Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 listopada 2016 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa M. L. (1), S. Ś., A. M., J. K., T. W., B. W., A. Ś. (1), A. H. (1) i W. Ś.

przeciwko Skarbowi Państwa – Wojewodzie (...)

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku

z dnia 17 grudnia 2015 r. sygn. akt I C 1843/12

I. zmienia zaskarżony wyrok:

a) w punkcie I (pierwszym), w podpunktach od 1 (pierwszego) do 9 (dziewiątego) włącznie, tylko w ten sposób, że od opisanych w nich kwot zasądza ustawowe odsetki od dnia 30 sierpnia 2014 r. do dnia zapłaty i oddala powództwo w pozostałej części,

b) w punkcie III (trzecim) w ten sposób, że nakazuje pobrać z zasądzonego na rzecz każdego z powodów roszczenia, na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Gdańsku kwotę po 597,10 zł (pięćset dziewięćdziesiąt siedem złotych dziesięć groszy),

c) w punkcie IV (czwartym) w ten sposób, że ustala, iż każdy z powodów wygrał sprawę w 25%, zaś pozwany w 75%, przekazując szczegółowe wyliczenie kosztów postępowania za pierwszą instancję referendarzowi sądowemu w Sądzie Okręgowym w Gdańsku, według zasady stosunkowego ich rozdzielenia;

II. oddala obie apelacje w pozostałej części;

III. znosi wzajemnie między stronami koszty postępowania apelacyjnego.

SSA Ewa Tomaszewska SSA Mirosław Ożóg SSA Jakub Rusiński

Sygn. akt I ACa 297/16

UZASADNIENIE

Powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanego - Skarbu Państwa - Wojewody (...):

-

na rzecz powoda M. L. (1) kwoty 4.574.428,56 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jego udziałem spadkowym w wysokości 12/42,

-

na rzecz powoda S. Ś. kwoty 2.285.714,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jego udziałem spadkowym w wysokości 6/42,

-

na rzecz powódki A. M. kwoty 2.285.714,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jej udziałem spadkowym w wysokości 6/42,

-

na rzecz powódki J. K. kwoty 2.285.714,28 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jej udziałem spadkowym w wysokości 6/42,

-

na rzecz powoda T. W. kwoty 1.142.857,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jego udziałem spadkowym w wysokości 3/42,

-

na rzecz powódki B. W. kwoty 1.142.857,14 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jej udziałem spadkowym w wysokości 3/42,

-

na rzecz powoda A. Ś. (1) kwoty 761.904,76 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jego udziałem spadkowym w wysokości 2/42,

-

na rzecz powódki A. H. (2) kwoty 761.904,76 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jej udziałem spadkowym w wysokości 2/42,

-

na rzecz powódki W. Ś. kwoty 761.904,76 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji z rażącym naruszeniem prawa, zgodnie z jej udziałem spadkowym w wysokości 2/42

oraz zasądzenie kosztów procesu.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

Pismem z dnia 9 grudnia 2014 r. powodowie rozszerzyli żądanie pozwu wnosząc o zasądzenie od pozwanego:

-

na rzecz powoda M. L. (1) kwoty 5.460.550,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 4.571.428,56 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 889.122,24 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powoda S. Ś. kwoty 2.730.275,40 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 2.285.714,28 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 444.561,12 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powódki A. M. kwoty 2.730.275,40 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 2.285.714,28 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 444.561,12 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powódki J. K. kwoty 2.730.275,40 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 2.285.714,28 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 444.561,12 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powoda T. M. kwoty 1.365.137,70 wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 1.142.857,14 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 222.280,56 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powódki B. W. kwoty 1.365.137,70 wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 1.142.857,14 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 222.280,56 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powoda A. Ś. (1) kwoty 910.091,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 761.904,76 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 148.187,04 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powódki A. H. (3) kwoty 910.091,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 761.904,76 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 148.187,04 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty,

-

na rzecz powódki W. Ś. kwoty 910.091,80 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 761.904,76 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty, zaś od kwoty 148.187,04 zł od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma rozszerzającego powództwo do dnia zapłaty.

Wyrokiem z dnia 17 grudnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku w punkcie I zasądził od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz:

1.  powoda M. L. (1) kwotę 1.379.847,15 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

2.  powoda S. Ś. kwotę 689.923,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

3.  powódki A. M. kwotę 689.923,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

4.  powódki J. K. kwotę 689.923,57 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

5.  powoda T. W. kwotę 344.961,79 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

6.  powódki B. W. kwotę 344.961,79 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

7.  powoda A. Ś. (1) kwotę 229.974,52 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

8.  powódki A. H. (2) kwotę 229.974,52 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty,

9.  powódki W. Ś. kwotę 229.974,52 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 roku do dnia zapłaty.

W punkcie II oddalił powództwo w pozostałym zakresie. W punkcie III nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Gdańsku tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych:

1.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powoda M. L. (1) w punkcie I.1 wyroku kwotę 73.347,10 zł,

2.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powoda S. Ś. w punkcie I.2 wyroku kwotę 68.097,10 zł,

3.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki A. M. w punkcie I.3 wyroku kwotę 69.597,10 zł,

4.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki J. K. w punkcie I.4 wyroku kwotę 71.847 zł,

5.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powoda T. W. w punkcie I.5 wyroku kwotę 48.040,10 zł,

6.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki B. W. w punkcie I.6 wyroku kwotę 7.433,10 zł,

7.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powoda A. Ś. (1) w punkcie I.7 wyroku kwotę 6.154,10 zł,

8.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki A. H. (2) w punkcie I.8 wyroku kwotę 4.654,10 zł,

9.  z roszczenia zasądzonego na rzecz powódki W. Ś. w punkcie I.9 wyroku kwotę 6.154,10 zł,

