Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2017 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi w sprawie z powództwa Gminy L. przeciwko A. A. o zapłatę, w punkcie 1. - zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 45.485,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 4 września 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015 r. oraz ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty; w punkcie 2. - oddalił powództwo w pozostałej części; w punkcie 3. - zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 4.704 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania; w punkcie 4. - przyznał adwokatowi T. C. kwotę 2.952,00 zł, w tym kwotę 552,00 zł podatku VAT, tytułem udzielonej z urzędu pozwanej A. A., a nieopłaconej pomocy prawnej i kwotę tę nakazał wypłacić ze środków Skarbu Państwa Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, w punkcie 5. - nie obciążył stron nieuiszczonymi kosztami sądowymi, które ponosi Skarb Państwa. (wyrok k. 901, uzasadnienie 902-917).

Apelacje od powyższego wyroku złożyły obie strony.

Powódka Gminy L. zaskarżyła orzeczenie w części, to jest w punkcie 2. w związku z punktem 1. w zakresie oddalającym powództwo w pozostałej części, a więc dotyczącym niezasądzonych odsetek ustawowych od kwoty 45.485,50 zł za okres od dnia 28 sierpnia 2013 r. do dnia 3 września 2015 r., zarzucając wyrokowi naruszenie:

a)  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, skutkujące sprzecznością istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, mające wpływ na treść wyroku, polegające na przyjęciu, iż wezwanie do zapłaty przekazane zostało R. K. na spotkaniu stron w dniu 27 sierpnia 2013 r. z wyznaczonym 7 dniowym terminem płatności, zatem termin spełnienia świadczenia upłynął z dniem 3 września 2013 r. podczas, gdy jak wynika z własnoręcznego podpisu R. K. na oświadczeniu o odstąpieniu od umowy zawierającym przedmiotowe wezwanie do zapłaty, odebrane zostało ono przez R. K. na spotkaniu stron w dniu 27 sierpnia 2013 r., co winno skutkować uznaniem, iż wezwanie do spełnienia świadczenia nastąpiło 27 sierpnia 2013 r., zatem od 28 sierpnia 2013 r. dłużnik pozostawał w opóźnieniu, skutkującym możliwością naliczenia odsetek ustawowych od kwoty 45.485,50 zł;

b)  prawa materialnego tj. art. 455 k.c. w zw. z 481 § 1 k.c. w zw. z art. 56 ustawy z dnia 9 października 2015 r. o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw poprzez zasądzenie odsetek ustawowych od kwoty 45.485,50 zł od dnia 4 września 2015 r., a nie od dnia 28 sierpnia 2013 r.

Podnosząc powyższe zarzuty skarżąca wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w pkt. 2. w zw. z pkt. 1. poprzez zasądzenie od pozwanej A. A. na rzecz Gminy L. kwoty 10.350,76 zł tytułem odsetek ustawowych od dnia 28 sierpnia 2013r. do dnia 3 września 2015 r., a więc za okres nieuwzględniony przez sąd, od zasądzonej kwoty 45.485.50 zł;

2.  zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;

3.  ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji wraz z pozostawieniem temu Sądowi orzeczenia w przedmiocie kosztów postępowania.

(apelacja powódki k. 924-926)

Pozwana A. A. zaskarżyła wyrok w zakresie rozstrzygnięć zawartych w punktach 1. i 3. – w całości, zarzucając naruszenie:

1.  art. 498 § 1 i § 2 k.c. oraz art. 499 k.c., poprzez ich niezastosowanie i nieuwzględnienie złożonego dwukrotnie przez pozwaną stronie powodowej, oświadczenia o potrąceniu z wierzytelnością powódki z tytułu dochodzonej kary umownej, wzajemnej wierzytelności z tytułu zapłaty za prace wykonane na zlecenie powoda, których rodzaj i wartość zostały udokumentowane fakturą VAT nr (...), wskutek czego wierzytelność powódki w toku procesu uległa umorzeniu do wysokości wierytelności niższej;

2.  art. 60 i art. 61 § 1 w zw. z art. 498 § 1 k.c, poprzez niezastosowanie ww. przepisów i wadliwe przyjęcie przez Sąd I instancji, iż oświadczenie o potrąceniu pozwanej złożone stronie powodowej wskutek doręczenia na jej adres sprzeciwu od nakazu zapłaty wraz z fakturą VAT nr (...) wystawionej przez pozwaną za wykonane na rzecz powódki prace, a także drugie oświadczenie o potrąceniu objęte treścią pisma przygotowawczego pozwanej z dnia 06 października 2014 r., nie dotarło w sposób skuteczny do adresata, pomimo iż zarówno faktura VAT nr (...), jak i pismo procesowe pozwanej zostały doręczone powódce na adres będący siedzibą Gminy L., przez co w oczywisty sposób miała ona możliwość zapoznania się z treścią oświadczeń składanych przez pozwaną, wobec czego potrącenie dokonane przez pozwaną zarówno w znaczeniu materialnoprawnym oraz procesowym nastąpiło w sposób prawidłowy i skuteczny, w konsekwencji czego wierzytelność dochodzona przez powódkę została w pełni skompensowana przez ww. wierzytelność pozwanej;

3.  art. 91 k.p.c. poprzez wadliwe przyjęcie, iż ww. oświadczenia pozwanej jako doręczone na adres powódki będącym adresem tożsamym z adresem pełnomocnika powódki, zostały doręczone jedynie pełnomocnikowi powódki, a nie jej samej, co doprowadziło sąd do nieuwzględnienia zarzutu potrącenia zgłaszanego przez pozwaną;

4.  art. 233 § 1 w zw. z art. 328 § 2 k.p.c, poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo wbrew zasadom logiki i doświadczenia życiowego, polegającym na bezpodstawnym przyjęciu przez Sąd meriti, iż powódka doznała istotnej szkody, w sytuacji w której powódka nie doznała żadnej wymiernej szkody wskutek działań pozwanej, a także nie straciła szansy na uzyskanie od Urzędu Marszałkowskiego dofinansowania do wykonywanych prac, w konsekwencji czego kategoryczne przyjęcie przez Sąd ww. okoliczności pozostaje gołosłowne oraz nieznajdujące potwierdzenia w realiach niniejszej sprawy;

5.  art. 233 § 1 k.p.c poprzez wadliwe ustalenie, iż powódka na skutek nienależytego wykonania zobowiązania poniosła szkodę odpowiadającą wysokości 20% wynagrodzenia umownego brutto, w sytuacji gdy powódka nie udowodniła poniesionej szkody, zarówno co do zasady jak i jej wysokości, oraz związku przyczynowego między działaniem pozwanej a rzekomo poniesioną przez nią szkodą;

6.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez uznanie za wiarygodny wniosek biegłego z zakresu budownictwa wskazujący, iż jedynie 46,7 m ³ piasku, który przywiozła na plac budowy pozwana, mogła być prawidłowo wykorzystana przez kolejnego wykonawcę, w sytuacji gdy w sporządzonej opinii biegły opiera się jedynie na szacunkowym nie zaś faktycznym wyliczeniu ilości piachu wykorzystanego przez stronę pozwaną do wykonania przedmiotu umowy oraz pomija w sporządzonych wyliczeniach faktury VAT wystawione przez T. P. na rzecz pozwanej, raporty dzienne pracy koparko-ładowarki dokumentujące wykonam anie korytowania pod placami zabaw sporządzone przez T. P., raporty dzienne dokumentujące transport piachu sianego sporządzone przez ww., co w konsekwencji wobec braku wyliczenia świadczenia rzeczywiście spełnionego w ramach umowy o roboty budowlane i oparcia się jedynie o wartości szacunkowe, doprowadziło do znacznego zaniżenia wartości prac wykonanych przez pozwaną;

7.  art. 233 § 1 k.p.c poprzez uznanie za wiarygodny wniosek biegłego z zakresu budownictwa wskazujący, że dostarczony przez pozwaną piasek nie spełniał kryteriów jakościowych określonych w STWiOR, w sytuacji w której, z wydanej opinii nie wynika z jakiego placu pochodziła próbka pobrana przez biegłego, a także czy wpływ na stwierdzone w niej zanieczyszczenia, mogły mieć czynniki niezależne od pozwanej związane m.in. z dokończeniem prac przez innego wykonawcę oraz użytkowaniem poszczególnych placów zabaw przez użytkowników końcowych, co uzasadnione jest w świetle przeprowadzer zenia badania po upływie 3 lat od daty wykonania prac, co miało niebagatelny wpływ na znaczne obniżenie wartości prac wykonanych przez stronę pozwaną;

8.  art. 217 § 1 i § 3 k.p.c., art. 227 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c, poprzez oddalenie wniosku dowodowego pozwanej w przedmiocie załączenia w poczet materiału dowodowego niniejszej sprawy akt sprawy o sygn.: IV GC 1006/14 dotyczącej postępowania prowadzonego przed Sądem Rejonowym dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu z powództwa T. P. przeciwko pozwanej o zapłatę należności za dostarczony piasek i wykoannie prac ziemnych w sytuacji, gdy T. P. dokonał cesji przysługującej mu względem pozwanej wierzytelności na rzecz podmiotu, który uzyskał następnie prawomocne orzeczenie w przedmiocie obowiązku zapłaty przez pozwaną na rzecz ww. podmiotu należności za dostarczony piasek zgodnie z fakturami VAT wystawionymi przez T. P., stąd też pominięcie w niniejszym postępowamu ww. prawomocnego rozstrzygnięcia w przedmiocie wysokości należności z tytułu dostarczonego piasku i wykonania prac ziemnych, a tym samym wysokości wierzytelności pozwanej przysługującej jej od powódki z tego tytułu, stanowi rażące naruszenie ww. przepisów k.p.c. oraz prowadzi do istnienia w obrocie dwóch sprzecznych ze sobą orzeczeń;

9.  art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwe ustalenie ilości i jakości piachu dostarczonego na plac budowy przez pozwaną, które zostało dokoane jedynie w oparciu o wydaną przez biegłego opinię, z pominięciem raportów dziennych oraz dokumentacji zdjęciowej z terenu budowy, podczas gdy świadczenie pozwanej w świetle ww. źródeł dowodowych, a także faktur VAT wystawionych przez T. P. oraz przywołanego wyżej rozstrzygnięcia sądu Rejonowego we Wrocławiu, przedstawiało znacznie wyższą wartość ekonomiczną;

10.  art. 231 k.p.c. poprzez błędne uznanie, iż skoro ostatecznie J. O. wykonywała prace po pozwanej, to brak jest podstaw do stwierdzenia, że nie wykonała ona dodatkowego korytowania, podczas gdy ww. okoliczność nie znajduje żadnego oparcia chociażby w sposób pośredni w sporządzonej dokumentacji prac kolejnego wykonawcy załączonej w poczet materiału dowodowego niniejszej sprawy, a także w samych zeznaniach J. O. oraz W. R., którzy nie pamiętali żadnych istotnych z punktu widzenia rozstrzygnięcia sprawy okoliczności, stąd też takie wnioskowanie prowadzące w rezultacie do obniżenia wartości prac wykonanych przez pozwaną, należy uznać za dowolne i nieuprawnione;

11.  art. 65 § 2 k.c. w zw. z § 1 pkt 5 umowy nr (...) poprzez wadliwe ustalenie przez Sąd, iż pozwana miała obowiązek przedłożenia powódce atestów i deklaracji zgodności wbudowanych i użytych materiałów przed i w trakcie doprowadziło sąd do błędnego przyjęcia, iż powódka nabyła uprawnienie do odstąpienia od umowy przed końcowym terminem zakończenia robót oraz naliczenia pozwanej kary umownej;

12.  art. 491 § 2 k.c. w zw. z art. 65 § 1 i § 2 k.c., poprzez ich niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie wbrew oświadczeniu powódki z dnia 27 sierpnia 2013 r. w przedmiocie odstąpienia od umowy, że powódka odstąpiła od umowy także w tej części prac, które zostały wykonane w sposób należyty przez pozwaną, tj. roboty ziemne i transportowe – mechaniczne zebranie gruntu rodzimego w przybliżonych miejscach usytuowania, dowóz i mechaniczne plantowanie, rozgarnięcia piasku w strefach bezpieczeństwa, miejscowe mechaniczne równanie powierzchni przeznaczonych pod zagospodarowanie, korytowanie przy użyciu koparko-ładowarki, wstępne oczyszczenie terenu oraz rozepchnięcie urobku po terenie;

13.  art. 484 § 2 w zw. z art. 353 ¹ k.c. oraz art. 144 ust. 1 ustawy – Prawo zamówień publicznych, poprzez pominięcie istotnej okoliczności, iż do zawarcia umowy pomiędzy stronami doszło w trybie przewidzianym ustawą – Prawo zamówień publicznych, której przepisy wprowadzają szereg ograniczeń w zakresie granic swobody umów określonych w art. 353 ¹ k.c, w konsekwencji czego pozwana jako podmiot o słabszej pozycji negocjacyjnej, ubiegający się o zamówienie publiczne, nie miała wpływu na treść zawieranej umowy, co w świetle braku poniesienia przez powódkę jakiejkolwiek szkody wskutek zachowania pozwanej oraz wykonania w części świadczenia przez pozwaną, winn prowadzić do zastosowania przez Sąd instytucji miarkowania kary umownej;

14.  art. 494 § 1 w zw. z art. 405 k.c. oraz art. 410 § 2 k.c. poprzez brak przyjęcia za podstawę żądania pozwanej zwrotu wartości świadczenia, instytucji świadczenia, podczas gdy odstąpienie przez powódkę od mowy spowodowało, iż spełnione świadczenie stało się świadczeniem nienależnym w rozumieniu art. 410 § 2 k.c. z uwagi na fakt, iż podstawa świadczenia odpadła, a tym samym powódka obowiązana jest do zwrotu wartości świadczenia strony pozwanej;

15.  art. 405 k.c. poprzez wadliwe przyjęcie, iż ewentualne bezpodstawne wzbogacenie należy rozważać jedynie wobec drugiego wykonawcy – J. O., podczas gdy to powódka jest rzeczywistym beneficjentem z tytułu wykonanych przez stronę pozwaną prac i od niej pozwana może domagać się zwrotu wartości świadczenia.

