Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 stycznia 2017 r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Renata Gąsior

Sędziowie: SSO Małgorzata Jarząbek

SSO Agnieszka Stachurska (spr.)

Protokolant: Małgorzata Nakielska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 stycznia 2017 r. w Warszawie

sprawy A. S. (1), W. S., A. S. (2) prowadzących działalność gospodarczą pod nazwą(...) Spółka Cywilna Usługi (...) w L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W.

o zasiłek pogrzebowy

na skutek apelacji wniesionej przez organ rentowy

od wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi-Północ w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 lipca 2016 roku sygn. akt VI U 151/16

uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję z dnia 14 stycznia 2016r. znak: (...) i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

SSO Małgorzata Jarząbek SSO Renata Gąsior SSO Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 lipca 2016r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Pragi – Północ
w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu sprawy W. S., A. S. (1) i A. S. (2) prowadzących działalność gospodarczą pod nazwą (...) Spółka Cywilna Usługi (...) w L. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. (sygn. akt VI U 151/16) o zasiłek pogrzebowy, zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 14 stycznia 2016 roku, znak: (...), w ten sposób, że przyznał odwołującym prawo do zasiłku pogrzebowego po zmarłej H. B. (wyrok Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ w Warszawie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 6 lipca 2016r., k. 41).

Sąd Rejonowy dokonał następujących ustaleń i rozważań prawnych:

W dniu 24 września 2015 roku zmarła H. B., która w dacie swej śmierci pobierała emeryturę. Wniosek o zasiłek pogrzebowy po zmarłej złożyła jej siostra K. D. za pośrednictwem zakładu pogrzebowego (...) S.C. Usługi (...) w L.. Do wniosku dołączyła faktury za usługi pogrzebowe na kwotę 2.689,20 zł. Całkowity koszt pogrzebu H. B. wyniósł 5.043,20 zł. Wraz z wnioskiem o zasiłek pogrzebowy K. D. złożyła upoważnienie z dnia 26 października 2015r. udzielone wyżej wymienionemu zakładowi pogrzebowemu do przedłożenia w swoim imieniu wniosku o zasiłek pogrzebowy oraz do przekazania zasiłku pogrzebowego na konto bankowe tego zakładu.

K. D. zmarła w dniu 19 listopada 2015r.

Decyzją z dnia 14 stycznia 2016r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. odmówił prawa do zasiłku pogrzebowego z funduszu rentowego zakładowi pogrzebowemu (...) S.C. Usługi (...) w L. po zmarłej w dniu 24 września 2015r. H. B.. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego w dniu 5 listopada 2015r. złożyła K. D. za pośrednictwem w/w zakładu pogrzebowego, na podstawie udzielonego pełnomocnictwa. Nadal jednak stroną w postępowaniu z wniosku o zasiłek pogrzebowy pozostawała K. D., która zmarła w dniu 19 listopada 2015r. W związku z tym pełnomocnictwo udzielone przez K. D. wygasło w dacie jej śmierci. Wobec tego zasiłek pogrzebowy po zmarłej H. B. nie może zostać wypłacony dla zakładu pogrzebowego (...) S.C. Usługi (...) w L..

Wskazany stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sądowych i w aktach rentowych. Ich autentyczność i treść nie była kwestionowana przez strony, dlatego Sąd ocenił te dokumenty jako pełnowartościowy materiał dowodowy w sprawie.

Mając na względzie poczynione ustalenia faktyczne, Sąd I instancji przyjął, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie.

Na wstępie rozważań prawnych zostało wskazane, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych nie ma regulacji szczególnej co do zdolności sądowej, tak jak to ma miejsce w odniesieniu do spraw z zakresu prawa pracy (art. 460 k.p.c.). Ponadto, Sąd Rejonowy podkreślił, że spółka cywilna w obrocie prawnym nie ma zdolności sądowej, a zaskarżona decyzja została wydana właśnie przeciwko zakładowi pogrzebowemu (...) Spółka Cywilna Usługi (...) w L.. Z uwagi na to skarżącymi decyzję zostali określeni wspólnicy spółki cywilnej: W., A. i A. S. (2). Zachodzi jednak tożsamość strony w postępowaniu przed organem rentowym oraz w postępowaniu przed sądem. Nieprecyzyjne oznaczenie strony przez ZUS nie oznacza, że postępowanie sądowe prowadzone przeciwko wspólnikom spółki cywilnej dotyczy innego podmiotu, który nie był stroną skarżonej decyzji.

