Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 8 lutego 2017 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach III Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

Przewodniczący - Sędzia SO Arkadia Wyraz - Wieczorek

Sędziowie: SO Lucyna Morys - Magiera (spr.)

SO Marcin Rak

Protokolant Justyna Chojecka

po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2017 r. na rozprawie sprawy

z wniosku A. R.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w K.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawczyni

od postanowienia Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim

z dnia 15 czerwca 2016 r., sygn. akt I Ns 1079/14

postanawia:

1.  oddalić apelację;

2.  zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania odwoławczego.

SSO Marcin Rak SSO Arkadia Wyraz-Wieczorek SSO Lucyna Morys-Magiera

Sygn. akt III Ca 1430/16

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni A. R. wniosła o ustanowienie na działce położonej w B. przy ul (...) opisanej w księdze wieczystej tut. Sądu (...) służebności przesyłu za wynagrodzeniem oraz zasądzenie kosztów postępowania.

Uzasadniając wniosek wskazała, że jest właścicielką przedmiotowej działki od dnia 29 lipca 2011r., nabytą tytułem darowizny. Dalej wskazała, że na nieruchomości posadowiona jest sieć nadziemna średniego napięcia przebiegająca w poprzek działki na terenach przeznaczonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod zabudowę mieszkaniową, której obecnym właścicielem jest (...) S.A., który, wraz z poprzednikami prawnymi, korzystał z nieruchomości bez tytułu prawnego. Pomimo prób porozumienia w przedmiocie ustanowienia służebności przesyłu, uczestnicy nie zawarli ugody.

W odpowiedzi na wniosek uczestnik postępowania (...) S.A. Odział w G., wniósł o oddalenie wniosku i zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu podniósł, że nabył służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu przez zasiedzenie z dniem 2 stycznia 1975r. przy przyjęciu dobrej wiary, a przy przyjęciu złej wiary z dniem 2 stycznia 1985r., wskazując przy tym na ciąg posiadania jego poprzedników prawnych.

Sąd Rejonowy w Wodzisławiu Śląskim postanowieniem z dnia 15 czerwca 2016r. oddalił wniosek oraz zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwotę 480zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Orzeczenie to poprzedził ustaleniem, że wnioskodawczyni A. R. jest właścicielką nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) nr działki (...) opisaną w księdze wieczystej nr (...) Sądu Rejonowego w Wodzisławiu Śląskim, która nabyła na podstawie umowy darowizny od B. F. w dniu 29 lipca 2011r. Nieruchomość jest obecnie zabudowana budynkiem mieszkalnym.

Przez nieruchomość wnioskodawczyni – nad granicami południową i wschodnią działki przebiega fragment napowietrznej linii średniego i niskiego napięcia (...) W. oraz usytuowane są dwa słupy (jeden słup podwójny i jeden pojedynczy). Linia ta wraz ze stacją transformatorową (...) powstała w roku 1964. W roku 2009r. linia ta została przebudowana na odcinku od słupów znajdujących się na działce wnioskodawczyni do stacji transformatorowej. Wówczas jeden ze słupów znajdujących się na działce wnioskodawczyni został wymieniony na nowy. Przebieg linii od daty jej wybudowania nie uległ zmianie. Na liniach średniego napięcia uczestnik, a wcześniej jego poprzednicy prawni prowadzili zabiegi eksploatacyjne, które mają na celu utrzymanie ruchu urządzeń. Raz na pięć lat wykonywane są oględziny, zabieg pomiaru rezystancji uziemienia słupów, wycinka drzew.

Pierwszym posiadaczem linii średniego napięcia powstałej w latach sześćdziesiątych było przedsiębiorstwo Zjednoczenie (...), a następnie Zakłady (...), w skład którego wchodził Zakład (...) oraz Zakład (...). Od 1985r. weszły one do Przedsiębiorstwa Państwowego (...) w K..

W dniu 16 stycznia 1989r. utworzono Przedsiębiorstwo Państwowe Zakład (...) w G., które wyposażono w składniki mienia PP Południowego O. Energetycznego na bazie zakładu Zakład (...) w G..