W punkcie IV zasądził od pozwanego Skarbu Państwa - Wojewody (...) na rzecz powodów kwotę 10.050 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w (...), orzeczeniem z dnia 30 czerwca 1950 r., na podstawie art. 2 dekretu z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, postanowiło przejąć na rzecz Skarbu Państwa z przeznaczeniem na cele reformy rolnej nieruchomości ziemskie (...), (...), o łącznej powierzchni (...), (...) względnie 104,3749 ha wraz z wszystkim przynależnościami jak inwentarz żywy i martwy oraz zbiory stanowiące własność obywatela S. Ś. w P.. W księgach wieczystych prowadzonych przez Sąd Rejonowy w Wejherowie dla nieruchomości (...), (...) wpisano Skarb Państwa Polskiego, jako właściciela nieruchomości. Przed ujawnieniem prawa własności Skarbu Państwa w księdze wieczystej, jako (...), (...) wpisany był rolnik S. Ś. z P.. W 1950 roku nieruchomość w P. stanowiła grunty przeznaczone na cele rolne (w tym łąki i pastwiska) oraz grunty przeznaczone pod zabudowę mieszkaniową i mieszkaniowo - usługową (siedlisko rolnicze). Na posesji znajdowała się stodoła, stajnia, chlewnia oraz dom mieszkalny. W gospodarstwie hodowano krowy, świnie. S. Ś. uprawiał zboże, buraki. Za chlewnią oraz po drugiej stronie drogi znajdował się sad z drzewami owocowymi. Po pozbawieniu S. Ś. własności nieruchomości, na jej terenie powstała Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna (...). Rodzina S. Ś. została przeniesiona do domu w P., a następnie w M.. Około 1990 roku część sadu została wycięta i powstał tam sklep. Obora została przebudowana na mieszkanie. Część starego budynku powiększono i powstał dom mieszkalny. Stodoła została rozebrana. Decyzją z dnia 19 marca 2010 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi, na podstawie art. 138 § 1 pkt 2 w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 i § 2 oraz 158 § 2 k.p.a., stwierdził nieważność orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w (...) z dnia 30 czerwca 1950 r. w części dotyczącej nieruchomości o łącznej powierzchni 45,4778 ha, wchodzących w skład majątku ziemskiego położonego w P., powiat (...) oraz stwierdził, że w/w orzeczenie z dnia 30 czerwca 1950 r. w części dotyczącej nieruchomości o łącznej powierzchni 58,8826 ha, wydane zostało z naruszeniem prawa i jednocześnie odmówił stwierdzenia jego nieważności w tej części z powodu wystąpienia nieodwracalnych skutków prawnych. W uzasadnieniu wskazał, że prawidłowa łączna powierzchnia nieruchomości ziemskich, stanowiących przed dniem 1 września 1939 r. własność S. Ś., wynosiła 95,1058 ha ewentualnie 95,1203 ha, nie przekraczała powierzchni 100 ha, a zatem nie podpadał pod przepisy art. 2 ust. 1 lit e dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 roku o przeprowadzeniu reformy rolnej. Orzeczenie z dnia 30 czerwca 1950 roku stwierdzające, że przedmiotowa nieruchomość podpadała pod w/w przepisy wydane więc zostało z rażącym naruszeniem prawa. Ponadto orzeczenie z dnia 30 czerwca 1950 roku mogło być wydane jedynie na podstawie wniosku strony, a właściciel majątku S. Ś. takiego wniosku nie złożył. W orzeczeniu z dnia 19 marca 2010 roku wskazano także, że część działek - (...)obręb R. działka nr (...), obręb M. działki nr (...), obręb M. nr (...), (...), (...), (...), (...), (...) została zbyta na podstawie różnych tytułów prawnych, co wywołało nieodwracalne skutki prawne niemożliwe do cofnięcia na drodze administracyjnej. Postanowieniem z dnia 28 września 1990 r. Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie I Ns 867/90 stwierdził, że spadek po zmarłym S. Ś. zmarłym 9 czerwca 1973 r. na podstawie ustawy nabyli: żona spadkodawcy A. Ś. (2) w 1/4 części oraz dzieci spadkodawcy J. Ś. (1), S. Ś., M. L. (2), A. M., E. Ś., J. K. oraz J. Ś. (2), każde w 3/28 części spadku. Postanowieniem z dnia 15 listopada 1990 r. Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie I Ns 1288/90 stwierdził, że spadek po zmarłej A. Ś. (2) zmarłej 3 lipca 1980 r. na podstawie ustawy nabyli J. Ś. (1), S. Ś., M. L. (2), A. M., E. Ś., J. K. oraz J. Ś. (2), każdy w 1/7 części spadku. Postanowieniem z dnia 15 lipca 2004 r. Sąd Rejonowy w Gdyni w sprawie VII Ns 533/04 stwierdził, że spadek po zmarłej M. L. (2) zmarłej 9 października 2002 r. na podstawie testamentu nabył w całości wprost M. L. (1). Postanowieniem z dnia 1 czerwca 2007 r. Sąd Rejonowy w Wejherowie w sprawie I Ns 321/07 stwierdził, że spadek po zmarłym J. Ś. (1) zmarłym 3 września 2006 r. na podstawie ustawy nabyli: żona spadkodawcy W. Ś. oraz dzieci spadkodawcy A. H. (2), A. Ś. (1), każde po 1/3 części spadku. Postanowieniem z dnia 18 marca 2009 r. Sąd Rejonowy w Wejherowie w sprawie I Ns 1418/08 stwierdził, że spadek po zmarłej E. S. z domu Ś., zmarłej 20 listopada 2007 r. na podstawie testamentu nabyli syn T. W. oraz córka B. W., każdy w 1/2 części spadku. Umową z dnia 15 sierpnia 1977 roku J. Ś. (2), syn S. Ś. nabył od Skarbu Państwa prawo własności gospodarstwa rolnego z budynkami, domem mieszkalnym i oborą we wsi P., składającego się z działek (...) o łącznym obszarze 7,30 ha za cenę 198.665 zł. Umową darowizny z dnia 17 marca 1988 roku J. Ś. (2) darował swoim siostrom J. N. (K.), A. M., E. Ś., M. L. (2) prawo własności działek nr (...). Działka nr (...) została następnie podzielona na działki nr (...). Wartość prawa własności działek gruntowych położonych w powiecie (...), obręb P. działki nr: (...), obręb R. działka nr (...), obręb M. działki nr (...), obręb M. nr (...), (...), (...), (...), (...), (...), według ich aktualnego przeznaczenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego wynosi 19.111.928 zł. Wartość prawa własności powyższych działek według ich stanu zagospodarowania i sposobu użytkowania z dnia 30 czerwca 1950 roku wynosi 4.829.465 zł, w tym wartość działki nr (...) - 18.881 zł i 46/9 - 80.491 zł wartość działki oraz 88.939 zł wartość zabudowań. Łącznie wartość obu działek wynosi 188.311 zł. Łączna powierzchnia działek podlegających wycenie wyniosła 58,5093 ha.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów dołączonych do akt niniejszych sprawy oraz zgromadzonych w aktach GZrn-057-625-718/09 i aktach I Ns1418/08 oraz I Ns 86790, których autentyczność nie była kwestionowana przez strony postępowania, jak i nie budziła jakichkolwiek wątpliwości Sądu. Dowodem o zasadniczym znaczeniu dla rozstrzygnięcia sprawy, określającym wartość działek bezprawnie przejętych przez Skarb Państwa była opinia biegłego ds. (...). Opinia ostatecznie sporządzona (wraz z ustną opinią uzupełniającą) została uznana przez Sąd za wiarygodną w całości, bowiem źródłem dowodu jest specjalista z zakresu wyceny nieruchomości, opinia została sporządzona zgodnie z zasadami wiedzy i sztuki, oraz w zgodzie z obowiązującymi przepisami prawa. Opinia ta została sporządzona w oparciu o przeprowadzoną przez biegłą wizję lokalną oraz o dostępną dokumentację, plany zagospodarowań przestrzennych, jak i najnowsze dane na temat cen rynkowych. Biegła dokonała wyceny w dwóch wariantach - według aktualnego przeznaczenia w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego oraz przeznaczenia z daty wydania decyzji, tj. 1950 r. Opinię biegłej Sąd uznał za wiarygodną w całości i w pełni podzielił płynące z niej wnioski. Sąd pierwszej instancji oparł się na drugim z wariantów wyceny tj. według przeznaczenia nieruchomości z daty wydania decyzji, opierając się na ugruntowanym w tym zakresie orzecznictwie, które zostanie przytoczone w dalszej części rozważań. W ocenie Sądu, biegła w sposób rzeczowy i wyczerpujący, w oparciu o analizę obszernej dokumentacji, dokonała wyceny nieruchomości. Sąd wziął także pod uwagę, że przedmiotowa opinia nie została skutecznie zakwestionowana przez strony postępowania. Wprawdzie strona pozwana zgłosiła zarzuty do przedmiotowej opinii, jednak biegła szczegółowo ustosunkowała się do ich treści na rozprawie w dniu 11.12.2014 r. Biegła wyjaśniła wątpliwości strony pozwanej w zakresie powierzchni nieruchomości (ostatecznie określając jej rozmiar), wskazała podstawy obliczenia obszaru, wskaźniki jakie miały znaczenie przy dokonywaniu wyceny nieruchomości, przyczyny przyjęcia transakcji podobnych (zasady rynków równoległych). Biegła w sposób szczegółowy opisała także przeznaczenie spornej nieruchomości w dacie wydania decyzji administracyjnej (1950 r.). Co równie istotne, strona pozwana nie wskazała na żadne błędy w rozumowaniu biegłego, ograniczając się do polemiki z wnioskami opinii, opartej na subiektywnym przekonaniu co do wartości nieruchomości i czynników, które winny być wzięte pod uwagę przy dokonywaniu wyceny.

W okolicznościach przedmiotowej sprawy, wnioski płynące z opinii i ustnych wyjaśnień do opinii były spójne i logiczne, w związku z czym, Sąd Okręgowy uznał, że zebrany materiał jest wystarczający do jej rozstrzygnięcia. Stąd, Sąd na rozprawie w dniu 8 czerwca 2015 r. oddalił wniosek dowodowy o dopuszczenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłej oraz opinii biegłego ds. waloryzacji, czyniąc samodzielne ustalenia w tym zakresie. Ustalając stan faktyczny niniejszej sprawy Sąd Okręgowy oparł się także na zeznaniach świadków M. K. i M. S., które uznał za rzetelne oraz na zeznaniach powodów.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji zważył, że kwestię odpowiedzialności odszkodowawczej organów administracji państwowej za szkodę wyrządzoną decyzją administracyjną reguluje w obecnie obowiązującym stanie prawnym przepis art. 417 ¹ § 2 k.c., który wszedł w życie w dniu 1 września 2004 r. w następstwie uchwalenia ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692). Ustawa ta, postanowieniem z art. 2 ust. 2 uchyliła art. 160 k.p.a. w całości w jego dotychczasowym brzmieniu. Jednocześnie jednak, zgodnie z art. 5 wspomnianej ustawy nowelizującej z dnia 17 czerwca 2004 r., do zdarzeń i stanów prawnych powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy art. 417, art. 419, art. 420, art. 420 ¹, art. 420 ² i art. 421 ustawy kodeks cywilny oraz art. 153, art. 160 i art. 161 § 5 ustawy kodeks postępowania administracyjnego, w brzmieniu obowiązującym do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy. W związku z tym, że w niniejszej sprawie wydanie wadliwego orzeczenia administracyjnego nastąpiło przed dniem 1 września 2004 r., zaś wydanie decyzji stwierdzającej nieważność tego orzeczenia miało miejsce po dniu 1 września 2004 r., zastosowanie znajdzie art. 160 § 1, 2, 3 i 6 k.p.a.

Odnośnie zarzutu przedawnienia podniesionego przez stronę pozwaną Sąd a quo uznał, że zarzut ten jest całkowicie bezpodstawny. W niniejszej sprawie ostateczną decyzją z dnia 19 marca 2010 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdził, na podstawie przepisu art. 138 § 1 pkt 2 w zw. z art. 156 § 1 pkt 2 i § 2 oraz art. 158 k.p.a., że orzeczenie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej z dnia 30 czerwca 1950 roku, wydane zostało z naruszeniem prawa w części dotyczącej nieruchomości o łącznej powierzchni 58,8826 ha. Bieg terminu przedawnienia rozpoczął się więc w dniu 19 marca 2010 r., w którym ostateczna stała się decyzja stwierdzająca, że zaskarżona decyzja została wydana z naruszeniem przepisu art. 156 § 1 k.p.c. Powodowie wnieśli zaś pozew w dniu 31 grudnia 2012 roku, a zatem przed upływem 3 - letniego terminu przedawnienia. Odnosząc się do zarzutów pozwanej wskazał, że w doktrynie i orzecznictwie konsekwentnie przyjmuje się powyższy, 3 letni termin, liczony od dnia w którym stała się decyzja stała się ostateczna jest wyłączną podstawą oceny zarzutu przedawnienia. Odnosząc się natomiast do argumentacji strony pozwanej dotyczącej przedawnienia rozszerzonego powództwa wskazał, że nie ulegało wątpliwości, że powodowie w niniejszym postępowaniu dochodzili całego odszkodowania, odpowiadającego rozmiarowi doznanej szkody. Intencją powodów nie było ograniczenie roszczenia jedynie do jego części. Rozmiar szkody był zaś niemożliwy do określenia w chwili wytoczenia powództwa, czego powód miał świadomość wnosząc o przeprowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie. W ten sposób uzależnił rozmiar roszczenia od wyników postępowania dowodowego. Dopiero wynik tego postępowania wskazał na rzeczywisty rozmiar szkody i pozwolił na doprecyzowanie wysokości dochodzonego roszczenia. W ocenie Sądu Okręgowego, taka modyfikacja nie stanowi zmiany roszczenia w znaczeniu materialnoprawnym, którym jest od początku procesu żądanie odszkodowania. Tym samym wniesienie, przed upływem terminu przedawnienia, pozwu obejmującego żądanie odszkodowania, przerwało bieg terminu przedawnienia także w zakresie kwot, o jakie roszczenie powoda zostało podwyższone na skutek rozszerzenia powództwa.

Sąd Okręgowy stwierdził, że legitymacja procesowa powodów nie powinna budzić wątpliwości. W okolicznościach niniejszej sprawy powodowie zarówno w toku postępowania administracyjnego, jak i niniejszego postępowania przedłożyli dokumenty potwierdzające zarówno fakt przysługiwania S. Ś., będącego poprzednikiem prawnym powodów, prawa własności nieruchomości, jak i fakt bycia jego następcami prawnymi.

Dalej Sąd pierwszej instancji przypomniał, że ostateczną decyzją z dnia 19 marca 2010 roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi stwierdził nieważność orzeczenia Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w (...) z dnia 30 czerwca 1950 r. w części dotyczącej nieruchomości o łącznej powierzchni 45,4778 ha, wchodzących w skład majątku ziemskiego położonego w P., powiat (...) oraz stwierdził, że w/w orzeczenie z dnia 30 czerwca 1950 r. w części dotyczącej nieruchomości o łącznej powierzchni 58,8826 ha wydane zostało z naruszeniem prawa i jednocześnie odmówił stwierdzenia jego nieważności w tej części z powodu wystąpienia nieodwracalnych skutków prawnych. Według tego Sądu decyzja z dnia 30 czerwca 1950 roku była zdarzeniem sprawczym szkody doznanej przez powodów. Na jej podstawie poprzednik prawny powodów S. Ś. został pozbawiony majątku ziemskiego na cele reformy rolnej. Niewątpliwie też pomiędzy wydaniem przedmiotowego orzeczenia, a wyrządzeniem szkody powodom zachodzi adekwatny związek przyczynowy, określony w przepisie art. 361 k.c. Orzeczenie z dnia 30 czerwca 1950 roku powodowało przeniesienie prawa własności na inny podmiot - Skarb Państwa Polskiego, który został ujawniony w treści ksiąg wieczystych przejętych nieruchomości jako właściciel.

Nie budziło też wątpliwości Sądu pierwszej instancji, że przejęcie (...) było niezgodne z prawem, albowiem powierzchnia majątku nie przekraczała 100 ha, a więc gospodarstwo nie kwalifikowało się do przejęcia na podstawie dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Gdyby więc powierzchnia (...) została obliczona w sposób prawidłowy, jego majątek nie zostałby przejęty i pozostał w jego władaniu. Sąd ten nie podzielił argumentacji pozwanego, że źródłem szkody powodów mogłoby być ewentualnie rozporządzenie nieruchomościami przez Skarb Państwa na rzecz osób trzecich. Skarb Państwa nie mógłby bowiem podjąć takich działań, gdyby nie została wcześniej wydana decyzja o przejęciu majątku S. Ś.. Tym samym zarzut pozwanego o braku adekwatnego związku przyczynowego między sprzeczną z prawem decyzją z dnia 30 czerwca 1950 roku, a szkodą powodów, został uznany za bezzasadny. Dalsze decyzje dotyczące przejętych działek, tj. ich zbycie przez Skarb Państwa na rzecz osób trzecich były następstwem władania nieruchomością przez Skarb Państwa i zaniechania zwrócenia właścicielom (następcom S. Ś.). Konsekwencją takiego działania Skarbu Państwa było wystąpienie nieodwracalnych skutków prawnych. W ocenie Sądu Okręgowego, szkoda powodów wyraża się więc w wartości nieruchomości o łącznej powierzchni 58,8826 ha, których odzyskanie, z uwagi na zbycie nieruchomości przez Skarb Państwa nie jest możliwe. Jeżeli bowiem nieruchomości zostały trwale rozdysponowane, co stwierdził Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi w decyzji z dnia 19 marca 2010 r., to zgodnie z treścią art. 363 § 1 k.c. naprawienie szkody może nastąpić jedynie przez zapłatę sumy pieniężnej.

Ustalając wartość nieruchomości z chwili wyrządzenia szkody według cen z chwili ustalenia odszkodowania Sąd oparł się na opinii biegłej rzeczoznawcy majątkowego J. I., zgodnie z którą wartość nieruchomości według stanu zagospodarowania i sposobu użytkowania z dnia 30 czerwca 1950 roku wyniosła 4.829.654 zł. W okolicznościach niniejszej sprawy bezsporne było, że poprzednik prawny powodów S. Ś. został pozbawiony prawa własności nieruchomości rolnej. Wynika to jednoznacznie z treści opinii biegłej klasyfikującej nieruchomość jako siedlisko rolnicze i grunty przeznaczone na cele rolne. Fakt ten został również potwierdzony w zeznaniach powodów i przesłuchanych w sprawie świadków wyraźnie wskazujących na rolnicze przeznaczenie nieruchomości. Nie ma więc żadnych podstaw do hipotetycznego przyjmowania, że nieruchomość mogłaby w chwili obecnej być przeznaczona na cele mieszkaniowe czy inwestycyjne co znacznie zwiększałoby jej wartość.

W tym zakresie Sąd pierwszej instancji podzielił stanowisko wyrażone w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2015 r. w sprawie I CSK 467/14, zgodnie z którym bezprawna odmowa przyznania poprzednikowi prawnemu powodów prawa własności czasowej nieruchomości spowodowała uszczerbek majątku poszkodowanego w postaci definitywnego utraty tego prawa i przyjął, że dla ustalenia wartości odszkodowania powodów, właściwe będzie przyjęcie wartości nieruchomości z daty wydania decyzji tj. 30.06.1950 r. Wartość tą biegła określiła na kwotę 4.829.465 zł.

Ustalając wysokość należnego powodom odszkodowania Sąd Okręgowy miał na uwadze, że dwie z działek bezprawnie przejętych przez pozwanego (obecnie 46/8 i 46/9) zostały nabyte przez J. Ś. (2), na podstawie umowy z dnia 15 sierpnia 1977 r. za cenę 198.665 zł, a następnie darowane siostrom J. N. (K.), A. M., E. Ś., M. L. (2). W tym zakresie Sąd Okręgowy uznał, że szkoda powodów wyraża się w cenie sprzedaży działek, albowiem gdyby powodowie nie zostali bezprawnie pozbawieni własności, nie ponieśliby kosztów jej nabycia. Należy jednak wskazać, że w okresie od 1977 do chwili obecnej miała miejsce zmiana siły nabywczej pieniądza, w tym spowodowana inflacją w latach 1989 - 1990 r. Sąd pierwszej instancji, kierując się powszechną metodą waloryzacji opartą na wskaźnikach cen towarów i usług konsumpcyjnych w latach 1977 do chwili obecnej, uzyskał kwotę 20839958788 st. zł, co przy uwzględnieniu denominacji daje kwotę 208.399 zł. Sąd ten przeprowadził także obliczenia w oparciu o wskaźnik przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, które w 1977 r. wyniosło 4.596 zł, zaś według danych GUS w trzecim kwartale 2015 roku 3.895 zł. Po waloryzacji uzyskano więc kwotę 190.752 zł. Obie uzyskane kwoty przewyższają jednak aktualną wartość działek nr (...) ocenioną przez biegłą na kwotę 188.311 zł. Odszkodowanie może zaś dotyczyć jedynie rzeczywistej szkody. Odszkodowanie nie może zaś przewyższać rzeczywistej wysokości uszczerbku majątkowego poniesionego przez poszkodowanego. Szkoda powodów wyrażona w cenie sprzedaży nieruchomości nie może więc przewyższać wartości działek, stąd Sąd Okręgowy, ustalając wartość działek, przyjąć ich cenę z opinii biegłej, tj. 188.311 zł.

Odnosząc się do twierdzeń pozwanego, jakoby w momencie pozbawienia S. Ś. prawa własności nieruchomości miał on możliwość podważenia decyzji (...) Sąd pierwszej instancji stwierdził, że pozbawienie właściciela prawa własności nastąpiło w wyniku działań Państwa (aktów władzy publicznej), określających władczo pozycję prawną właścicieli nieruchomości, przez co nie mogli oni dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw danego rodzaju zwrotu nieruchomości zawładniętej przez Państwo.

Odnosząc się natomiast do zarzutu pozwanego kwestionującego powierzchnię nieruchomości, od której winno zostać obliczone odszkodowanie należne powodom, Sąd Okręgowy stwierdził, że powierzchnia ta wynika wprost z decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 marca 2010 r. Powierzchnia nieruchomości została też obliczona przez biegłą, która szczegółowo wyjaśniła podstawę dokonanych obliczeń. Wyjaśniła też jak zmieniają się powierzchnie nieruchomości i z czego mogą wynikać ewentualne różnice. Co istotne powierzchnia nieruchomości wskazana w decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi i powierzchnia obliczona przez biegłą są tożsame (58,8826 ha i 58,5093 ha). Zarzut pozwanego był więc niezasadny.

Podsumowując Sąd Okręgowy stwierdził, że powodowie są spadkobiercami S. Ś., w związku z czym, należne im odszkodowanie uzależnione jest od przysługującego im udziału spadkowego. Ostatecznie, po uwzględnieniu wszystkich postępowań spadkowych, udział każdego z powodów wynosi:

-

powoda M. L. (1) 12/42, należne mu odszkodowanie wynosi więc 1.379.847,15 zł (12/42 x 4.829.465 zł),

-

powodów S. Ś., A. M., J. K. 6/42, należne im odszkodowanie wynosi więc 689.923,57 zł (6/42 x 4.829.465 zł),

-

powodów T. W. i B. W. 3/42, należne im odszkodowanie wynosi więc 344.961,79 zł (3/42 x 4.829.465 zł),

-

powodów A. Ś. (1), A. H. (2), W. Ś. 2/42, należne im odszkodowanie wynosi więc 229.974,52 zł (2/42 x 4.829.465 zł).

W pozostałym zakresie roszczenie powodów, jako nieuzasadnione Sąd Okręgowy oddalił.

O odsetkach Sąd pierwszej instancji orzekł na podstawie przepisu art. 481 k.c., zasądzając je od dnia następnego po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu. W ocenie Sądu, od tej daty pozwany popadł w opóźnienie. W razie nieotrzymania odszkodowania pieniężnego w terminie płatności wierzycielowi należą się zatem od dłużnika odsetki za opóźnienie od sumy żądanego przez niego w tym terminie odszkodowania, liczone od upływu tego terminu. Z tych względów pozwany winien był spełnić świadczenie w dacie wezwania go do zapłaty, co nastąpiło poprzez doręczenie mu odpisu pozwu.

O kosztach sądowych Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 113 ust. 2 u.k.s.c., art. 100 k.p.c. i art. 108 k.p.c., uwzględniając zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, kwoty jakie poszczególni powodowie wpłacili na poczet opłaty sądowej (zwolnienia od kosztów sądowych) oraz przyjmując, iż każdy z powodów wygrał sprawę w 25 %. Sąd pierwszej instancji miał także na uwadze, że w sprawie powstały wydatki w postaci kosztów opinii biegłej. Powodowie uiścili 3.000 zł tytułem zaliczki. Łączny koszt opinii wyniósł 10.165,21 zł. Do ściągnięcia pozostała więc kwota 7.165,21 zł. Powodowie, przy uwzględnieniu stosunkowego rozdzielenia kosztów winni więc uiścić kwotę 5.373,91 zł z tego tytułu (każdy z powodów po 597,10 zł).

Uwzględniając więc, iż powodowie wygrali sprawę w 25 % oraz biorąc pod uwagę wartość przedmiotu sporu każdego z nich, Sąd Okręgowy od pozwanego zasądzić na rzecz powodów kwotę 10.050 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego wyroku wywiodły obie strony.

Powodowie zaskarżyli wyrok w części, tj. w zakresie punktów II (drugiego), III (trzeciego) i IV (czwartego), zarzucając naruszenie:

1.  art. 361 § 2 k.c. oraz art. 363 § l k.c. w postaci ich błędnej wykładni polegające na uznaniu, iż wysokość odszkodowania za szkodę w postaci utraty własności nieruchomości winna być ustalana w oparciu o przeznaczenie nieruchomości z daty jej utraty, a nadto iż zasada dyferencjacji obowiązująca przy ustalaniu wysokości szkody winna być w sprawie niniejszej stosowana jako porównanie stanu poszkodowanego z momentu przed wyrządzeniem szkody i w momencie tuż po jej wyrządzeniu, a nie w chwili orzekania o naprawieniu szkody;

2.  art. 4 ust. 1 zd. l oraz art. 4 ust. 1 zd. 2 w zw. z art. 113 ust. 2 pkt. l ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity Dz.U. z 2014 poz. 1025 ze zm.) polegającego na uznaniu, że powodowie, jako współuczestnicy formalni są zobowiązani do uiszczenia opłaty od pozwu każdy oddzielnie i nakazaniu ściągnięcia opłaty, od której powodowie zostali zwolnieni, w sytuacji gdy w sprawie powodowie łącznie uiścili opłatę w kwocie ponad 100.000 zł, a zatem całą opłatę od pozwu przy prawidłowym określeniu jej wysokości, wobec czego nie istniała podstawa do ściągania z zasądzonego na ich rzecz roszczenia dalszych opłat.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. II poprzez zasądzenie na rzecz powodów dalszych kwot, tj. na rzecz:

a.  M. L. (1) kwoty 4.080.703,65 zł. z ustawowymi odsetkami od kwoty 889.122,24 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

b.  S. Ś., kwoty 2.040.351,83 zł. z ustawowymi odsetkami od kwoty 444.561,12 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

c.  A. M. kwoty 2.040.351,83 zł., z ustawowymi odsetkami od kwoty 444.561,12 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

d.  J. K. kwoty 2.040.35l,83zł., z ustawowymi odsetkami od kwoty 444.561,12 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

e.  T. W. kwoty 1.020.175,91 zł., z ustawowymi odsetkami od kwoty 222.280,56 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r., do dnia zapłaty;

f.  B. W. kwoty 1.020.175,91 zł. z ustawowymi odsetkami od kwoty 222.280,56 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

g.  A. Ś. (1) kwoty 680.117,28 zł. z ustawowymi odsetkami od kwoty 148.187,04 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

h.  A. H. (4) kwoty 680.117,28 zł. z ustawowymi odsetkami od kwoty 148.187,04 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

i.  W. Ś. kwoty 680.117,28 zł. z ustawowymi odsetkami od kwoty 148.187,04 zł. od dnia doręczenia pozwanemu odpisu pisma powodów z dnia 9 grudnia 2014r. do dnia zapłaty, zaś od pozostałej kwoty od dnia 14 maja 2013r. do dnia zapłaty;

zgodnie z żądaniem zawartym w piśmie powodów z dnia 9 grudnia 2014 r., nadto wnieśli o uchylenie pkt. III wyroku w całości i zmianę pkt. IV wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych oraz orzeczenie o zwrocie na rzecz powodów kwoty 100.431,00 zł tytułem nadpłaconej opłaty od pozwu i zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów procesu za instancję odwoławczą według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację powodów, strona pozwana wniosła o jej oddalenie w całości na koszt skarżących.

Strona pozwana zaskarżyła wyrok w części, tj. w zakresie punktu I wyroku, wobec:

1.  M. L. (1) - co do kwoty 1.004.646.70 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 375.200.45 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

2.  S. Ś. - co do kwoty 502.323,40 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 187.600,17 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

3.  A. M. - co do kwoty 502.323,40 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 187.600,17 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

4.  J. K. - co do kwoty 502.323.40 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 187.600,17 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

5.  T. W. - co do kwoty 251.161,70 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 93.800,09 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

6.  B. W. - co do kwoty 251.161,70 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 93.800,09 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

7.  A. Ś. (1) - co do kwoty 167.441.10 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 62.533,42 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

8.  A. H. (5) - co do kwoty 167.441,10 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 62.533.42 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

9.  W. Ś. - co do kwoty 167.441,10 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2013 r. do dnia zapłaty oraz w zakresie ustawowych odsetek od kwoty 62.533,42 zł za okres od 14 maja 2013 r. do dnia 17 grudnia 2015 r.,

i w punkcie IV, zarzucając:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych w zakresie przesłanki szkody i jej wysokości polegający na nieprawidłowym ustaleniu rozmiarów szkody powodów, tj. ustaleniu, iż odszkodowanie powodów z tytułu utraty prawa własności nieruchomości odpowiada powierzchni 58.86 ha, obejmuje wartość rynkową zabudowań i sadu;

2.  sprzeczność ustaleń faktycznych ze zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym poprzez pominięcie przy ustalania rozmiaru szkody powodów faktu uzyskania przez powodów na skutek dalszych zdarzeń prawa własności zabudowań i sadu, pominięcie ustaleń organu administracji co do tego jaką powierzchnię miała nieruchomość stanowiąca własność S. Ś. i w jakim zakresie powodowie uzyskali zwrot nieruchomości w naturze w związku ze stwierdzeniem w części dotyczącej nieruchomości o powierzchni 45,4778 ha, a tym samym w jakiej części (co do powierzchni nieruchomości) szkoda powodów podlega naprawieniu poprzez zasądzenia odszkodowania, a w konsekwencji niesłuszne przyznanie powodom odszkodowania także za nieruchomość o powierzchni 9,2546 ha, albowiem nie posiadają oni legitymacji procesowej czynnej w zakresie roszczenia dotyczącego w/w powierzchni nieruchomości, poprzez zasądzenie na rzecz powodów odszkodowania przewyższającego wartość szkody powodów;

3.  naruszenie art. 328 §2 k.p.c. poprzez niedokonanie koniecznych ustaleń faktycznych co do przesłanki szkody i jej wysokości, brak dostatecznych wyjaśnień w zakresie ustaleń związanych w wysokością szkody powodów, w tym w szczególności w zakresie rozbieżności powierzchni nieruchomości, co do której S. Ś. przysługiwało prawo własności nieruchomości i która było przedmiotem rozstrzygnięcia decyzją Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 19 marca 2010 r. w związku ze stwierdzeniem w części nieważności a w części wydanie, z naruszeniem prawa orzeczenia Prezydium (...) z dnia 30 czerwca 1950 r., i związanej z tym brakiem legitymacji procesowej czynnej powodów co do roszczeń dotyczących nieruchomości o powierzchni 9,2546 ha;

4.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnej oceny materiału dowodowego, naruszenie zasady swobodnej oceny materiału dowodowego i wyprowadzenie wniosków końcowych sprzecznych z zebranym materiałem dowodowym i dokonanie jego oceny z pominięciem zasadniczych okoliczności w zakresie wskazanym w uzasadnieniu apelacji oraz przez przyjęcie, iż szkoda powodów odpowiada wysokości zasądzonego odszkodowania,

5.  naruszenie art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i art. 227 k.p.c. w zw. z art. 160 § 1 i § 2 k.p.a. poprzez wadliwie przyjęcie, iż strona powodowa wykazała wysokość szkody;

6.  naruszenie art. 278 k.p.c., art. 279 k.p.c. i art. 286 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., art. 217 k.p.c., art. 207 k.p.c. art. 232 k.p.c. w zw. z art. 6 k.c. i w zw. z art. art. 361 § 2 k.c. i art. 363 § 1 i § 2 k.c. poprzez uznanie za wiążącą w tej sprawie wartości zabudowań i sadu określonej w opinii biegłej sądowej J. I. w sytuacji, gdy zebrany w sprawie materiał dowodowy nie stanowił podstawy do określenia wartości rynkowej zabudowań, albowiem tego rodzaju postać szkody nie została w ogóle zgłoszona przez powodów i brak było materiału dowodowego w tym zakresie; uznanie za wiążąca w tym zakresie opinii pomimo przekroczenia zakresu uprawnień przez biegłą poprzez dokonanie samodzielnych ustaleń w zakresie zabudowy nieruchomości celem wyceny budynków i sadu w oparciu o złożone wobec biegłej oświadczenia powodów, jako mające wpływ na wynik sprawy na wymiar szkody powodów i wysokość odszkodowania;

7.  naruszenie art. 258 k.p.c. w zw. z art. 207 k.p.c. poprzez dopuszczenie dowodu z zeznań świadków pomimo ich spóźnione zgłoszenia na okoliczność zabudowy nieruchomości, w tym zakresie na podstawie art. 380 k.p.c. pozwany wnosi o rozpoznanie postanowienia Sądu z dnia 8 czerwca 2015 r. jako mające wpływ na wynik sprawy na wymiar szkody powodów i wysokość odszkodowania;

8.  naruszenie art. 98 § 2 i § 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. i §6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie wysokości opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państw a kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) w zw. z art. 100 k.p.c. poprzez ich niewłaściwe zastosowanie, co miało istotny wpływ na rozstrzygnięcia Sądu I instancji w przedmiocie kosztów procesu w zakresie kosztów zastępstwa procesowego zawartego w punkcie IV wyroku

9.  naruszenie art. 160 § 1 i § 2 k.p.a. w z art. 5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 162, poz. 1692) w zw. art. 361 § 1 i § 2 k.c. i art. 363 §1 §2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię, polegającą na przyjęciu, że naprawienie szkody rzeczywistej może przenosić wartość strat, które powodowie ponieśli oraz poprzez ich niewłaściwe zastosowanie w zakresie określenia przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej w postaci szkody, a mianowicie poprzez zasądzenie na rzecz powodów odszkodowania nie odpowiadającego rozmiarowi szkody powodów prowadząc do jego zawyżenia, poprzez przyjęcie, iż powodowie posiadają legitymację procesową czynną także w zakresie roszczenia dotyczącego powierzchni 9,2546 ha. a w związku z tym nierozpoznanie istoty sprawy;

10.  naruszenie art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 363 § 1 i 2 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że stronie powodowej przysługują odsetki od odszkodowania od daty wcześniejszej niż od dnia następnego po dniu wyrokowania.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wniósł o zmianę wyroku w punkcie I. 1- 9 poprzez oddalenie powództwa w zaskarżonej części oraz w punkcie III poprzez orzeczenie w przedmiocie kosztów postępowania, w tym zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych oraz zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - Wojewody (...) pozostałych kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Gdańsku wraz z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach oraz o zasądzenie od powodów na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

W odpowiedzi na te apelację, strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego od pozwanego na rzecz powodów.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

1. Apelacja powód jest uzasadniona tylko w części odnoszącej się do rozstrzygnięcia o kosztach sądowych (punkt III zaskarżonego wyroku).

Chybiony jest zarzut naruszenia art. 361 § 2 k.c. oraz art.363 § 1 k.c. Rację mają skarżący, że w praktyce orzeczniczej sądów powszechnych występują rozbieżności co do oceny kwestii przeznaczenia nieruchomości w planie miejscowym w sprawie o naprawienie szkody wynikającej z wadliwej decyzji administracyjnej. Ta kwestia nie jest także jednakowo interpretowana w piśmiennictwie. W orzecznictwie Sądu Najwyższego dominuje jednak pogląd, że przy ocenie wysokości uszczerbku majątkowego w postaci damnum emergens, spowodowanego wadliwą decyzją administracyjną i polegającego na utracie własności nieruchomości, należy brać pod uwagę przeznaczenie tej nieruchomości – jako elementu jej ogólnego stanu – z chwili wydania wadliwej decyzji, a ceny z daty ustalenia odszkodowania (zamiast wielu – wyrok SN z 12.3.2015 r., I CSK 467/14, OSCN 2016, nr 3, poz.34).

Sąd Apelacyjny to stanowisko – przyjęte przez Sąd pierwszej instancji – wraz z jego uzasadnieniem w pełni podziela, dlatego argumenty skarżącego nie uzasadniają apelacji, stanowiąc jedynie krytykę poglądów Sądu Najwyższego, które na podstawie wielu orzeczeń można uznać za utrwalone.

W tym zakresie apelacja powodów, jako bezzasadna podlegała oddaleniu (art.385 k.p.c.).

Zarzut naruszenia art.4 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.s.c. oraz art.113 u.k.s.c., jest natomiast uzasadniony.

W niniejszej sprawie przedmiotem postępowania jest żądanie zapłaty odszkodowania za nieruchomości utracone w wyniku wydania decyzji administracyjnej z rażącym naruszeniem prawa (art.160 k.p.a.). Powodowie dochodzą odrębnych roszczeń, ustalonych stosownie do wielkości ich udziałów we współwłasności nieruchomości, a opartych na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, jednakże bez zachodzącej równocześnie wspólności praw. Należy zatem stwierdzić, że pomiędzy powodami występuje współuczestnictwo materialne, o którym stanowi art. 72 § 1 pkt 1 k.p.c. W doktrynie zasadnie przyjmuje się, że prawa współpowodów oparte będą na tej samej podstawie faktycznej i prawnej, gdy ten sam zespół faktów i ten sam przepis prawny uzasadniać będą żądanie każdego z nich. W postępowaniach cywilnych dotyczących zasądzenia świadczenia współuczestnictwo materialne oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej powstać może tylko w wyniku wiążącego strony jednego stosunku prawnego będącego podstawą żądań lub odpowiedzialności współuczestników. Jako przykład takiego stosunku prawnego, który wiąże strony postępowania i równocześnie leży u podstaw powstałych zobowiązań wskazuje się współwłasność rzeczy (por. wyrok SN z 8.4.2011 r., II CSK 464/1, OSNC-ZD 2011, nr 3, poz.69 oraz postanowienie SN z 3.10.2014 r., V CZ 26/14, LEX nr 1551683).

Z tych względów, po stronie powodowej in concreto występuje współuczestnictwo materialne w związku z czym, zgodnie z art. 4 ust. 1 zdanie pierwsze u.k.s.c. od pozwu należało pobrać jedną opłatę stosunkową – z uwagi na wartość dochodzonych roszczeń – w wysokości maksymalnej (art.12 u.k.s.c.). Powodowie w sumie uiścili opłatę sądowa od pozwu w kwocie wyższej niż 100.000 zł, dlatego nie było podstaw do orzekania o nich na podstawie art.113 u.k.s.c. Pozostały natomiast do rozliczenia wydatki na koszty biegłego sądowego. Tylko w tym zakresie wyżej wspomniany przepis miał zastosowanie.

W rezultacie, na podstawie 113 ust. 2 pkt 1 u.k.s.c., art.100 k.p.c. i art. 105 § 1 zdanie pierwsze k.p.c., przy rozstrzygnięciu o należnych Skarbowi Państwa kosztach sądowych należało jedynie zasądzić od każdego z powodów kwotę po 597,10 zł (5.373,91 zł : 9).

Z tych względów, na podstawie art.386 § 1 k.p.c. orzeczono, jak w punkcie I lit. b sentencji wyroku. W pozostałej części apelacja strony powodowej, jako bezzasadna podlegała oddaleniu (art.385 k.p.c.), o czym orzeczono w punkcie II sentencji wyroku.

2. Apelacja pozwanego uzasadniona jest tylko w części dotyczącej rozstrzygnięcia o ustawowych odsetkach za opóźnienie i o kosztach procesu (punkt I i IV zaskarżonego wyroku).

W apelacji pozwanego postawiono zarówno zarzuty naruszenia prawa materialnego, jak i procesowego. Logicznym jest, że prawidłowość zastosowania lub wykładni prawa materialnego może być właściwie oceniona jedynie na kanwie niewadliwie ustalonej podstawy faktycznej rozstrzygnięcia. Skuteczne, zatem zgłoszenie zarzutu dotyczącego naruszenia prawa materialnego wchodzi zasadniczo w rachubę tylko wtedy, gdy ustalony przez sąd pierwszej instancji stan faktyczny, będący podstawą zaskarżonego wyroku, nie budzi zastrzeżeń (wyrok SN z dnia 26.3.1997 r. II CKN 60/97, OSNC 1997, nr 9, poz.128). Powyższe rodzi konieczność rozpoznania w pierwszym rzędzie zmierzających do zakwestionowania stanu faktycznego zarzutów naruszenia prawa procesowego.

Nie usprawiedliwia apelacji zarzut naruszenia art.328 § 2 k.p.c. Zarzut ten mógłby odnieść skutek tylko wtedy, gdy z uwagi na wadliwość uzasadnienia, zaskarżony wyrok nie poddawałby się kontroli instancyjnej. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie występuje. Podstawy zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. nie może natomiast stanowić wyłącznie subiektywne przekonanie skarżącego, że sąd pierwszej instancji nienależycie lub niedostatecznie rozważył wszystkie okoliczności, a zwłaszcza nie uwzględnił i nie odniósł się do jego twierdzeń i argumentów. Ocena merytorycznej prawidłowości ustaleń i wniosków sądu pierwszej instancji nie mieści się już w zarzucie naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., lecz może być podważana za pomocą innych zarzutów, czy to naruszenia prawa procesowego, czy to naruszenia prawa materialnego (wyrok SA w Gdańsku z 10.5.2016 r., I ACa 262/16, LEX nr 2067987).

Chybiony jest zarzut naruszenia art.258 k.p.c. w zw. z art.207 k.p.c.

Zarzut przeprowadzenia przez Sąd dowodu ze świadków nie uzasadnia naruszenia przepisu art. 258 k.p.c., albowiem przepis ten określa nie obowiązek sądu, lecz obowiązki strony (por. wyrok SN z 14.5.1999 r., I CKN 124/99, LEX nr 50730). Natomiast zarzut naruszenie art.207 k.p.c. jest nietrafny z tego względu, że strona powodowa należycie uprawdopodobniła potrzebę zgłoszenia dowodu w trakcie procesu przed Sądem pierwszej instancji i nie zostało w sprawie wykazane, że dowód ten doprowadził do zwłoki w rozpoznaniu sprawy. Zdaniem Sądu odwoławczego, dowody te przyczyniły się do wyjaśnienia sprawy i ich przeprowadzenie było uzasadnione.

Z tych względów, ustalenia faktyczne dokonane na podstawie zeznań świadków – których wiarygodność nie została podważone przez pozwanego – w sposób uprawniony stały się podstawą dla określenia wysokości szkody.

Sąd Apelacyjny podziela dokonane przez Sąd Okręgowy ustalenia faktyczne i rozważania w zakresie oceny materiału dowodowego oraz podstawy prawnej rozstrzygnięcia, przyjmując je za podstawę także własnego rozstrzygnięcia i odwołuje się do nich bez potrzeby ich powtarzania. W istotnym dla rozstrzygnięcia zakresie ustalenia te są zgodne z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, a jego ocena, wbrew zarzutom pozwanego, odpowiada treści art. 233 § 1 k.p.c. i mieści się w określonych w nim granicach swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodowej całości materiału dowodowego. Ustalenia te są ponadto wystarczające do dokonania oceny zasadności apelacji.

Pozwany dla konstruowania zarzutów błędnych ustaleń faktycznych, sprzeczności ustaleń z treścią zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, oraz naruszenia art.328 § 2 k.p.c., art.233 § 1 k.p.c., art.232 k.p.c., art. 278 k.p.c., art.279 k.p.c. i art.286 k.p.c. w zw. z art.227 k.p.c., art.217 i 207 k.p.c., zarzuca Sądowi pierwszej instancji, iż błędnie określił powierzchnię nieruchomości, za którą powodom należy się odszkodowanie, albowiem – jak twierdzi skarżący – decyzja (...) z 30 czerwca 1950 r. wskazywała na powierzchnię 104.3604 ha, ewentualnie 104.3749 ha, zaś według decyzji Ministra Rolnictwa i W. z dnia 19 marca 2010 r., powierzchnia nieruchomości ziemskich wynosiła prawidłowo 95.1058 ha, ewentualnie 95,1203 ha.

Analiza powyższych dokumentów urzędowych, których prawdziwości żadna ze stron nie kwestionowała prowadzi do wniosku, że powierzchnia nieruchomości faktycznie przejętej na mocy decyzji z 30 czerwca 1950 r. wynosiła 104.3604 ha. Natomiast wadliwość tej decyzji wynikała z uznania, że całość nieruchomości miała charakter ziemski, gdyż tylko takie nieruchomości podpadały pod działanie art.2 ust.1 lit. e dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz. U. z 1945, nr 3, poz.13) i mogły być na jego podstawie odebrane. Z decyzji Ministra Rolnictwa i W. z dnia 19 marca 2010 r. wynika, że zabrana nieruchomość nie obejmowała ponad 100 ha nieruchomości ziemskich, dlatego w części decyzja z 1950 r. została uznana za nieważną, a w części uznano ją za wydaną z naruszeniem prawa, odmawiając stwierdzenia jej nieważności. Nie neguje to jednak w żadnym razie ustalenia, że przejęta przez Skarb Państwa na podstawie decyzji z 1950 r. nieruchomość, miała w całości powierzchnię 104.3604 ha. Skoro zwrócono powodom 45.4778 ha, to podstawą ustalenia wysokości szkody była powierzchnia 58.8826 ha (104.3604 ha – 45.4778 ha), która expressis verbis wynika z decyzji administracyjnej.

W rezultacie nie ma wskazywanych przez skarżącego rozbieżności w powierzchni przedmiotowych nieruchomości, które uzasadniałyby powołanie biegłego sądowego. Z tych względów, wniosek dowodowy pozwanego zgłoszony w apelacji został oddalony (art.217 § 3 k.p.c.). Różnice powierzchni działek we wspomnianych wyżej decyzjach administracyjnych, dotyczą w rzeczywistości kwalifikacji nieruchomości – jako ziemskich lub nie – na dzień wydania pierwszej z nich i to stanowiło podstawę uznania jej, jako nieważnej i naruszającej prawo.

Biegły sądowy, na potrzeby ustalenia wysokości wartości nieruchomości, dokonał wyceny tylko tych działek, które nie zostały zwrócone na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i W. z dnia 19 marca 2010 r. Z zeznań powodów i świadków wynika, że właśnie na tych nieruchomościach w dacie ich utraty były zabudowania oraz sad, i te okoliczności zostały uwzględnione przy wycenie sporządzonej przez biegłego. Sąd Apelacyjny podziela przy tym wnioski Sądu pierwszej instancji, że wycena, na której się oparł została sporządzona przez osobę dysponująca odpowiednią wiedzą, przy zastosowaniu właściwej metody, zaś materiał dowody, na którym się opierał biegły dla ustaleniu stanu nieruchomości w dniu jego przejęcia przez Skarb Państwa, nie budzi wątpliwości, co do jego wiarygodności. W tym kontekście należy zaznaczyć, że skarżący nie podważa prawdziwości zeznań powodów i świadków M. K. i M. S. (2).

Zważywszy zatem, że ustalenia faktyczne, na których Sąd meriti oparł się przy ustaleniu wysokości odszkodowania są prawidłowe, zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego nie usprawiedliwiają apelacji. Z tych względów, sformułowane przez skarżącego w apelacji zarzuty naruszenia art. 6 k.c. oraz art.160 § 1 i 2 k.p.a. w zw. z art.5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw (Dz.U. nr 162, poz.1692) w zw. z art.361 § 2 k.c. i art.363 § 1 i 2 k.c. są chybione.

Niezależnie od tego, kontrola Sądu odwoławczego, co do prawidłowego zastosowania przepisów prawa materialnego (uchwała 7 sędziów SN z 31.1.2007 r, III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz.55), nie czyni apelacji zasadnej, albowiem decyzja Ministra Rolnictwa i W. z dnia 19 marca 2010 r. oraz ustalenia faktyczne w sprawie, uzasadniały zasądzone roszczenie na podstawie art.160 k.p.a. w zw. z art.5 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych ustaw.

Odnośnie do zarzutu pozwanego, co do błędnego sposobu waloryzacji wartości działek nabytych po ich utracie przez powoda S. Ś. trzeba zauważyć, że oprócz zakwestionowania metody zastosowanej przez Sąd pierwszej instancji i wskazania kwoty, jaka należna jest z tego tytułu według pozwanego, skarżący nie wskazał na żadne błędny metodologiczne i logiczne Sądu meriti. Zdaniem Sądu odwoławczego argumentacja Sądu Okręgowego w tym zakresie jest wyczerpująca i nie wywołuje wątpliwości co do poprawności ustalenia szkody.

Co się tyczy zarzutu naruszenia art.481 k.c. i art.455 k.c., to należy podzielić stanowisko powodów prezentowane w odpowiedzi na apelację, że wyjątkiem od zasady, jest zasądzenie odsetek od dnia wyrokowania. Z reguły jednak odsetki od zasądzonej kwoty odszkodowania należą się poszkodowanemu już od chwili zgłoszenia roszczenia o zapłatę odszkodowania. W dacie zgłoszenia roszczenia obowiązek spełnienia świadczenia odszkodowawczego zgodnie z art. 455 k.c., staje się wymagalny .

Pojęcie opóźnienia w zapłacie sumy dłużnej wiąże się z terminem spełnienia świadczenia. Obowiązek naprawienia szkody według reżimu odpowiedzialności deliktowej na ogół jest nieterminowy, w rozumieniu art. 455 k.c. Wobec tego istotną przesłanką stosowania art. 481 § 1 k.c. jest wezwanie do zapłaty. Według skarżącego funkcja odszkodowania nie da się pogodzić z zasądzeniem odsetek od innego dnia niż wyrokowanie, ponieważ zasądzona kwota w tej właśnie chwili wyrównuje (cały) uszczerbek. Jeżeli ta kwota wzrasta o sumę wyliczoną za okres przeszły, to poszkodowany bogaci się kosztem odpowiedzialnego.

Poglądu takiego nie można przyjąć bez zastrzeżeń, wynikających z odmiennych funkcji świadczenia odszkodowawczego i świadczenia z tytułu odsetek za opóźnienie, które ma charakter stymulacyjny i waloryzacyjny a nawet odszkodowawczy, przy czym ten ostatni nie wydaje się najważniejszy, o czym przekonuje zastrzeżenie "chociażby nie poniósł żadnej szkody". Poza tym z funkcją odszkodowawczą koliduje wyłączenie w art. 481 k.c. przesłanki winy i dopuszczalność naprawienia szkody na zasadach ogólnych (art. 481 § 3 k.c.). (...) rola unormowania zawartego w omawianym przepisie polega zatem na uwzględnieniu elementu czasu w otrzymaniu świadczenia pieniężnego, korzystniejsze z reguły dla wierzyciela jest bowiem wcześniejsze niż późniejsze otrzymanie zapłaty. W razie niewielkich wahań wartości pieniądza ("cen", wg art. 363 § 2 k.c.) zasądzenie odsetek od dnia wyrokowania stawiałoby wierzyciela w gorszej sytuacji niż sprawcę szkody, a nawet sprzyjałoby przewlekaniu postępowania. Łatwo wykazać przykłady, które budziłyby zastrzeżenia aksjologiczne, gdyby w sprawach o skomplikowanym stanie faktycznym, wymagających znacznego czasu do rozpoznania obowiązek wynagrodzenia szkody odwlekałby się z uszczerbkiem dla pokrzywdzonego.

Przytoczone przez obie strony orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych potwierdza dostosowywanie rozstrzygnięć w tej mierze do okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy, a początkowy termin naliczania odsetek oscyluje między dniem wymagalności, nawet gdy dłużnik kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1994 r., I CRN 121/94, OSNC 1995, nr 1, poz. 121), a dniem wyrokowania. Wymaga również zwrócenia uwagi, że zahamowanie procesów inflacyjnych oraz stopy odsetek ustawowych powoduje utratę znaczenia funkcji waloryzacyjnych a pozostawienie funkcji tradycyjnej, tj. wynagradzającej korzystanie z pieniędzy należnych wierzycielowi oraz stymulującej dłużnika do spełniania świadczeń według wzorca ustawowego (art. 455 k.c.).

Apelacja pozwanego jest jednak uzasadniona, o ile zarzuca naruszenie art. 481 § 1 k.c. odnośnie do pojęcia opóźnienia. Ocena przesłanki opóźnienia istniejącego ze względu na obowiązek spełnienia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu (art. 455 k.c.) wymaga zastosowania odpowiedniego do okoliczności sprawy, w której roszczenie wierzyciela wymagało obszernych ustaleń faktycznych, złożonej analizy prawnej i ekonomicznej a ponadto, jak się okazało później, roszczenie to było znacznie zawyżone. Dokonywane w toku procesu ustalanie zasady odpowiedzialności i wysokości szkody zostało oparte na opinii biegłego sądowego, który uwzględnił ustalenia dokonane w niniejszej sprawie. Dopiero zatem doręczenie opinii biegłego stronie pozwanej w dniu 29 sierpnia 2014 r. (k.509), pozwoliło organowi reprezentującemu pozwany Skarb Państwa podjąć decyzję co do zasadności roszczeń strony powodowej i uznać, że od dnia następnego, tj. 30 sierpnia 2014 r. (k.509) strona pozwana pozostawała w opóźnieniu, a powodom należą się odsetki. Stanowisko nakazujące rozważanie każdorazowo okoliczności konkretnego przypadku, analizowanego zgodnie z ogólnymi regułami art. 354 i art. 355 k.c. wyraził Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z dnia 28 kwietnia 2004 r., V CK 461/03 (LEX nr 174217) i z dnia 24 lipca 2008 r., IV CSK 151/08 (LEX nr 483309).

W rezultacie, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. należało zmienić zaskarżony wyrok w punkcie I, podpunktach od 1 do 9 poprzez wskazanie innej daty wymagalności odsetek ustawowych za opóźnienie, od kwot zasądzonych i oddalić powództwo – dotyczące odsetek – w pozostałej części.

Słuszny okazał się także zarzut naruszenia art.100 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie. Skoro to pozwany wygrał w 75%, zaś powodowie przegrali w 25%, to prima facie koszty zastępstwa procesowego w wysokości 75% należne były pozwanemu, a nie powodom. Przy kalkulacji kosztów procesu należało jednak uwzględnić także koszty sądowe, które poniosła strona powodowa.

Stosunkowy podział kosztów procesu, o jakim mówi art. 100 k.p.c., dotyczy ich całości, co oznacza przyjęcie za podstawę obliczeń sumy należności obu stron, ustalonej stosownie do zasad z art. 98 § 2 i 3 k.p.c. (oraz art. 99 k.p.c. w wypadkach tam wskazanych). Sumę tę dzieli się proporcjonalnie do stosunku, w jakim strony utrzymały się ze swymi roszczeniami lub obroną, otrzymując w wyniku kwoty, stanowiące ich udziały w całości kosztów. Jeżeli poniesione przez stronę koszty przewyższają obciążający ją udział, zasądzeniu na jej rzecz podlega różnica (por. postanowienie SN z 31.1.1991 r., II CZ 255/90, OSP 1991, nr 11, poz.279).

W tej sytuacji, na podstawie art.386 § 1 k.p.c. należało zmienić postanowienie o kosztach procesu, poprzez ustalenie, że każdy z powodów wygrał sprawę w 25%, zaś pozwany w 75%, pozostawiając szczegółowe wyliczenie kosztów postępowania za pierwszą instancję referendarzowi sądowemu, według zasady stosunkowego ich rozdzielenia (art.108 § 1 k.p.c.). Rozliczenie kosztów procesu powinno obejmować także nadpłatę opłaty sądowej uiszczonej przez powodów ( vide: rozważania odnośnie do apelacji powodów).

Z tych względów, orzeczono jak w punkcie I lit c sentencji wyroku. W pozostałej części apelacja pozwanego jako bezzasadna na podstawie art.385 k.p.c. podlegała oddaleniu (punkt II).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd odwoławczy orzekł na podstawie art.100 k.p.c. – znosząc je między stronami – mają na uwadze, że obie apelacje zostały uwzględnione tylko w nieznacznej części (co do kosztów procesu i należności ubocznych), zaś koszty zastępstwa procesowego, ze względu na wartości przedmiotu zaskarżenia, były takie same.

SSA Jakub Rusiński SSA Mirosław Ożóg SSA Ewa Tomaszewska