Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 stycznia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2017 r. w Szczecinie

sprawy (...)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K.

przy udziale W. P., J. B., P. L., J. D. (1), A. B., I. L., R. G., M. B. (1), L. W., L. R., B. P. (1), M. D., R. L., J. D. (2), B. Z., J. P.

o wysokość składek

na skutek apelacji płatnika

od wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 23 marca 2016 r. sygn. akt IV U 290/14

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od (...)na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. kwotę 1000 zł (jeden tysiąc złotych) tytułem zwrotu części kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego w postepowaniu apelacyjnym, nie obciążają płatnika kosztami w pozostałym zakresie.

SSO del. Małgorzata Czerwińska SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko

Sygn. akt III AUa 473/16

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K., decyzjami z 21.01.2014 określił podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne B. P. (1), R. L., I. L. A. B., R. G., J. D. (2), M. B. (1), M. D., L. R., J. B., W. P., J. P., J. D. (1), B. Z., L. W., P. L., u płatnika składek (...)z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia w okresach i kwotach szczegółowo wskazanych w treści decyzji. W wyniku przeprowadzonej kontroli organ rentowy ustalił, że płatnik składek zadeklarował za sporne okresy za ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz zdrowotne nie uwzględniając przy deklarowaniu podstawy składki, że ubezpieczeni byli delegowani do pracy w Niemczech a podstawa wymiaru składek osoby delegowanej nie może być niższe niż prognozowane przeciętne wynagrodzenie w danym roku.

Płatnik Skłądek T. S. w odwołaniu od decyzji wniósł odwołanie domagając się zmiany zaskarżonych decyzji, wskazując że przepisy wyłączają z podstawy wymiaru niektóre rodzaje przychodów, m.in. część wynagrodzenia pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców w wysokości równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju za każdy dzień pobytu.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, powtarzając argumenty użyte w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Dodatkowo podkreślił, że ubezpieczeni wykonując zlecone przez odwołującego się płatnika składek prace na terenie Niemiec nie przebywali w podróży służbowej, lecz byli delegowani do jej wykonywania (za granicą wykonywali pracę ciągłą), zaś podstawa składek osoby delegowanej nie może być niższa niż prognozowane przeciętne wynagrodzenie w danym roku.

Sąd Okręgowy w Koszalinie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Wyrokiem z 23.03.2016 zmienił decyzje dotyczącą B. P. (1) i ustalił, że z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia podstawy wymiaru składki za luty 2013 wynoszą na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,63 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,69 zł oraz oddalił odwołanie w pozostałym zakresie; zmienił decyzję dotyczącą W. P. i ustalił, że z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia podstawy wymiaru składki za luty 2013 wynoszą na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,69 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,75 zł oraz oddalił odwołanie w pozostałym zakresie; zmienił decyzję dotyczącą I. L. i ustalił, że z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia podstawy wymiaru składki za styczeń 2013 wynoszą na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 300,76 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 266,90 zł oraz oddalił odwołanie w pozostałym zakresie; zmienił decyzję dotyczącą R. L. i ustalił, że z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia podstawy wymiaru składki za lipiec 2011 wynoszą na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 2060,00 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 1828,04 zł, za luty 2013 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,69 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,75 zł oraz oddalił odwołanie w pozostałym zakresie; oddalił odwołania od decyzji dotyczących P. L., L. W., B. Z., J. D. (1), J. P., J. B., L. R., M. D., M. B. (1), J. D. (2), R. G., A. B.; zasądził od T. S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. kwotę 960,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że płatnik składek T. S. prowadzi pod nazwą (...) działalność gospodarczą z zakresu pomocy społecznej z zakwaterowaniem dla osób w podeszłym wieku i osób niepełnosprawnych i zatrudnia na podstawie umowy o pracę i umowy zlecenia osoby, które świadczą usługi pielęgnacyjne m.in. na terenie Niemiec.

T. S. (Zleceniodawca) zawarł w latach 2011/2013 z zainteresowanymi jako zleceniobiorcami umowy zlecenia, na podstawie których zainteresowani zobowiązali się wykonać zlecenia: usługi pielęgnacyjne, wykonywane w miejscu prowadzenia działalności przez firmę zleceniodawcy. W umowach określono termin wykonania zlecenia, ustalono wynagrodzenia na poziomie 1500 zł – 2000 zł brutto za pełny miesiąc. We wszystkich umowach wskazano, że zlecenie może być realizowane zarówno na terenie kraju, jak i za granicą, według potrzeb zleceniodawcy oraz na podstawie szczegółowych ustaleń stron, umowy wskazano, że w przypadku realizacji zlecenia poza granicami kraju będzie ono traktowane przez strony umowy jako „podróż służbowa” Zleceniodawca zobowiązał się w związku z tym, oprócz wypłaty wynagrodzenia, zrekompensować zleceniobiorcom wydatki związane z pobytem zagranicznym, a w szczególności diety w wysokości określonej w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19.12.2002 w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. Istniała również możliwość zwrotu kosztów dojazdów na podstawie tzw. „kilometrówki” (zgodnie z rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z 25.03.2002r. w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy), a także innych wydatków uzgodnionych przed wyjazdem opisanym w aneksie do umowy (obiad, nieodpłatne zakwaterowanie, dojazd i przejazd). Płatnik składek zadeklarował za umówione okresy za ubezpieczonych składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, wypadkowe oraz ubezpieczenie zdrowotne od podstawy nie uwzględniającej należności z tytułu delegowania z zastrzeżeniem, że podstawa wymiaru składek osoby delegowanej nie może być niższa niż prognozowane przeciętne wynagrodzenia w danym roku.

W trakcie wykonywania umowy zlecenia zainteresowani przebywali na terenie Niemiec i z tego tytułu otrzymywali diety za każdy dzień pobytu na terenie Niemiec.

Wszyscy zainteresowani wykonywali pracę na terenie Niemiec w sposób ciągły (oddelegowanie do pracy za granicą).

Wobec płatnika składek organ rentowy wszczął postępowanie kontrolne, w wyniku którego wydano zaskarżone decyzje, na mocy których ustalono podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne za okresy wskazane w decyzjach za ubezpieczonych.

Sąd okręgowy ustalił, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenia zdrowotne za okresy wskazane w decyzjach za ubezpieczonych wynoszą kwoty wskazane w zaskarżonych decyzjach, za wyjątkiem zainteresowanego B. P. (1), gdzie podstawę wymiaru składki wynoszą kwoty za luty 2013 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,63 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,69 zł; zainteresowanej W. P., gdzie podstawę wymiaru składki wynoszą kwoty za luty 2013 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,69 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,75 zł; zainteresowanej I. L., gdzie podstawę wymiaru składki wynoszą kwoty za styczeń 2013 na ubezpieczenie emerytalno-wypadkowe i wypadkowe – 300,76 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 266,90 zł; zainteresowanej R. L., gdzie podstawę wymiaru składki wynoszą kwoty za lipiec 2011 - na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 2060 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 1828,04 zł, za miesiąc luty 2013r. na ubezpieczenie emerytalno-wypadkowe i wypadkowe – 3569,69 zł, na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,75 zł,

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny sąd okręgowy uznał, że odwołanie zasługiwało na uwzględnienie w niewielkim zakresie, jako podstawę rozstrzygnięcia wskazując art. 18 ust. 1 i 2, art. 19 ust. 1, art. 20 ust. 1 w zw. z art. 4 pkt 9 ustawy z 13.10.1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz.U. z 2015, poz.121 z późń.zm. dalej: ustawa systemowa) oraz § 1 w zw. z § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18.12.1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (t.j. Dz. U. z 2015, poz. 2236), a także art. 66 ust. 1 punkt 1 lit. a ustawy z 27.08.2004 o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (t.j. Dz.U. z 2015r., poz. 581 z późń.zm.). Sąd pierwszej instancji podkreślił, że zgodnie z Obwieszczeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w latach 2011-2013 przyjęta kwota przeciętnie prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia wynosiła:

- 2011 – 3.359 zł, Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15.12.2010, M.P.2010.99.1173

- 2012 – 3.526 zł, Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16.12.2011, M.P.2011.115.1160,

- 2013 – 3.713 zł, Obwieszczenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14.12.2012, M.P.2012.1018.

Sąd okręgowy za słuszne uznał stanowisko organu rentowego w zakresie ustalenia, że zleceniobiorcy nie byli w podróży służbowej, lecz wykonywali swą stałą pracę za granicą, jako osoby skierowane tam przez zleceniodawcę, czego dotyczy § 2 ust. 1 pkt 16 w związku z § 5 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia z 18.12.1998 r., jednakże zakwestionował prawidłowość przyjętej przez ZUS metody obliczania podstawy wymiaru składek. Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że właściwa kwalifikacja charakteru pobytu zainteresowanych poza granicami kraju w celu świadczenia usług, w postaci opieki nad osobami starszymi na terenie Niemiec, stanowiła istotę przedmiotowego sporu. Podkreślił, że przepisy prawa ubezpieczeń społecznych nie zawierają własnej definicji podróży służbowej, a przepisy wykonawcze, dotyczące zasad ustalania podstawy wymiaru składek, wydane zostały na podstawie delegacji określonej w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 77 ⁵ § 1 k.p. pracownikowi, wykonującemu na polecenie pracodawcy zadanie służbowe poza miejscowością, w której znajduje się siedziba pracodawcy, lub poza stałym miejscem pracy, przysługują należności na pokrycie kosztów związanych z podróżą służbową. W myśl załącznika do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19.12.2002 w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, dieta za podróż do Niemiec, do 28.02.2013 r., wynosiła 42 euro.

Wskazując na orzecznictwo Sądu Najwyższego sąd okręgowy podkreślił, że czym innym jest wykonywanie pracy za wynagrodzeniem, a czym innym podróż służbowa, gdyż diety i inne świadczenia, przysługujące z tytułu tej podróży nie stanowią wynagrodzenia za pracę, lecz inne świadczenia związane z pracą. Instytucja podróży służbowej nie może być bowiem aplikowana, dla ukrywania wynagrodzenia za pracę, czasu pracy, czy też dla zmniejszenia obciążeń podatkowych i składkowych. W zgodzie z powyższym sąd pierwszej instancji stwierdził, że zainteresowani podpisując umowę zlecenia mieli wiedzę, że praca będzie polegała na opiece nad osobami starszymi, która odbywać się będzie w ich domach na terenie Niemiec. Była to wyłączna lub przeważająca praca ubezpieczonych. Ponadto zwykle kwoty wypłacanych zainteresowanym diet były wyższe, niż z tytułu wynagrodzenia, co przeczy twierdzeniom płatnika składek, że diety miały stanowić tylko uzupełnienie wydatków związanych z pobytem poza domem. Sąd okręgowy wyraził przekonanie, że samo wynagrodzenie ustalone było na tak niskim poziomie, że wątpliwe, by ktokolwiek za takim wynagrodzeniem podjął się trudnej pracy opieki nad seniorami w oddaleniu od własnego domu.

W ocenie sądu pierwszej instancji zainteresowani nie odbywali podróży służbowych, gdyż w Niemczech znajdowało się ich stałe miejsce świadczenia usług opiekuńczych. Wskazując na orzecznictwo uznał, że pogląd jakoby podróż w ramach umowy zlecenia ma być rozumiana szerzej, niż podróż służbowa pracownika, jest oczywistym nieporozumieniem logicznym jak i systemowym. Zatem skoro w sprawie ustalono, że wszyscy zainteresowani wykonywali usługi opiekuńcze przede wszystkim albo wyłącznie poza granicami kraju na podstawie umów, w których miejsce świadczenia pracy od razu oznaczono jako „w kraju, jak i za granicą”, to nie odbywali oni podróży służbowych w rozumieniu § 2 ust. 1 pkt 15 w związku z § 5 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia z dnia 18.12.1998. Podróż do miejsca wykonywania pracy na podstawie umowy zlecenia była dla nich po prostu drogą do pracy, a nie podróżą w celu wykonania zadania sporadycznego. Na terenie Niemiec realizowali zwykłe, umówione ze zleceniodawcą czynności. Zleceniobiorcy nie mieli stałego miejsca pracy w Polsce, a więc nie można mówić o zleceniu im poszczególnych zadań do wykonania poza krajem. Zdaniem sądu okręgowego osoba wykonująca stałą pracę za granicą, czy to na podstawie umowy o pracę, czy też na jakiejkolwiek innej podstawie prawnej, nie przebywa w podróży służbowej.

Przesądzając że zainteresowani nie odbywali podróży służbowej na teren Niemiec a stale wykonywali tam pracę, sąd pierwszej instancji wskazał na treść wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28.10.2015r., sygn. SK 9/14, gdzie orzeczono, że § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18.12.1998r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w zakresie, w jakim dotyczy pracowników zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, uzyskujących przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych niższe niż przeciętne wynagrodzenie w gospodarce narodowej, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1 i 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz nie jest niezgodny z art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ponadto zaznaczył, że we wcześniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych wyrażono zbieżną z przywołanym wyrokiem interpretację § 2 ust. 1 pkt 16 w rozporządzenia z 18.12.1998r. (wyrok z 10.10.2013r., II UK 104/13 (OSNP 2015 Nr 1, poz. 13) Sąd Najwyższy w motywach tego wyroku wyłożył, że z przepisu § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia z 18.12.1998 r. wynika, iż od podstawy wymiaru składek odlicza się wskazane w przepisie przychody (zasada), jednak nie stosuje odliczenia od podstawy w przypadku, gdy po tak dokonanym odliczeniu miesięczny przychód, który stanowi podstawę wymiaru składek, okaże się niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia lub jego proporcjonalnego umniejszenia (wyjątek). Innymi słowy, odliczenie równowartości diety za każdy dzień pobytu za granicą jest możliwe co do miesiąca, w którym po takiej operacji rachunkowej miesięczny przychód, stanowiący podstawę wymiaru składek, będzie wynosił co najmniej równowartość kwoty przeciętnego wynagrodzenia. Natomiast w przypadku, gdy osiągnięty przychód będzie niższy od przeciętnego wynagrodzenia, to podstawa wymiaru składek nie może być już podwyższana do kwoty przeciętnego wynagrodzenia i będzie wówczas odpowiadać wysokości faktycznego przychodu w rozumieniu art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26.07.1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, bez żadnych odliczeń. Pogląd ten jest w orzecznictwie powszechnie akceptowany (zob. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14.01.2015r., II UK 150/13, Legalis nr 1186148).

Sąd okręgowy stwierdził, że organ rentowy błędnie dokonywał podwyższenia podstawy wymiaru składek do kwoty przeciętnego wynagrodzenia także wówczas, gdy przychody zleceniobiorców były niższe od przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia. Dla ustalenia właściwej podstawy wymiaru składek sad pierwszej instancji przeprowadził dowód z opinii biegłego sądowego z zakresu liczenia wynagrodzeń oraz opinię tę uznał za jasną, pełną i rzetelną. Biegły w wyliczeniach stosował się jednocześnie do powołanego powyżej wyroku Trybunału Konstytucyjnego oraz orzecznictwa Sądu Najwyższego i sądów powszechnych, a w konsekwencji podstawę wymiaru składek za zainteresowanych ograniczał do wysokości przeciętnego wynagrodzenia w gospodarce. Natomiast jeżeli rzeczywisty przychód był w danym miesiącu niższy niż kwota przeciętnego wynagrodzenia (liczona za każdy dzień pobytu za granicą w danym miesiącu), biegły przyjmował jako podstawę tą kwotę rzeczywistą.

