Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 lipca 2014 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 lipca 2014 roku w S.

sprawy z powództwa P. F. i I. F.

przeciwko M. G. i J. G.

o wydanie

na skutek apelacji wniesionej przez powodów

od wyroku Sądu Rejonowego Szczecin - Centrum w Szczecinie

z dnia 27 sierpnia 2013 r., sygn. akt I C 216/13

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu Szczecin-Centrum w Szczecinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 1270/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy Szczecin-Centrum w Szczecinie oddalił powództwo P. F. i I. F. (punkt I) oraz zasądził solidarnie od powodów P. F. i I. F. na rzecz pozwanych M. G. i J. G. kwotę 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (punkt II). Ponadto Sąd ten nakazał zwrócić P. F. i I. F. od Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego Szczecin-Centrum w Szczecinie kwotę 50 zł tytułem nadpłaconych kosztów sądowych (punkt III).

Powyższe orzeczenie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

Powodowie P. F. i I. F. są właścicielami na zasadzie małżeńskiej wspólności ustawowej lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku numer (...) w S. przy ul. (...). P. W., dla którego Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą (...) i z prawem tym związany jest udział do 1/2 we współwłasności budynku i urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokalu oraz do 1/2 w prawie wieczystego użytkowania działki gruntu 9/47, położonej w S. przy ul. (...). P. W. 6D, 6F, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). T. N. jest właścicielem lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w budynku numer (...) w S. przy ul. (...). P. W., dla którego Sąd Rejonowy Szczecin-Prawobrzeże i Zachód w Szczecinie prowadzi księgę wieczystą (...) i z prawem tym związany jest udział do 1/2 we współwłasności budynku i urządzeń, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokalu oraz do 1/2 w prawie wieczystego użytkowania działki gruntu 9/47, położonej w S. przy ul. (...). P. W. 6D, 6F, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...). T. N. w dniu 7 grudnia 2012 roku złożyła oświadczenie z podpisem notarialnie poświadczonym, że nie wyraża zgody, aby właściciel mieszkania nr (...), położonego przy ul. (...) w S., podejmował jakiekolwiek decyzje i czynności oraz wypowiadał się w imieniu Wspólnoty Mieszkaniowej na nieruchomości przy ul. (...) w S.. P. F. nie uzgadniał z T. N. wytoczenia powództwa i w ogóle w tej sprawie się do niej nie zwracał.

W ocenie Sądu Rejonowego powództwo nie jest zasadne. Sąd mając na uwadze art. 222 § 1 k.c. wskazał, iż sprawa dotyczy powództwa właścicieli lokalu wytoczona przeciwko posiadaczom części wspólnej budynku, w której ci właściciele mają udział do 1/2, a więc części objętej stosunkiem współwłasności. W związku ze stosunkiem współwłasności Sąd mając na uwadze art. 199 zd. 1 k.c., art. 201 zd. 1 k.c., art. 209 k.c. zaznaczył, iż kodeks cywilny wprowadza rozróżnienie trzech kategorii czynności – czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu rzeczą wspólną, czynności z zakresu zwykłego zarządu rzeczą wspólną i czynności zachowawcze. Sąd stwierdził, że sporem objęte jest ustalenie czy wytoczenie powództwa w niniejszej sprawie było czynnością zachowawczą w rozumieniu art. 209 k.c. Sąd wskazał, iż pozwani wykazali, że T. N. sprzeciwia się wytoczeniu przez powodów powództwa windykacyjnego, co pozbawia ich czynności statusu czynności zachowawczej. W ocenie Sądu czynność ta nie zmierza w takiej sytuacji do zachowania wspólnego prawa, gdyż przepis art. 209 k.c. realizuje ideę możliwości podejmowania działań przez każdego ze współwłaścicieli, będących w oczywistej zgodzie z oczekiwaniami czy stanowiskiem wszystkich współwłaścicieli. Chodzi o możliwość bieżącego reagowania na zdarzenia ingerujące w prawo własności i naruszające interesy wszystkich współwłaścicieli. Jeżeli któryś z nich twierdzi jednak, że dane zdarzenie jego interesów nie narusza, czy też sprzeciwia się interwencji innego współwłaściciela przeciwko danemu zdarzeniu, to podjęta przez sprzeciwiającego się współwłaściciela akcja, oczywiście nie mieści się w kategoriach czynności zachowawczej. Sąd wskazał, że jeżeli T. N. sprzeciwia się powództwu windykacyjnemu, to w tej sytuacji powodowie nie mogą powoływać się na treść art. 209 k.c. Sąd stwierdził, że sprzeciw T. N. dotyczący postępowania z przedmiotem współwłasności, w którym ma udział do ½, oznacza, że powództwo windykacyjne skierowane do osób trzecich, uznać należy za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu, a do takiej potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Sąd uznał, że powodowie nie dysponując zgodą T. N. – czy to wyrażoną osobiście czy w sposób zastępczy przez Sąd – nie mają legitymacji czynnej dla wytoczenia powództwa. Zatem Sąd Rejonowy powództwo oddalił. O kosztach Sąd I instancji orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. wskazując, iż celowym kosztem dochodzenia praw przez pozwanych były wydatki związane z pomocą prawną, w kwocie 617 zł. Podstawą prawną, w oparciu o którą określono należne do zwrotu wynagrodzenie adwokata będącego pełnomocnikiem strony powodowej, stanowią uregulowania zawarte w § 2 ust. 1 i 2 oraz § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163 poz. 1348 ze zm.). Pozwani wydatkowali też kwotę 17 zł jako opłatę skarbową od udzielonego pełnomocnictwa. Sąd mając na uwadze art. 80 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych zaznaczył, iż odpowiednio do wartości przedmiotu sporu należna opłata to 150 zł, powodowi uiścili jako opłatę od pozwu kwotę 200 zł, dlatego w punkcie III nakazał zwrócić im kwotę 50 zł.

Apelację od powyższego wyroku wniosła strona powodowa, zaskarżając go w całości. Strona skarżąca orzeczeniu temu zarzuciła naruszenie:

1) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną, sprzeczną z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ocenę materiału dowodowego, poprzez:

-bezzasadne przyjęcie, iż T. N. wyraziła sprzeciw co do wytoczonego przez powodów powództwa windykacyjnego z dnia 14 lutego 2013 r. w oświadczeniu z dnia 7 grudnia 2012 r., podczas gdy w dniu 7 grudnia 2012 r. T. N. nie mogła wyrażać swojego sprzeciwu co do powództwa, które nie było wytoczone przez powodów przed sądem i o którym T. N. nie miała wiedzy, co w konsekwencji powoduje, iż T. N. nie wyraziła żadnego sprzeciwu co do wytoczonego powództwa windykacyjnego przez powodów;

-bezzasadne przyjęcie, iż T. N. w oświadczeniu z dnia 7 grudnia 2012 r. wypowiada się co do Wspólnoty Mieszkaniowej nieruchomości przy ul. (...). P. W. 6d, 6f w S., podczas, gdy oświadczenie T. N. dotyczy Wspólnoty Mieszkaniowej na nieruchomości przy ul. (...) w S., a wiec Wspólnoty nie mającej związku z niniejszą sprawą i Wspólnoty której członkami nie są powodowie, co w konsekwencji powoduje, iż T. N. nie wyraziła żadnego sprzeciwu co do wytoczenia powództwa windykacyjnego przez powodów;

2) przepisów prawa materialnego tj. art. 209 k.c. oraz art. 222 § 1 k.c. poprzez ich błędną wykładnię, a mianowicie, poprzez niezasadne przyjęcie, iż współwłaściciel do wytoczenia powództwa windykacyjnego w ramach podejmowanych czynności zachowawczych winien mieć zgodę pozostałych współwłaścicieli, a sprzeciw jednego ze współwłaścicieli czyni niemożliwym wytoczenie samodzielnie powództwa windykacyjnego w oparciu o art. 209 k.c., albowiem czynność taka wówczas nie może być uznana za zmierzającą do zachowania wspólnego prawa, co w konsekwencji powoduje utratę samodzielnej legitymacji procesowej czynnej dla jednego ze współwłaściciela, podczas gdy na podstawie art. 209 k.c. oraz art. 222 § 1 k.c. każdy ze współwłaścicieli posiada samodzielną legitymacje do dokonywania czynności zmierzających do zachowania wspólnego prawa bez względu na sprzeciw, czy też bierność pozostałych współwłaścicieli, gdyż roszczenie windykacyjnej służy z natury rzeczy zachowaniu wspólnego prawa naruszonego przez osobę trzecią poprzez przywrócenie władztwa właścicielowi nad rzeczą, a więc służy ochronie jednego z podstawowych atrybutów prawa własności, co w konsekwencji powoduje, że strona powodowa jest samodzielnie legitymowana do wytoczenia powództwa.

Wskazując na powyższe zarzuty strona powodowa wniosła o: uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji oraz zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powodów kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych z postępowanie przed sadem drugiej instancji; ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w całości poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanych solidarnie na rzecz powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego wg norm przepisanych za pierwszą i drugą instancję.

W odpowiedzi na apelację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i utrzymanie zaskarżonego wyroku w mocy oraz o zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja strony powodowej skutkowała rozstrzygnięciem o charakterze kasatoryjnym.

Przeprowadzając kontrolę instancyjną zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zaznacza, iż w wyroku z dnia 8 lutego 2006 r. (sygn. akt II CSK 153/05, LEX nr 192012) Sąd Najwyższy wskazał, że stosownie do treści art. 316 § 1 k.p.c. sąd wydaje wyrok, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy (zasada aktualności orzeczenia sądowego). Przez „stan rzeczy” rozumie się tu zarówno stan faktyczny, jak i prawny. W systemie apelacyjnym zasada ta ma zastosowanie do sądów obu instancji, gdyż instancja odwoławcza jest tu przede wszystkim sądem merytorycznym, a nie tylko kontrolnym.

Mając powyższe stanowisko na względzie Sąd Odwoławczy zwraca uwagę, iż Sąd I instancji ograniczył rozpoznanie sprawy do oceny zarzutu braku legitymacji czynnej po stronie powodowej do wytoczenia powództwa, przyjmując iż zarzut ten jest zasadny, w konsekwencji czego oddalił powództwo. Sąd Rejonowy ustalił bowiem, że żądanie windykacyjne właścicieli lokalu nr (...) położonego w budynku numer (...) w S. przy ul. (...). P. W., którzy mają udział do 1/2 we współwłasności budynku i urządzeń nie służących wyłącznie do użytku właścicieli lokalu i do 1/2 w prawie wieczystego użytkowania działki gruntu 9/47, położonej w S. przy ul. (...). P. W. 6D, 6F, dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) - nie miało charakteru czynności zachowawczej w rozumieniu art. 209 k.c., gdyż wytoczeniu takiego powództwa sprzeciwiła się T. N.. Ponadto Sąd I instancji powołał się także na nie uzyskanie przez stronę powodową zgody T. N. w trybie zastępczym w postępowaniu sądowym. Jednakże w toku postępowania apelacyjnego w piśmie procesowym z dnia 9 lipca 2014 r. strona powodowa dołączyła pisemne oświadczenie T. N. z dnia 15 maja 2014 r., z którego treści wynika, że jako członek Wspólnoty Mieszkaniowej nieruchomości przy ul. (...). P. W. 6d, 6f w S. wyraża zgodę P. F. i I. F. na podejmowanie wszelkich czynności (w tym również na wytoczenie powództwa windykacyjnego), które zmierzają do odebrania od J. G. i M. G. części nieruchomości wspólnych (k. 113). W tych okolicznościach Sąd Okręgowy stwierdza, iż na etapie postępowania apelacyjnego nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych, w następstwie której strona powodowa niewątpliwie uzyskała legitymację czynną do wytoczenia powództwa przeciwko posiadaczom części wspólnej budynku.

Kolejno wymaga wyjaśnienia, iż przez zawarte w art. 386 § 4 k.p.c. sformułowanie „nierozpoznanie istoty sprawy” należy przede wszystkim rozumieć niezbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia. Sąd Okręgowy wskazuje, iż Sąd I instancji w konsekwencji ograniczenia się do zbadania zagadnienia legitymacji procesowej strony powodowej i uwzględnienia w tym zakresie zarzutu strony pozwanej - nie wniknął w całokształt okoliczności sprawy. Tym samym, uwzględniając przy tym stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy apelacyjnej, a wiec uzyskania legitymacji czynnej do wytoczenia przedmiotowego powództwa, należy przyjąć, iż w postępowaniu przed Sądem I instancji nie została rozpoznana istota sprawy. W ocenie Sądu orzekającego potrzeba poczynienia co do całokształtu okoliczności sprawy ustaleń przemawia za celowością wydania rozstrzygnięcia o charakterze kasatoryjnym. Sąd Okręgowy miał przy tym na względzie stanowisko wyrażone w Komentarzu - Kodeks postępowania cywilnego, Tom II, wyd. II H. D. (red.), T. W. (1) (red.), J. I., G. J., I. K., G. M., P. P., D. Z. w myśl którego zgodnie z art. 386 § 4, sąd apelacyjny może zakończyć merytorycznie postępowanie, mimo że zaskarżony wyrok zapadł bez uprzedniego rozpoznania istoty sprawy. Decydując się na zakończenie postępowania, sąd drugiej instancji powinien jednak uwzględnić wymagania stawiane w tym zakresie przez Europejski Trybunał Praw Człowieka w swoim orzecznictwie w związku z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, a także nasze standardy konstytucyjne dotyczące prawa do sądu oraz instancyjności postępowania (art. 78 i 176 ust. 1 Konstytucji RP; szerzej na ten temat T. W., Problematyka instancyjności postępowania sądowego w sprawach cywilnych (w:) (...) et U.. Księga pamiątkowa ku czci Sędziego Stanisława Rudnickiego, W. 2005, s. 289 i n.). Zgodnie z art. 78 Konstytucji RP każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa. Stosownie bowiem do treści art. 176 ust. 1 Konstytucji RP postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy rzeczą Sądu Rejonowego będzie w pierwszej kolejności zobowiązanie strony powodowej do prawidłowego, dostatecznie szczegółowego i precyzyjnego sformułowania żądania pozwu. Dotychczas sformułowane żądanie pozwu poprzez nakazanie pozwanym, aby wydali powodom poddasze budynku mieszkalnego położnego przy ul. (...). P. W. 6D, 6F w S. jest – w ocenie Sądu II instancji - nazbyt ogólne, w tym nie wskazuje ono nawet wielkości powierzchni nieruchomości, której dotyczy. Tym samym nie zostało dokładnie określone żądanie, granicami którego związany jest rozpoznający sprawę Sąd i dodatkowo nawet w przypadku uwzględniania takiego żądania przez Sąd orzeczenie nie nadawałoby się do wykonania. Sąd Okręgowy przy tym zwraca uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w postanowieniu z dnia 18 marca 2010 r. (sygn. akt V CZ 10/10, LEX nr 784218) w myśl którego zgodnie z art. 187 § 1 k.p.c. powód powinien dokładnie określić żądanie, granicami którego związany jest rozpoznający sprawę sąd. Związanie granicami żądania nie oznacza jednak bezwzględnego związania samym sformułowaniem żądania, Sąd na każdym etapie powinien dbać o prawidłowe i dostatecznie szczegółowe i precyzyjne jego sformułowanie, a braki w tym zakresie uzupełniane są na żądanie przewodniczącego, w przypadku pozwu, w trybie art. 130 k.p.c., a w toku procesu w trybie art. 212 k.p.c. Następnie po sprecyzowaniu przez stronę powodową żądania pozwu Sąd I instancji winien przeprowadzić postępowanie dowodowe zgodnie z wymogami procedury cywilnej. Kolejno rzeczą Sądu będzie dokonanie wszechstronnej oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, co w konsekwencji pozwoli na merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Przy czym dokonując oceny zasadności roszczenia windykacyjnego Sąd winien także zbadać postanowienia sformułowane przez strony umowy sprzedaży z dnia 12 sierpnia 2011 r. zawartej przed notariuszem C. P. (rep. A numer (...)) w kontekście prawa pozwanych do władania określonego przez stronę powodową przedmiotu sporu, a więc czy postanowienia tej umowy nie ograniczają w jakikolwiek sposób tego roszczenia. Ponadto przy ocenie żądania pozwu nie można też pominąć zagadnienia jego zgodności z zasadami współżycia społecznego.

W świetle powyższych rozważań Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Rejonowemu Szczecin-Centrum w Szczecinie do ponownego rozpoznania oraz na podstawie art. art. 108 § 2 k.p.c. pozostawił temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej.