Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2018 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodnicząca: SSO Izabela Korpik

Protokolant: po. stażysty Weronika Kowalska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 25 stycznia 2018 r. w Poznaniu

sprawy z powództwa

M. B. (1) i J. P.

przeciwko

Skarbowi Państwa Wojewodzie (...)

o zapłatę

1.  oddala powództwo,

2.  kosztami procesu obciąża powódki i z tego tytułu :

a)  nakazuje ściągnąć od powódki M. B. (1) kwotę 49.875,00 zł (czterdzieści dziewięć tysięcy osiemset siedemdziesiąt pięć złotych) na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) tytułem nieuiszczonej opłaty od rozszerzenia powództwa,

b)  nakazuje ściągnąć od powódki J. P. kwotę 49.875,00 zł (czterdzieści dziewięć tysięcy osiemset siedemdziesiąt pięć złotych) na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) tytułem nieuiszczonej opłaty od rozszerzenia powództwa,

c)  nakazuje ściągnąć od powódek solidarnie kwotę 2.778,05 zł ( dwa tysiące siedemset siedemdziesiąt osiem złotych pięć groszy) na rzecz Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) tytułem nieuiszczonych kosztów sporządzenia opinii biegłego,

d)  zasądza solidarnie od powódek na rzecz Skarbu Państwa -Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

/-/ SSO Izabela Korpik

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do tutejszego Sądu, za pośrednictwem urzędu pocztowego, dnia 1 grudnia 2015 r., powódki M. B. (1) i J. P. wniosły o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Wojewody (...) na rzecz każdej z powódek kwot po 400.000 zł. Powódki domagały się także zasądzenia od pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu powódki podały, że na mocy dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej przejęto na rzecz Skarbu Państwa majątek M. stanowiący własność A. B. (1) o łącznej powierzchni 703.08.274 ha. Wyjaśniły, że w skład przejętej na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości wchodziła nieruchomość stanowiąca obecnie działkę nr (...), na której znajduje się zespół pałacowo – parkowy. Podniosły, że ostateczną, prawomocną decyzją Wojewody (...) z dnia 24 lutego 2015 r. sygn. akt (...). (...) (...)orzeczono, że nieruchomość stanowiąca działkę nr (...), na której jest posadowiony zespół pałacowo – parkowy w M. aktualnie zapisany w księdze wieczystej (...) Sądu Rejonowego w G. nie podpada pod działanie art. 2 lit. e Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Powódki wskazały, że na skutek działań po wejściu w życie dekretu ich poprzednikom prawnym odebrano własność, tj. działkę nr (...) oraz pozbawiono ich możliwości dysponowania tą działką, korzystania z niej, czerpania z niej pożytków. Zaznaczyły, że pozwany został wpisany do ksiąg wieczystych jako właściciel i korzystał z domniemań związanych z tym faktem. Podkreśliły, że z decyzji z dnia 24 lutego 2015 r. wynika, że przejęcie przez Skarb Państwa własności działki (...) było bezprawne. Powódki podały, że pozwany rozporządził działką na rzecz osób trzecich, a obecnie właścicielami są osoby prywatne, które nabyły ją w dobrej wierze od innej osoby fizycznej. Wyjaśniły, że decyzja z dnia 24 lutego 2015 r. nie może doprowadzić do przywrócenia powódkom prawa własności. Wskazały, że na skutek działania pozwanego poniosły szkodę – gdyby nie jego działanie w dalszym ciągu przysługiwałoby im prawo własności tej nieruchomości, a wobec dokonanych rozporządzeń nie jest możliwe jej fizyczne odzyskanie. Zaznaczyły, że pozwany ponosi odpowiedzialność za szkodę, a jej wysokość winna być ustalona według stanu nieruchomości w chwili wejścia w życie dekretu o reformie rolnej a cen dzisiejszych. Powódki podały, że zespół pałacowo – parkowy wybudowany został w 1890 r., a przebudowany w 1912 r. Podniosły, że w chwili wejścia w życie dekretu nieruchomość miała zaledwie 30 lat, a jej stan techniczny był bardzo dobry, natomiast na skutek działań pozwanego stan nieruchomości uległ pogorszeniu, pałac został wpisany do rejestru zabytków. Wyjaśniły, że to one ostatecznie nabyły spadek po A. B. (1). Wskazały, że pismem z dnia 2 kwietnia 2015 r. wezwały pozwanego do zapłaty wyznaczając termin spełnienia świadczenia na 15 kwietnia 2015 r., należność do dnia wniesienia pozwu nie została uregulowana, a pozwany pismem z dnia 13 kwietnia 2015 r. odmówił wypłaty odszkodowania.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie od powódek solidarnie na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany podniósł, że roszczenie powódek jest bezzasadne. Wskazał, że podstawą odpowiedzialności Skarbu Państwa nie mogą być przepisy kodeksu cywilnego, bowiem do przejęcia zespołu pałacowo – parkowego w M. doszło przed dniem 1 stycznia 1965 r. Pozwany rozważył też możliwość odpowiedzialności na podstawie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań oraz ustawy z dnia 15 listopada 1956 r. o odpowiedzialności Państwa za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszów państwowych. Pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia powódek, przeanalizował możliwość zawieszenia biegu terminu przedawnienia, a także jego wznowienie od 1989 r. Z ostrożności procesowej pozwany zakwestionował wysokość szkody wskazaną przez powódki oraz żądanie zasądzenia odsetek.

W piśmie z dnia 17 marca 2016 r. stanowiącym załącznik do protokołu rozprawy z dnia 7 kwietnia 2016 r. powódki przedstawiły argumentację prawną na poparcie swojego stanowiska.

Pismem procesowym z dnia 13 kwietnia 2016 r. pozwany podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie. Podniósł, że gdyby do szkody doszło przy zbyciu nieruchomości, to jej dysponentem była Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, której następcą jest Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa, w tej sytuacji Skarb Państwa nie posiada legitymacji biernej, bowiem Agencja Nieruchomości Rolnych jest państwową osobą prawną, odrębnym od Skarbu Państwa podmiotem prawa. W ocenie pozwanego nie występują w niniejszej sprawie okoliczności uzasadniające zastosowanie art. 5 k.c.

Pismem procesowym z dnia 28 kwietnia 2016 r. powódki podtrzymały dotychczasowe stanowisko w sprawie. W ocenie powódek postępowanie administracyjne w niniejszej sprawie toczyło się od dnia 1 października 1990 r., a zostało zakończone decyzją Wojewody (...) z 2015 r. Powódki podkreśliły, że ich roszczenie nie jest przedawnione, powołały się także na stan zawieszenia wymiaru sprawiedliwości, który ich zdaniem nie trwał jedynie do 1990 r., a do zakończenia postępowania przed Wojewodą (...). Powódki wskazały, że art. 5 k.c. znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie, bowiem powoływanie się przez pozwanego na zarzut przedawnienia narusza zasadę sprawiedliwości społecznej, zasadę zaufania organów państwa do obywatela, zasadę wynagrodzenia za poniesioną szkodę, zasadę naprawienia krzywd wyrządzonych przez poprzedni ustrój, zasadę ochrony własności i praw majątkowych. Powódki podały, że działania organów państwa wskazywały, że ich prawa są zabezpieczone, a ich problem rozwiąże ustawa reprywatyzacyjna.

Pismem z dnia 22 maja 2017 r. powódki rozszerzyły powództwo w ten sposób, że wniosły o zasądzenie od pozwanego na rzecz M. B. (1) kwoty 1.397.500,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 1.000.000,00 zł od dnia 16 kwietnia 2015 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 397.500,00 zł od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty oraz na rzecz J. P. kwoty 1.397.500,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 1.000.000,00 zł od dnia 16 kwietnia 2015 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 397.500,00 zł od dnia doręczenia odpisu pozwu do dnia zapłaty. Powódki wniosły także o zasądzenie na rzecz każdej z nich zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

W dalszych pismach procesowych i na rozprawie w dniu 25 stycznia 2018 roku strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Właścicielem nieruchomości zapisanej w księdze wieczystej M. D. Tom I karta 1 położonej w M. o powierzchni 703,08.27 ha był A. B. (1). Księga wieczysta została zamknięta dnia 8 września z powodu urządzenia nowej księgi wieczystej nr (...).

Na podstawie zaświadczenia Wojewódzkiego (...) Ziemskiego w P. z dnia 6 września 1946 r. w księdze wieczystej nieruchomości jako właściciel wpisany został Skarb Państwa. (...) został przejęty przez Skarb Państwa na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e Dekretu (...) Komitetu (...) z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Pismem nadanym w urzędzie pocztowym dnia 5 kwietnia 2013 r. powódki wystąpiły do Wojewody (...) o stwierdzenie, że część (...) (N.) dobra (...), zapisana w księdze wieczystej (...) nie podlegała przejęciu na cele reformy rolnej na rzecz Skarbu Państwa zgodnie z art. 2 lit. e Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Decyzją z dnia 24 lutego 2015 r. sygn. akt (...) Wojewoda (...) orzekł, że nieruchomość stanowiąca działkę nr (...), na której posadowiony jest zespół pałacowo – parkowy w M., zapisaną aktualnie w księdze wieczystej nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w G. nie podpadała pod działanie przepisu art. 2 lit. e Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej.

Dowód: zaświadczenie z dnia 18 maja 2010 r. (k. 11), zaświadczenie z dnia 3 sierpnia 2001 r. (k. 10), pismo skierowane do Wojewody (...) wraz z kopertą (znajdujące się w aktach postępowania (...), decyzja Wojewody (...) z dnia 24 lutego 2015 r. (k. 14 – 25).

Dnia 3 lutego 1988 r. Skarb Państwa sprzedał Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w M. własność nieruchomości położonej we wsi M., gmina N., wpisanej w księdze wieczystej M. D. (...), w skład której wchodziły działki oznaczone numerami (...) o łącznej powierzchni 209.96.00 ha.

Dowód: akt notarialny z dnia 3 lutego 1988 r. repertorium (...) (k. 170 – 172).

Decyzją Kierownika Urzędu Rejonowego w G. z dnia 16 sierpnia 1994 r. nr (...)działka położona we wsi M., obręb M., arkusz mapy 2, działka nr (...) o powierzchni 124700 m ^{( 2)} zapisana w księdze wieczystej nr (...) stanowiąca własność Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w M. została podzielona na działki nr (...) o powierzchni 58125m ^{( 2)} oraz nr (...) o powierzchni 55154m ^{( 2)}.

Dowód: decyzja z dnia 16 sierpnia 1994 r. (k. 173)

Zespół pałacowy znajduje się na działce oznaczonej obecnie nr (...), zapisanej w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w G..

Podwórze folwarczne wraz z zabudowaniami oraz budynek oficyny usytuowany jest na działce oznaczonej obecnie nr 152/2 zapisanej w księdze wieczystej (...).

Dowód: decyzja Wojewody (...) z dnia 24 lutego 2015 r. (k. 14 – 25), odpis zwykły księgi wieczystej (...) (k. 12 – 13), pismo Wojewody (...) z dnia 13 maja 2013 r. (k. 34).

Pałac i park w M. decyzją z dnia 11 listopada 1974 r. zostały wpisany do rejestru zabytków województwa (...).

Dowód: decyzja z dnia 11 listopada 1974 r. (k. 37)

A. B. (1) zmarł dnia 25 sierpnia 1945 r. w K.. Spadek po nim nabyły żona A. B. (2) oraz dzieci E. B. i Z. B., każdy po 1/3 części. Spadek po zmarłej dnia 17 sierpnia 1974 r. A. B. (2) nabyli synowie E. B. i Z. B., każdy po 1/2 części. Spadek po E. B., zmarłym dnia 28 grudnia 2008 r. w B. nabyła w całości powódka J. P.. Spadek po Z. B. zmarłym dnia 17 stycznia 1986 r. w K. nabyły żona H. B. i córka M. B. (2). Natomiast spadek po zmarłej dnia 29 października 2004 r. w K. H. B. nabyła powódka M. B. (1) w całości.

Dowód: postanowienie Sądu Rejonowego dla K. (...) z dnia 3 listopada 1998 r., sygnatura akt (...) (k. 38), postanowienie Sądu Powiatowego dla m. K. w K. z dnia 28 października 1974 r., sygnatura akt (...)(k. 39), akt poświadczenie dziedziczenia z dnia 31 marca 2011 r. (k. 40 - 42), postanowienie Sądu Rejonowego d. (...) z dnia 30 stycznia 1987 r. sygnatura akt(...)(k. 43), postanowienie Sądu Rejonowego d. K. (1) z dnia 20 stycznia 2005 r., sygnatura akt(...)(k. 44).

Powódka J. P. zawarła związek małżeński w dniu 13 czerwca 1991 r. Powódka M. B. (1) zawarła związek małżeński dnia 24 czerwca 1993 r. Wyrokiem Sądu Okręgowego w K. z dnia 17 listopada 1999 r. małżeństwo powódki M. B. (1) zostało rozwiązane przez rozwód.

Dowód: odpis skrócony aktu małżeństwa J. P. (k. 46), odpis skrócony aktu małżeństwa M. B. (1) (k. 45).

Pismem z dnia 1 października 1990 r. E. B., H. B. i M. B. (2) w nawiązaniu do ogłoszenia zamieszczonego w dzienniku (...) zwrócili się do Zarządu Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...) z informacją, że są bezpośrednimi i jedynymi spadkobiercami ostatniego właściciela oraz roszczą sobie prawo do pałacu wraz z działką. Odrębnym pismem, również datowanym na dzień 1 października 1990 r. zwrócili się do Ministra Kultury i Sztuki o pomoc w odzyskaniu dworu i parki w M.. Pismem z dnia 15 października 1990 r. Minister Kultury i Sztuki przekazał wniosek do Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej.

Dowód: pismo z dnia 1 października 1990 r. (k. 123), pismo z dnia 1 października 1990 r. (k. 124), pismo z dnia 15 października 1990 r. (k. 125)

Pismem Ministerstwa Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 7 stycznia 1991 r. E. B. został poinformowany, że jego wniosek o wyłączenie z przejętego majątku zespołu dworsko – parkowego nie może zostać uwzględniony w świetle obowiązujących norm prawnych.

Dowód: pismo z dnia 7 stycznia 1991 r. (k. 126).

Pismem z dnia 23 sierpnia 1999 r. Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa poinformowała E. B. o zamiarze oddania w dzierżawę majątku M., K., O. S., M.. W piśmie nie sprecyzowano oznaczenia działki, której dotyczy informacja.

Dowód: pismo z dnia 23 sierpnia 1999 r. (k. 110)

Pismem z dnia 17 grudnia 2009 r. Agencja Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa zwróciła się do M. B. (2) o przedłożenie dokumentów związanych z roszczeniem reprywatyzacyjnym. Pismem z dnia 7 marca 2010 r. powódka M. B. (1) przesłała do Agencji Nieruchomości Rolnych Oddział Terenowy w P. kartę zgłoszenia zastrzeżenia reprywatyzacyjnego.

Dowód: pismo z dnia 17 grudnia 2009 r. (k. 129), pismo z dnia 7 marca 2010 r. wraz z załącznikami (k. 102 – 108, k. 130- 136).

Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna w M. aktem notarialnym z dnia 8 lipca 1998 r. zawarła warunkową umowę sprzedaży nieruchomości pod warunkiem niewykonania przez Zarząd Gminy N. prawa pierwokupu z P. M.. Dnia 8 lipca 1998 r. spółdzielnia zawarła z P. M. umowę przeniesienia prawa własności nieruchomości.

Na mocy umowy sprzedaży z dnia 20 lipca 2000 r., umowy majątkowej małżeńskiej z dnia 18 czerwca 2002 r., umowy o częściowy podział majątku wspólnego oraz umowy przedwstępnej o podział majątku z dnia 14 sierpnia 2002 r. właścicielem nieruchomości stał się P. K..

Aktualnym właścicielem nieruchomości oznaczonej numerem działki (...) jest P. P., który nabył tę nieruchomość w drodze umowy sprzedaży pod warunkiem z dnia 22 grudnia 2009 r. oraz umowy przeniesienia prawa własności z dnia 17 lutego 2010 r. od poprzedniego właściciela P. K..

Dowód: akt notarialny z dnia 8 lipca 1998 r. repertorium A 4207/98 (k. 72 – 74 załącznika), akt notarialny z dnia 8 lipca 1988 r. repertorium (...)(k. 76 – 77 załącznika), odpis zupełny księgi wieczystej (...) (k. 150 – 154).

Wartość rynkowa nieruchomości wg stanu na dzień 13 września 1944 r. i cen aktualnych wynosi 2.795.000,00 zł, wartość rynkowa nieruchomości wg stanu na dzień 6 września 1946 r. i cen aktualnych wynosi 2.795.000,00 zł, wartość rynkowa nieruchomości wg stanu na dzień 13 września 1944 r. i cen aktualnych wynosi 819.000,00 zł. Powyższe wartości kształtują się w analogiczny sposób przy przyjęciu poziomu cen w dniu 16 kwietnia 2015 r.

Dowód: opinia biegłego w dziedzinie nieruchomości o specjalności szacowanie nieruchomości (k. 208 – 266), opinia uzupełniająca (k. 308 – 309) i zeznania biegłego na rozprawie w dniu 25 stycznia 2018 roku

Powódki pismem z dnia 2 kwietnia 2015 r. wezwały pozwanego do zapłaty na ich rzecz kwoty 2.000.000 zł, wyznaczając termin zapłaty na dzień 15 kwietnia 2015 r. W odpowiedzi Wojewoda (...), pismem z dnia 13 kwietnia 2015 r., poinformował, że nie ma prawnej możliwości wypłaty odszkodowania za przejęte nieruchomości. Jako właściwą dla uzyskania odszkodowania wskazał drogę sądową.

Pismo z dnia 2 kwietnia 2015 r. wraz z potwierdzeniem nadania (k. 47, k. 48), pismo z dnia 13 kwietnia 2015 r. (k. 49).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych powyżej dowodów z dokumentów oraz opinii biegłego sądowego w dziedzinie nieruchomości o specjalności szacowanie nieruchomości.

Dokumenty urzędowe korzystały z domniemania z art. 244 § 1 k.p.c. i stanowiły dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Dokumenty prywatne natomiast, zgodnie z art. 245 k.p.c. stanowiły dowód tego, że osoba, które je podpisała, złożyła oświadczenie woli zawarte w dokumencie. Żadna ze stron nie kwestionowała tych dokumentów w trybie art. 252 k.p.c. i art. 253 k.p.c., natomiast Sąd nie znalazł podstaw, by czynić to z urzędu.

Zeznania powódek Sąd ocenił jako wiarygodne. Powódki przedstawiły w jaki sposób ich poprzednicy prawni korzystali z nieruchomości, w jakim stanie znajdowała się nieruchomość przed jej przejęciem przez Skarb Państwa oraz w jakim stanie znajdowała się po jej przejęciu. Zeznania powódek były spójne, wzajemnie ze sobą korespondowały. Sąd nie dopatrzył się w nich żadnych sprzeczności, jednakże nie uczynił ich podstawą ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, bowiem okoliczności, na które zeznawały powódki nie miały znaczenia w przedmiocie ustaleń dotyczących przedawnienia roszczenia.

Opinia biegłego sądowego w dziedzinie nieruchomości o specjalności szacowanie nieruchomości została sporządzona w sposób rzetelny i fachowy. Biegły sporządził opinię stanowiącą pełną odpowiedź na tezę dowodową zawartą w postanowieniu Sądu z dnia 4 lipca 2016 r. W opinii biegły opisał przedmiot i zakres wyceny, wskazał podstawę opracowania operatu szacunkowego. Określił daty istotne dla czynności rzeczoznawcy. Opisał stan nieruchomości, przedstawił sposób wyceny, przeprowadził analizę i charakterystykę rynku nieruchomości. Określenie wartości nieruchomości dokonane przez biegłego stanowi logiczną konsekwencję wywodów oraz metod przedstawionych w opinii. Biegły sporządził opinię uzupełniającą a nadto ustną opinię uzupełniającą na rozprawie w dniu 25 stycznia 2018 r. odpowiadając na zarzuty strony pozwanej.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Pozwany podniósł zarzut przedawnienia, zatem w pierwszej kolejności Sąd był zobowiązany do jego rozważenia.

W niniejszej sprawie bezspornym jest, że do przejęcia nieruchomości należącej do poprzednika prawnego powódek doszło na podstawie art. 2 lit. e Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, zgodnie z którym na cele reformy rolnej przeznaczone będą nieruchomości ziemskie stanowiące własność albo współwłasność osób fizycznych lub prawnych, jeżeli ich rozmiar łączny przekracza bądź 100 ha powierzchni ogólnej, bądź 50 ha użytków rolnych, a na terenie województw (...), (...) i (...), jeśli ich rozmiar łączny przekracza 100 ha powierzchni ogólnej, niezależnie od wielkości użytków rolnych tej powierzchni.

Przejęcie majątku należącego do A. B. (3) nastąpiło na podstawie zaświadczenia Wojewódzkiego (...) Ziemskiego w P. z dnia 6 września 1946 r. Dokument ten nie został przedstawiony jako dowód w niniejszej sprawie, nie został przedłożony także w postępowaniu o stwierdzenie, że część majątku M. nie podpadała pod przepisy dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej, które toczyło się przed Wojewodą (...). Fakt istnienia tego dokumentu jest między stronami bezsporny, potwierdzony został także zaświadczeniem Sądu Rejonowego w G.z dnia 12 maja 2014 r. (znajdującym się w aktach postępowania toczącego się przed wojewodą (...)) oraz zaświadczeniami Sądu Rejonowego w G. z dnia 3 sierpnia 2001 r. (k. 10) oraz z dnia 18 maja 2010 r. (k. 11).

Decyzją z dnia 24 lutego 2015 r. sygn. akt SN-IV. (...).25.2013.12 Wojewoda (...) orzekł że nieruchomość stanowiąca działkę nr (...), na której posadowiony jest zespół pałacowo – parkowy w M., zapisaną aktualnie w księdze wieczystej nr (...) prowadzoną przez Sąd Rejonowy w G. (...)nie podpadała pod działanie przepisu art. 2 lit. e Dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. Decyzja ta rozstrzyga wiążąco dla sądów kwestię nabycia przez Skarb Państwa prawa własności nieruchomości (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 listopada 2014 r. sygnatura(...)).

W tym miejscu należy wskazać, że zaświadczenie Wojewódzkiego Urzędu Ziemskiego nie stanowiło decyzji administracyjnej, a inny akt o charakterze władczym organów państwa. Wydanie zaświadczenia przez Wojewódzki Urząd Ziemski, jak zostało to w sposób wiążący dla Sądu przesądzone) było sprzeczne z obowiązującym prawem – Skarb Państwa na mocy wadliwej czynności nie nabył prawa własności przedmiotowej nieruchomości w stwierdzonym przez Wojewodę (...) zakresie, pomimo dokonania wpisu w księdze wieczystej nieruchomości. Zaświadczenie miało wyłącznie charakter deklaratoryjny, nie wywołało skutku rzeczowego. Sam fakt wydania zaświadczenia przez Urząd Ziemski nie stanowił szkody powódek, bowiem Skarb Państwa nie stał się na jego podstawie właścicielem nieruchomości, fakt ten był pierwotnym zdarzeniem sprawczym prowadzącym do wyrządzenia szkody.

W świetle powyższego ustalenia, że wydanie zaświadczenia nie stanowiło decyzji administracyjnej, do jego zaskarżenia nie znajdował zastosowania uchylony z dniem 1 września 2004 r. art. 160 k.p.a. Powódki występując z roszczeniem w niniejszej sprawie były świadome tego faktu, bowiem wytoczyły postepowanie przed Wojewodą (...) we właściwym trybie, również dochodząc odszkodowania prawidłowo wybrały drogę postępowania cywilnego, nie administracyjnego. W związku z powyższym, powódki nieprawidłowo powoływały się na argumentację Sądu Najwyższego zawartą w wyroku z dnia 31 marca 2011 r., sygnatura III CZP 112/10. Rozważania Sądu Najwyższego w powyższym wyroku dotyczą stanów faktycznych, w których została wydana pierwotnie niezgodna z prawem decyzja administracyjna, a następnie wydana została decyzja nadzorcza.

Zdarzeniem sprawczym, wyrządzającym szkodę poprzednikom prawnym powódek było rozporządzenie przez Skarb Państwa prawem własności przedmiotowej nieruchomości, do czego nie był uprawniony. Rozporządzenie nieruchomością w niniejszej sprawie na rzecz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej nastąpiło na skutek umowy sprzedaży dnia 3 lutego 1988 r. W tym okresie obowiązywał 442 § 1 k.c. przewidujący termin przedawnienia dla roszczeń wyrządzonych czynem niedozwolonym. Zgodnie z art. 442 § 1 k.c., obowiązującym od dnia wejścia w życie kodeksu cywilnego (1 stycznia 1965 r.) do dnia 10 sierpnia 2007 r., roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

Na konieczność zastosowania w sprawach roszczeń odszkodowawczych za szkodę poniesioną wskutek bezprawnego zbycia przez Skarb Państwa nieruchomości wadliwie przejętej na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej terminu przedawnienia wynikającego z art. 442 § 1 k.c. wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22 listopada 2012 r. sygnatura II CSK 128/12, stwierdzając, że termin przedawnienia roszczeń odszkodowawczych za szkodę poniesioną wskutek bezprawnego zbycia przez Skarb Państwa nieruchomości wadliwie przejętej na podstawie art. 2 ust. 1 lit. e dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (jedn. tekst: Dz.U. z 1945 r. Nr 3, poz. 13) rozpoczyna bieg od dnia wydania decyzji administracyjnej w trybie § 5 rozporządzenia z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej (Dz.U. Nr 10, poz. 51 ze zm.) (art. 442 § 1 zdanie pierwsze k.c.), jednak w każdym wypadku roszczenie to ulega przedawnieniu z upływem dziesięciu lat od dnia zbycia nieruchomości (art. 442 § 1 zdanie drugie k.c.). Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 10 lutego 2016 r., sygnatura I ACa 871/15.

W niniejszej sprawie czynem wyrządzającym szkodę, jak wcześniej wskazano, było nieuprawnione rozporządzenie przez Skarb Państwa prawem własności nieruchomości, zatem za datę rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia należy przyjąć datę tego rozporządzenia, czyli 3 lutego 1988 r. W konsekwencji roszczenie powódek przedawniło się z upływem dnia 3 lutego 1998 r.

Powódki powoływały się na stan zawieszenia wymiaru sprawiedliwości, który w ich ocenie spowodował, że do przedawnienia ich roszczenia nie doszło. W judykaturze wyrażone zostały poglądy, zgodnie z którymi niezależny od właściciela, wywołany uwarunkowaniami politycznymi, obiektywny, o powszechnym zasięgu oddziaływania stan niemożności efektywnego dochodzenia na drodze prawnej zwrotu rzeczy jest porównywalny ze stanem siły wyższej (stanem zawieszenia wymiaru sprawiedliwości), uniemożliwiającym uprawnionemu dochodzenie swych roszczeń przed sądem lub innym organem i w konsekwencji powodującym zawieszenie biegu przedawnienia oraz zasiedzenia (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2003 r., V CK 13/03 i cytowane w nim liczne orzeczenia oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2004 r., V CK 131/03). Stwierdzenie istnienia takiego stanu w sprawie musi się opierać na ocenie indywidualnej sytuacji właściciela (zob. oprócz powołanych wyżej orzeczeń jeszcze postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2008 r., II CSK 241/08, i 22 listopada 2011 r., III CSK 26/11). W okresie PRL istnienie takiego stanu mogło się łączyć w szczególności z niemającą podstaw prawnych praktyką wyłączania niektórych spraw z drogi sądowej i rozpoznawania ich w postępowaniu administracyjnym, niedostępnością środków prawnych pozwalających skutecznie podważyć wadliwe decyzje administracyjne (brak sądowej kontroli decyzji administracyjnych), przynależnością właściciela do grupy osób dyskryminowanych lub represjonowanych z przyczyn polityczno-ustrojowych i ówczesną powszechną praktyką stosowania prawa niezapewniającą tym osobom realnych możliwości uzyskania korzystnego rozstrzygnięcia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2013 r. sygnatura IV CSK 184/13). Stan zawieszenia wymiaru sprawiedliwości, w zależności od poglądu przyjmowany jest do dnia 1 września 1980 r. (data wejścia w życie ustawy z dnia z dnia 31 stycznia 1980 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie ustawy - Kodeks postępowania administracyjnego), 4 czerwca 1989 r. lub 31 grudnia 1989 r. (data wejścia w życie ustawy z dnia 29 grudnia 1989 r. o zmianie Konstytucji Polski Rzeczypospolitej Ludowej).

Powódki w niniejszej sprawie nie wykazały, aby w ich indywidualnej sprawie występowała niemożność zaskarżenia wadliwego aktu władczego organów państwowych. Możliwość taką przewidywał § 5 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Reform Rolnych z dnia 1 marca 1945 r. w sprawie wykonania dekretu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego z dnia 6 września 1944 r. o przeprowadzeniu reformy rolnej. W konsekwencji, w ocenie Sądu Okręgowego, nie występują podstawy, aby przyjąć, że w stosunku do powódek i ich poprzedników prawnych występował stan zawieszenia wymiaru sprawiedliwości.

Rozważając teoretycznie wystąpienie stanu zawieszenia wymiaru sprawiedliwości wobec powódek i ich poprzedników prawnych wskazać należy, że najpóźniej bieg terminu przedawnienia (zgodnie z przytoczonymi poglądami) rozpocząłby się w dniu 4 czerwca 1989 r. lub 31 grudnia 1989 r., zatem termin przedawnienia roszczeń powódek upływałby z dniem 4 czerwca 1999 r. lub 31 grudnia 1999 r.

Sąd Okręgowy podkreśla, że nie występują podstawy do przyjęcia, zgodnie z twierdzeniami powódek podnoszonymi w toku procesu, że stan zawieszenia wymiaru sprawiedliwości w stosunku do nich trwał aż do wydania decyzji Wojewody (...) z dnia 24 lutego 2015 r. W 1989 r. nastąpiły przemiany ustrojowe, a w konsekwencji nie występowały żadne ograniczenia wobec obywateli dla dochodzenia ich praw.

Powódki podniosły zarzut, że postępowanie administracyjne dotyczące ich roszczeń toczyło się od dnia 1 października 1990 r. (zarzut ten był jednocześnie sprzeczny z zarzutem zawieszenia wymiaru sprawiedliwości). Datą powyższą opatrzone zostały pisma skierowane do Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej w M. (a więc nie do organu władzy publicznej) oraz pismo z prośbą o pomoc do Ministerstwa Kultury i Sztuki. W tym okresie obowiązywał art. 65 § 1 k.p.a., zgodnie z którym, jeżeli organ administracji państwowej, do którego podanie wniesiono, jest niewłaściwy w sprawie, powinien niezwłocznie przekazać je do organu właściwego, zawiadamiając o tym wnoszącego podanie. Wniosek ten, jak ustalił Sąd, został przekazany wg właściwości Ministerstwu Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej pismem zwrotnym poinformował, że wniosek nie mógł zostać uwzględniony w świetle obowiązujących norm prawnych. W tym miejscu Sąd Okręgowy zaznacza, że poprzednicy prawni powódek oraz powódka M. B. (1) co najmniej w dniu 1 października 1990 r., a więc w dniu skierowania pisma do Rolniczej Spółdzielni Mieszkaniowej (...), mieli świadomość, że właścicielem nieruchomości jest spółdzielnia, nie Skarb Państwa. Wobec powyższego nie było możliwym odzyskanie własności nieruchomości, powodom przysługiwało roszczenie odszkodowawcze względem Skarbu Państwa. Minister Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej prawidłowo poinformował o braku możliwości fizycznego wyłączenia z przejętego majątku zespołu dworsko – parkowego. Powódki, stosowne postępowanie administracyjne zainicjowały wnioskiem złożonym Wojewodzie (...) dnia 5 kwietnia 2013 r., a zatem po upływie terminu przedawnienia przysługującego im roszczenia odszkodowawczego.

Nie można również podzielić poglądu powódek, że fakt prowadzenia postępowania przez Wojewodę (...) świadczy o tym, że przysługujące im roszczenie odszkodowawcze nie uległo przedawnieniu. W postępowaniu administracyjnym Wojewoda badał, czy część (...), obejmująca działkę nr (...) podlegała przejęciu na cele reformy rolnej na rzecz Skarbu Państwa zgodnie z art. 2 ust. 1 lit. e dekretu PKWN z dnia 6 września 1944 r. Wojewoda nie rozpatrywał natomiast czy powódkom przysługuje roszczenie odszkodowawcze, w jakiej wysokości oraz czy nie uległo przedawnieniu. Kwestia ta podlegała badaniu na drodze postępowania sądowego.

Powódki w toku postępowania podniosły zarzut nadużycia przez pozwanego prawa podmiotowego poprzez podniesienie zarzutu przedawnienia roszczenia. Powódki wskazały, że działanie pozwanego narusza zasadę sprawiedliwości społecznej, zasadę zaufania organów państwa do obywatela, zasadę wynagrodzenia za poniesioną szkodę, zasadę naprawienia krzywd wyrządzonych przez poprzedni ustrój, zasadę ochrony własności i praw majątkowych.

Podniesienie zarzutu przedawnienia co do zasady nie stanowi nadużycia prawa. Może być uznane za nadużycie prawa jedynie zupełnie wyjątkowo, gdy indywidualna ocena okoliczności w rozstrzyganej sprawie wskazuje, iż opóźnienie w dochodzeniu przedawnionego roszczenia jest spowodowane szczególnymi przesłankami uzasadniającymi to opóźnienie i nie jest ono nadmierne. Powód podnosząc zarzut nadużycia prawa przez pozwanego powinien zatem wykazać, iż zaistniały wyjątkowe okoliczności, które skutki zgłoszenia tego zarzutu niweczyłyby, takie jak charakter uszczerbku, jakiego doznał poszkodowany, przyczyna opóźnienia i czas trwania tego opóźnienia. Ocena, czy doszło do nadużycia prawa przy podniesieniu zarzutu przedawnienia, powinna być dokonywana w oparciu o obiektywne kryteria, gdyż w przeciwnym wypadku sąd zawsze musiałby uwzględnić zarzut nadużycia prawa. Uwzględnienie zarzutu przedawnienia może być uznane za naruszające art. 5 k.c. tylko jeśli przekroczenie terminu przedawnienia jest niewielkie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 23 listopada 2016 r. I ACa 620/16).

Analizując zarzuty podniesione przez powódki w pierwszej kolejności należy wskazać, że podniesienie zarzuty przedawnienia przez pozwanego nie narusza zasad sprawiedliwości społecznej. W tym zakresie należy mieć na uwadze, że poprzednicy prawni powódek oraz powódka M. B. (1) już dnia 1 października 1990 r. mieli świadomość, że przeciwko Skarbowi Państwa przysługuje im roszczenie w związku z przejęciem nieruchomości należącej uprzednio do A. B. (3). Nadto, mieli świadomość, że nieruchomość ta została przez pozwanego zbyta na rzecz innego podmiotu, tj. Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (...). Poprzednicy prawni powódek oraz powódka M. B. (1) kierowali niewłaściwe roszczenie do niewłaściwych organów, bowiem wobec zbycia prawa własności na rzecz podmiotu trzeciego nie było możliwe, aby przyznać im prawo własności nieruchomości w realizacji roszczenia reprywatyzacyjnego. Podobnie, nie doszło do naruszenia zasady zaufania obywatela do państwa (sformułowanej przez powódki jako naruszenie zasady zaufania państwa do obywatela) – skoro powódki oraz ich następcy prawni mieli świadomość zbycia nieruchomości na rzecz Rolniczej Spółdzielni Produkcyjnej (pismem z dnia 1 października 1990 r. zgłaszali do spółdzielni swoje roszczenia reprywatyzacyjne w związku z zamieszczonym w prasie ogłoszeniem), nie mogli działać w przeświadczeniu, że oczywiście błędnie wskazana przez Agencję Nieruchomości Rolnych informacja o zamiarze wyłącznie wydzierżawienia nieruchomości jest prawidłowa. Natomiast w zakresie zarzutu naruszenia zasad wynagrodzenia za poniesioną szkodę, naprawienia krzywd wyrządzonych przez poprzedni ustrój, ochrony własności i praw majątkowych, wskazania wymaga, że ochrona własności i praw majątkowych jak również odszkodowania za szkody nie jest zasadą absolutną, nie doznającą żadnych ograniczeń. Gdyby ustawodawca zamierzał wprowadzić tę ochronę w sposób niczym nieograniczony w kodeksie cywilnym nie byłoby uregulowań dotyczących instytucji przedawnienia roszczeń bądź nabycia prawa własności przez zasiedzenie. Jak powyżej wskazano w niniejszej sprawie termin przedawnienia roszczeń upłynął z dniem 3 lutego 1998 r., przyjmując natomiast najkorzystniejszą dla powódek wersję, termin ten upłynął z dniem 31 grudnia 1999 r. Od daty upływu terminu przedawnienia roszczeń powódek do dnia wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie (1 grudnia 2015 r.) upłynęło ponad 17 lat i 10 miesięcy, natomiast przy przyjęciu najkorzystniejszej dla powódek wersji niemal 16 lat. Istotą instytucji przedawnienia w prawie cywilnym jest dążenie do zapewnienia stabilizacji stosunków prawnych i nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia może nastąpić w przypadkach szczególnych i usprawiedliwionych szczególnymi okolicznościami. Okoliczności te podlegają ustaleniu i ocenie w świetle art. 5 k.c. in casu (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2012 r. sygnatura II CSK 128/12).

W ocenie Sądu Okręgowego w niniejszej sprawie nie zachodzą szczególne okoliczności usprawiedliwiające zaniechanie dochodzenia roszczeń przez powódki oraz ich poprzedników prawnych, w szczególności nieuprawnione są twierdzenia powódek o trwających względem nich stanie zawieszenia wymiaru sprawiedliwości do dnia wydania decyzji przez Wojewodę (...).

Dodatkowo tylko Sad podnosi ,że w niniejszej sprawie nie znajdują zastosowania również przepisy dotyczące bezpodstawnego wzbogacenia, które w żadnym zakresie nie zostało wykazane przez stronę powodową.

Mając na uwadze powyższe okoliczności, w związku ze skutecznym podniesieniem przez pozwanego zarzutu przedawnienia, sąd w punkcie I wyroku oddalił powództwo.

W punkcie 2 a i b wyroku Sąd na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych nakazał pobrać od każdej z powódek kwotę po 49.875,00 zł na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Poznaniu) tytułem nieuiszczonej opłaty od rozszerzenia powództwa. Pismem z dnia 22 maja 2017 r. powódki rozszerzyły powództwo w ten sposób, że wniosły o zasądzenie od pozwanego na rzecz każdej z powódek kwoty po 1.397.500,00 zł. Powódki nie uiściły opłaty od rozszerzonego powództwa.

W związku z dopuszczeniem na wniosek powódek dowodu z opinii biegłego powstały koszty w łącznej wysokości 9.278,05 zł. Powódki na poczet opinii biegłego uiściły zaliczkę w kwocie 6.500 zł. W punkcie 2 c wyroku Sąd nakazał ściągnąć od powódek solidarnie na rzecz Skarbu Państwa kwotę 2.778,05 zł stanowiącą różnicę pomiędzy rzeczywistym kosztem sporządzenia opinii a wpłaconą zaliczką.

W punkcie 2d wyroku Sad zasądził solidarnie od powódek na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Kwota ta została ustalona na podstawie § 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Sąd zasądził kwotę tytułem kosztów procesu oraz tytułem nieuiszczonych kosztów sporządzenia opinii biegłego od powódek solidarnie, kierując się treścią art. 105 § 2 k.p.c., zgodnie z którą na współuczestników sporu odpowiadających solidarnie co do istoty sprawy sąd włoży solidarny obowiązek zwrotu kosztów. Za koszty wynikłe z czynności procesowych, podjętych przez poszczególnych współuczestników wyłącznie we własnym interesie, inni współuczestnicy nie odpowiadają. Sąd miał na uwadze, że w niniejszej sprawie powódki odpowiadały za koszty procesu na takiej samej podstawie faktycznej i prawnej, a więc in solidum, nie solidarnie, jednakże z uwagi na podobieństwo tych reżimów odpowiedzialności w niniejszej sprawie konieczne było uznanie solidarnej odpowiedzialności pozwanych za zobowiązanie z tytułu obowiązku zwrotu kosztów procesu.

SSO Izabela Korpik