Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 grudnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o dobrowolne ubezpieczenie chorobowe

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 24 maja 2016 r., sygn. akt V U 91/16

postanawia:

1.  uchylić zaskarżony wyrok i umorzyć postępowanie;

2.  zasądzić od M. K. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 630,00 (sześćset trzydzieści 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Alicja Podlewska SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń

Sygn. akt III AUa 1309/16

UZASADNIENIE

Ubezpieczona M. K. wniosła – do Sądu Rejonowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych – odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 29 lipca 2015 r., którą organ rentowy, na podstawie art. 3 pkt 4, art. 49 ust 1 pkt 1 i ust 2, art. 52 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, przyznał jej prawo do zasiłku macierzyńskiego za łączny okres od dnia 22 czerwca 2015 r. do dnia 20 grudnia 2015 r., odpowiadający okresom urlopu macierzyńskiego i dodatkowego urlopu macierzyńskiego, od podstawy wymiaru w kwocie 2.375,40 zł, tj. w kwocie 2.049,73 zł po pomniejszeniu o 13,71% „z przyczyn podanych w uzasadnieniu”.

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy organ wskazał, iż M. K. podlegała - z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej - obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu-rentowym od 13 grudnia 2012r. do 21 czerwca 2015r. (tj. do daty nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego) oraz od 06 maja 2015r. (tj. od dnia zgłoszenia wniosku o objęcie) dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu „z powodu opóźnienia w złożeniu dokumentu zgłoszeniowego”. Organ przyznał ubezpieczonej prawo do zasiłku macierzyńskiego na okres przez nią wnioskowany, przy czym, stosownie do art. 49 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r., ustalił wysokość tego świadczenia od najniższej podstawy wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, a nie od podstawy wskazanej we wniosku o objęcie (9.897,50 zł), gdyż M. K. prawo do zasiłku nabyła przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a ponadto nie posiadała w ciągu 30 dni, przed datą 06 maja 2015r., ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu i jest osobą ubezpieczoną, dla której określono najniższą podstawę wymiaru składek.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. K. zakwestionowała wysokość przyznanego zasiłku macierzyńskiego, domagając się jego ustalenia od podstawy wymiaru składki w zadeklarowanej kwocie 9.897,50 zł. Zarzuciła, iż organ wadliwie przyjął, iż nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu przez pełen miesiąc – maj 2015r., skoro do tych ubezpieczeń zgłosiła się skutecznie od dnia 01 maja 2015r., a tym samym wadliwie zastosował przepisy art. 14 ust 1i 1a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz przepisy ustawy z 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Sąd Rejonowy w Słupsku, postanowieniem z dnia 21 stycznia 2016 r. (sygn. V U 307/15) wyłączył do odrębnego rozpoznania i rozstrzygnięcia „odwołanie ubezpieczonej od decyzji ZUS z dnia 29 lipca 2015r. w części dotyczącej ustalenia okresu podlegania przez ubezpieczoną ubezpieczeniom społecznym” i zarejestrował je pod sygn. V U 32/16, jako sprawa o podleganie ubezpieczeniom społecznym. Następnie postanowieniem z dnia 10 lutego 2016 r. uznał się niewłaściwym do rozpoznania sprawy o sygn. V U 32/16 i przekazał ją do rozpoznania i rozstrzygnięcia Sądowi Okręgowemu w Słupsku. Sąd Okręgowy w Słupku zarejestrował sprawę pod sygn. V U 91/16.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania w sprawie sygn. V U 91/16. W jego ocenie ubezpieczona zgłosiła się do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego dopiero od dnia 6 maja 2015 r., co uniemożliwiało ustalenie i wypłacenie zasiłku macierzyńskiego od zadeklarowanej podstawy wymiaru składki.

Sąd Okręgowy w Słupsku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, wyrokiem z dnia 24 maja 2016 r. w sprawie sygn. V U 91/16, „zmienił zaskarżoną decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 29 lipca 2015 r. w ten sposób, że stwierdził, iż ubezpieczona podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, począwszy od 1 maja 2015 r.” (pkt I sentencji) oraz zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kwotę 360 zł tytułem kosztów procesu (pkt II sentencji).

Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczona od 2010r. podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalno-rentowym z tytułu działalności gospodarczej, za marzec i kwiecień 2015r. nie zadeklarowała składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe z tego tytułu, wniosek o objęcie tym dobrowolnym ubezpieczeniem złożyła w dniu 06 maja 2015r. z datą powstania obowiązku od 01 maja 2015r., składkę na ubezpieczenie chorobowe za maj 2015r. opłaciła w dniu 09 czerwca 2015r., po czym w dniu 26 czerwca 2016r. wystąpiła o wypłatę zasiłku chorobowego.

Sąd powołał przepisy art. 6 ust 1 pkt 5, 14 ust 1 i 14 ust 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i stwierdził, że M. K. dokonała zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego w dniu 6 maja 2015r. z datą powstania obowiązku ubezpieczenia od 1 maja 2015r. a zatem z zachowaniem terminu 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.

W apelacji pozwany organ rentowy zaskarżając wyrok w całości zarzucił naruszenie prawa materialnego tj. art. 14 ust 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez stwierdzenie, że M. K. podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 1 maja 2015r. Pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania i zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

W odpowiedzi na apelację ubezpieczona wniosła o jej oddalenie, wskazując, iż wykładnia dokonana przez Sąd I instancji jest prawidłowa, a działania podejmowane przez nią świadczą implicite, że w dniu 1 maja .2015r. wyraziła ona wolę objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym z zadeklarowaną wyższą składką.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z systemem orzekania w spawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 14 § 2 i art. 477 14a kpc) w granicach jej treści i przedmiotu. Zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w tych sprawach wyznaczony jest zatem w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu zaskarżonej do sadu, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego, określonego zakresem odwołania od decyzji organu rentowego do sądu (np. wyrok SN z 23 kwietnia 2010r. II UK 309/09 Lex nr 604210, postanowienia SN z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 r. nr 15, poz. 601, z dnia 11 czerwca 2013r. II UK 74/13 Legalis, z dnia 03 lutego 2010r. II UK 314/09 Lex nr 604214)

W konsekwencji w sprawie, w której wniesiono odwołanie od decyzji organu rentowego, przedmiot sporu nie może wykraczać poza treść tej decyzji (por. postanowienie SN z dnia 12 lutego 2013 r. II UK 192/12, Legalis nr 722364). „Dochodzenie przed Sądem prawa do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, które nie było przedmiotem decyzji organu rentowego, jest niedopuszczalne (z wyjątkiem przewidzianym w art. 477 § 4 k.p.c.)” - (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNP 2000 r. Nr 15, poz. 601; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 1999 r., II UKN 204/99, OSNP 2001 r. Nr 5, poz. 169).

Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć (por. wyrok SN z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 Nr 15, poz. 601 oraz z dnia 25 maja 1999 r. II UKN 622/99, OSNAPiUS 2000 Nr 15, poz. 591). Przed sądem ubezpieczony może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ rentowy i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją, natomiast nie może żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Z tego względu odwołanie wnoszone od decyzji organu ubezpieczeń społecznych nie ma charakteru samodzielnego żądania, a jeżeli takie zostanie zgłoszone, sąd nie może go rozpoznać, lecz zobowiązany jest postąpić zgodnie z art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., II UK 84/10, LEX nr 661518). A zatem kontrolna rola sądu musi korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji administracyjnej, bowiem zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.) w granicach jej treści i przedmiotu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 309/09, LEX nr 604210).

Decyzją z dnia 29 lipca 2015r. organ rentowy orzekł przyznaniu M. K. zasiłku macierzyńskiego w okresie w niej wskazanym i ustalił wysokość tego świadczenia zgodnie z art. 49 ust 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Powyższe rozstrzygnięcie było konsekwencją m.in. stwierdzenia, iż wnioskodawczyni podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu dopiero od daty 6 maja 2015r. - zatem krócej niż pełen miesiąc kalendarzowy.

W świetle powyższego stwierdzić należy, iż przedmiotem decyzji z dnia 29 lipca 2015r. było wyłącznie prawo i wysokość zasiłku macierzyńskiego, natomiast kwestia podlegania przez wnioskodawczynię dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie 01-05 maja 2015r. była jedynie elementem ustaleń niezbędnych do rozstrzygnięcia w przedmiocie wysokości przyznanego świadczenia – elementem stosunku prawnego będącego przedmiotem decyzji.

W konsekwencji w odwołanie wnioskodawczyni mogło się odnosić wyłącznie do prawa i wysokości przyznanego jej świadczenia i tylko tego mogła dotyczyć korekta stanowiska ZUS przez Sąd.

Sąd Okręgowy wyszedł zatem poza granice zaskarżonej decyzji, akceptując błędne postanowienia Sądu Rejonowego w Słupsku z dnia 21 stycznia 016r. i z dnia 10 lutego 2016r. (wydane w sprawach V U 307/15 i V U 32/16), nie zważając, iż przedmiotem zaskarżonej decyzji nie była kwestia podlegania przez wnioskodawczynię dobrowolnym ubezpieczeniom chorobowym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej w okresie 01-05 maja 2015r., a prawo do zasiłku macierzyńskiego i jego wysokość. Tym samym orzekł o przedmiocie, który nie był objęty jej treścią i rozstrzygnięciem, a w konsekwencji naruszył art. 321 kpc (zob. wyrok SN z 08 października 2015r. I UK 452/14 LEX nr 1816588, z dnia 14 maja 2013r. I UK 611/12 LEX nr 1372003).

Na etapie postępowania sądowego spór dotyczył prawidłowości ustalenia przez organ rentowy świadczenia, w konkretnej wysokości. Ubezpieczona domagała się przy tym zweryfikowania ustaleń organu w przedmiocie niepodlegania przez nią ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 01-05 maja 2015r. Przypomnieć zatem należy, iż w orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, iż „istota decyzji organu rentowego polega na rozstrzygnięciu o prawie do konkretnego świadczenia (lub o jego wysokości) jako całości, a nie o poszczególnych elementach składających się na to prawo. Sąd stwierdzający spełnienie przez ubezpieczonego jednego lub więcej warunków powstania prawa do świadczenia, nie może ustalić tego w sentencji wyroku, przy jednoczesnym oddaleniu odwołania ubezpieczonego od niekorzystnej dla niego decyzji organu rentowego” (np. wyrok SN z 15 grudnia 2000r. II UK 147/00, OSNP 2002/16/389) . W świetle powyższego niedopuszczalnym było rozstrzygnięcie odrębnym orzeczeniem o przesłance decydującej o przyznaniu świadczenia w konkretnej wysokości przedmiotową decyzją tj. o kwestii podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu.

Podkreślić też należy, iż osnowa decyzji powinna być zawsze spójna z jej uzasadnieniem prawnym i faktycznym, z powołaną podstawą prawną. Osnowy decyzji nie można domniemywać, czy też wyprowadzać z treści uzasadnienia (por. wyrok NSA z dnia 24 kwietnia 2012 r., II OSK 286/12, Legalis nr 777248). Osnowa przedmiotowej decyzji jest jednoznaczna i w żaden sposób nie można z brzmienia jej wywieść, iż rozstrzyga indywidualną sprawę o podleganiu przez wnioskodawczynię dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w okresie od 01-05 maja 2015r., na podstawie art. 83 ust 1 pkt 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Sąd odwoławczy w obecnym składzie, nie podziela tym samym stanowiska wyrażonego przez tutejszy Sąd w uzasadnieniu postanowienia z dnia 3 marca 2016 r. w sprawie III AUz 40/16, w sprawie o zasiłek chorobowy. Przypomnieć trzeba, iż Sąd ten stwierdził, iż „skoro Zakład Ubezpieczeń Społecznych na etapie administracyjnego nie wydał odrębnej decyzji w przedmiocie podlegania ubezpieczeniu chorobowemu, natomiast ustalenia takiego dokonał w uzasadnieniu decyzji o odmowie wypłaty zasiłku chorobowego i kwestia ta była decydująca dla stwierdzenia, czy odmowa wypłaty zasiłku chorobowego była prawidłowa, Sąd Rejonowy trafnie uznał, że decyzja ZUS odmawiająca świadczenia zawierała również rozstrzygnięcie o niepodleganiu przez wnioskodawczynię dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w spornym okresie i odwołanie w tym zakresie przekazał do rozpoznania Sądowi Okręgowemu jako sądowi właściwemu.

Niewątpliwie uprawnione jest stanowisko, iż w sytuacji gdy spór o prawo, czy tylko o wysokość świadczenia uwarunkowany jest pozytywnym bądź negatywnym dla osoby ubezpieczonej rozstrzygnięciem w przedmiocie podlegania ubezpieczeniom społecznym, zasadnym byłoby aby pozwany Zakład rozstrzygnął w tym ostatnim przedmiocie odrębną decyzją (w tym zakresie Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wyrażone w uzasadnieniu postanowienia w ww. sprawie III AUz 40/16). Podkreślić jednakże należy, iż żaden przepis prawa normujący sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych nie nakłada na organ obowiązku wydania w takiej sytuacji decyzji z urzędu (t.j. w braku wniosku strony). A contrario należy przyjąć, iż prawidłowa jest również sytuacja, gdy organ na potrzeby decyzji o prawie czy wysokości świadczenia weryfikuje i ustala „przesłankowo”, jako okoliczność istotną warunkującą to rozstrzygnięcie, kwestię podlegania lub nie ubezpieczeniom społecznym. Reasumując, skoro przepisy prawa, w sytuacji jak przedmiotowa, nie nakładają na ZUS obowiązku wydania z urzędu odrębnej decyzji w przedmiocie ubezpieczenia, to „wyinterpretowywanie” takiego obowiązku przez Sąd jest dowolne i nie ma oparcia w przepisach. Tym samym nie było też podstaw do ustalenia, iż strona wniosła od takiej decyzji odwołanie. Dodatkowo jedynie podkreślić należy, iż wniosek ubezpieczonej złożony do Zakładu dotyczył wyłącznie przyznania jej prawa do zasiłku macierzyńskiego. Ubezpieczona nie domagała się natomiast ustalenia podlegania przez nią dobrowolnym ubezpieczeniom chorobowym w okresie poprzedzającym ten wniosek (konkretnie: 01-05 maja 2015r.).

Reasumując nie było podstaw do wyłączenia kwestii podlegania przez M. K. ubezpieczeniom chorobowym od 01 maja 2015r. do odrębnego rozpoznania, rejestracji jej jako odrębnej sprawy, przekazania do Sądu Okręgowego i rozstrzygnięcia o niej merytorycznie przez ten Sąd. Wyrokowanie w tym przedmiocie było niedopuszczalne, dlatego na mocy art. 386 § 3 kpc w związku z art. 355 § 1 kpc Sąd odwoławczy postanowił jak w sentencji (punkt 1).

Sąd Apelacyjny wskazuje przy tym, iż akceptacja zaskarżonego wyroku prowadziłaby do sytuacji, w której de facto dwa odrębne sądy wyrokowałyby w przedmiocie tej samej decyzji.

Rozpoznając sprawę o wysokość zasiłku Sąd Rejonowy powinien zatem albo samodzielnie, przesłankowo, dokonać ustaleń faktycznych i prawnych, co do tego czy w spornym okresie ubezpieczona podlegała dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, albo zakreślić jej termin na złożenie wniosku do ZUS o wydanie decyzji w tym przedmiocie i w razie złożenia takiego wniosku oraz wydania decyzji rozważyć zawieszenie postępowania.

W pkt 2 sentencji Sąd Apelacyjny zasądził od ubezpieczonej na rzecz pozwanego kwotę 630 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje, działając na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 zd. 1 k.p.c. oraz § 2 pkt 2 (w zakresie I instancji) w zw. z art. § 10 ust. 1 pkt 2 (w zakresie II instancji) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokacie (Dz.U. z 2015 r., poz. 1800 ze zm. w brzmieniu przed dniem 27 października 2016 r. z uwagi na datę wniesienia odwołania oraz apelacji - § 21). Wysokość kosztów zastępstwa procesowego Sąd ustalił w wysokości minimalnej, mając na uwadze niezbędny nakład pracy pełnomocnika oraz czynności podjęte przez niego w sprawie, a także charakter sprawy i wkład pełnomocnika w przyczynienie się do jej wyjaśnienia i rozstrzygnięcia – art. 109 § 2 k.p.c. in fine.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Alicja Podlewska SSA Iwona Krzeczowska - Lasoń