społecznych w związku z dodatkowym źródłem zatrudnienia.

Reasumując, całokształt okoliczności poddanych analizie jednoznacznie wskazuje, że umowa o pracę zawarta przez I. B. i A. W. była nieważna. Z tego względu, uznając odwołania za nieuzasadnione, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 1 k.p.c., oddalił odwołania.

ZARZĄDZENIE

(...)