Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 marca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 marca 2017 r. w Lublinie

sprawy A. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w L.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
w L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 13 lipca 2016 r. sygn. akt VII U 265/16

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w L. na rzecz A. L. kwotę 240 (dwieście czterdzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Ewa Szafraniuk Barbara Mazurkiewicz-Nowikowska Krzysztof Szewczak

III AUa 1090/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia(...)., znak: (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. odmówił A. L. prawa do emerytury w obniżonym wieku, ponieważ nie udowodniła wymaganych co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz conajmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Organ rentowy nie uznał za udowodniony żadnego z okresów dokumentowanych przez wnioskodawczynię świadectwami wykonywania pracy w szczególnych warunkach, z uwagi na to, że nazwy stanowisk pracy wskazane w tych świadectwach nie odpowiadają stanowiskom pracy wymienionym w zarządzeniach resortowych.

W odwołaniu od tej decyzji wnioskodawczyni A. L. domagała się jej zmiany poprzez ustalenie prawa do emerytury w obniżonym wieku. Podniosła przy tym, że legitymuje się wymaganym stażem pracy w szczególnych warunkach, ponieważ przez okres 3 lat i 15 dni wykonywała taką pracę w Hucie (...) w S. na stanowisku zdobnika szkła oraz w okresie od dnia 30 września 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w (...) Zakładach (...) w Ł. na stanowisku obuwnika. Ubezpieczona wnosiła nadto o zaliczenie do okresów pracy w szczególnych warunkach okresów korzystania z zasiłków chorobowych w czasie trwania tego ostatniego zatrudnienia, przypadających po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.) oraz okresów urlopów macierzyńskich.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L. wnosił o jego oddalenie. Organ rentowy podkreślił, że nie zaliczył A. L. do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia:

- od 17 sierpnia 1979 r. do 31 sierpnia 1982 r. w Hucie (...), z uwagi na brak określenia w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach charakteru pracy ściśle według wykazu i pozycji rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., a ponadto ze względu na niezgodność nazwy stanowiska podanej w świadectwie pracy, tj. „zdobnik”, z nazwą stanowiska wymienioną w powołanych przez pracodawcę przepisach resortowych, tj. „zdobnik szkła”;

- od 30 września 1982 r. do 7 maja 1990 r., od 3 lipca 1994 r. do 10 lipca 1995 r., od 18 lipca 1995 r. do 3 września 1995 r., od 22 czerwca 1996 r. do 10 października 1996 r., od 19 października 1996 r. do 19 stycznia 1997 r. oraz od 26 stycznia 1997 r. do 26 kwietnia 1998 r. oraz od 27 maja 1998 r. do 31 grudnia 1998 r., z uwagi na fakt, iż wymienione w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach stanowisko pracy „obuwnik” nie jest tożsame ze stanowiskiem wymienionym w powołanym akcie resortowym, a przedłożone dokumenty z archiwum, tj. karta osobowa prac wykonywanych w szczególnych warunkach nie stanowi wystarczającej wartości dowodowej, gdyż czynności takie jak „ścienianie elementów” nie są zaliczane do prac w szczególnych warunkach według zarządzenia resortowego. Organ rentowy nie odniósł się natomiast do kwestii zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów pobierania zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego.

Wyrokiem z dnia 13 lipca 2016 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił A. L. prawo do emerytury od dnia(...) oraz stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie prawa do świadczenia w przepisanym terminie. Sąd Okręgowy zasądził nadto od organu rentowego na rzecz A. L. kwotę 360 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd I instancji ustalił, A. L., urodzona się w dniu (...)., złożyła w dniu 18 stycznia 2016 r. wniosek o ustalenie prawa do emerytury w obniżonym wieku. Do tego wniosku załączyła dwa świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach. Pierwsze z nich, wystawione w dniu 30 marca 1999 r. przez Hutę (...) S.A. w S., wskazywało, że stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, w okresie od dnia 17 sierpnia 1979 r. do dnia 31 sierpnia 1982 r. była zatrudniony na stanowisku zdobnika, wymienionym w stanowiącym załącznik nr 1 Zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego, Wykazie A, Dziale XIII, poz. 12, pkt 1. Drugie świadectwo, wystawione przez Zakład Produkcji (...) Sp. z o.o. w Ł., następcę prawnego (...) Zakładów(...) S.A. w Ł., wskazywało z kolei, że A. L. zatrudniona była w okresach: od 30 września 1982 r. do 7 maja 1990 r., od 3 lipca 1994 r. do 10 lipca 1995 r., od 18 lipca 1995 r. do 3 września 1995 r., od 22 czerwca 1996 r. do 10 października 1996 r., od 19 października 1996 r. do 19 stycznia 1997 r. oraz od 26 stycznia 1997 r. do 26 kwietnia 1998 r. oraz od 27 maja 1998 r. do 11 kwietnia 1999 r. oraz od 1 lipca 2000 r. do 31 stycznia 2001 r. na stanowisku obuwnika (wykonując prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego) wymienionym w Wykazie A, Dziale VII, poz. 14, pkt 1-4, stanowiącym załącznik nr 1 Zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego. Wnioskodawczyni złożyła ponadto dwa świadectwa pracy oraz świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach obejmujące okresy: od 5 lutego 2001 r. do 30 czerwca 2001 r. oraz od 2 sierpnia 2001 r. do 31 grudnia 2001 r., wystawione przez Zakład Produkcji (...) Sp. z o.o. w Ł. oraz świadectwo pracy i zaświadczenie z Zakładu (...) spółka jawna w P..