Przeprowadzony dowód potwierdził co do zasady prawidłowość wyliczeń składek należnych od płatnika za poszczególnych zainteresowanych, za wyjątkiem B. P. (1), I. L., W. P. i R. L..

W ich przypadku z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy zlecenia prawidłowe podstawy wymiaru składki wynoszą:

- B. P. (1) za luty 2013 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,63 zł (decyzja ZUS – 3713,00 zł), na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,69 zł (decyzja ZUS – 3294,91 zł),

- W. P. za luty 2013 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,69 zł (decyzja ZUS – 3713,00 zł), na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,75 zł (decyzja ZUS – 3294,91 zł),

- I. L. za styczeń 2013 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 300,76 zł (decyzja ZUS – 359,31 zł ), na ubezpieczenie zdrowotne – 266,90 zł (decyzja ZUS – 318,85 zł),

- R. L. za lipiec 2011 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 2060 zł (decyzja ZUS – 2604,57 zł), na ubezpieczenie zdrowotne – 1828,04 zł (decyzja ZUS – 2311,29 zł); za luty 2013 na ubezpieczenie emerytalno-rentowe i wypadkowe – 3569,69 zł (decyzja ZUS – 3713,00 zł ), na ubezpieczenie zdrowotne – 3167,75 zł (decyzja ZUS – 3294,91 zł).

Apelację od wyroku wniósł płatnik składek. Zaskarżając rozstrzygnięcie w całości, zarzucił:

l. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

a) § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że kwota przeciętnego wynagrodzenia, o której mowa we wskazanym przepisie, jest progiem od jakiego podstawa wymiaru składek nie może być niższa, jeżeli rzeczywisty przychód pracownika jest od tej kwoty niższy, podczas gdy jest to próg mającym zastosowanie wyłącznie w sytuacji, gdy faktycznie wypłacone wynagrodzenie jest wyższe niż przeciętne, a zastosowanie odliczeń przewidzianych przepisem spowodowałoby obniżenie podstawy wymiaru składek poniżej tego progu oraz gdy wskazany przepis wobec wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 28.10.2015r., SK9/14 stracił domniemanie zgodności z Konstytucją i jego stosowanie przy rozstrzyganiu spraw jest wyłączone;

b) § 15 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 18 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz art. 18 ust. 1, 3 oraz art. 20 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez jego niezastosowanie dla ustalenia wysokości składek zainteresowanych;

c) art. 68 ust. 1 i art. 83 ust. 1 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez uznanie za dopuszczalne wydanie decyzji "stwierdzającej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe" jako decyzji ustalającej wymiar składek, w sytuacji, gdy przepis art. 83 ust. 1 pkt 3 przewiduje wyłącznie "ustalenie wymiaru składek", a przepis art. 68 ust. 1 wskazuje, iż do zakresu działania Zakładu należy wymierzanie i pobieranie składek;

d) art. 16 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez naruszenie zasad finansowania składek, przez przyjęcie że składki powinny być opłacone w oparciu o zupełnie „abstrakcyjną" kwotę nie mającą żadnego związku z faktycznym wynagrodzeniem pracownika;

e) art. 77[5]§1 kp poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy zainteresowani przebywali w podróży służbowej;

2. naruszenie przepisów proceduralnych tj.:

a) art. 233 par. 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenie stanu faktycznego oraz dokonanie dowolnej,

a nie swobodnej, oceny dowodów i przyjęcie, że:

