Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 czerwca 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Sławomir Bagiński (spr.)

Sędziowie: SA Marek Szymanowski

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie 24 maja 2017 r. w B.

sprawy z odwołania H. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z 16 sierpnia 2016 r. sygn. akt III U 291/16

oddala apelację.

SSA Marek Szymanowski SSA Sławomir Bagiński SSA Alicja Sołowińska

Sygn. akt III AUa 1052/16

UZASADNIENIE

Decyzją z 3.03.2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w B., powołując się na przepisy ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ze zm.) umorzył postępowanie w sprawie H. K. (1) o emeryturę. Wskazał, iż zgodnie z art. 116 ust 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2015r. poz.748 ze zm.) wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. W razie wycofania wniosku postępowanie w sprawie świadczeń podlega umorzeniu. H. K. (1) 15.02.2016 r. złożyła podanie, którym cofnęła wniosek o emeryturę zgłoszony w dniu 26.10.2015 r.

W toku postępowania w sprawie III U 49/16 z odwołania H. K. (1) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. z 9.12.2015 r., na rozprawie 10.03.2016 r. wnioskodawczyni złożyła do protokołu odwołanie od decyzji z 3.03.2016r. w przedmiocie umorzenia postępowania. Odwołanie zostało przekazane do organu rentowego.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie
i zasądzenie od wnioskodawczyni zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Podtrzymał stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji i wskazał, iż ani ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ani Kodeks postępowania administracyjnego nie zawierają przepisów regulujących kwestie dopuszczalności odwołania oświadczenia o cofnięciu wniosku o emeryturę. Doktryna prawa administracyjnego wskazuje wyłącznie na dopuszczalność cofnięcia środka odwoławczego, podania lub innej czynności procesowej, a nie oświadczenia o charakterze materialnym. Ponadto przepisy kodeksu postępowania cywilnego, mające zastosowanie w postępowaniu wywołanym wniesieniem odwołania od decyzji organu rentowego, przewidują wyłącznie dopuszczalność cofnięcia powództwa, odwołania apelacji, a więc czynności procesowych.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem 16.08.2016 r. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził brak podstaw do umorzenia postępowania; a także zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz H. K. (1) 360 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Okręgowy ustalił, że H. K. (1) (ur. (...)) 26.10.2015 r. złożyła wniosek o emeryturę z powszechnego systemu ubezpieczeń. Wskazała w nim, że posiada prawo do emerytury rolniczej.

Z wyjaśnień odwołującej wynikało, iż przed złożeniem wniosku wielokrotnie była w placówce ZUS w A., w celu zasięgnięcia informacji na temat zasadności jej wniosku o emeryturę, czy może go złożyć i czy takie świadczenie zostanie jej przyznane. Z podobnymi pytaniami zwracała się również do pracowników KRUS i w obu instytucjach uzyskała zapewnienie, że prawo do emerytury jej przysługuje.

Decyzją z 9.12.2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. przyznał odwołującej prawo do emerytury od 1.10.2015 r. Jednocześnie organ rentowy wstrzymał wypłatę świadczenia do momentu nadesłania przez nią oświadczenia, które ze świadczeń ma być jej wypłacane – z ubezpieczenia powszechnego czy rolniczego.

H. K. (1) złożyła odwołanie od powyższej decyzji, wskazując, iż jej zdaniem przysługuje jej prawo do wypłaty obu świadczeń emerytalnych (sygn. akt III U 49/16).

W dniu 20.01.2016 r. organ rentowy wydał kolejną decyzję, tym razem ustalająca wysokość świadczenia poprzez uwzględnienie zwiększenia rolnego i uchylającą decyzję z 9.12.2015 r.

W dniu 15.02.2016r. odwołująca złożyła w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek, w którym wskazała, iż wycofuje wniosek o emeryturę złożony w dniu 26.10.2015 r. i prosi o zwrot dołączonej do niego dokumentacji, ponieważ chce ją przedłożyć w KRUS-ie.

Natomiast w sprawie III U 49/16 w dniu 4.03.2016 r. (data wpływu do sądu) pełnomocnik odwołującej w jej imieniu złożyła oświadczenie o cofnięciu oświadczenia o wycofaniu wniosku o emeryturę, wskazując, iż było ono przedwczesne i spowodowane błędnym pouczeniem, iż jest ono dla niej korzystne. Swoje oświadczenie podtrzymała na rozprawie 10.03.2016 r. Postanowieniem z 10.03.2016 r. Sąd Okręgowy w Suwałkach umorzył postępowanie w sprawie III U 49/16, natomiast odwołanie od decyzji z 3.03.2016 r. przekazał do rozpoznania organowi rentowemu.

Organ rentowy złożył zażalenie na postanowienie o przekazaniu odwołania wnioskodawczyni od decyzji z 3.03.2016 r. Postanowieniem z 15.04.2016 r. zażalenie to zostało odrzucone przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku na mocy art. 373 k.p.c. zw. z art. 397 §2 k.p.c.. Zaskarżone postanowienie nie kończyło bowiem postępowania w sprawie i nie zostało wymienione w art. 394 §1 k.p.c. jako zaskarżalne zażaleniem, ani też w żadnym innym przepisie szczególnym dotyczącym postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Sąd Okręgowy wskazał, że wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. W razie wycofania wniosku postępowanie w sprawie świadczeń podlega umorzeniu (art. 116 ust 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, t.j. Dz. U. z 2015r. poz.748 ze zm.). Powołał się też na treść w myśl art. 469 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego w zakres dopuszczalności czynności dyspozytywnych w tego rodzaju postępowaniach szczególnych może się różnić. Niektóre bowiem ze wskazanych czynności odnoszą się tylko do postępowania w sprawach pracowniczych, gdyż np. art. 477 ¹² k.p.c. nie dopuszcza zawarcia ugody w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, a niektóre należy interpretować rozszerzająco, gdyż cofnięcie pozwu odnieść należy do odwołania od decyzji organu rentowego. Natomiast roszczenie, które pracownik wyraża pozwem złożonym do Sądu, w przypadku ubezpieczonego wyraża się składanym do organu rentowego wnioskiem o przyznanie i wypłatę świadczenia.

Sąd Okręgowy stwierdził, że oświadczenie odwołującej o wycofaniu wniosku o emeryturę zgłoszonego 26.10.2015 r. zdecydowało błędne przyjęcie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, iż nie jest ona uprawniona do wypłaty emerytury z powszechnego systemu ubezpieczeń, z uwagi na posiadanie przez nią prawa do emerytury rolniczej. Organ rentowy wyszedł z założenia, iż wypłacie podlegało tylko jedno, wybrane przez nią świadczenie emerytalne. Takie założenie było nieprawidłowe i w efekcie doprowadziło do podjęcia przez odwołującą działań skutkujących wycofaniem wniosku o emeryturę z powszechnego systemu ubezpieczeń. Sekwencja zdarzeń, treść odwołania H. K. (1) złożonego od decyzji z 9.12.2015 r. (sygn. akt III U 49/16) oraz jej wyjaśnienia złożone w sprawie niniejszej wskazują, iż pozostawała ona w przekonaniu, iż jest uprawniona do wypłaty obu emerytur tj. z ZUS i KRUS. Niedostateczna i być może błędna informacja, jaką uzyskała w biurze obsługi interesantów ZUS w efekcie doprowadziła do wycofania wniosku o emeryturę. Zdaniem Sądu Okręgowego, zrzeczenie się przez odwołującą prawa do emerytury w powszechnym systemie ubezpieczeń, gdyż tak należy traktować jej wniosek o wycofaniu wniosku o emeryturę, w tych okolicznościach spowodowało naruszenie słusznego interesu odwołującej. Samo wycofanie wniosku o emeryturę nastąpiło już wtoku postępowania sądowego, ponieważ postępowanie przed organem rentowym w sprawie jej wniosku o emeryturę zostało nieprawomocnie zakończone. Nie ulega natomiast wątpliwości, iż organ rentowy obiema decyzjami: z 09.12.2015 r. i z 20.01.2016 r. wyraził swoje stanowisko, co do zasadności jej wniosku i procedowanie zakończył wydaniem decyzji, która następnie została zaskarżona przez odwołującą.

Sąd Okręgowy wyraził przekonanie, że należało skontrolować oświadczenia odwołującej o wycofaniu wniosku o emeryturę, przy uwzględnieniu prawa materialnego regulującego meritum sporu w sprawie (por. postanowienie Sądu najwyższego z 18.04.2007 r. sygn. I UK 325/06; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 15.03.2016 r. sygn. III AUa 1038/15; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 21.05.2015 r. sygn. III AUa 483/13). Nie ulega bowiem wątpliwości, iż odwołująca spełniała warunki nie tylko do uzyskania prawa do emerytury w powszechnym systemie ubezpieczeń – czego najlepszym przykładem są decyzje ZUS z: 9.12.2015 r. i 20.01.2016 r., ale również spieniła warunki do wypłaty tego świadczenia, przy jednoczesnej wypłacie emerytury rolniczej, o czym stanowi art. 33 ust. 2a ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (t.j. Dz.U. z 2015r. poz. 704 ze zm.). Potwierdzenia tego stanu prawnego odwołująca musiała szukać w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które pismem z 6.04.2016 r. potwierdziło powyższe (k. 9-10). W tych okolicznościach cofnięcie przez odwołującą wniosku o emeryturę należało uznać za naruszające jej słuszny interes i niedopuszczalne w myśl art. 469 k.p.c. (por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 04.09.2012r. sygn. I UK 141/12) .

Apelację od tego wyroku złożył organ rentowy. Wyrok zaskarżył w całości i zarzucił mu:

1. Mające wpływ na wynik niniejszego postępowania naruszenie art. 486 §4 k.p.c. poprzez nierozpoznanie istoty sprawy. W niniejszej sprawie istota sporu nie sprowadzała się do tego, czy odwołująca się skutecznie cofnęła wniosek o emeryturę i czy było to dopuszczalne, czy też nie, a przynajmniej nie wyłącznie do tej kwestii. Kwestią podstawową w tej sprawie było rozstrzygnięcie czy oświadczenie z 3.03.2016 r. pełnomocnika H. K. (1) będącego radcą prawnym było odwołaniem wcześniejszego oświadczenia ubezpieczonej z 15.02.2016 r. o wycofaniu wniosku o emeryturę w rozumieniu przepisu art. 60 i 61 k.c., czy też złożonym w jej imieniu oświadczeniem o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia złożonego pod wpływem istotnego błędu co do treści dokonywanej czynności prawnej, o którym mowa w art. 84 k.c. A w konsekwencji ustalenie czy dopuszczalne było odwołanie przez odwołującą się (w której imieniu oświadczenie złożył profesjonalny pełnomocnik) wcześniejszego oświadczenia w przedmiocie cofnięcia wniosku o emeryturę i czy to odwołanie było skuteczne w świetle przepisu art. 61 §1 zd. 2 k.c. z uwagi na to, że oświadczenie H. K. (1) o wycofaniu wniosku o emeryturę wpłynęło do organu rentowego przed oświadczeniem z 3.03.201 6r., które wpłynęło do sądu 04.03.2016 r., a którego odpis doręczył pełnomocnikowi organu rentowego sąd po złożeniu wniosku przez pełnomocnika organu rentowego. Sąd I instancji nie odniósł się do tej kwestii w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd I instancji nie wskazał też, że oświadczenie pełnomocnika odwołującej się z 3.03.2016 r. (data wpływu do sądu 4.03.2016 r.) uznał za oświadczenie w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia w przedmiocie wycofania wniosku o emeryturę złożone pod wpływem błędu. Sąd Okręgowy w Suwałkach wskazał jedynie, że „w przypadku oświadczenia odwołującej o wycofaniu wniosku o emeryturę zgłoszonego w 26.10.2015 r. zdecydowało błędne przyjęcie przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, iż nie jest ona uprawniona do wypłaty emerytury z powszechnego systemu ubezpieczeń, z uwagi na posiadanie przez nią prawa do emerytury rolniczej.” Przeciwko takiemu zakwalifikowaniu oświadczenia z 3.03.2016 r. przemawia fakt, iż profesjonalny pełnomocnik będący radcą prawnym jako adresata tego oświadczenia wskazał Sąd Okręgowy w Suwałkach, w którym złożył to oświadczenie, a nie organ rentowy, do którego takie oświadczenie powinno być adresowane i złożone zgodnie z przepisem art. 88 §1 k.c. organowi rentowemu.

2.  Mające wpływ na wynik niniejszego postępowania naruszenie art. 328 §2 k.p.c. poprzez brak w uzasadnieniu wyjaśnienia podstawy faktycznej i prawnej uznania oświadczenia profesjonalnego pełnomocnika odwołującej się z 3.03.2016 r. (data wpływu do Sądu 4.03.2016 r.) mimo tego, że oświadczenie to było zaadresowane i złożone do Sądu zamiast do organu rentowego wbrew przepisowi art. 84 k.c. i 88 k.c., a także dowodów, na jakich oparł się sąd I instancji uznając, iż oświadczenie H. K. (1) z 25.02.2016 r. zostało złożone pod wpływem istotnego błędu co do treści dokonywanej czynności prawnej lub błędu wywołanego przez drugą stronę czynności prawnej. Powyższe braki uniemożliwiają ustalenie toku rozumowania sądu oraz skontrolowanie jego prawidłowości.

3.  Mające wpływ na wynik niniejszego postępowania naruszenie art. 224 §1 k.p.c. w zw. z art. 212 §1 zd. 2 k.p.c., art. 227 k.p.c.., art. 3 k.p.c., art. 217 §3 k.p.c. poprzez zamknięcie rozprawy i wydanie wyroku mimo tego, że okoliczności sporne nie zostały dostatecznie wyjaśnione i nie przeprowadzono żadnego postępowania dowodowego w niniejszej sprawie. Sąd w niniejszej sprawie ograniczył się do dopuszczenia dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego i zadania kilku pytań w ramach wysłuchania informacyjnego odwołującej się. Profesjonalny pełnomocnik odwołującej się nie sprecyzował mimo takiego wniosku pełnomocnika organu rentowego czy oświadczenie z 3.03.2016 r. stanowić miało odwołanie oświadczenia o wycofaniu wniosku o emeryturę, czy też oświadczenie w przedmiocie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu. W tej sytuacji nie można uznać, za wyjaśnionych okoliczności mających znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

4.  Mające wpływ na wynik niniejszego postępowania naruszenie przez sąd I instancji art. 248 §1 k.p.c. w zw. z art. 212 §1 zd. 2 k.p.c., art. 227 k.p.c. , art. 217 §1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 258 k.p.c. i art. 228 k.p.c. i art. 233 §1 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego pełnomocnika organu rentowego o zwrócenie się przez Sąd do (...) Oddział w B. Wieloosobowego S. (...) O. o informację o pracownikach ZUS logujących się w okresie od 26.10.2015 r. do 25.02.2016 r. na koncie ubezpieczonej H. K. (2) i przesądzenie z góry, iż osoby te przesłuchane w charakterze świadków nie będą pamiętały sprawy Pani K., udzielonych jej pouczeń oraz nie przyznają się do wadliwego jej pouczenia. Oddalając ten wniosek Sąd I instancji uniemożliwił pozwanemu obronę przed zarzutami strony przeciwnej, mimo tego, że okoliczność ta była sporna między stronami. Uniemożliwił ustalenie osób, które kontaktowały się z ramienia ZUS z odwołującą się i miały ją rzekomo źle pouczyć. Na podstawie samych tylko twierdzeń ubezpieczonych, którzy nie zawsze rozumieją treść kierowanych do nich pouczeń, nie zawsze zadają pytania o okoliczności mające znaczenie dla ich sprawy, nie można wywodzić, jak to uczynił sąd I instancji, iż na zasadzie notorium powszechnego należy przyjąć, że organ rentowy źle poucza strony, a jego pracownicy nigdy nie przyznają się do błędów, nigdy nie zmieniają zaskarżonych decyzji i z pewnością nie będą pamiętali okoliczności zdarzenia, zaś strona, która często nie rozumie przepisów prawnych, przedstawia rozmowę z pracownikiem urzędu czy organu w taki sposób, w jaki przebiegała i w taki sposób, w jaki była pouczana.

5.  Mające wpływ na wynik niniejszej sprawy naruszenie art. 469 k.p.c. w zw. z art. 116 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędną interpretację w/w przepisów i ich niewłaściwe zastosowanie. Błędna wykładnia w/w przepisów polega na:

a)  błędnym uznaniu, iż w razie wycofania przez ubezpieczonego wniosku o emeryturę złożonego w organie rentowym sąd jest uprawniony do oceny takiego oświadczenia jako niedopuszczalnego na podstawie art. 469 k.p.c. mimo tego, że oświadczenie to nie jest kierowane do sądu. Art. 469 k.p.c. daje podstawę sądowi do uznania za niedopuszczalne cofnięcia pozwu, sprzeciwu lub środka zaskarżenia, zrzeczenia się roszczenia. W niniejszej sprawie nie mamy do czynienia z żadną z tych czynności.

b)  błędnym uznaniu, iż cofnięcie wniosku o emeryturę stanowi zrzeczenie się roszczenia o emeryturę. Zgodnie z obowiązującą w postępowaniu przed organem rentowym w bardzo ograniczonym zakresie zasadą powagi rzeczy osądzonej oraz stosownie do przepisu art. 114 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może złożyć ponowny wniosek w każdym czasie, co uczyniła 25.04.2016 r., zwłaszcza, że uzyskała stanowisko Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które ma uzasadniać jej roszczenie. Wycofanie wniosku o emeryturę, wobec faktu, iż decyzja organu rentowego ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny, nie skutkuje zrzeczeniem się czy utratą tego prawa, czy roszczenia o potwierdzenie istnienia tego prawa, a ma znaczenie jedynie dla wypłaty świadczenia. Czym innym jest natomiast zrzeczenie się roszczenia (rezygnacja z prawa), a czym innym realizacja tego prawa, czyli wypłata kolejnych rat świadczenia.

c)  niewłaściwe zastosowanie art. 469 k.p.c. w zw. z art. 116 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych polegało na niezasadnej zmianie zaskarżonej decyzji i stwierdzenie braku podstaw do umorzenia postępowania. Skoro strona złożyła skuteczne i ważne oświadczenie woli o cofnięciu wniosku o emeryturę, zachodziły przesłanki do umorzenia postępowania na podstawie w/w przepisu. Mając na uwadze, iż to przepis art. 116 ust. 2 ustawy w/w ustawy emerytalnej stanowi podstawę do umorzenia postępowania, a cofnięcie wniosku o świadczenie do momentu uprawomocnienia się zaskarżonej decyzji, to organ jest uprawniony do wydania decyzji w tym przedmiocie, a nie Sąd.

6.  Naruszenie art. 116 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez jego błędną wykładnie i nieprawidłowe zastosowanie. Błędna wykładnia polegała na uznaniu, iż wycofanie wniosku o emeryturę jest równoznaczne ze zrzeczeniem się roszczenia o to świadczenie. Zgodnie z obowiązującą w postępowaniu przed organem rentowym w bardzo ograniczonym zakresie zasadą powagi rzeczy osądzonej oraz stosownie do przepisu art. 114 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może złożyć ponowny wniosek w każdym czasie, co uczyniła w dniu 25.04.2016r., zwłaszcza, że uzyskała stanowisko Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które ma uzasadniać jej roszczenie. Wycofanie wniosku o emeryturę, wobec faktu, iż decyzja organu rentowego ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny, nie skutkuje zrzeczeniem się czy utratą tego prawa, czy roszczenia o potwierdzenie istnienia tego prawa, a ma znaczenie jedynie dla wypłaty świadczenia. Czym innym jest natomiast zrzeczenie się roszczenia (rezygnacja z prawa), a czym innym realizacja tego prawa, czyli wypłata kolejnych rat świadczenia.

7.  Naruszenie art. 60 k.c. w zw. z art. 61 §1 zd. 2 k.c. w zw. z art. 116 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez niezasadne niezastosowanie w/w przepisów skutkujące zmianą zaskarżonej decyzji. Treść oświadczenia profesjonalnego pełnomocnika odwołującej się z 3.03.2016 r. („W związku z powyższym Pani H. K. (1) cofa swoje oświadczenie o wycofaniu wniosku o emeryturę...”) przemawia za uznaniem, iż było to oświadczenie w przedmiocie odwołania wcześniejszego oświadczenia woli w przedmiocie wycofania wniosku o emeryturę. Odwołanie to było bezskuteczne z uwagi na to, że dotarło do adresata później niż oświadczenie w przedmiocie wycofania wniosku o emeryturę. Dlatego też odwołanie powinno być oddalone.

8.  Naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 84 k.c. i art. 88 §1 k.c. w zw. z art. 116 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych poprzez niewłaściwą wykładnię i zastosowanie w/w przepisów polegającą na tym, że:

a)  odwołującej się nie spoczywa ciężar udowodnienia faktu, iż złożyła oświadczenie woli w przedmiocie wycofania wniosku o emeryturę pod wpływem istotnego błędu co do treści czynności prawnej, a błąd ten został wywołany przez organ rentowy lub jego pracowników, tego, że organ rentowy wiedział o jej błędzie lub mógł się z łatwością dowiedzieć, a także ciężar wykazania, iż uchyliła się od skutków prawnych tego oświadczenia woli;

b)  wąd I instancji uznał, iż odwołująca się wykazała fakt złożenia oświadczenia woli w przedmiocie wycofania wniosku o emeryturę pod wpływem błędu wywołanego przez organ rentowy lub jego pracownika, tego, że organ rentowy wiedział ojej błędzie lub mógł się z łatwością dowiedzieć, a także, iż uchyliła się od skutków prawnych tego oświadczenia woli;

c)  wskutek powyższych uchybień Sąd I instancji nieprawidłowo zastosował w/w przepisu mimo tego, iż w niniejszej sprawie nie mieliśmy do czynienia z błędem co do treści czynności prawnej (odwołująca się wiedziała, jakiej czynności dokonuje, tj. że wycofuje wniosek o emeryturę i jakie są jego konsekwencje). W okolicznościach niniejszej sprawy można byłoby co najwyżej rozważać błąd co do pobudki (motywów) podjęcia decyzji o wycofaniu wniosku o emeryturę przez odwołującą się, ale od takiego błędu nie można się uchylić, a poza tym okoliczność ta nie została udowodniona. W orzecznictwie i doktrynie kwestionowana jest dopuszczalność złożenia oświadczenia woli przez pełnomocnika osoby, która złożyła wadliwe oświadczenie woli i akcentuje się konieczność złożenia takiego oświadczenia osobiście przez stronę.

9. Jego oparcie na błędnych ustaleniach faktycznych, iż cofnięcie przez odwołującą się wniosku o emeryturę w trybie art. 116 ust. 2 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2015r. poz. 748 ze zm.) było niedopuszczalne jako zrzeczenie się roszczenia, a także że wycofując wniosek o emeryturę odwołująca się działała pod wpływem istotnego błędu co do treści dokonywanej czynności prawnej wywołanego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych oraz fakt skutecznego uchylenia się od złożonego pod wpływem błędu oświadczenia woli. Cofając wniosek o emeryturę odwołująca się nie zrzekła się roszczenia o emeryturę, gdyż zgodnie z obowiązującą w postępowaniu przed organem rentowym w bardzo ograniczonym zakresie zasadą powagi rzeczy osądzonej oraz stosownie do przepisu art. 114 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może złożyć ponowny wniosek w każdym czasie, co uczyniła 25.04.2016 r., zwłaszcza, że uzyskała stanowisko Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi, które ma uzasadniać jej roszczenie. Wycofanie wniosku o emeryturę, wobec faktu, iż decyzja organu rentowego ma charakter deklaratoryjny, a nie konstytutywny, nie skutkuje zrzeczeniem się czy utratą tego prawa, czy roszczenia o potwierdzenie istnienia tego prawa, a ma znaczenie jedynie dla wypłaty świadczenia. Czym innym jest natomiast zrzeczenie się roszczenia (rezygnacja z prawa), a czym innym realizacja tego prawa, czyli wypłata kolejnych rat świadczenia.

W związku z powyższym organ rentowy wniósł o:

1.  Skontrolowanie na podstawie art. 380 k.p.c. prawidłowości oddalenia przez sąd I instancji wniosków dowodowych w postaci zażądania przez sąd informacji z (...) Oddział w B. wieloosobowego stanowiska bezpieczeństwa informacji O. o informację o pracownikach ZUS logujących się w okresie od 26.10.2015r. do 25.02.2016 r. na koncie ubezpieczonej oraz dopuszczenie dowodu z przesłuchania tych osób na okoliczność przebiegu rozmów z odwołującą się i udzielanych jej pouczeń.

2.  Dopuszczenie na podstawie art. 381 k.p.c. dowodu w postaci:

a)  zwrócenia się przez sąd o udzielenie informacji z (...) Oddział w B. wieloosobowego stanowiska bezpieczeństwa informacji O. o pracownikach ZUS logujących się w okresie od 26.10.2015 r. do 25.02.2016 r. na koncie ubezpieczonej,

b)  po uzyskaniu w/w informacji dopuszczenie dowodu z przesłuchania tych osób

na okoliczność przebiegu rozmów z odwołującą się i udzielanych jej pouczeń, rzekomego wprowadzenia odwołującej się w błąd, świadomości pracowników ZUS o pozostawaniu przez odwołującą się w błędzie oraz możności zorientowania się pracowników ZUS co do błędu odwołującej się,

d)  zwrócenie się do P. Terenowej KRUS w S. i w A. z wnioskiem o udzielenie informacji o osobach zatrudnionych przy obsłudze interesantów w tych placówkach w okresie od X 2015 r;. do II 2016 r., a także osobach, które zajmowały się wnioskiem odwołującej się o emeryturę,

e)  po uzyskaniu informacji z KRUS wnoszę o dopuszczenie dowodu z przesłuchania w charakterze świadków pracowników KRUS, którzy obsługiwali odwołującą się lub prowadzili jej sprawy w okresie od X 2015 r. do II 2016 r.

na okoliczność treści wniosków i pytań odwołującej się, liczby jej wizyt, udzielonych Odwołującej się pouczeń i odpowiedzi na pytania.

f)  dopuszczenie dowodu z przesłuchania się odwołującej

na okoliczność rodzaju czynności, jaką miało stanowić w jej intencji oświadczanie jej pełnomocnika z 3.03.2016 r., a także liczby i dat wizyt w KRUS P. Terenowej w S. lub A., treści odbytych rozmów, stawianych pytań i uzyskanych pouczeń oraz błędu, na który się powoływała.

Skarżący organ rentowy wskazał, że część tych wniosków dowodowych została zgłoszona w postępowaniu przed sądem I instancji. Konieczność powołania pozostałych powstała w związku z zapoznaniem się z uzasadnieniem skarżonego wyroku.

Organ rentowy wniósł też przedstawienie Sądowi Najwyższemu szeregu zagadnień prawnych.

W konkluzji organ rentowy wniósł o:

- o uchylenie zaskarżonego wyroku oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Suwałkach z obowiązkiem rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I i II instancji, ewentualnie

- zmianę zaskarżonego wyroku oraz zasądzenie od Odwołującej się na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem I i II instancji według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Okoliczności faktyczne przedstawione przez Sąd Okręgowy, w części uzasadnienia wyróżnionej w tym celu, były niesporne.

Sporne pozostawały okoliczności odnoszące się do sfery motywacyjnej cofnięcia wniosku o emeryturę, w tym czy organ rentowy prawidłowo pouczał ubezpieczoną co przysługujących jej uprawnień. Nie ma potrzeby dokonania bardziej szczegółowych ustaleń w tym względzie z uwagi na pogląd prawny prezentowany przez Sąd Apelacyjny, o tym w późniejszych rozważaniach.

Celem uściślenia: Zakład Ubezpieczeń Społecznych w zaskarżonej decyzji z 9.12.2015 r., podobnie jak w kolejnej decyzji z 20.01.2016 r., dotyczącej przyznania emerytury, pouczył ubezpieczoną, że przyznana emerytura ulega wstrzymaniu do momentu złożenia oświadczenia, które ze świadczeń ma być wypłacane, ponieważ pobiera świadczenie z KRUS (k. 34 v. i 38v. tom 1. akt ZUS). Dnia 4.03.2016 r. w sprawie III U 49/16 Sądu Okręgowego w Suwałkach pełnomocnik H. K. (1) złożyła pismo (skierowane do sądu), w którym stwierdziła, że wycofanie wniosku o emeryturę było przedwczesne i spowodowane błędnym założeniem, że jest dla niej korzystne. Pełnomocnik stwierdził jednocześnie, ze H. K. (1) cofa oświadczenie o wycofaniu wniosku o emeryturę (k. 9 akt sprawy III U 49/16 SO w Suwałkach). Pismo to wpłynęło do organu rentowego 16.03.2016 r. (k. 53 i 54 akt ZUS tom 1.).

Rozważania poniższe odnosić się będą do zarzutów apelacji z pominięciem systematyzacji przyjętej w apelacji.

W niniejszej sprawie rozstrzygnąć należało kilka kwestii:

1)  dopuszczalność zaskarżenia decyzji o umorzeniu postępowania.

2)  skuteczność cofnięcia wniosku o emeryturę w toku postępowania sądowego i jego skutki dla tego postępowania.

3)  dopuszczalność odwołania oświadczenia o cofnięciu wniosku o emeryturę

Ad. 1. Dopuszczalne jest zaskarżenie do sądu decyzji o umorzeniu postępowania w terminie i według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego. Wynika to z art. 83 ust. 2 ustawy systemowej. Pośrednio potwierdza to uchwała Sądu Najwyższego z 9 marca 2006 r. II UZP 1/06: Od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o zawieszeniu postępowania wydanej w sprawie o rentę z tytułu niezdolności do pracy służy odwołanie do właściwego sądu okręgowego - sądu ubezpieczeń społecznych (art. 82 i 83 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych - Dz. U. Nr 137, poz. 887 ze zm. oraz art. 477 ⁸ k.p.c.). Sąd Najwyższy wskazał m.in., że odwołanie do sądu ubezpieczeń społecznych służy nie tylko od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wymienionych przykładowo w art. 83 ust. 1 u.s.u.s., ale i od innych decyzji wydawanych przez ten organ, a wyjątek stanowią decyzje enumeratywnie wymienione w art. 83 ust. 4 u.s.u.s. "Decyzja organu rentowego w przedmiocie zawieszenia postępowania na mocy art. 82 u.s.u.s. "zamyka" drogę do wydania decyzji merytorycznej i w związku z tym podlega kontroli sądowej jako decyzja wydana w sprawie z zakresu ubezpieczeń społecznych". Także decyzja o umorzeniu postępowania zamyka drogę do wydania decyzji merytorycznej.

Ad. 2. W toku postępowania przez sądem, wywołanego odwołaniem się od decyzji emerytalnej, przed organem rentowym można cofnąć wniosek o emeryturę, a Zakład Ubezpieczeń Społecznych może umorzyć postępowanie na skutek takiego cofnięcia wniosku. „Wniosek o emeryturę lub rentę może być wycofany, jednakże nie później niż do dnia uprawomocnienia się decyzji. W razie wycofania wniosku postępowanie w sprawie świadczeń podlega umorzeniu” (art. 116 ust. 2 ustawy emerytalnej). Przepis powyższy nie określa organu, do którego miałoby być skierowane cofnięcie wniosku, w sytuacji kiedy wydano decyzje ,od której wniesiono odwołanie. Umieszczenie wspomnianej regulacji w ustawie emerytalnej wskazuje, że cofnięcie wniosku powinno być skierowane do organu rentowego. Wspomnieć wypada, że treść § 29 ust. 1 i 2 poprzednio obowiązującego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz.U.1983.10.49 ze zm.), wspierała takie stanowisko.

Nie jest jasne czy samo umorzenie powoduje uchylenie decyzji, czy też potrzebne jest wyraźne uchylenie poprzez stwierdzenie np. - „uchyla decyzję i umarza postępowanie”.

Cofnięcie wniosku o emeryturę lub rentę ma zniweczyć to postępowanie, tak jakby wniosku nie było. Skoro tak to umorzenie na skutek cofnięcia wniosku o emeryturę powinno jednocześnie zawierać stwierdzenie o uchyleniu decyzji (o ile tak decyzja została już wydana). Wynika to z zasady instrumentalnego nakazu jeśli uznaje się za obowiązującą normę N1 nakazującą jej adresatom spowodować stan rzeczy S (osiągnąć cel C), to należy uznać za obowiązującą normę N2, która nakazuje adresatowi normy N1 uczynić wszystko, co jest przyczynowo konieczne dla zrealizowania stanu rzeczy S (osiągnięcia celu C). Z drugiej strony uznawać można, że skoro w art. 116 ust. 2 ustawy emerytalnej nie mówi się o uchyleniu decyzji, to oznacza, że samo umorzenie zawiera w sobie uchylenie decyzji. Obydwa rozwiązania są uzasadnione regułą instrumentalnego nakazu z tym, że w wypadku wyraźnego uchylenia wskazuje się na potrzebę podjęcia określonego działania (oznajmienia), a w drugim - na konieczność swoistej interpretacji skutków (treści) decyzji o umorzeniu na skutek cofnięcia wniosku.

Skoro skutek jest taki sam, to przyjąć należy, że organ rentowy, dla jasności powinien wskazać wyraźnie, że uchyla decyzję.

W okolicznościach niniejszej sprawy decyzji umarzającej postępowanie (ze skutkiem uchylenia decyzji) nie można uznać, za uwzględniającą żądanie. Wniesienia odwołania w sprawie III U 49/16 Sądu Okręgowego w Suwałkach , zmierzało do zmiany decyzji przyznającej emeryturę, gdyż w przekonaniu strony wniosek nie został w pełni uwzględniony Wniosek emerytalny i odwołanie w sprawie III U 49/16 nie zmierzało do niewydania decyzji emerytalnej. Z tego względu nie miał zastosowania art. 477 ¹³ § 1 k.p.c.

Sąd Najwyższy w jednym z orzeczeń stwierdził, że: w sytuacji gdy w toku postępowania zainicjowanego wniesieniem przez stronę odwołania, organ rentowy uchyli zaskarżoną decyzję, zachodzi podstawa do umorzenia postępowania sądowego w oparciu o art. 477 ¹³ k.p.c., wobec braku przedmiotu odwołania - brak decyzji organu rentowego (post. SN 2012.03.13 II UK 314/11 LEX nr 1215150,). Postanowienie to wydane było jednak w odmiennym stanie faktycznym - decyzja dotycząca objęcia ubezpieczeniem została uchylona, co doprowadziło to stanu zgodnego z odwołaniem, czyli braku objęcia ubezpieczeniem. Natomiast w niniejszej sprawie nie można uznać że decyzja umarzająca postepowanie uwzględnia żądanie zawarte w odwołaniu. Zatem podstawą umorzenia postępowania w na skutek cofnięcia wniosku o emeryturę może być art. 355 § 1 k.p.c. Z tym, że cofnięcie takie staje się skuteczne po uprawomocnieniu się decyzji o umorzeniu postępowania przed organem rentowym. Dopiero wówczas postepowanie sądowe staje się bezprzedmiotowe.

Ad 3. Wracając do głównego wątku rozważań czy możliwe jest „cofnięcie cofnięcia”. Na gruncie postepowania cywilnego wypowiedziano następujący pogląd:

„Odwołanie oświadczenia procesowego o cofnięciu pozwu należy uznać za bezwarunkowo dopuszczalne dopóty, dopóki oświadczenie to nie osiągnie skutku procesowego. Oświadczenie o cofnięciu pozwu wywołuje skutek procesowy dopiero z momentem uprawomocnienia się postanowienia o umorzeniu postępowania bądź po upływie terminu wniesienia skargi kasacyjnej. (…) Jeśli cofnięcie oświadczenia o cofnięciu pozwu następuje w zażaleniu na postanowienie o umorzeniu postępowania, sąd II instancji (bądź na podstawie art. 395 § 2 sąd I instancji) powinien uchylić zaskarżone postanowienie. Sąd II instancji, oprócz kontroli prawidłowości postępowania przed sądem I instancji, powinien mieć również na uwadze, na podstawie odpowiednio stosowanego art. 316, stan rzeczy istniejący w chwili rozpoznania zażalenia.” (Małgorzata Manowska. Komentarz do art. 203 Kodeksu postępowania cywilnego. LEX. Stan prawny na 2015.09.01)

Analogiczne rozumowanie należy zastosować do sytuacji odwołania oświadczenia o cofnięciu wniosku. W konsekwencji ze stwierdzeniem skuteczności cofnięcia wniosku o emeryturę należy poczekać do uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu postępowania. Dlatego z umorzeniem postępowania sądowego w sprawie z odwołania od decyzji emerytalnej należałoby poczekać do czasu uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu postępowania. Dopiero wówczas następuje skutek analogiczny do „zrzeczenia się roszczenia”. Nie ma tu oczywiście pełnej analogii, ponieważ cofnięcia wniosku o emeryturę nie należy traktować jako czynności prawa materialnego, lecz czynność procesową w postepowaniu administracyjnym.

Takie stanowisko uprawnia jednocześnie do stwierdzenia, że do dokonywania czynności o charakterze formalnym, a takim jest odwołanie oświadczenia o cofnięciu wniosku o emeryturę nie stosuje się przepisów prawa cywilnego o wadach oświadczenia woli. Na gruncie postępowania cywilnego wyrażono też następujący pogląd: „Odwołalność czynności procesowych stron (uczestników postępowania) nie jest dowolna i wymaga wykazania przyczyn odwołania procesowego oświadczenia woli. Na ogół przyjmuje się, że wady woli przyjęte przez prawo materialne: błąd, podstęp, przymus psychiczny mogą uzasadniać odwołanie wadliwych procesowych oświadczeń woli.” (Tadeusz Żyznowski Komentarz do art.203 Kodeksu postępowania cywilnego. LEX). Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 11 lutego 2011 r., I CSK 252/10, Biul. SN 2011, nr 4, s. 10-11, LEX nr 821255: Wyrok ten dotyczył oświadczenia woli złożonego ze skutkami materialnymi obrębie prawa cywilnego.

Sąd Apelacyjny uznaje, że powyższy pogląd nie ma zastosowania do możliwości odwołania cofnięcia wniosku o emeryturę. Ocena czy cofnięcie wniosku spowodowane było błędem, podstępem, przymusem psychicznym, czy też z innych względów zasługujących na uwzględnienie powinna być przez organu rentowy rozpatrzona zgodnie z zasadą wyrażoną w art. 7 k.p.a.: W toku postępowania organy administracji publicznej stoją na straży praworządności, z urzędu lub na wniosek stron podejmują wszelkie czynności niezbędne do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny interes obywateli. Za słuszny należało uznać interes H. K. (1) w uzyskaniu prawa do wypłaty emerytury. Zaistniała sytuacja spowodowała została niezdecydowaniem co do cofnięcia wniosku, a to wynikało z kolei z braku orientacji w sytuacji prawnej odnośnie wpływu ustalenia prawa do emerytury z ubezpieczenia powszechnego na wypłatę emerytury rolniczej. Nie ma żadnego powodu, za wyjątkiem możliwości szybszego uznania sprawy za załatwioną, aby odmówić ubezpieczonej prawa do odwołania cofnięcia wniosku przed uprawomocnieniem się decyzji o umorzeniu postępowania. Podkreślenia wymaga, że odwołanie oświadczenia o cofnięciu wniosku zmierzało do realizacji prawa nabytego z mocy ustawy.

W takiej sytuacji jak w niniejszej sprawie niepotrzebny jest nadmierny formalizm. Sąd Apelacyjny opowiada się za formalizmem, gdyż taki instrument pozwala na osiągnięcie jednego z celów prawa, to jest bezpieczeństwa obrotu. Nadto sprawiedliwość ma być osiągana przez formalne stosowanie prawa. Tego wymaga ustawodawca. Cel jakim jest bezpieczeństwo obrotu powinien, być jednak niekiedy równoważony przez materialną treść prawa, wyznaczaną zasadami sprawiedliwości.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego złożenie pisma o odwołaniu oświadczenia o cofnięcia wniosku powinno nastąpić bezpośrednio do organu rentowego. Tym niemniej skierowanie doręczenie takiego pisma do organu rentowemu za pośrednictwem jego pełnomocnika w okolicznościach sprawy było skuteczne. Wpłynęło w formie pisemnej do ZUS, w czasie kiedy sprawa z wniosku o emeryturę nie zostało jeszcze prawomocnie zakończona. Nie jest to sprzecznie z treścią art. 63 k.p.a.

Reasumując nie było potrzeby ustalania bardziej szczegółowych okoliczności faktycznych dotyczących sfery motywacyjnej cofnięcia wniosku o emeryturę i odwołania tego oświadczenia. Stąd nie uwzględniono wniosków dowodowych. Nie mogły zatem odnieść skutku zarzuty określone w punktach 2-4 apelacji. Generalnie, w ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd pierwszej instancji nie naruszył art. 60, 61, 84, 88 k.c. Sąd Okręgowy nie stosował przepisów zawartych w tych artykułach. Ponadto mogą one mieć jedynie pomocnicze znaczenie przy rozstrzyganiu kwestii składania oświadczeń procesowych, dotyczących postępowania administracyjnego i cywilnego. W niniejszej sprawie nie ma mowy o „cofaniu” oświadczeń materialnoprawnych. Spór dotyczył oświadczeń procesowych o skutkach materialnych. Także złożenie pozwu ma skutki materialne (np. przerywa bieg przedawnienia), a mimo to nie uznaje takiej czynności za czynność prawa materialnego. Tak też było w niniejszej sprawie. Ubezpieczona nie składała oświadczeń materialnoprawnych. Oświadczenia te jedynie miały lub mogły mieć skutki materialne. Sąd Okręgowy słusznie wskazał, że sekwencja zdarzeń wskazuje, że motywacja cofnięcia wniosku o emeryturę mogła wynikać z błędnej informacji lub niezrozumienia informacji. Wprowadzające w błąd było pouczenie organu rentowego co do zbiegu świadczeń, zawarte w decyzji dotyczącej przyznania emerytury. Zasady, że w razie zbiegu wypłaca się jedno świadczenie, nie stosuje się do sytuacji zbiegu prawa do emerytury rolniczej z prawem do emerytury z FUS przyznanej na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej (33 ust. 2a ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników). W konsekwencji nie są zasadne zarzuty przedstawione w punktach 1, 7 i 8 apelacji.

Słusznie apelacja wskazuje na to, że niniejszej sprawie nie miał zastosowania art. 469 k.p.c. Mógł on mieć zastosowanie w sprawie III U 49/16. Cofnięcie wniosku o emeryturę nie jest także, co oczywiste, zrzeczeniem się prawa do emerytury.

Okoliczności te nie miały jednak decydującego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, wobec stanowiska Sądu Apelacyjnego co do skuteczności odwołania oświadczenia o cofnięciu wniosku emerytalnego. Zgodzić należy się z apelacją, że umorzenie postępowania przez organ rentowy było prawidłowe, ale taki stan trwał do czasu odwołania oświadczenia o cofnięcia wniosku.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono jak w wyroku.

Marek Szymanowski Sławomir Bagiński Alicja Sołowińska