Obecnie ubezpieczona zatrudniona jest w Zakładzie (...) spółka jawna w P. i jednocześnie uprawniona jest do zasiłku przedemerytalnego.

Organ rentowy, nie uznał żadnego z okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach, przypadających przed dniem 1 stycznia 1999 r. Ustalił nadto, że według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawczyni legitymuje okresami składkowymi w wymiarze 17 lat, 9 miesięcy i 18 dni, a także okresami nieskładkowymi w wymiarze 4 lat, 5 miesięcy i 20 dni, tj. okresami składkowymi i nieskładkowymi łącznie w wymiarze 22 lat, 3 miesiący i 8 dni oraz, że nie jest ona członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Mając to wszystko na uwadze organ rentowy decyzją z dnia 9 kwietnia 2015 r. odmówił A. L. prawa do emerytury w obniżonym wieku z uwagi na nieudowodnienie wymaganego, co najmniej 15-letniego, okresu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy wyjaśnił dodatkowo, że przy ustalaniu ewentualnego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w okresie zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w Ł. nie uwzględnił okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie lub świadczenie z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.

Sąd Okręgowy nadto ustalił, że A. L. (z domu N.) w 1979 r. ukończyła (...) Szkołę Zawodową przy Hucie (...) w S. w zawodzie zdobnika szkła. W tym czasie, tj. w latach 1976-1979 pracowała w Hucie (...) w S., na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego. Od dnia 17 sierpnia 1979 r. została zatrudniona w tej Hucie, początkowo na okres próbny, a następnie na czas nieokreślony, w pełnym wymiarze czasu pracy (46 godzin tygodniowo), na stanowisku zdobnika szkła. Na tym stanowisku pracowała przez cały okres zatrudnienia tj. do dnia 31 sierpnia 1982 r. Jako zdobnik szkła A. L. szlifowała kryształy, układając z tego wzory zdobnicze. Szlifowanie odbywało się ręcznie, przy pomocy specjalnej szlifierki. Praca ta odbywała się w grupach po koło 7 osób. Dla każdej grupy określane były normy produkcji. Wnioskodawczyni pracowała w ubraniu roboczym, nie była wyposażona w maskę oraz okulary, pomimo unoszących się przy szlifowaniu opiłków szkła. Od dnia 30 września 1982 r. A. L. rozpoczęła pracę w (...) Zakładach (...) w Ł., na Wydziale (...), jako pracownik bezpośrednio produkcyjny zatrudniony w systemie czasowo – premiowym. W późniejszym okresie stanowisko to było określane jako obuwnik, obuwnik – szwacz. W dniu (...) A. L. urodziła pierwsze dziecko, w związku z tym do dnia 7 maja 1990 r. przebywała na urlopie macierzyńskim, zaś od dnia 8 maja 1990 r. do dnia 2 lipca 1994 r. korzystała z urlopu wychowawczego. Do pracy wróciła w dniu 3 lipca 1994 r. W czasie urlopu wychowawczego ubezpieczona urodziła w dniu (...) drugie dziecko, zaś w dniu(...) – trzecie dziecko. Na drugie dziecko nie korzystała z urlopu wychowawczego, zaś od dnia(...) do (...) przebywała na zasiłku macierzyńskim w związku z urodzeniem trzeciego dziecka. Po tym okresie również nie korzystała z urlopu wychowawczego. Bezpośrednio przez urodzeniem w dniu (...) córki (trzeciego dziecka) A. L. przebywała na zwolnieniu lekarskim od 4 września 1995 r. do dnia 16 lutego 1996 r. Po dniu 14 listopada 1991 roku korzystała ponadto z zasiłku chorobowego w okresach:

- od 11 lipca 1995 r. do 17 lipca 1995 r.;

- od 11 października 1996 r. do 18 października 1996 r.;

- od 10 grudnia 1996 r. do 14 grudnia 1996 r.;

- od 15 stycznia 1997 r. do 18 stycznia 1997 r.;

- od 20 stycznia 1997 r. do 25 stycznia 1997 r.;

- od 27 kwietnia 1998 r. do 26 maja 1998 r.

Przez cały okres zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w Ł. (oraz u następców prawnych tych Zakładów) A. L. zajmowała się ścienianiem skórzanych elementów obuwniczych. W zakładzie jej stanowisko nazywano szarfowaczką, od nazwy maszyny, którą obsługiwała. Maszyną tą ścieniało się (skrawało) powierzchnię danego elementu skórzanego, aby zmniejszyć grubość skóry w celu ułatwienia szycia. Praca ta odbywała się w wydziale szwalni, w którym zajmowano się szyciem cholewek. Szarfowanie było jedną z pierwszych czynności procesu produkcji obuwia. Wnioskodawczyni przerobione – ścienione – przez siebie elementy podawała dalej następnym pracownikom, którzy zajmowali się zszywaniem elementów obuwia, bądź klejeniem poszczególnych elementów. W czasie pierwszej ciąży A. L. pracowała aż do porodu, nie była w tym czasie przenoszona do innego wydziału. W zakładzie nie było praktyki, żeby automatycznie przenosić ciężarną pracownicę na inne stanowisko. Działo się tak tylko w wypadku przedstawienia wyraźnego zalecenia lekarskiego, bądź na prośbę pracownika. A. L. sporadycznie, na własne żądanie, przenoszona była na inne stanowisko w szwalni np. na szpulowanie. Praca ta odbywała się w tej samej hali. Działo się tak jedynie w czasie pierwszej ciąży. W czasie drugiej ciąży ubezpieczona przebywała na urlopie wychowawczym, zaś w okresie trzeciej ciąży korzystała z długotrwałego zwolnienia lekarskiego. Dodatkowo, od czasu do czasu, w związku z potrzebami zakładu pracy na krótkotrwałe okresy przenoszono ją na stanowisko klejenia, na którym wykonywała pracę polegającą na przyklejaniu do siebie poszczególnych elementów cholewek. A. L. pracowała w (...) Zakładach (...) w Ł. do dnia 31 stycznia 2001 r., a następnie od dnia 5 lutego 2001 r. do dnia 30 czerwca 2001 r. oraz od dnia 2 sierpnia 2001 r. do dni 31 grudnia 2001 r. pracowała w Zakładzie Produkcji (...) Sp. z o.o. w Ł. w upadłości (następcy prawnego (...) Zakładów (...) w Ł.), na stanowisku obuwnika, w pełnym wymiarze czasu pracy. Wówczas wykonywała stale czynności związane z ręcznym klejeniem elementów.

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie dowodu z zeznań A. L., zeznań świadków: A. B. i A. K. oraz dokumentów zawartych w aktach organu rentowego oraz aktach osobowych. Sąd I instancji uznał za wiarygodne powoływane wyżej dokumenty mając przy tym na uwadze, że nie były one kwestionowane przez strony i nie budziły żadnych wątpliwości. W szczególności Sąd Okręgowy obdarzył wiarą świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jako dokumentujące wykonywanie przez A. L. pracy w szczególnych warunkach zarówno w Hucie (...) w S., jak i w (...) Zakładach (...) w Ł., oraz oryginalną kartę osobową prac wykonywanych w szczególnych warunkach, która zachowała się w aktach osobowych wnioskodawczyni z okresu pracy w (...) Zakładach (...) w Ł.. W tym miejscu wskazać należy, że dokumenty te nie zostały uwzględnione przez organ rentowy z przyczyn formalnych, tj. ze względu na nieścisłości w określeniu charakteru prac wykonywanych przez wnioskodawczynię według przepisów resortowych. Z dokumentów tych wynika, że A. L. wykonywała pracę w szczególnych warunkach: przez okres 3 lat i 15 dni na stanowisku zdobnika szkła oraz przez okres 11 lat, 1 miesiąca i 24 dni na stanowisku obuwnika – z wyłączeniem okresów korzystania z zasiłków chorobowych (łącznie 14 lat, 2 miesiące i 9 dni).

Zeznania A. L., co do okoliczności faktycznych, w tym organizacji zakładów pracy, a mianowicie Huty (...) w S. i (...) Zakładów (...) w Ł. oraz rodzaju powierzonych jej w obydwu zakładach obowiązków pracowniczych, Sąd Okręgowy uznał za wiarygodne, ponieważ są one wewnętrznie spójne i logiczne. Zeznania ubezpieczonej w części odnoszącej się do zatrudnienia od dnia 1 września 1976 r. do 31 sierpnia 1982 r. Sąd I instancji uznał, wraz z aktami osobowymi, za wystarczające do rozstrzygnięcia sprawy. Odnosząc się zaś do okresu zatrudnienia od dnia 30 września 1982 r. do 31 stycznia 2001 r. Sąd Okręgowy podniósł, że zeznania wnioskodawczyni znajdują potwierdzenie w zeznaniach świadków: A. B. i A. K.. Wymienieni świadkowie pracowali z A. L. w (...) Zakładach (...) w Ł., w wydziale szwalni. W sposób spójny przedstawili istotne dla sprawy okoliczności, jak zakres codziennych prac wnioskodawczyni wykonywanych stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku obuwnika-szarfowaczki. Relacja świadków, zdaniem Sądu Okręgowego, w pełni przekonuje, jeżeli zważy się na fakt, iż wspólnie z wnioskodawczynią pracowali w tym samym zakładzie pracy, w tym samym wydziale. A. K. nadto była przełożoną, zarówno wnioskodawczyni, jak i A. B.. Zauważyć należy, iż jej podpisem i pieczątką opatrzone są wszystkie wpisy w osobowej karcie prac wykonywanych w szczególnych warunkach przez A. L.. Świadek przez cały okres zatrudnienia nadzorowała bezpośrednio pracę ubezpieczonej. Świadkowie z racji swoich obowiązków pracowniczych znali organizację zakładu pracy, specyfikę czynności wykonywanych na poszczególnych stanowiskach, w tym na stanowisku obuwnika-szarfowacza. Stałość i powtarzalność tych czynności spowodowały, iż okoliczności zostały zapamiętane i na tyle dobrze utkwiły w pamięci świadków, iż obecnie, pomimo upływu czasu, byli w stanie rzetelnie je opisać. Świadkowie jako osoby obce dla wnioskodawczyni nie byli zainteresowani wynikiem postępowania, nie mieli żadnego powodu, żeby składać zeznania niezgodne ze stanem rzeczywistym.

Sąd Okręgowy podkreślił, że zeznania świadków i wnioskodawczyni znajdują w pełni potwierdzenie w dokumentach zgromadzonych w aktach osobowych ubezpieczonej, z których wynika, że A. L. nie była przenoszona do innych wydziałów, czy też kierowana do wykonywania innych prac. Miała ona przerwy w wykonywaniu pracy spowodowane urodzeniem trójki dzieci, co pamiętali świadkowie. Potwierdzili oni przy tym, iż kobiety w ciąży nie były z zakładzie automatycznie kierowane do innych prac, pracowały zwykle do końca ciąży na tym samym stanowisku, o ile nie miały wyraźnego zalecenia lekarskiego w tej kwestii. Tak była z A. L. w pierwszej ciąży, zaś w ciąży z trzecim dzieckiem przebywała ona na dłuższym zwolnieniu lekarskim przez rozwiązaniem, w związku z niemożnością wykonywania pracy obuwnika.

Sąd I instancji zwrócił uwagę na to, że dla prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy niniejszej istotne były dwie kwestie: możliwość uwzględnienia, jako okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach, zatrudnienia od dnia 17 sierpnia 1979 r. do dnia 31 sierpnia 1982 r. oraz od dnia 30 września 1982 r. do 31 grudnia 1998 r., a także ocena zasadności pominięcia przez organ rentowy przy ustalaniu stażu pracy w szczególnych warunkach, okresów korzystania z zasiłków chorobowych po dniu 14 listopada 1991 r.

Sąd Okręgowy uznał za udowodniony przez wnioskodawczynię okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach od 17 sierpnia 1979 r. do 31 sierpnia 1982 r. na stanowisku zdobnika szkła. Praca ta została wymieniona w stanowiącym załącznik rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) Wykazie A, Dziale XIII („W zespołach formujących szkło”), pod pozycją 12 -„Maszynowe i ręczne zdobienie szkła”. Stanowisko pracy „zdobnika szkła” zostało wymienione również w akcie resortowym, tj. w Zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego – w wykazie A, dziale XIII, poz. 12, pkt 1. Pracę w szczególnych warunkach wykonywała również w okresie od dnia 30 września 1982 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku obuwnika, wymienioną w Wykazie A, Dziale VII - „W przemyśle lekkim”, pod pozycją 14 - „Prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego” powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., a także w Zarządzeniu nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego, w wykazie A, dziale VII, pod poz. 14, w pkt 1-4 „obuwnik – montażysta, formowacz, szwacz (przy ścieraniu, ścienianiu i szlifowaniu elementów wyrobów)”.

Sąd Okręgowy, powołując się na bogate orzecznictwo Sądu Najwyższego, uznał, że sporadyczne kierowanie wnioskodawczyni do innych prac w czasie zatrudnienia w wydziale szwalni w (...) Zakładach (...) w Ł. pozostaje bez wpływu na powyższą ocenę. Warunkiem uznania za pracę w szczególnych warunkach jest wykonywanie jej stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) oraz jeżeli stanowi ona jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Do stażu pracy w szczególnych warunkach winny być również zaliczone okresy wykonywania czynności mających związek z tą pracą. Takie stanowisko potwierdza, zdaniem Sądu Okręgowego, powołane orzecznictwo Sądu Najwyższego.

Sąd I instancji z powołaniem się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP 10/03 (OSNP 2004, Nr 5, poz. 87) wskazał, że do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakim mowa w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. wlicza się okresy pobierania zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.). Sąd Okręgowy miał przy tym na uwadze, że z dniem 1 lipca 2004 r. nastąpiła zmiana art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych polegająca na dodaniu do tego artykułu ust. 1a pkt 1, zgodnie, z którym przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Ustawodawca, wprowadzając powyższe zmiany, nie uchwalił przepisów intertemporalnych, w związku, z czym zakres stosowania art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych był przedmiotem skargi konstytucyjnej opartej na zarzucie jego niezgodności z art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 10 lipca 2008 r., K 33/06 (OTK-A 2008, nr 6, poz. 106), uznawszy za właściwą dla oceny konstytucyjności omawianego przepisu chwilę powstania prawa podmiotowego, w tym wypadku prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, oddalił zarzut, że zmiana warunków emerytalnych prowadzi do naruszenia praw nabytych. Stwierdził, że oceniana zmiana może mieć zastosowanie wyłącznie na przyszłość. Rozstrzygnięcie Trybunału Konstytucyjnego nie budzi wątpliwości w zakresie, w którym odnosi się do stosunków powstałych po dniu 1 lipca 2004 r. oraz stosunków zamkniętych, zakończonych nabyciem prawa przed tym dniem. W efekcie wprowadzenia z dniem 1 lipca 2004 r. przepisu art. 32 ust. 1a, wyłączającego pewne okresy ze stażu pracy w szczególnych warunkach, można jednak wyróżnić pracowników, będących w dniu 1 lipca 2004 r. w trakcie nabywania prawa, a w szczególności tych, którzy wypełnili warunki określone w art. 184 ustawy (jak w niniejszej sprawie). Dostrzeżenie tej kategorii uprawnionych nakazuje uwzględnić aspekt ochrony istniejących w dniu 1 lipca 2004 r. praw tymczasowych tych osób, zagwarantowanych w powołanym przepisie i prowadzących do nabycia prawa do emerytury. Mając to na uwadze Sąd Okręgowy uznał, że w sprawie niniejszej nie znajduje zastosowania przepis art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, obowiązujący od dnia 1 lipca 2004 r. Skoro przepis art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odsyła do art. 32 ustawy jedynie w zakresie przewidzianego w nim wieku emerytalnego, to przepis art. 32 ust. 1a nie ma zastosowania do ubezpieczonych ubiegających się o przyznanie wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 tej ustawy.

Wobec tego, że A. L. na dzień wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (1 stycznia 1999 r.) posiadała wymagany do uzyskania prawa do emerytury w wieku obniżonym ogólny staż ubezpieczeniowy, w wymiarze co najmniej 20 lat oraz co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach, a nie spełniała wówczas jedynie warunku wieku, to okres pracy w szczególnych warunkach musiał być rozumiany w sposób, jaki był ukształtowany przed wprowadzeniem ust. 1a pkt 1 do treści art. 32 ustawy, gdyż wymaga tego zasada ochrony ekspektatywy prawa do emerytury (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 roku II UK 313/09). Okresy niezdolności wnioskodawczyni do pracy i pobierania z tego tytułu zasiłku chorobowego nie mogą zatem negatywnie wpływać na rzeczywisty wymiar stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

ZUS ustalając hipotetyczny, łączny okres zatrudnienia A. L. w szczególnych warunkach wskazał, iż wynosi on 14 lat, 2 miesiące i 6 dni. Przy tym zauważyć należy, iż okresy pobierania zasiłków macierzyńskich, przy ustalaniu stażu pracy A. L. w szczególnych warunkach zostały zaliczone do tego stażu, podobnie jak dwa okresy zwolnień lekarskich, wymienionych w świadectwie pracy tj. od 10 grudnia 1996 r. do 14 grudnia 1996 r. oraz od 15 stycznia 1997 r. do 18 stycznia 1997 r. (wynikało to prawdopodobnie z nieuwzględnienia tych przerw w wykonywaniu pracy w osobowej karcie pracy w szczególnych warunkach). Organ rentowy nie zaliczył natomiast okresów pobierania zasiłków chorobowych:

- od 11 lipca 1995 r. do 17 lipca 1995 r. (7 dni);

- od 4 września 1995 r. do 21 czerwca 1996 r. (9 miesięcy i 17 dni);

- od 11 października 1996 r. do 18 października 1996 r. (8 dni);

- od 20 stycznia 1997 r. do 25 stycznia 1997 r. (6 dni);

- od 27 kwietnia 1998 r. do 26 maja 1998 r. (1 miesiąc).

W ocenie Sądu Okręgowego organ rentowy niezasadnie wyłączył z okresu pracy w szczególnych warunkach od dnia 30 września 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. w/w okresy korzystania z zasiłków chorobowych (łącznie 11 miesięcy i 8 dni).

Ostatecznie biorąc pod uwagę uznane przez Sąd I instancji okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach wynoszące łącznie 14 lat, 2 miesiące i 6 dni wraz z nietrafnie pominiętymi przez organ rentowy okresami pobierania zasiłków chorobowych łącznie w wymiarze 11 miesięcy i 8 dni, A. L. legitymuje się stażem pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat, 1 miesiąca i 14 dni. Mając to na uwadze Sąd Okręgowy uznał, iż tym samym, wnioskodawczyni spełniła wszystkie przesłanki prawa do wcześniejszej emerytury, bliżej określone w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tym Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie A. L. prawa do emerytury od dnia(...) tj. od daty osiągnięcia przez nią wieku 55 lat.

Sąd I instancji uznał, że organ rentowy nie ponosi na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Dopiero w toku postępowania sądowego, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego, ostatecznie Sąd I instancji ustalił, że wnioskodawczyni legitymuje się 15-letnim okresem wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a zatem organ rentowy nie mógł wcześniej dokonać prawidłowej oceny zasadności roszczenia.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury oraz orzekł o obowiązku zwrotu wnioskodawczyni przez pozwany organ rentowy kosztów procesu.

Apelację od tego wyroku wniósł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w L.. Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w części obejmującej pkt I i III organ rentowy zarzucił mu:

a/ naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 184 ust. 1 pkt 1 i art. 32 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2015 r., poz. 748 ze zm.) w związku z § 2 ust. 1 i § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 dnia lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie;

b/ naruszenie przepisów prawa procesowego poprzez przekroczenie wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów;

c/ sprzeczność ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego poprzez uznanie, że wnioskodawczyni spełniła wszystkie warunki prawa do emerytury w obniżonym wieku, a mianowicie, że udowodniła co najmniej 15-letni okres pracy w szczególnych warunkach wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W konsekwencji tych zarzutów organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Ustalenia Sądu I instancji i wyprowadzone na ich podstawie wnioski Sąd Apelacyjny w pełni podziela i przyjmuje za własne. Sprawia to, że nie zachodzi potrzeba powtarzania szczegółowych ustaleń faktycznych oraz dokonanej w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku interpretacji przepisów prawa mających zastosowanie w sprawie niniejszej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 października 1998 r., II CKN 923/97 – OSNC 1999, z. 3, poz. 60; z dnia 12 stycznia 1999 r., I PKN 21/98 – OSNAP 2000, nr 4, poz. 143; z dnia 20 stycznia 2000 r., I CKN 356/98 – LEX nr 50863; z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 227/03 – LEX nr 585855; z dnia 20 maja 2004 r., II CK 353/03 – LEX nr 585756; z dnia 17 lipca 2009 r., IV CSK 110/09 – LEX nr 518138; z dnia 27 kwietnia 2010 r., II PK 312/09 – LEX nr 602700).

W apelacji organu rentowego przedstawione zostały zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego. W tym miejscu należy zauważyć, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd pierwszej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 1997 r., II CKN 60/97 – OSNC 1997, z. 9, poz. 128).

Przedstawiony w apelacji zarzut obrazy art. 233 § 1 k.p.c. nie mógł być uznany za trafny. Naruszenia tego przepisu apelant upatrywał w dokonaniu przez Sąd I instancji dowolnej oceny dowodów, prowadzącej do błędnych ustaleń faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku, gdy tymczasem zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, w szczególności dowody z dokumentów, dowody osobowe w postaci zeznań świadków i wnioskodawczyni A. L. oraz fakty i okoliczności bezsporne, należycie ocenione, przy uwzględnieniu zasad doświadczenia i logicznego rozumowania, prowadziły do wniosku, że istnieją uzasadnione podstawy do przyznania ubezpieczonej prawa do emerytury w obniżonym wieku. Wbrew odmiennemu zapatrywaniu wyrażonemu w apelacji Sąd I instancji prawidłowo ustalił, że wnioskodawczyni udowodniła spełnienie wszystkich warunków prawa do emerytury w obniżonym wieku, a szczególności udowodniła, że według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się stażem pracy w szczególnych warunkach w wymiarze przekraczającym wymagane 15 lat.

