Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 lutego 2017 r.

Sąd Okręgowy___________________ w Gliwicach Wydział IX

Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Ośrodek Zamiejscowy w Rybniku

w składzie:

przy udziale ./.

po rozpoznaniu w dniu 16 lutego 2017 r. w Rybniku

sprawy z odwołania F. K. ( F. K. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o zwrot nienależnie pobranej renty

na skutek odwołania F. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

z dnia 24 listopada 2016 r. nr (...)

1.zmienia częściowo zaskarżoną decyzję, w ten sposób, że stwierdza, iż ubezpieczony F. K. nie jest zobowiązany do zapłaty ustawowych odsetek za okres od dnia 17 listopada 2015r. do dnia 24 listopada 2016r.,

2.oddala odwołanie w pozostałym zakresie.

Sędzia

Sygn. akt IXU 2629/16

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24.11.2016r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R. na podstawie art.138 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art.84 ust.1, 9 i 11 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych zobowiązał F. K. ( (...)) do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od dnia 01.11.2015r. do dnia 31.12.2015r. w kwocie 2.013,58 zł oraz odsetek za okres od dnia 17.11.2015r. do dnia 24.11.2016r., to jest do dnia wydania decyzji, w kwocie 140,51 zł.

Ubezpieczony w odwołaniu od decyzji, sprecyzowanym następnie w piśmie z dnia 28.01.2017r. (k.11 akt sądowych), domagał się jej zmiany przez zwolnienie go z obowiązku zapłaty wyżej wymienionych świadczeń. Ubezpieczony przyznał, że od dnia 9.11.2015r.prowadzi działalność gospodarczą opodatkowaną na zasadzie ryczałtu. Dodał, że poinformował ZUS, że jego przychodem z tego tytułu w 2015r. było 60% przeciętnego wynagrodzenia, które stanowiło podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne nie przekraczające kwoty 2.375, 40 zł za listopad i grudzień 2015r. Zdaniem ubezpieczonego jego dochód za sporny okres był mniejszy od kwoty zwrotu ustalonej w zaskarżonej decyzji, a także że jako emeryt może „dorobić” w niewielkim zakresie bez obowiązku zwrotu świadczenia.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko zajęte w zaskarżonej decyzji. Organ rentowy dodał, iż ubezpieczony niesłusznie pobrał emeryturę w zbiegu z rentą wypadkową, bowiem w tym okresie prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą i z tego tytułu osiągał przychód.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Ubezpieczony F. K. urodzony w dniu (...) jest od dnia 19.06.1980r. uprawniony do renty z tytułu niezdolności do pracy powstałej w związku z wypadkiem przy pracy. Od dnia 2.03.2006r. ubezpieczony nabył prawo do emerytury, którą pobiera w zbiegu z rentą wypadkową.

Pismem z dnia 6.12.2002r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego o treści przepisów obowiązujących od dnia 1.01.2003r., tj. że nie wypłaca się tzw. półtorakrotnego świadczenia, gdy osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu. Pismo to zostało doręczone przesyłką poleconą w dniu 18.12.2002r. na adres ubezpieczonego, jednakże w toku procesu ubezpieczony zaprzeczył, aby podpis na potwierdzeniu odbioru tego pisma był jego podpisem.

W dniu 3.11.2016r. do organu rentowego wpłynęło pismo ubezpieczonego, w którym ubezpieczony oświadczył, że osiąga przychód z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej, którą prowadzi od dnia 9.11.2015r.

W kolejnych decyzjach emerytalno – rentowych począwszy od decyzji z dnia 14.06.2006r., mocą której przyznana została ubezpieczonemu emerytura, w pouczeniach znajdujących się na odwrocie tychże decyzji zawarta była informacja o zasadach zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, a także, iż w razie zbiegu u jednej osoby prawa do dwóch lub więcej świadczeń emerytalno- rentowych w sytuacji, gdy renta przysługuje z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy, wypłaca się dwa świadczenia, chyba że rencista osiąga przychód wskazany w części VI pouczeń – bez względu na jego wysokość ( pkt IV i V pouczeń przy decyzji z dnia 14.06.2006r.). Zaś pkt VI pouczeń decyzji z dnia 14.06.2006r. stwierdza, że prawo do emerytury lub renty ulega zawieszeniu albo świadczenia te ulegają zmniejszeniu w razie osiągnięcia przychodu m.in. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności.

Takie pouczenie znajduje się również w kolejnych decyzjach o waloryzacji emerytury np.w decyzji z dnia 4.03.2008r., z dnia 3.03.2009r. itd. Takie pouczenie znajduje się również w decyzji z dnia 4.03.2016r., na którą powołuje się ubezpieczony w piśmie z dnia 28.01.2017r. (vide pkt IV i V ppkt 3 decyzji z dnia 4.03.2016r. – k.14-15 akt sądowych).

W dniu 24.11.2016r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję, omówioną na wstępie.

Powyższe Sąd ustalił na podstawie akt organu rentowego jako okoliczności w większości bezsporne, bo jednoznacznie wynikające z tych dowodów i nie kwestionowane przez strony. Jedynie Sąd podzielił stanowisko ubezpieczonego w zakresie w jakim twierdził, że podpis na potwierdzeniu odbioru pisma organu rentowego z dnia 6.12.2002r. nie jest jego podpisem. Analiza akt sprawy i akt organu rentowego, a w szczególności analiza podpisów sporządzanych przez ubezpieczonego pozwala na przyjęcie, że faktycznie podpis z k.150 akt rentowych nie jest podpisem ubezpieczonego. Nie miało to jednak większego znaczenia w sprawie mając na uwadze pozostałe dowody zebrane w toku postępowania dowodowego.

Sąd zważył, co następuje.

Odwołanie ubezpieczonego F. K. zasługuje na częściowe uwzględnienie.

Zgodnie z art.26 ust.1 i 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U.z 2015r., poz.1242) zwanej dalej ustawą, osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:

1) przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo

2) emeryturę powiększoną o połowę renty.

Przepisu ust. 1 nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód powodujący zawieszenie prawa do świadczeń lub zmniejszenie ich wysokości określony w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, niezależnie od wysokości tego przychodu (art.26 ust.3 ustawy).

Z kolei zgodnie z art. 84 ust. 1, 9 i 11 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016r., poz. 963) osoba, która pobrała

nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się: 1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania; 2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Przepisy ust.1 stosuje się także do świadczeń pieniężnych innych niż z ubezpieczeń społecznych , wypłacanych przez Zakład na mocy odrębnych przepisów.

Z kolei zgodnie z art. 138 ust.1 i ust.2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tj. Dz.U. z 2016r., poz.887 ) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się: świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Z ukształtowanego na tle stosowania tego przepisu orzecznictwa sądowego jednoznacznie wynika, że warunkiem uznania świadczenia za nienależne, co skutkuje możliwością domagania się jego zwrotu przez organ rentowy, jest jasne i zrozumiałe pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje ustanie, zawieszenie prawa do świadczenia bądź wstrzymanie jego wypłaty ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 05.03.2014r. sygn. III AUa 1319/13 ).

Również ukształtowane jest orzecznictwo dotyczące stosowania art.26 ust.3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Prawo do pobierania emerytury w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową jest wyłączone w przypadku osiągania przez uprawnionego przychodu, z którym łączy się obowiązek ubezpieczenia społecznego - niezależnie od jego wysokości - także wtedy, gdy emeryt (mężczyzna) osiągnął wiek 65 lat (art. 26 ust. 3 wymienionej wyżej ustawy w zw. z art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych)- por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 23.04.2013r. sygn. III AUa 504/12 i wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 25.02.2014r. sygn. III AUa 1349/13.

Okolicznością bezsporną w sprawie było, iż organ rentowy wypłacił ubezpieczonemu w okresie od listopada do grudnia 2015r.rentę wypadkową w zbiegu z emeryturą mimo, że w tym czasie ubezpieczony uzyskiwał przychód z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Zatem za te okresy, zważywszy na treść cytowanego wcześniej art.26 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, świadczenie mu nie przysługiwało.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, iż ubezpieczony został prawidłowo pouczony o zasadach pobierania tzw. półtorakrotnego świadczenia wynikających z art.26 ustawy. Pouczenie takie znajdowało się bowiem na odwrocie kierowanych do niego kolejnych decyzji ustalających wysokość świadczenia. Pouczenie to było wyraźne, jednoznaczne, konkretne, czytelne, zrozumiałe. Co więcej obejmowało również informacje dotyczące zasad zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

Skoro ubezpieczony był prawidłowo pouczony o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę, a mimo tego świadczenie to pobrał, w pełni uzasadniona jest teza, że świadczenie za okres od dnia 01.11.2015r. do dnia 31.12.2015r. było przez niego pobrane nienależnie w rozumieniu art.138 ust.2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zaznaczyć należy, iż bez znaczenia pozostaje okoliczność, iż ubezpieczony zakwestionował podpis na potwierdzeniu odbioru pisma organu rentowego z dnia 6.12.2002r. zawierającego pouczenie o nowej ustawie z dnia 30 października 2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, skoro w kolejnych decyzjach emerytalno – rentowych znajdowało się prawidłowe pouczenie w zakresie art.26 ust.3 ustawy.

W konsekwencji takiego przyjęcia Sąd stwierdził, iż ubezpieczony jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od dnia 01.11.2015r. do dnia 31.12.2015r. Jednocześnie Sąd uznał, iż brak jest podstaw do żądania przez organ rentowy odsetek ustawowych od nienależnie pobranych świadczeń za okresy wskazane w decyzji zaskarżonej, liczone do daty wydania tejże decyzji.

Zgodnie z cytowanym wcześniej art. 84 ust.1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest zobowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego.

Stosownie do art.359§1 k.c. odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Z kolei zgodnie z art.481§1 k.c., jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia. Jeżeli termin świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania ( art.455 k.c. ).

W orzecznictwie sądowym ugruntowane jest stanowisko, iż świadczenia uznane za nienależne podlegają zwrotowi dopiero wtedy, gdy organ rentowy wyda i doręczy zobowiązanemu do zwrotu tego świadczenia stosowną decyzję administracyjną, a zatem odsetki od takich świadczeń nie powinny być naliczane za okres sprzed doręczenia decyzji. Świadomość bowiem pobierania nienależnej renty, czy emerytury jest jedną z przesłanek wydania decyzji statuującej obowiązek ich zwrotu, ale brak jest podstaw do twierdzenia, że wyznacza ona również moment, od którego ubezpieczony ma obowiązek zapłaty odsetek.

Oznacza to, iż w przypadku żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, obowiązek zwrotu pobranego świadczenia staje się wymagalny przez skuteczne doręczenie decyzji dotyczącej tego przedmiotu. Z tą chwilą następuje wymagalność roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego ( art.481§1 k.c. ) – to zaś uaktywnia się dopiero z chwilą wezwania do zapłaty. W przypadku nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego wezwaniem do zapłaty jest doręczenie decyzji organu rentowego stwierdzającej obowiązek zwrotu. Żądanie wyprzedzające to wydarzenie należy uznać za błędne ( por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 13.05.2015r. sygn. III AUa 1370/14 LEX nr 1782008, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 09.09.2015r. sygn. III AUa 33/15 LEX nr 1814789).

W konsekwencji powyższego Sąd, kierując się uregulowaniami prawnymi powołanymi na wstępie rozważań, z mocy art.477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w pkt 1 wyroku zmienił częściowo zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdził, że ubezpieczony nie jest zobowiązany do zapłaty ustawowych odsetek za okres od dnia 17.11.2015r. do dnia 24.11.2016r. W pkt 2 wyroku z mocy art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie w pozostałym zakresie jako niezasadne.

SSR ( del. ) Renata Stańczak