-zainteresowani świadczyli pracę na zasadzie oddelegowania, gdy w rzeczywistości zainteresowani byli w podróży służbowej;

-wynagrodzenie było mniejsze niż wartość diet, podczas gdy nie dotyczy to każdego stanu faktycznego. Zleceniobiorcy w zależności od chęci i możliwości przebywali na terenie Niemiec różną ilość czasu; w niektórych wypadkach, przy dłuższym pobycie mogło się zdarzyć, ze suma diet była wyższa niż wynagrodzenia, jednak nie było to normą;

-wynagrodzenie było nieadekwatne do trudów pracy nad seniorami czy też odległości od domu, podczas gdy osoby podejmujące się tych prac traktowały je jako dodatkowe źródło dochodu, mając renty, emerytury czy też otrzymując inne świadczenia,

-praca zleceniobiorców była świadczona tylko na terenie Niemiec, podczas gdy wnioskodawca oferował wykonywanie zlecenia zarówno na terenie Polski, jak i Niemiec oraz, iż zarówno zainteresowani, jak i inni pracownicy/zleceniobiorcy wnioskodawcy świadczyli także prace na terenie Polski;

b) art. 233 par 1 w zw. z art. 227 k.p.c. - gdyż sąd nie odniósł się do zeznań świadka M. B. (2), który prowadził rachunkowość (...), podczas gdy jego zeznania jako jasne i spójne powinny stanowić ważny element uzasadnienia;

c) art. 227 k.p.c, art. 258 k.p.c w związku z art. 162 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie wniosku dowodowego pełnomocnika wnioskodawcy, który 23 marca 2016r. wniósł o zobowiązanie organu do przedłożenia protokołów z przesłuchań świadków dokonanych w czasie postępowania kontrolnego i przeprowadzenia dowodu ze znajdujących się w aktach organu zeznań świadków, m.in.: M. G., Ł. C., H. S., E. B. na okoliczność podróży służbowych pracowników wnioskodawcy, w tym zainteresowanych oraz dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków B. P. (2), K. A., E. K., M. B. (2) na okoliczność podróży służbowych pracowników wnioskodawcy, w tym zainteresowanych - a które to dowody miały wykazać, iż zainteresowani byli w podróży służbowej;

d) art. 328 § 2 k.p.c. przez nieustalenie stanu faktycznego istotnego dla rozstrzygnięcia sprawy i mającego wpływ na jej wynik tj. czy zainteresowani zostali skierowani do pracy za granicą na podstawie polecenia wyjazdu służbowego czy oddelegowania; brak ustosunkowania się sądu do powodu rzekomej niemożliwości wyjazdu służbowego (co kwestionował organ rentowy) i stanowiło podstawę wydania zaskarżonych decyzji - wskutek czego uzasadnienie nie zawiera danych pozwalających na kontrolę zaskarżonego orzeczenia i uniemożliwia dokonanie oceny jego prawidłowości;

e) art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów poprzez pominięcie zapisów zawartych w umowach zlecenia i zapisanej woli stron co do wynagradzania i zwrotu wydatków związanych z wyjazdem zleceniobiorcy;

3. nierozpoznania istoty sprawy - art. 386 § 4 k.p.c.

Wskazując na powyższe zarzuty apelujący wniósł o zmianę wyroku w całości i uwzględnienie odwołań w całości oraz o zasądzenie na swoją rzecz od organu rentowego kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm prawem przepisanych. Ewentualnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania;

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie na swoją rzecz od płatnika zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd apelacyjny rozważył sprawę i uznał, że apelacja jest niezasadna.

W ocenie sądu apelacyjnego wyrok sądu pierwszej instancji jest prawidłowy. W szczególności sąd okręgowy prawidłowo uznał, że zainteresowani nie odbywali w ramach spornych umów podróży służbowych. Nie można przy tym podzielić argumentacji apelującego w przedmiocie niedokonania ustaleń, a w konsekwencji nie rozpoznania istoty sprawy. Wydając zaskarżony wyrok, sąd wyjaśnił, bowiem wszystkie istotne okoliczności sprawy, przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe oraz dokonał prawidłowych ustaleń w granicach zasad logiki formalnej i doświadczenia życiowego, zgodnie ze swobodną oceną dowodów w myśl art. 233 § 1 k.p.c., a następnie dokonał trafnej subsumpcji i wydał trafny, odpowiadający prawu wyrok. Sąd pierwszej instancji, wbrew twierdzeniom apelacji odniósł się również do zeznań świadka M. B. (2).

Należy podkreślić, że przedmiot sporu w sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia, czy zainteresowani wykonując pracę na terenie Niemiec pracowali w ramach podróży służbowej, czy jako pracownicy delegowani. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego, nie sposób jednak wyprowadzić wniosku zgodnego z twierdzeniami apelacji, gdyż w przekonaniu sądu apelacyjnego zainteresowani byli delegowani do pracy w Niemczech. Jak słusznie zauważył sąd okręgowy, podróż służbowa w przebiegu obowiązków ma charakter incydentalny co oznacza, że jest wydarzeniem nietypowym, okazjonalnym. Jednocześnie nie jest podróżą służbową wykonywanie zadań w różnych miejscowościach, gdy przedmiotem zobowiązania jest stałe wykonywanie pracy (zadań) w tych miejscowościach. Już sam bowiem przepis z art. 77 ⁵ k.p. wskazuje na pracownika wykonującego „zadanie służbowe”, co oznacza, że ustawodawca ogranicza podróż służbową do konkretnego zadania, a nie stałego wykonywania pracy poza miejscem pracy. W niniejszej sprawie zainteresowani większość pracy wykonywali na terenie Niemiec, zaś diety stanowiły istotną składową wypłacanego wynagrodzenia. W takiej sytuacji nie można było przyjąć, że zainteresowani pracowali zagranicą w ramach podróży służbowej, ponieważ w rzeczywistości byli oddelegowani do pracy w Niemczech. W ocenie sądu apelacyjnego diety i inne świadczenia przysługujące z tytułu podróży służbowej płatnik traktował instrumentalnie, dla ukrycia wynagrodzeń za pracę, w celu zmniejszenia obciążeń składkowych. Bez znaczenia dla tej oceny pozostawały twierdzenia płatnika, że większość pracy była realizowana w kraju, brak na tę okoliczność dowodów, szczególnie w odniesieniu do zainteresowanych. Również wyniki kontroli ZUS wskazują na stałość wykonywania pracy w Niemczech, co przemawia za prawidłowością rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji. Dodatkowo sąd apelacyjny zaznacza, że treść umów wyraźnie wskazywała, jako miejsce świadczenia pracy był „kraj, jak i zagranica”. Oczywiście nie wynika z powyższego uregulowania umownego, że miejscem świadczenia pracy były Niemcy, ale jednocześnie nie wskazuje również na Polskę. Pozostały materiał dowodowy, w szczególności zeznania M. B. (2) oraz zainteresowanych i płatnika, a także charakter działalności płatnika nie pozostawia wątpliwości, że umowy formułowano w taki sposób by pozostawić płatnikowi możliwość delegowania pracowników w zależności od potrzeb i chęci zainteresowanych do pracy w Niemczech.

W kontekście powyższego należy więc stwierdzić, że wypłacane zleceniobiorcom diety oraz zwrot kosztów stanowiły w istocie ich przychód. Jak słusznie wskazywał sąd okręgowy zgodnie z art. 18 ust. 1 i 2 oraz art. 20 ust. 1 w związku z art. 4 pkt 9 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne pracowników stanowi przychód w rozumieniu przepisów ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia w ramach stosunku pracy, z wyłączeniem wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy wskutek choroby lub odosobnienia w związku z chorobą zakaźną oraz zasiłków z ubezpieczeń społecznych. Przy tym, art. 18 ust. 3 ustawy systemowej stanowi, że podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców, ustala się zgodnie z art. 18 ust. 1, jeżeli w umowie agencyjnej lub umowie zlecenia albo w innej umowie o świadczenie usług, do której, zgodnie z kodeksem cywilnym, stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, określono odpłatność za jej wykonywanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej, akordowej albo prowizyjnie. Dodatkowo zgodnie z art. 66 ust. 1 punkt 1 lit. a ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, obowiązkowemu ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają osoby, wykonujące pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, dotyczące zlecenia lub osobami z nimi współpracującymi.

Odnosząc się do zastosowania § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, sąd apelacyjny wskazuje, że Trybunał Konstytucyjny w wyroku SK 9/14 odroczył termin utraty mocy obowiązującej § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia MPiPS w zaskarżonym zakresie o dwanaście miesięcy od dnia ogłoszenia wyroku, dając czas prawodawcy na dostosowanie systemu prawnego do wymagań konstytucyjnych, co też zostało uczynione. Przy czym również powołany przez sąd okręgowy biegły, wyliczając podstawę wymiaru składek zainteresowanych uwzględnił wytyczne Trybunału. Należy podkreślić, że w sprawie podstawę wymiaru składek zainteresowanych płatnik wyliczał jako sumę pobranego wynagrodzenia oraz miesięcznych kosztów poniesionych w związku z zakwaterowaniem. Jako że ustalono, iż zainteresowani nie przebywali w podróży służbowej, to do przychodu należało również zaliczyć wypłacane diety. Zgodnie z § 2 ust. 1 pkt 16 rozporządzenia, podstawy wymiaru składek nie stanowi część wynagrodzenia pracowników, których przychód jest wyższy niż przeciętne wynagrodzenie, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy, zatrudnionych za granicą u polskich pracodawców, z wyłączeniem osób wymienionych w art. 18 ust. 12 ustawy - w wysokości równowartości diety przysługującej z tytułu podróży służbowych poza granicami kraju, za każdy dzień pobytu, określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, z tym zastrzeżeniem, że tak ustalony miesięczny przychód tych osób stanowiący podstawę wymiaru składek nie może być niższy od kwoty przeciętnego wynagrodzenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy. Zatem jeżeli zainteresowany osiągnął przychód wyższy niż przeciętne wynagrodzenie, wówczas jedynie można od podstawy wymiaru składek odliczyć równowartość diet, przy czym podstawa wymiaru składek nie może wówczas być niższa od kwoty przeciętnego wynagrodzenia. W przeciwnym wypadku (w razie nieosiągnięcia przychodu wyższego niż przeciętne wynagrodzenie) należy brać pod uwagę rzeczywistą, wypłaconą zainteresowanemu kwotę. Biegły prawidłowo zatem dokonał wyliczeń, przy czym na ich podstawie sąd okręgowy dokonał zmiany części z decyzji (dot. B. P. (1), W. P., I. L., R. L.), co sąd apelacyjny w całości zaaprobował.

Uwzględniając powyższe, zdaniem sądu apelacyjnego sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił podstawy wymiaru składek na poziomie kwot faktycznego przychodu zleceniobiorców w tych miesiącach, w których był on niższy od wynagrodzenia przeciętnego, bez podwyższania do poziomu przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia, przy czym w pozostałych miesiącach podstawa wymiaru składek wyniosła przeciętne prognozowane wynagrodzenie.

Mając na uwadze powyższe, sąd apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. O kosztach sąd orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c., przy zastosowaniu zasady wyrażonej w art. 98 k.p.c., a także art. 102 k.p.c., mając na względzie, że decyzje ZUS dotyczyły wielu zainteresowanych, przy takim samym stanie faktycznym.

SSO del. Małgorzata Czerwińska SSA Anna Polak SSA Jolanta Hawryszko