W postępowaniu apelacyjnym spór między stronami ograniczył się do oceny prawidłowości zaliczenia przez Sąd Okręgowy do stażu pracy ubezpieczonej w szczególnych warunkach okresów korzystania przez nią z zasiłków chorobowych po dniu 14 listopada 1991 r. – łącznie w wymiarze 11 miesięcy i 8 dni, co sprawiło, że ostatecznie łączny okres pracy wnioskodawczyni w szczególnych warunkach wyniósł 15 lat, 1 miesiąc i 14 dni. ZUS w apelacji nie kwestionował ustaleń Sądu I instancji, że A. L. w okresie zatrudnienia w (...) Zakładach (...) w Ł. od dnia 30 września 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r. wykonywała pracę na stanowisku obuwnika, polegającą na ścienianiu skórzanych elementów obuwniczych. Praca ta, jak trafnie podniósł Sąd Okręgowy, została wymieniona pod pozycją 14 („Prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego”), Działu VII („W przemyśle lekkim”), Wykazu A stanowiącego załącznik rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), a także w pkt 1 („obuwnik – montażysta, formowacz, szwacz (przy ścieraniu, ścienianiu i szlifowaniu elementów wyrobów)”) pozycji 14 („Prace związane ze szlifowaniem, klejeniem i wykańczaniem wyrobów przemysłu skórzanego”), Działu VII („W przemyśle lekkim”), Wykazu A stanowiącego załącznik zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz. Urz. MPCiL 1987 r., Nr 4, poz. 7).

Podobnie prawidłowo Sąd Okręgowy zaliczył do stażu pracy ubezpieczonej w szczególnych warunkach okres jej pracy w Hucie (...) w S. na stanowisku zdobnika szkła od dnia 17 sierpnia 1979 r. do dnia 31 sierpnia 1982 r. Praca na tym stanowisku została wymieniona pod pozycją 12 („Maszynowe i ręczne zdobienie szkła”) Działu XIII („W zespołach formujących szkło”), Wykazu A stanowiącego załącznik powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. oraz pkt 1 („zdobnik szkła”) pozycji 12 („Maszynowe i ręczne zdobienie szkła”) Działu XIII („W zespołach formujących szkło”), Wykazu A stanowiącego załącznik powołanego wyżej zarządzenia Nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego z dnia 7 lipca 1987 r.

Organ rentowy zarzucił, że Sąd I instancji dokonując ustalenia, że A. L. udowodniła staż pracy w szczególnych warunkach łącznie w wymiarze 15, 1 miesiącu i 14 dni, pominął treść art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. 2016 r., poz. 887 ze zm.). Przepis ten stanowi, że przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Zdaniem apelanta przepis ten ma zastosowanie również do emerytur przyznanych na podstawie art. 184 ostatnio powołanej ustawy, nie tylko w części dotyczącej przesłanki wieku emerytalnego, bowiem przepis ten nie stanowi samodzielnej podstawy prawnej nabycia prawa do emerytury. Dotyczy on tylko pewnej grupy osób, tj. zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, które muszą spełnić wymagania przewidziane w przepisach dotychczasowych, do których odsyła art. 32 ust. 4 tej ustawy. Z kolei przez przepisy dotychczasowe, o których mowa w tym przepisie, należy rozumieć rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Stosownie do § 2 ust. 1 tego rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do emerytury na zasadach określonych w tym akcie prawnym są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku. W świetle tych regulacji prawnych, zdaniem organu rentowego, do stażu pracy w szczególnych warunkach mogą być zaliczone wyłącznie okresy, w których praca taka była faktycznie wykonywana. Apelant wyraził przy tym pogląd, że brak jest podstaw do zaliczenia do stażu pracy w szczególnych warunkach okresów niewykonywania takiej pracy z powodu zwolnień lekarskich. Tego stanowiska organu rentowego nie można uznać za prawidłowe z przyczyn, o których niżej będzie mowa. W tym miejscu należy zauważyć, że wszystkie sporne okresy niewykonywania przez wnioskodawczynię pracy w szczególnych warunkach wskutek choroby, za które otrzymała ona po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, przypadały przed dniem 1 lipca 2004 r., tj. przed dniem wejścia w życie przepisu ust. 1a pkt 1 dodanego do art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez art. 1 pkt 16 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 121, poz. 1264). Ta ostatnia ustawa nie zawierała przepisów przejściowych. W związku z tym dodany przez nią przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może mieć zastosowanie wyłącznie na przyszłość, tj. do stanów faktycznych po dniu 1 lipca 2004 r. (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2008 r., K 33/06 – OTK-A 2008, nr 6, poz. 106). Przepis ten nie ma natomiast zastosowania do tych pracowników, którzy, tak jak wnioskodawczyni, określony w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych warunek stażu pracy w szczególnych warunkach w wymiarze co najmniej 15 lat, spełnili przed dniem 1 lipca 2004 r., co więcej, do dnia wejścia w życie ostatnio powołanej ustawy emerytalnej, tj. do dnia 1 stycznia 1999 r. Trafnie zatem Sąd Okręgowy przyjął, że przerwy w pracy spowodowane czasową niezdolnością do jej wykonywania w związku z chorobą i korzystaniem z wynagrodzenia lub świadczeń z ubezpieczenia społecznego z tego tytułu są okresami, w których pracownik zachowuje status osoby wykonującej pracę w szczególnych warunkach. Okresy pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub zasiłku chorobowego przypadające po dniu 14 listopada 1991 r. wlicza się do stażu pracy w szczególnych warunkach (por. powołane przez Sąd I instancji orzeczenia Sądu Najwyższego: uchwała z dnia 27 listopada 2003 r., III UZP 10/03 – OSNP 2004, nr 5, poz. 87 oraz wyrok z dnia 30 lipca 2003 r., II UK 323/02 – OSNP 2004, nr 11, poz. 197).

