Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 431/16

POSTANOWIENIE

Dnia 28 października 2016 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:

Przewodniczący

SSO Jarosław Gołębiowski

Sędziowie

SSO Dariusz Mizera

SSA w SO Stanisław Łęgosz (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 28 października 2016 r. na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku Z. W.

z udziałem Skarb Państwa - Starosty Tomaszowskiego

o wykreślenie prawa użytkowania wieczystego w księdze wieczystej (...)

na skutek apelacji uczestnika

od wpisu Sądu Rejonowego w Tomaszowie Maz.

z dnia 20 maja 2016 r., sygn. akt Dz. KW. / (...)

postanawia: oddalić apelację.

J. G.

D. M. S. Ł.

Sygn. akt II Ca 431/16

UZASADNIENIE

W uwzględnieniu wniosku Z. W. dz. kw (...)z dnia (...) roku, zamieszczonego w akcie notarialnym zawierającym oświadczenie o zrzeczeniu się prawa użytkowania wieczystego Rep. (...), Sąd Rejonowy w Tomaszowie Maz. wykreślił z księgi wieczystej (...) wpisy dotyczące użytkowania wieczystego.

Od powyższego orzeczenia apelację złożył uczestnik postępowania Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę Tomaszowskiego . W apelacji zarzucił:

1. naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 237 k.c. w zw. z art. 902¹ k.c. poprzez ich niezastosowanie, wyrażające się w przyjęciu, że jednostronne oświadczenie o zrzeczeniu się prawa użytkowania wieczystego - wyrażone w formie aktu notarialnego, stanowi podstawę zrzeczenia się prawa wieczystego użytkowania nieruchomości,

2. naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 626⁹ k.p.c. w zw. z art. 626⁸ § 3 k.p.c. poprzez uznanie, że jednostronne oświadczenie o zrzeczeniu się prawa użytkowania wieczystego — wyrażone w formie aktu notarialnego, stanowi podstawę zrzeczenia się prawa wieczystego użytkowania nieruchomości i dokonanie z tego tytułu wpisu w księdze wieczystej.

Występując z powyższymi zarzutami skarżący wnosił o uchylenie orzeczenia - wykreślenia w KW (...), dokonanego na podstawie aktu notarialnego z dnia (...). i oddalenie wniosku wnioskodawcy Z. W..

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest uzasadniona.

Księga wieczysta Kw nr (...) urządzona jest dla niezabudowanej nieruchomości gruntowej położonej w miejscowości Ł. gm. (...) o powierzchni (...)ha, oznaczonej nr działek (...). W księdze wieczystej jako właściciel nieruchomości wpisany jest Skarb Państwa, a jako jej wieczysty użytkownik do dnia (...) r. ujawniony jest wnioskodawca Z. W..

W dniu (...) roku wnioskodawca Z. W. złożył przed notariuszem E. B. oświadczenie adresowane do Skarbu Państwa, że zrzeka się prawa użytkowania wieczystego niezabudowanej nieruchomości posiadającej księgę wieczystą (...). Oświadczenie to sporządzone zostało w formie aktu notarialnego Rep. A nr (...), w którym zawarto wniosek wieczystoksięgowy o wykreślenie z księgi wieczystej wpisów dotyczących użytkowania wieczystego.

Skarżący występując z apelacją i prezentując przedstawione w niej zarzuty stoi na stanowisku, że skoro zgodnie z przepisem art. 237 kc. do przeniesienia prawa użytkowania wieczystego należy stosować odpowiednio przepisy o przeniesieniu własności nieruchomości, to również w przypadku zrzeczenia się prawa wieczystego użytkowania stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące zrzeczenia prawa własności, a nie przepisy dotyczące zrzeczenia się ograniczonych praw rzeczowych. Stosownie do postanowień art. 902¹kc właściciel może jedynie w formie umowy przekazania nieruchomości przenieść nieodpłatnie na rzecz gminy lub Skarbu Państwa własność nieruchomości. Jednakże przeniesienie własności następuje w formie umowy pomiędzy właścicielem a gminą lub Skarbem Państwa, a nie na podstawie jednostronnej czynności prawnej, jaką jest zrzeczenie się własności nieruchomości. Skoro zatem art. 237 kc. nakazuje stosowanie do przeniesienia użytkowania wieczystego odpowiednio przepisów dotyczących przeniesienia własności, to do zrzeczenia się prawa użytkowania wieczystego konieczne jest zawarcie umowy przekazania użytkowania wieczystego - wymagającej woli obu stron czynności prawnej. Dlatego też zdaniem skarżącego niedopuszczalne jest wyzbycie się prawa wieczystego użytkowania poprzez jednostronne oświadczenie o zrzeczeniu się tego prawa.

Powyższe stanowisko skarżącego w ocenie Sądu Okręgowego rozpoznającego apelację nie jest trafne.

W kodeksie cywilnym prawo użytkowania wieczystego zostało ukształtowane jako instytucja pośrednia między prawem własności a ograniczonymi prawami rzeczowymi. Przy tym ustawodawca nie uregulował wprost możliwości zrzeczenia się tego prawa. Zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie nie ma wątpliwości co do tego, że jest ono dopuszczalne. Wynika bowiem z uprawnienia do rozporządzania przez użytkownika swoim prawem. Natomiast wyraźnie rozbieżne poglądy dotyczą już samej podstawy prawnej zrzeczenia się prawa.

Jako pierwszą podstawę podaje się nieobowiązujący już artykuł 179 k.c., który przewidywał, że właściciel może się wyzbyć własności nieruchomości, zrzekając się jej. Został on uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z art. 2 i art. 165 Konstytucji, z tym, że za wadliwą uznano jedynie regulację trybu zrzeczenia się prawa własności, a nie samą dopuszczalność jednostronnej rezygnacji ze swego prawa przez właściciela nieruchomości. Uznając, że prawo zrzeczenia się użytkowania wieczystego przysługuje wszystkim użytkownikom wieczystym, a nie tylko podmiotom wskazanym w art. 16 GospNier i art. 17 lit. b GospNierRol, Sąd Najwyższy przyjmował jako podstawę prawną art. 179 kc (zob. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2004 r., III CZP 47/04, OSNC 2005, nr 5, poz. 74, uchwała z dnia 8 września 1992 r., III CZP 89/92, OSNCP 1993, nr 4, poz. 53, wyroki z dnia 31 stycznia 2002 r., IV CKN 1325/00, z dnia 16 stycznia 2009 r., V CSK 259/08, OSNC-ZD 2009, nr 4, poz. 98 i z dnia 4 marca 2010 r., I CSK 389/09, oraz postanowienie z dnia 30 czerwca 2006 r., V CSK 131/06, i z dnia 24 lipca 2008 r., IV CSK 133/08). Orzeczenia te zapadły albo w czasie obowiązywania art. 179 KC, albo dotyczyły oświadczeń o zrzeczeniu się użytkowania wieczystego złożonych pod rządem tego przepisu. Ze względu na brak osobnej regulacji zrzeczenia się użytkowania wieczystego oraz jego podobieństwo do prawa własności, Sąd Najwyższy dopuścił możliwość wypełnienia tej luki przez stosowanie w drodze analogii art. 179 kc.

W późniejszych orzeczeniach, by wypełnić lukę w prawie, SN powoływał się już na art. 246 k.c., ponieważ, jak zauważono, stosowanie tego przepisu bardziej odpowiada istocie prawa użytkowania wieczystego. Jego celem jest bowiem uzyskanie korzyści przez uprawnionego kosztem obciążenia nieruchomości i tym samym jej właściciela ( zob. uchwały Sądu Najwyższego z 19 maja 2006 r., III CZP 26/06, OSNC 2007, nr 3, poz. 39 i z dnia 23 sierpnia 2006 r., III CZP 60/06, OSNC 2007, nr 6, poz. 81 oraz uzasadnienie uchwały z dnia 7 kwietnia 2006 r., III CZP 24/06, OSNC 2007, nr 2, poz. 24, wyrok z dnia 8 listopada 2007 r., III CSK 183/07, oraz postanowienie z dnia 24 sierpnia 2005 r., II CK 34/05, OSNC 2006, nr 7-8, poz. 125). W orzeczeniach tych Sąd Najwyższy nawiązywał też do stanowiska Trybunału Konstytucyjnego, który w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 marca 2005 r., K 9/04, podkreślił, że ustawodawca nie wprowadził żadnych ograniczeń przedmiotowych i podmiotowych czynności zrzeczenia się oraz że w przypadku zrzeczenia się użytkowania wieczystego, podobnie jak w wypadku zrzeczenia się ograniczonego prawa rzeczowego, nie dochodzi do zmiany uprawnionego, gdyż czynności te - choć dokonywane wobec właściciela - nie wywołują skutku w postaci przeniesienia prawa na niego czy na inny podmiot. Skutkiem obu jest natomiast zwolnienie prawa własności z obciążeń.

Ogólną cechą praw rzeczowych w polskim systemie prawnym jest możliwość jednostronnej rezygnacji z nich przez uprawnionego. Znajduje to zastosowanie zarówno do prawa własności, jak i praw ograniczonych. W przedmiotowej sprawie kluczowe znaczenie ma wykładnia systemowa art. 233 k.c., w którym ustawodawca przewidział możliwość rozporządzania prawem użytkowania wieczystego. Owa możliwość została ujęta w sposób ogólny, bez określenia katalogu dopuszczalnych rozporządzeń, co pozwala przyjąć, że odnosi się także do zrzeczenia się prawa, zrzeczenie jest bowiem zaliczane do typowych sposobów rozporządzenia prawem . Dopuszczalność zrzeczenia się użytkowania wieczystego jest uzasadniona również przez funkcję tego prawa, ponieważ pozbawienie użytkownika wieczystego możliwości zrzeczenia się swego prawa obniżałoby funkcjonalność użytkowania wieczystego i jego ekonomiczną przydatność. Ponadto regulacja zawarta w art. 246 k.c. uzasadnia twierdzenie, że skoro ustawodawca zezwala na zrzeczenie się ograniczonego prawa rzeczowego, powinien także dopuszczać zrzeczenie się prawa „wyższego rzędu", tj. prawa użytkowania wieczystego.

Stanowisko, że można zrzec się użytkowania wieczystego na podstawie stosowanego w drodze analogii art. 246 kc jest w dalszym ciągu aktualne po uchyleniu art. 179 kc i wprowadzeniu do kodeksu cywilnego przepisu art. 902¹kc, czemu dał wyraz Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 kwietnia 2015 roku V CSK 393/14 ( OSNCP- ZD 2016 nr C poz. 53 str 102). W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy odniósł się także do uchwały z 13 grudnia 2013 roku III CZP 81/13 i wyrażonego w niej stanowiska, iż użytkownik wieczysty, który nie może zrzec się przysługującego mu prawa na podstawie ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, może wyzbyć się tego prawa zgodnie z art. 902¹ kc stosowanym w drodze analogii. W uzasadnieniu tamtej uchwały SN stwierdził, że tryb wyzbywania się prawa do nieruchomości przez umowę z gminą lub Skarbem Państwa o wiele lepiej nadaje się do uregulowania złożonej sytuacji prawnej, jaka wiąże się z wyzbyciem się użytkowania wieczystego, niż jednostronne zrzeczenie się tego prawa. W uchwale tej Sąd Najwyższy nie odrzucił jednak możliwości stosowania w drodze analogii art. 246 kc, a jedynie wskazał na możliwość analogicznego stosowania także art. 902¹ kc. Nie zmieniło to stanowiska Sądu Najwyższego w kwestii dopuszczalności stosowania w drodze analogi art. 246 kc.

Sąd Okręgowy rozpoznający apelację uczestnika Skarbu Państwa podziela stanowisko zajęte przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 kwietnia 2015 roku VCSK 393/14. Wobec tego podniesione w apelacji zarzuty uznał za nieuzasadnione, a w konsekwencji apelację oddalił na podstawie - art. 385 kpc.

Jarosław Gołębiowski

Dariusz Mizera Stanisław Łęgosz

II Ca 431/16

Podstawa prawna:

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE