Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 2 czerwca 2015 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi
- Ś. w Ł. XI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie V. W. działającej przez przedstawicielkę ustawową A. W. od orzeczenia Wojewódzkiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie (...) w Ł. z dnia 14 stycznia 2015 roku, mocą którego uchylono zaskarżone orzeczenie Miejskiego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. nr (...) z dnia 4 listopada 2014 roku w części dotyczącej ustaleń zawartych w punkcie 9
i orzeczono, że wnioskodawczyni nie spełnia przesłanek określonych w art. 8 ust. 3 a ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym, a w pozostałym zakresie utrzymano je w mocy.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

V. W. urodziła się w dniu (...).

Miejski Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. orzeczeniem z dnia 4 listopada 2014 roku zaliczył małoletnią wnioskodawczynię do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, wg kodu 06-E/10-N (choroba neurologiczna) zgodnie z rozporządzeniem Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 roku w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności na okres do dnia 1 października 2016 roku. W orzeczeniu tym uznano, że zalecenia o konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji nie dotyczą małoletniej wnioskodawczyni (punkt 8 orzeczenia).

Wojewódzki Zespół do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w Województwie (...) w Ł. po rozpoznaniu odwołania od ww. orzeczenia, orzeczeniem z dnia 14 stycznia 2015 roku uchylił zaskarżoną decyzję, uznając że wnioskodawczyni nie spełnia przesłanek określonych w art. 8 ust. 3 a ustawy z dnia 20 czerwca 1997 roku Prawo o ruchu drogowym. W pozostałym zakresie zaskarżone orzeczenie zostało utrzymane w mocy.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny sprawy Sąd Rejonowy uznał, że odwołanie wnioskodawczyni nie zasługuje na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu Rejonowego z uwagi na ukończenie przez wnioskodawczynię 16 roku życia, nie miał do niej zastosowania art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.
o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, dotyczący konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Sąd Rejonowy wskazał, powołując się na przepisy Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności, że ustawodawca wyraźnie rozróżnia z punktu widzenia orzekania o niepełnosprawności dwie grupy osób: do 16 roku życia oraz te, które ukończyły 16 roku życia. Sąd Rejonowy podniósł, że zgodnie z definicją zawartą w § 3 Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności „dzieckiem” jest osoba, która nie ukończyła 16 roku życia.

Z powyższym rozstrzygnięciem Sądu Rejonowego nie zgodziła się działająca
w imieniu wnioskodawczyni przedstawicielka ustawowa - A. W., zaskarżając je
w całości. Skarżąca uznała orzeczenie za krzywdzące, podnosząc, że choć córka ukończyła 16 rok życia, to nadal jest objęta obowiązkiem szkolnym i ze względu na liczne problemy zdrowotne (dysleksja, (...), afazja ruchowa, padaczka), bez współudziału na co dzień opiekuna w procesie edukacji, nie będzie mogła ukończyć szkoły. Zdaniem skarżącej art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ma wobec tego zastosowanie do wnioskodawczyni.

Sąd Okręgowy w Łodzi wyrokiem z dnia 22 października 2015 roku wydanym
w sprawie o sygn. akt VII Ua 97/15 oddalił powyższą apelację wnioskodawczyni. Sąd II instancji podzielił w całości ustalenia faktyczne i rozważania prawne poczynione przez Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku.

W wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej wniesionej przez wnioskodawczynię Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 8 lutego 2017 roku (sygn. akt I UK 73/16) uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Sąd Najwyższy uznał, ze skarga kasacyjna jest usprawiedliwiona. Wskazał, że przedmiotem sporu jest interpretacja art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy o niepełnosprawności i w zakresie tak prawidłowo zidentyfikowanej podstawy nie ma potrzeby wyjaśniania kontrowersji „definicyjnych” wokół pojęcia „dziecka”, o którym mowa w powołanym przepisie. Przepisu tego nie korygowały przepisy Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 roku. SN powołał § 30 pkt 2 tego aktu wykonawczego, który stanowi, że standardy kwalifikowania do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zawierają kryteria określające naruszenie sprawności organizmu, powodujące, częściową pomoc w pełnieniu ról społecznych, co oznacza wystąpienie co najmniej jednej z okoliczności, o której mowa w § 29 ust. 1 pkt 3, czyli między innymi, konieczności współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji osoby niepełnosprawnej. SN podkreślił, że to z ustawy wynika obowiązek pozytywnego bądź negatywnego orzeczenia wskazań o konieczności takiego stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka albo o braku takiej konieczności. Orzeczenie takie powinno być wydane zarówno w przypadku zaliczenia dzieci, które nie ukończyły 16 roku życia do osób niepełnosprawnych ze względu na konieczność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie osobie w danym wieku (art. 4a ust. 1 ustawy o niepełnosprawności) jak i w przypadku ustalenia jednego z trzech stopni niepełnosprawności orzekanego wobec osoby powyżej 16 lat życia, które stanowi podstawę do przyznania ulg i uprawnień adekwatnych do ustalonego stopnia niepełnosprawności (art. 3 tej ustawy).

Zgodnie ze stanowiskiem SN powołana ustawa reguluje zarówno status prawny osób niepełnosprawnych kwalifikujących się do jednego z trzech stopni niepełnosprawności albo jako całkowicie lub częściowo niezdolnymi do pracy na podstawie odrębnych przepisów (art. 1 pkt 1 i 2 ustawy), jak i osób z potwierdzoną niepełnosprawnością przed ukończeniem 16 roku życia (art. 1 pkt 3). Z tego względu żadna z wymienionych kategorii osób niepełnosprawnych nie może być pominięta ani ograniczona w korzystaniu z ulg i uprawnień przysługujących niepełnosprawnym, co z istoty rzeczy wyklucza pozaustawową i niekonstytucyjną dyskryminację osób niepełnosprawnych ze względu na ich wiek. Konsekwencją tego stanowiska jest przekonanie, że wskazanie (orzeczenie) konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji musi być zawarte zarówno w przypadku ustalenia niepełnosprawności orzekanej do 16 roku życia, jak i w razie ustalenia stopnia niepełnosprawności orzekanego wobec osób niepełnosprawnych powyżej tej granicy wieku. W ocenie SN potwierdza to wyraźnie i jednoznacznie art. 6b ust. 3 pkt 8 tej ustawy, który stanowi wprost, że poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, w każdym tego typu orzeczeniu powinno być zawarte, między innymi, wskazanie dotyczące konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Oznacza to zawsze obowiązek merytorycznego (pozytywnego lub negatywnego) orzeczenia o spornym wskazaniu, które poddaje się weryfikacji sądowej jako sprawa, w której wniesiono odwołanie od orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności (art. 476 § 3 w związku z art. 4778 § 2 pkt 4 k.p.c.).

SN wskazał, że w spornym zakresie nie miały znaczenia przepisy rozporządzeń wykonawczych, które nie mogą uchylać ani modyfikować niebudzącej wątpliwości redakcyjnej, literalnej oraz interpretacyjnej regulacji ustawowej, z której wynika, że nie tylko orzeczenie o niepełnosprawności ustalanej wobec osoby do ukończenia 16 lat życia, ale także orzeczenie o ustaleniu stopnia niepełnosprawności po ukończeniu tego wieku powinno zawierać, między innymi, pozytywne lub negatywne wskazanie o konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Zdaniem SN pojęcia „dziecko” nie może zawężać ani ograniczać określony w przepisach wykonawczych wiek (do ukończenia przez niepełnosprawne dziecko 16 roku życia) także dlatego, że dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską (art. 92 k.r.o.), albo opiekę sprawuje nad nim opiekun, którego ustanawia się dla małoletniego do ukończenia lat osiemnastu (art. 145 § 1 k.r.o. w związku z art. 10 k.c.). Regulacje te korespondują z obowiązkiem alimentacyjnym wobec dzieci oraz powszechnym obowiązkiem szkolnym do ukończenia 18 lat (art. 15 ust. 1 ustawy o systemie oświaty).

SN miał na uwadze, że wnioskodawczyni w toku postępowania osiągnęła pełnoletniość. Wskazał jednak, że w przypadku nadal uczącej się osoby niepełnosprawnej istotne jest, że status rodzica jako opiekuna dalej edukującego się dziecka nie zawsze kończy się z chwilą osiągnięcia przez nie pełnoletniości. Jeżeli dziecko nadal uczy się oraz wymaga stałego współdziałania rodzica na co dzień w procesie dalszej edukacji, to tego typu konieczna opieka rodzicielska trwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletniości. W razie kontynuowania nauki w szkole lub na studiach wyższych rodzicielska i „gwarancyjno-ubezpieczeniowa” konieczność opieki ze strony rodziców trwa bowiem aż do ukończenia przez niepełnosprawne dziecko edukacji, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo do zakończenia studiów, jeżeli dziecko osiągnęło ten wiek będąc na ostatnim roku studiów (por. art. 68 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach). Co najmniej w takim wymiarze czasowym rodziców osoby niepełnosprawnej może obarczać także obowiązek alimentacyjny (art. 133 k.r.o.).

Podsumowując, SN wskazał, że nie tylko orzeczenie o niepełnosprawności ustalanej wobec osoby do ukończenia 16 lat życia, ale także orzeczenie o ustaleniu stopnia niepełnosprawności osobie niepełnosprawnej po ukończeniu 16 roku życia - powinno zawierać pozytywne bądź negatywne wskazanie o konieczności stałego współudziału na co dzień „opiekuna dziecka” w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, o którym mowa w art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy o niepełnosprawności. Przepis ten obejmuje bowiem nie tylko okres podlegania powszechnemu obowiązkowi szkolnemu do ukończenia 18 lat życia, ale także dalszy okres „edukacyjnej” opieki w okresie kontynuowania przez niepełnosprawne dziecko nauki w szkole lub na studiach wyższych aż do ukończenia edukacji, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo do zakończenia studiów, jeżeli dziecko osiągnęło ten wiek będąc na ostatnim roku studiów.

Taki sposób interpretacji art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.
o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, prowadzi w ocenie SN do uznania, że zaskarżone skargą kasacyjną orzeczenie było przedwcześnie wydane w niedostatecznie ustalonym stanie faktycznym. Stąd przy ponownym rozpoznaniu sprawy należy dokonać wszechstronnej merytorycznej weryfikacji zaskarżonego orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności, z powołaniem dowodu
z opinii biegłych o specjalnościach adekwatnych do schorzeń osoby z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności (co najmniej biegłego neurologa i psychologa) w celu zweryfikowania wpływu i związku umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na sporne wskazanie - konieczności stałego współudziału na co dzień matki niepełnosprawnego dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji. Kontestowane w skardze kasacyjnej przepisy aktów wykonawczych nie wykluczały bowiem potrzeby merytorycznej weryfikacji spornego wskazania o potencjalnej konieczności stałego współudziału na co dzień matki w procesie edukacji niepełnosprawnej wnioskodawczyni w rozumieniu art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy o niepełnosprawności. Z tego względu SN orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 398 ¹⁵ k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Łodzi zważył,
co następuje.

Apelacja podlega uwzględnieniu.

W ocenie Sądu Okręgowego apelująca zasadnie podnosi, że Sąd Rejonowy nie wziął pod uwagę okoliczności faktycznych, mających wpływ na rozstrzygnięcie sprawy i nie przeprowadził postępowania dowodowego, poprzestając jedynie na niewłaściwej interpretacji art. 6b ust. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej, społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ( t. j. Dz.U. 2016 poz. 2046 ze zm.), prowadzącej do nieuprawnionego wniosku, że przepis ten nie ma zastosowania do wnioskodawczyni z tej tylko przyczyny, że ukończyła już 16 rok życia.

Zgodnie z powołanym przepisem w orzeczeniu powiatowego zespołu, poza ustaleniem niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności, powinny być zawarte wskazania dotyczące
w szczególności m. in. konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Jak słusznie wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 lutego 2017 roku ( sygn. akt
I UK 73/16) nieuprawnionym w niniejszej sprawie było odwoływanie się do przepisów rozporządzeń wykonawczych, przy zastosowaniu wykładni, która uchyla i modyfikuje niebudzącą wątpliwości redakcyjnych, literalnych oraz interpretacyjnych regulację ustawową, z której wynika, że orzeczenie o niepełnosprawności powinno zawierać pozytywne lub negatywne wskazania co do konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, niezależnie od tego czy orzeczenie to dotyczy osoby do ukończenia 16 roku życia czy też po jego ukończeniu.

Sąd Okręgowy podziela stanowisko SN, że użyte w komentowanym przepisie pojęcie „dziecko” nie może zostać zawężone do osób poniżej 16 roku życia, ponieważ zgodnie
z art. 92 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dziecko pozostaje aż do pełnoletniości pod władzą rodzicielską (art. 92 k.r.o.), co wiąże się z obowiązkiem alimentacyjnym wobec dzieci a także z powszechnym obowiązkiem szkolnym do ukończenia 18 roku życia (art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty - t.j. Dz.U. 2016 poz. 1943 ze zm.). Pamiętać należy przy tym, że obowiązki te mogą trwać nawet dłużej, jeśli po osiągnięciu pełnoletniości dziecko kontynuuje naukę - tak jak wnioskodawczyni. W przypadku osób niepełnosprawnych, uczące się dziecko może nadal wymagać stałego współdziałania rodzica na co dzień w procesie dalszej edukacji. W tej sytuacji opieka rodzicielska nie kończy się wraz z ukończeniem 18 roku życia, co znajduje swój wyraz w przepisach ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( tekst jednolity
Dz. U. z 2016 roku, poz. 887 ze zm. - art. 68 ust. 1 pkt 2 i ust. 1 ), a także Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, regulujących obowiązki alimentacyjne rodziców względem dziecka po ukończeniu przez nie 18 roku życia ( art. 133 k.r.o. ).

Sąd I instancji, uznając, że wiek odwołującej jest wystarczającą przesłanką do orzeczenia w przedmiocie wskazania - konieczności stałego współudziału na co dzień matki niepełnosprawnego dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji - ograniczył postępowanie dowodowe nie weryfikując merytorycznie zaskarżonego orzeczenia wojewódzkiego zespołu do spraw orzekania o niepełnosprawności. Sąd Rejonowy powinien był przeprowadzić dowód z opinii biegłych odpowiednich specjalności, tak aby ustalić, czy stwierdzony stopień niepełnosprawności wnioskodawczyni i stan jej zdrowia wymagają konieczność stałego współudziału na co dzień opiekuna w procesie jej leczenia, rehabilitacji i edukacji.

W tych okolicznościach uznać należało, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy był bardzo skąpy i wybiórczy, zaś poczynione ustalenia i wnioski zostały sformułowane przedwcześnie. Nie ustalono i nie rozważono w istocie, czy roszczenia skarżącej są zasadne.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Okręgowy w Łodzi uznał, że zakres uchybień Sądu Rejonowego, który ograniczył w sposób nieuprawniony postępowanie dowodowe jest na tyle poważny, że uniemożliwia Sądowi II instancji merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy we własnym zakresie w trybie art. 382 k.p.c. Uzupełnienie postępowania przez Sąd Okręgowy przekraczałoby bowiem ramy postępowania apelacyjnego, ponieważ wydanie wyroku co do istoty sprawy wymagałoby przeprowadzenia przez ten Sąd całego postępowania dowodowego. W tych warunkach oznaczałoby to pozbawienie stron prawa do rozpoznania ich sprawy przez dwie instancje sądowe. Z tych względów Sąd Okręgowy, na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi X Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, pozostawiając temu sadowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu za II instancję i w postępowaniu kasacyjnym

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy powinien mieć na uwadze wskazane powyżej uchybienia procesowe. Koniecznym będzie dopuszczenie dowodu z opinii co najmniej dwóch biegłych o specjalnościach adekwatnych do schorzeń na jakie uskarża się wnioskodawczyni ( neurologa i psychologa) w celu zweryfikowania wpływu i związku umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na sporne wskazanie- konieczności stałego współudziału na co dzień matki niepełnosprawnego dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji, edukacji.

Dopiero zebranie całego materiału dowodowego umożliwi jego wszechstronną ocenę oraz poczynienie właściwych ustaleń faktycznych w sprawie, a co za tym idzie ocenę zasadności roszczenia wnioskodawczyni.

Sąd Rejonowy, orzekając ponownie winien doprowadzić do wyjaśnienia wszystkich sprzeczności w sprawie oraz dokonać wszechstronnej analizy i oceny materiału dowodowego ( zachowując zasadę swobodnej sędziowskiej oceny tych dowodów), a także wskazać na podstawy swojego rozstrzygnięcia. Tylko bowiem takie uzasadnienie wyroku będzie mogło stanowić podstawę do przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy kontroli zasadności i prawidłowości rozstrzygnięcia sądu i instancji.

Z powyższych względów orzeczono jak w sentencji.