W dniu 12 lipca 1993 r. nastąpiła komercjalizacja przedsiębiorstwa państwowego, w wyniku czego powstał (...) SA w G..

W dniu 1 lipca 2007 r. została zawarta umowa o objęcie akcji i wniesienie wkładu niepieniężnego. Mocą tej umowy, (...) SA w G. wniósł do spółki (...) Spółka Akcyjna w G. zorganizowaną część przedsiębiorstwa w zamian za obejmowane akcje w podwyższonym kapitale zakładowym tej spółki. W ramach zbytej części przedsiębiorstwa przeniesiono m.in. własność urządzeń służących do przesyłu energii elektrycznej, w tym stacji transformatorowych, słupów i linii elektroenergetycznych oraz prawa majątkowe.

Z dniem 20 lutego 2012 spółka (...) Spółka Akcyjna w G. zmieniła firmę na (...) Spółka Akcyjna w G.. 1 października 2012 roku nastąpiło przejęcie (...) S.A. przez (...) Spółka Akcyjna w K..

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy zakwalifikował roszczenie wnioskodawczyni w oparciu o art. art. 305 ¹ k.c. i 305 ² k.c.

Uznał, że uczestnik postępowania zgłosił zarzut zasiedzenia służebności gruntowej w swej treści odpowiadającej służebności przesyłu, który był zasadny. Przywołał przy tym treść norm prawnych dotyczących skuteczności zasiedzenie służebności, a to art. 292 k.c. oraz art. 172 k.c. i art. 176 k.c. stwierdził, że napowietrzna linia energetyczna wraz ze słupami energetycznymi jest urządzeniem trwałym i widocznym, co w ocenie Sądu, czyniło zasadnym przyjęcie, że został spełniony podstawowy warunek, umożliwiający rozpoczęcie biegu zasiedzenie służebności.

Sąd pierwszej instancji uznał, że datą początkową biegu zasiedzenia służebności będzie data odbioru technicznego linii. Pomimo, iż uczestnik nie przedstawił protokołu odbioru technicznego, jednak na podstawie innych załączonych dokumentów, Sąd stwierdził, że zasilająca linię stacja transformatorowa powstała w roku 1964 i przyjął, że z dniem 1 stycznia 1965r. rozpoczęło się zasiedzenie służebności na rzecz Skarbu Państwa, zgodnie z obowiązująca wówczas zasadą jednolitego funduszu własności państwowej.

Zważył, że przedsiębiorstwo państwowe było bowiem jedynie dzierżycielem określonych składników majątku państwowego, z dniem jednak 1 lutego 1989r. przedsiębiorstwa państwowe mogły posiadać służebność we własnym imieniu, na swoją rzecz i w konsekwencji nabyć ją przez zasiedzenie. Sąd, powołując się na jednolite orzecznictwo Sądu Najwyższego przyjmujące, że osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 r., mając status państwowej osoby prawnej, nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości ani ograniczonych praw rzeczowych, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 r. doliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty.

Wskazał, że doliczenie czasu posiadania poprzednika dopuszczalne, jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania.

Uwzględniając wskazane powyżej przesłanki Sąd Rejonowy uznał, że przedmiotowa linia energetyczna w 1989r. przeszła w posiadanie Przedsiębiorstwa Państwowego Zakład (...) w G.. Od 1993r. należała do (...) SA w G., a od lipca 2007r. do (...) Spółka Akcyjna będącego poprzednikiem prawnym uczestnika postępowania.

Na podstawie zgromadzonego w aktach materiału dowodowego, zaoferowanego przez uczestnika, stwierdził, że wykazał on przejście posiadania urządzeń elektroenergetycznych od chwili oddania ich do użytku do czasu obecnego. Podnosił, że w dacie objęcia w posiadanie urządzeń przesyłowych linii (tj. w roku 1965) obowiązywał 10- letni termin potrzebny do zasiedzenia nieruchomości w dobrej wierze (art. 172 k.c. ). Od dnia 1 października 1990r. 30 lat jest czasem niezbędnym dla nabycia służebności w złej wierze, natomiast okres 20 lat wymagany jest w przypadku istnienia dobrej wiary.