W dalszej części rozważań Sąd Rejonowy wskazał, że warunki nabywania prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczenia emerytalnego i rentowego (w tym zasiłku pogrzebowego), zasady ustalania ich wysokości oraz zasady i tryb przyznawania i wypłaty świadczeń określa ustawa z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 016r., poz. 887). Art. 77 ust. 1 w/w ustawy wskazuje, że zasiłek pogrzebowy przysługuje w razie śmierci:

1) ubezpieczonego;

2) osoby pobierającej emeryturę lub rentę;

3) osoby, która w dniu śmierci nie miała ustalonego prawa do emerytury lub renty, lecz spełniała warunki do jej uzyskania i pobierania;

4) członka rodziny osoby wymienionej w pkt 1 i 2.

Zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie (w domyśle osobie fizycznej), która pokryła koszty pogrzebu. Zasiłek pogrzebowy przysługuje również pracodawcy, domowi pomocy społecznej, gminie, powiatowi osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego, jeżeli pokryły koszty pogrzebu (art. 78 ust. 2 ustawy).

W razie poniesienia kosztów pogrzebu przez inną osobę niż wymieniona w art. 77 ust. 1 pkt 4, pracodawcę, dom pomocy społecznej, gminę, powiat, osobę prawną kościoła lub związku wyznaniowego, zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości udokumentowanych kosztów pogrzebu, nie wyższej jednak niż określona w art. 80 (art. 79 ust. 1 ustawy).

Zasiłek pogrzebowy przysługuje w wysokości 4.000 zł (art. 80 ustawy).

W rozpatrywanej przez Sąd Rejonowy sprawie koszty pogrzebu H. B. zostały skredytowane przez zakład (...). (...) Spółka Cywilna Usługi (...) w L. na rzecz K. D.. Organ rentowy podnosił, że odwołujący w zakresie odbioru zasiłku pogrzebowego działali jako pełnomocnik K. D. i że zgodnie z art. 101 k.c. pełnomocnictwo w chwili śmierci K. D., tj. w dniu 19 listopada 2015r., wygasło.

W ocenie Sądu I instancji wskazana argumentacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych nie zasługiwała na uwzględnienie. Sąd wskazał, że upoważnienie do odbioru zasiłku pogrzebowego wynika z instytucji przekazu (por. uzasadnienie wyroku SO we Wrocławiu z dnia 28 czerwca 2013r., II Ca 391/13, LEX nr 1855369). Zgodnie z art. 921 ¹ k.c., kto przekazuje drugiemu (odbiorcy przekazu) świadczenie osoby trzeciej (przekazanego), upoważnia tym samym odbiorcę przekazu do przyjęcia, a przekazanego do spełnienia świadczenia na rachunek przekazującego. Wobec tego, zdaniem Sądu Rejonowego, zakład (...). (...) Spółka Cywilna Usługi (...) w L. był odbiorcą przekazu, K. D. przekazującym, zaś organ rentowy był przekazanym. Przekaz jest czynnością prawną upoważaniającą do dokonania przekazu przez przekazującego. Zawiera dwa upoważnienia: dla przekazanego - do spełnienia świadczenia na rzecz odbiorcy i dla odbiorcy – do odebrania świadczenia od przekazanego. W wyniku zastosowania przekazu jedno świadczenie (przekazanego na rzecz odbiorcy przekazu) zastępują dwa świadczenia (przekazującego na rzecz odbiorcy przekazu oraz przekazanego na rzecz przekazującego). Przepisy kodeksu cywilnego nie zawierają przy tym regulacji o wygaśnięciu przekazu w chwili śmierci przekazującego.

Sąd Rejonowy wskazał nadto, że moment, w którym doszło do dokonania czynności pogrzebowych (pochówek) zmarłej H. B. otwiera drogę do dochodzenia zasiłku pogrzebowego przez uprawnionego. Uprawnionym do dochodzenia zasiłku pogrzebowego zgodnie z art. 79 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych byli wspólnicy zakładu (...). (...) Spółki Cywilnej Usługi (...) w L., ponieważ to oni faktycznie pokryli koszty pogrzebu H. B.. Zgodnie z ustaleniami poczynionymi z K. D., zakład kredytował koszt pogrzebu jej zmarłej siostry, a zapłatą tego „kredytu” miało być bezpośrednie przekazanie zakładowi pogrzebowemu zasiłku pogrzebowego przez organ rentowy. Zakład pogrzebowy udokumentował, że poniósł koszty pogrzebu w łącznej wysokości 5.043,20 zł, jednak zgodnie z art. 80 ustawy maksymalna wysokość zasiłku pogrzebowego wynosi 4.000 zł.

W ocenie Sądu I instancji, fakt, że koszty pogrzebu H. B. faktycznie zostały poniesione przez zakład (...). (...) Spółka Cywilna Usługi (...) w L., przesądza o zasadności przyznania odwołującym prawa do zasiłku pogrzebowego. Ustawodawca wskazuje, że zasiłek pogrzebowy przysługuje osobie, która pokryła koszty pogrzebu, dlatego Sąd Rejonowy prawdo do tego świadczenia po zmarłej H. B. przyznał odwołującym, orzekając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. (uzasadnienie wyroku Sądu Rejonowego dla Warszawy Pragi – Północ z dnia 6 lipca 2016r., k. 46 – 50).

Apelację od wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W., który zaskarżył wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 78 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2016r., poz. 887), poprzez przyznanie prawa do zasiłku pogrzebowego odwołującym W. S., A. S. (1) i A. S. (2) prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą (...) S.C. Usługi (...) w L..

Biorąc pod uwagę wskazany zarzut organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania, a w uzasadnieniu apelacji wskazał, że wniosek o wypłatę zasiłku pogrzebowego złożyła siostra zmarłej H. B. – K. D., wskazując, że kwotę świadczenia należy przekazać na rachunek bankowy odwołującego podmiotu. W trakcie prowadzonego postępowania wnioskodawczyni zmarła.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych podkreślił, że to K. D. była stroną postępowania, a nie odwołujący się zakład pogrzebowy. W związku ze śmiercią K. D. organ rentowy nie mógł wydać decyzji o przyznaniu jej świadczenia, a co za tym idzie – przekazać świadczenia dla upoważnionego przez nią podmiotu.

Sąd Rejonowy, wydając zaskarżony wyrok, naruszył art. 78 ust. 1 i 2 oraz ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przyznając zasiłek pogrzebowy osobom (podmiotowi), które nie są wskazane przez ustawę jako potencjalnie uprawnione do uzyskania zasiłku. Prawo do tego świadczenia mają osoby fizyczne, które pokryły koszty pogrzebu (art. 78 ust. 1) oraz określone jednostki organizacyjne (art. 78 ust. 2), wśród których nie znajduje się zakład pogrzebowy (apelacja organu rentowego z dnia 26 sierpnia 2016r., k. 53 - 54).

W odpowiedzi na apelację W. S., A. S. (1) i A. S. (2) wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od organu rentowego na ich rzecz kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniu przedstawionego stanowiska odwołujący wskazali, że ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego nie zostały zakwestionowane przez strony. Zdaniem odwołujących zarzut apelacyjny organu rentowego jest nietrafny i nie zasługuje na uwzględnienie. Odwołujący w pełni podzielili ocenę prawną dokonaną przez Sąd I instancji, co do tego, że spółka cywilna nie ma zdolności sądowej i w związku z tym postępowanie administracyjne i sądowe może być prowadzone przeciwko wspólnikom spółki. Wskazali również, że aprobują pogląd Sądu Rejonowego, iż stosunek prawny łączący K. D., organ rentowy i odwołujących jako wspólników spółki cywilnej, wynika z instytucji przekazu uregulowanej w art. 921 ¹ k.c. Instytucji tej nie należy utożsamiać z udzieleniem pełnomocnictwa. Wyróżnia się ona tym, że pomiędzy przekazanym a odbiorcą przekazu powstaje stosunek zapłaty. Z tego zatem względu podniesiony przez organ rentowy zarzut apelacyjny nie zasługuje na uwzględnienie (odpowiedź na apelację z dnia 2 listopada 2016r., k. 79 – 81).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w W. była zasadna o tyle, że z uwagi na wady o charakterze proceduralnym, skutkowała uchyleniem zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji i przekazaniem sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

Tytułem wstępu wskazać należy, że zaskarżona decyzja z dnia 14 stycznia 2016r. została skierowana wyłącznie do zakładu (...). (...) Spółki Cywilnej Usługi (...) w L.. Wspólnicy tej spółki – A. S. (1), W. S. i A. S. (2), nie zostali wskazani jako adresaci decyzji. Wprawdzie, Sąd Rejonowy dostrzegł tę wadliwość i podjął próbę jej naprawienia poprzez przeprowadzenie postępowania z udziałem wspólników, a nie spółki, ale i tak doszło do przewidzianej w art. 379 pkt 2 i 5 k.p.c. nieważności postępowania.