Stanowisko organu rentowego przedstawione w apelacji, że art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie stanowi samodzielnej podstawy prawnej do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku, nie może być uznane za prawidłowe. Z utrwalonego orzecznictwa Sądu Najwyższego jednoznacznie wynika, na co słusznie zwrócił uwagę Sąd I instancji, że ostatnio powołany przepis ustanawia odrębną od wymienionej w art. 32 ustawy emerytalnej kategorię ubezpieczonych, ponieważ nie odsyła do tego ostatniego przepisu w zakresie warunków nabycia przez zatrudnionego w szczególnych warunkach prawa do wcześniejszej emerytury, lecz ustanawia własne przesłanki nabycia tego prawa (por. powołane przez Sąd Okręgowy: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06 – OSNP 2007, nr 13-14, poz. 199 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 lipca 2007 r., I UK 62/07 – OSNP 2008, nr 17-18, poz. 269 oraz z dnia 6 grudnia 2007 r., I UK 132/07 – LEX nr 621798). Przesłankami tymi są:

1/ osiągnięcie do dnia wejścia w życie ustawy emerytalnej (1 stycznia 1999 r.) okresu składkowego i nieskładkowego wynoszącego co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn;

2/ posiadanie okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w wymiarze co najmniej 15 lat wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku.

Warunkiem nabycia prawa do wcześniejszej emerytury jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 2).

To wszystko sprawia, jak trafnie przyjął Sąd Okręgowy, że przepis art. 32 ust. 1a pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie ma zastosowania w sprawie niniejszej. Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony w powołanym przez Sąd I instancji wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 kwietnia 2010 r., II UK 313/09 (OSNP 2011, nr 19-20, poz. 260), że osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych [co najmniej 15 lat], wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy, obowiązujących od dnia 1 lipca 2004 r. Organ rentowy zatem nieprawidłowo wyłączył z okresu od dnia 30 września 1982 r. do dnia 31 grudnia 1998 r., w którym A. L. wykonywała pracę w szczególnych warunkach, przypadające po dniu 14 listopada 1991 r. okresy korzystania z zasiłków chorobowych łącznie w wymiarze 11 miesięcy i 8 dni. Zaliczenie tych okresów do stażu pracy w szczególnych warunkach oznacza, że ubezpieczona udowodniła wykonywanie takiej pracy łącznie w wymiarze 15 lat, 1 miesiąca i 14 dni. Tym samym spełniła wszystkie warunki prawa do emerytury w obniżonym wieku, bliżej określone w art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Konsekwencją uwzględnienia przez Sąd I instancji odwołania było obciążenie pozwanego organu rentowego obowiązkiem zwrotu wnioskodawczyni kosztów procesu, co znajdowało uzasadnienie w treści przepisów art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c.

Wobec tego, że przedstawione w apelacji zarzuty okazały się nietrafne, apelacja jako bezzasadna, stosownie do art. 385 k.p.c., podlegała oddaleniu, czemu Sąd Apelacyjny dał wyraz w pkt I wyroku.

O kosztach instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1, 3 i 4 k.p.c. w związku z art. 99 k.p.c. i art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2015 r., poz. 1804) w związku z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2016 r., poz. 1667).