Uwzględniając przytoczone powyżej regulacje prawne Sąd pierwszej instancji uznał, że w dniu 1 stycznia 1975r poprzednik prawny uczestnika nabył w drodze zasiedzenia służebność gruntową odpowiadającą w swej treści służebności przesyłu polegającej na utrzymywaniu linii energetycznej, prawie jej konserwacji i napraw, która ma na celu umożliwienie przedsiębiorcy właściwego korzystania z urządzeń, których jest właścicielem, a zatem, które wchodzą w skład jego przedsiębiorstwa, wobec czego, wniosek podlegał oddaleniu.

O kosztach postępowania orzeczono na zasadzie art. 520 § 3 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła wnioskodawczyni, zaskarżając je w całości.

Zarzuciła naruszenie art. 5 ustawy o księgach wieczystych i hipotece poprzez jego niezastosowanie polegające na nieuwzględnieniu zasady rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych przeciwko zarzutowi zasiedzenia oraz art. 176 k.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że uczestnik postępowania wykazał, iż nastąpiło przeniesienie posiadania, co skutkowało zasiedzeniem służebności przesyłu w sytuacji, w której uczestnik postępowania nie wykazał przeniesienia posiadania,

Nadto zarzuciła nierozpoznanie istoty sprawy poprzez zaniechanie przez Sąd przeprowadzenia postępowania dowodowego w sposób konieczny dla rozpoznania istoty sprawy, albowiem jedynie opinia biegłego ds. budownictwa i eksploatacji sieci mogłaby wykazać obszar konieczny dla prawidłowego wykonywania służebności przesyłu, a takowej nie przeprowadzono.

Podnosiła nadto apelująca, iż uczestnik nie wykazał faktu i terminu przejścia posiadania ze Skarbu Państwa na rzecz przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w G., nie przedstawił dokumentów potwierdzających przeniesienie mienia i wierzytelności między przekształcanymi przedsiębiorstwami. Motywowała, że w związku z tym uczestnik nie wykazał, czy i kiedy nastąpiło rozpoczęcie posiadania służebności przez poprzedników prawnych uczestnika.

Na tych podstawach wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego oraz o zasądzenie od uczestnika postępowania na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uczestnik postępowania wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od wnioskodawczyni na jego rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd pierwszej instancji prawidłowo zakwalifikował roszczenie wnioskodawczyni, jak również w sposób przesłankowy, przyjął za podstawę swego rozstrzygnięcia normy prawne zawarte w art. 292 k.c. i art. 172 k.c., a następnie prawidłowo ustalił wszystkie okoliczności faktyczne istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sąd Rejonowy w sposób należyty i przekonujący uzasadnił swoje rozstrzygnięcie. Poczynione ustalenia dotyczące okoliczności faktycznych mają podstawę w zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym, który w zakresie dokonanych ustaleń jest logiczny i wzajemnie spójny, natomiast informacje zawarte w poszczególnych źródłach dowodowych nawzajem się uzupełniają i potwierdzają, przez co są w pełni wiarygodne. Ustalenia te Sąd Okręgowy przyjął zatem za własne, bez konieczności ponownego ich przytaczania.

Sąd Odwoławczy podziela ustalenia Sądu Rejonowego, iż wskutek skutecznie podniesionego zarzutu zasiedzenia służebności, uwzględnienie wniosku wnioskodawczyni o ustanowienie odpłatnej służebności stało się niemożliwe.

W tym miejscu należy wskazać, że zarzut polegający na nieuwzględnieniu rękojmi wiary publicznej wynikająca z art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity: Dz.U. z 2016 r. poz. 790 z późniejszymi zmianami) odnosi się wyłącznie do praw nabytych przez odpłatną czynność prawną, a contrario, nie ma zatem zastosowania do nabycia powstałego wskutek innych zdarzeń, w tym poprzez zasiedzenie (porównaj: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 lipca 2013r. II CSK 451/12).

Z tych też względów podniesiony zarzut należało uznać za nieuzasadniony, skoro przytoczona w apelacji norma prawa materialnego nie mogła być stosowana dla ochrony praw wnioskodawczyni.

Sąd Okręgowy w składzie rozpatrującym niniejszą sprawę nie miał wątpliwości, że stosowanie art. 292 k.c. w związku z art. 172 § 1 k.c. i art. 285 § 1 i 2 k.c. jako podstawy prawnej nabycia w drodze zasiedzenia przed 3 sierpnia 2008r. służebności gruntowej o treści odpowiadającej służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa przesyłowego, było dopuszczalne.

Przytoczyć w tym miejscu wypada uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 22 maja 2013r., w sprawie III CZP 18/13, stwierdzającą, że przed wejściem w życie art. 305 ¹ - 305 ⁴ k.c. było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności odpowiadającej treścią służebności przesyłu, nadto okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności. Teza ta jest już ugruntowana w orzecznictwie Sądu Najwyższego (porównaj: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2016r., II CSK 639/15; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2015r., V CSK 5/15; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 lutego 2015r., II CSK 310/14; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014r., V CSK 553/13; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2013r., IV CSK 30/13) i Sąd Odwoławczy ją podziela.

W niniejszej sprawie spór skoncentrował się wobec kwestii, czy doszło do zasiedzenia na rzecz uczestnika postępowania służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu. W ocenie sądu pierwszej instancji roszczenie wnioskodawczyni nie zasługiwało na uwzględnienie ze względu na skutecznie podniesiony przez uczestnika postępowania zarzut zasiedzenia służebności przesyłu. Okoliczność tę wnioskodawczyni kwestionowała w apelacji.

Art. 292 k.c. stanowi, iż służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. W świetle art. 352 § 1 k.c., art. 292 i art. 172 k.c. możliwość nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie może być kwestionowana. Przepisy te określają możliwości nabycia przez zasiedzenie także służebności gruntowej związanej z posadowieniem na cudzym gruncie urządzeń, o których stanowi art. 49 k.c., wskazując na przesłanki tego nabycia, jak i podmioty, na rzecz których stwierdzenie nabycia służebności przez zasiedzenie może nastąpić. Możliwość zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej służebności przesyłu została potwierdzona w orzecznictwie Sądu Najwyższego (tak: postanowienie z dnia 4 października 2006 r. II CSK 119/06).

Wskazany wyżej art. 172 § 1 k.c. stanowi, iż posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). Natomiast z § 2 tego przepisu wynika, że po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Sąd Rejonowy prawidłowo stwierdził, że uczestnik postępowania nabył służebność przez zasiedzenie. W szczególności zasadnie przyjął istnienie ciągłości posiadania służebności po jego stronie, zaś dołączone do akt dokumenty w pełni okoliczność tę potwierdzają. Fakt przeniesienia posiadania służebności w istniejącym kształcie na kolejnych poprzedników prawnych uczestnika postępowania został, wbrew zarzutom podnoszonym przez apelującą, należycie wykazany. Dokumentacja przedłożona przez uczestnika na k. 103-254 świadczy o ciągłości wykonywania jej posiadania przez kolejne podmioty; zdaniem Sądu drugiej instancji naturalnym jest, iż wraz z przekształceniami organizacyjnymi i prawnymi dalsi poprzednicy nie tylko przejmowali określony majątek i kontynuowali działalność w nowej formie prawnej, ale i w związku z tym podejmowali dalsze wykonywanie określonego faktycznego władztwa nad nieruchomością wnioskodawczyni poprzez czynności ujęte w protokołach i innych dokumentach, a związane z prowadzoną nadal eksploatacją linii energetycznej, jej remontami, konserwacją oraz czynnościami niezbędnymi dla zapewnienia ciągłości dostaw mediów. Nie sposób przyjąć, iżby inne podmioty niż poprzednicy prawni uczestnika wykonywały te działania oraz by w związku ze zmianami organizacyjnymi i kontynuacją profilu działalności, aby za przekształceniami prawo organizacyjnymi nie szło przejęcie faktycznych działań na nieruchomości wnioskodawczyni, koniecznych dla jej dalszego prowadzenia na terenie objętym dostawami energii za pomocą tej instalacji. Sąd pierwszej instancji zatem prawidłowo dokonał w tej mierze ustaleń faktycznych i właściwie przeprowadził wnioskowanie i wyciągnął należyte wnioski co do konsekwencji prawnych tego stanu rzeczy.

Prawidłowo również ustalił, iż termin początkowy zasiedzenia należało ustalić, za niewątpliwy od dnia 1 stycznia 1965r. Niemniej jednak, nie sposób podzielić stanowiska Sądu Rejonowego, że posiadanie służebności uczestniczki odbywało się w dobrej wierze.

Wskazać bowiem należy, że księga wieczysta dla nieruchomości przez którą przechodził fragment napowietrznej linii średniego i niskiego napięcia (...) W., została założona w 1960r. (k. 44), a zatem zasiadywanie następowało przeciwko zapisowi w Księdze Wieczystej nieruchomości, a w konsekwencji zasiadujący co najmniej powinien mieć świadomość, że ta służebność mu w istocie nie przysługuje. Dokumentacja złożona do akt sprawy nadto nie pozwala na przyjęcie, iż uzasadnione w okolicznościach sprawy byłoby przekonanie poprzednika prawnego uczestnika, inicjującego wykonywanie służebności, iż w istocie ona mu prawnie przysługuje i została należycie ustanowiona. Prowadziło to obalenia domniemania dobrej wiary z art. 7 k.c. Przemawia za tym ponadto dążenie poprzedników prawnych uczestnika do uzyskiwania zgody właściciela na wstęp na nieruchomość celem wykonania prac konserwacyjnych i innych niezbędnych dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania sieci.

Ze względu na czasokres zasiadywania zasadne stało się w tym zakresie zastosowania art. 172 k.c., w brzmieniu obowiązującym przed jego zmianą ustawą z dnia 28 lipca 1990 r. (Dz. U. z 1990r. Nr 55. poz. 321). W okresie zasiadywania, treść art. 172 brzmiała następująco: (§ 1) posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dziesięciu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie). (§ 2) Po upływie lat dwudziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Uwzględniając powyższe brzmienie art. 172 k.c., uznać należało, że zasiedzenie przedmiotowej służebności nastąpiło z dniem 2 stycznia 1985r.

Wobec wystąpienia przez wnioskodawczynię z wnioskiem w 2014r., Sąd Rejonowy zasadnie odmówił ustanowienia odpłatnej służebności przesyłu, skoro służebność ta została już uprzednio nabyta przez poprzedników prawnych uczestnika postępowania.

Ostatecznie należy odnieść się do zarzutu nierozpoznania istoty sprawy; również on został uznany za bezskuteczny. Nie dopatrzył się tu Sąd drugiej instancji postulowanej przez skarżącą konieczności przeprowadzenia dowodu z opinii biegłych ds. budownictwa i eksploatacji linii energetycznej. Jak bowiem niewadliwie ustalono, przebieg i zakres wykonywanej służebności pozostawał niezmienny na przestrzeni lat stanowiących o zachowaniu terminu wymaganego dla zasiedzenia służebności i dla wymogów takich przesłankowych ustaleń zebrany materiał dowodowy był wystarczający.

W niniejszej sprawie ponadto nie ustanawiano służebności przesyłu, co implikowałoby konieczność wyznaczenia zgodnie z technicznymi wymogami określonych pasów gruntu niezbędnych do prawidłowej eksploatacji sieci.

Z przytoczonych powyżej względów apelacja wnioskodawczyni podlegała oddaleniu jako niezasadna, w oparciu art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

Wobec ewidentnej sprzeczność interesów wnioskodawców i uczestnika postępowania, o kosztach postępowania odwoławczego, Sąd Okręgowy orzekł w oparciu o art. 520 § 2 k.p.c. w związku z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. i 99 k.p.c. oraz art. 13 § 2 k.p.c. i art.108 § 1 k.p.c., zasądzając ich zwrot od przegrywającej wnioskodawczyni na rzecz wygrywającego uczestnika postępowania.

Na koszty te składa się wynagrodzenie pełnomocnika uczestnika będącego radcą prawnym, ustalone w oparciu o § 5 pkt 3 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz.U. z 2015r. poz. 1804 z późniejszymi zmianami)

SSO Marcin Rak SSO Arkadia Wyraz Wieczorek SSO Lucyna Morys - Magiera