Powyższe wynika z tego, że Sąd I instancji status strony odwołującej się od skarżonej decyzji przypisał wszystkim wspólnikom, podczas gdy odwołanie od decyzji podpisał tylko jeden z nich – W. S.. Z wyjaśnień udzielonych w piśmie z dnia 18 kwietnia 2016r. wynika, że jest on zgodnie z umową spółki cywilnej upoważniony do reprezentowania jej we wszelkich sprawach związanych z prowadzoną przez spółkę działalnością, takie upoważnienie – które nie było przedmiotem oceny Sądu Rejonowego – nie jest jednak wystarczające dla przyjęcia, że A. S. (1) i A. S. (2), którzy odwołania nie podpisali, również mają status odwołujących w sprawie. Przypomnieć w tym miejscu należy, że status strony w postępowaniu ma nie spółka cywilna, do której reprezentowania, według złożonego oświadczenia, upoważniony jest W. S., ale jej wspólnicy. Jeśli wedle Sądu Rejonowego to oni byli odwołującymi w sprawie, to przyznanie im takiego statusu powinno wynikać z faktu złożenia odwołań oddzielnie przez każdego z nich bądź jednego odwołania, podpisanego przez wszystkich wspólników, a nie tylko jednego, który mógł złożyć takie odwołanie jedynie w imieniu swoim. Nie miał umocowania, by odwołanie skierować także jako działający w imieniu pozostałych wspólników. Takie umocowanie z całą pewnością nie mogło wynikać z umowy spółki cywilnej, bo jak wynika choćby z wyroku Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2007r. (V CSK 132/07) nie zachodzi tożsamość spółki cywilnej z jej poszczególnymi wspólnikami. Spółka cywilna stanowi prowadzącą działalność gospodarczą jednostkę organizacyjną odrębną od jej wspólnika, który jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą - jako samodzielny i samoistny podmiot gospodarczy.

W rozpatrywanej sprawie oznacza to tyle, że W. S., który podpisał odwołanie, nie mógł skutecznie – na podstawie umowy spółki cywilnej – uczynić tego w imieniu pozostałych wspólników A. S. (1) i A. S. (2). Jego umocowanie płynące z umowy spółki cywilnej może być jedynie umocowaniem do reprezentowania spółki, a nie jej poszczególnych wspólników, którzy stanowią odrębny od spółki cywilnej podmiot.

Spółka cywilna jest jedynie stosunkiem prawnym powstałym na podstawie umowy, w której zgodnie z art. 860 k.c., wspólnicy zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Między wspólnikami powstaje stosunek prawny współdziałających dla osiągnięcia zamierzonego wspólnego celu i nie taka spółka, lecz wspólnicy spółki (osoby fizyczne) mogą uzyskać status przedsiębiorców oraz mają zdolność sądową.

W literaturze i orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że spółka prawa cywilnego nie ma osobowości prawnej ani zdolności prawnej w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (m.in. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 marca 1993r., III CZP 176/92; uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 26 stycznia 1996r., III CZP 111/95; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2003r., I CK 201/02). Spółka cywilna nie jest również podmiotem prawnym odrębnym od wspólników, lecz wielostronnym stosunkiem zobowiązaniowym łączącym wspólników, wobec czego w decyzji organu rentowego – jeśli organ rentowy uznał za konieczne wydanie decyzji w związku z wnioskiem K. D. – oznaczeni powinni być wszyscy wspólnicy tej spółki, którzy są traktowani jako osoby prowadzące działalność gospodarczą i mające zdolność sądową. Zgodnie z art. 29 k.p.a. w związku z art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, stronami w postępowaniu administracyjnym mogą być osoby fizyczne i osoby prawne. Spółki prawa cywilnego nie mieszczą się w żadnej kategorii podmiotów wymienionych przez wskazane przepisy. W związku z tym Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 sierpnia 2008r. (II OSK 952/07, LEX nr 496188) wyjaśnił, że decyzja skierowana w stosunku do podmiotu, który nigdy nie był i nie mógł być stroną, jest aktem nieistniejącym.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego ugruntowany jest pogląd, że sąd w postępowaniu cywilnym, w tym sąd ubezpieczeń społecznych, może i powinien dostrzegać wady decyzji administracyjnej, które tę decyzję dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania, a więc gdy decyzja taka została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względzie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego. W takich wypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2010r., I UK 376/07, OSNP 2009/21-22/295 i przytoczone w jego uzasadnieniu orzecznictwo). Dotyczy to także decyzji nieistniejącej z uwagi na jej wydanie w stosunku do podmiotu, który nie jest i nie mógł być stroną podstępowania, tak jak w rozpatrywanej sprawie spółka cywilna.

Uwzględniając powyższe, stwierdzić należy, że niezależnie od wskazanych wadliwości na etapie postępowania sądowego, już postępowanie przed organem rentowym dotknięte było nieważnością.

Z powyższych względów Sąd Okręgowy uznał, że w rozpatrywanej sprawie zaistniała sytuacja odpowiadająca dyspozycji art. 477 ^14a k.p.c. Z uwagi na mające znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy uchybienia popełnione przez organ rentowy w toku postępowania przed tym organem, polegające na skierowaniu decyzji do podmiotu niemogącego być stroną postępowania, a także ze względu na wadliwość na etapie postępowania sądowego już w jego wstępnej fazie, konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji i przekazanie sprawy organowi rentowemu do ponownego rozpoznania.

SSO Małgorzata Jarząbek SSO Renata Gąsior SSO Agnieszka Stachurska

ZARZĄDZENIE

(...)

SSO Agnieszka Stachurska