Pozwana podnosząc powyższe zarzuty wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez:

1.  oddalenie powództwa w całości;

2.  zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu za I i II instancję według norm przepisanych;

3.  nakazanie pobrania od powódki na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczonych kosztów sądowych i wydatków od których pozwana jest zwolniona.

Jednocześnie pełnomocnik pozwanej wniósł o przyznanie kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanej za II instancję z urzędu, powiększonych o należny podatek VAT, oświadczając, iż koszty te nie zostały uiszczone w całości, ani też w części.

(apelacja pozwanej k. 933-939)

Sąd Okręgowy – Sąd Gospodarczy zważył:

Obie apelacje podlegały oddaleniu.

Sąd Rejonowy w sposób prawidłowy i wyczerpujący przeprowadził postępowanie dowodowe oraz dokonał w prawidłowych ustaleń faktycznych, które Sąd Okręgowy podziela i przyjmuje za własne, z wyjątkiem ustaleń dotyczących kwalifikacji łączącej strony umowy, jak też terminu wymagalności kary umownej - o tym ostatnim w rozważaniach apelacji strony powodowej.

Na wstępie wskazać należy, że sąd II instancji bez względu na stanowisko stron oraz zakres zarzutów, powinien zastosować właściwe przepisy prawa materialnego, a więc także usunąć ewentualne błędy prawne sądu pierwszej instancji, niezależnie od tego, czy zostały one wytknięte w apelacji (stanowisko takie zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 maja 2007 r., I CSK 91/07, LEX nr 286761, w wyroku z dnia 9 kwietnia 2008 r., II PK 280/07, LEX nr 469169). Stosowanie prawa materialnego przez sąd II instancji w ogóle nie może być wiązane z zakresem zarzutów apelacyjnych. Kontrola Sądu II instancji odbywa się jednak w granicach zaskarżenia.

Sąd Rejonowy dokonał błędnej kwalifikacji prawnej łączącej strony umowy naruszając tym samym normy prawa materialnego art. 627 k.c. poprzez błędną kwalifikację prawną zawartej umowy, jako umowy o roboty budowlane (art. 647 k.c.) podczas gdy zakres przedmiotowy zleconych i wykonanych prac uzasadniał przyjęcie, że strony łączyła umowa o dzieło.

Z racji tego jednak, że istotą sporu w niniejszej sprawie, która została zakreślona zarzutami apelacyjnymi i przez to przeniosła się na etap postępowania apelacyjnego, było m.in. dokonanie oceny zaistnienia przesłanek, co do zasadności dochodzenia przez powódkę kary umownej, w tym poprzedzającej ten etap skuteczności odstąpienia od umowy (zarzut 4,5, 11,12,13 apelacji pozwanej), jak też istnienia po stronie pozwanej przedstawionej do potrącenia wierzytelności z tytułu wykonanych w ramach zawartej umowy prac (zarzut 6-10 apelacji pozwanej), które to zagadnienia zostały rozważone przez Sąd Rejonowy w oparciu o właściwe przepisy dotyczące umowy o dzieło stosowane odpowiednio do robót budowlanych z odesłania z art. 656 k.c., błędna kwalifikacja prawna zawartej umowy nie skutkowała błędna oceną podniesionych roszczeń przez obie strony sporu.

Sąd Okręgowy uznał apelację strony pozwanej za bezzasadną.

W ocenie Sądu odwoławczego nie zasługują na uwzględnienie zarzuty apelacyjne kwestionujące skuteczność odstąpienia strony powodowej od umowy, jak też zasadność zastosowania przewidzianej w umowie kary umownej (zarzut 4,5, 11,12,13).

W apelacji strona pozwana kwestionowała podstawy odstąpienia powódki od umowy wskazując na brak takiej możliwości w zakresie tej części prac, które zostały wykonane w sposób należyty.

Tymczasem działanie powódki znalazło podstawę prawną w art. 635 k.c., zgodnie z którym jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykonaniem prac tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczania terminu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do wykonania prac.

W ocenie Sądu Okręgowego prawidłowo w świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd I instancji uznał, że na dzień 27 sierpnia 2013 r. pozwana opóźniała się z wykonaniem prac tak daleko, że nie było prawdopodobnym, żeby zdołała zakończyć prace w umówionym na dzień 30 sierpnia 2013 r. terminie.

Na podstawie umowy o dzieło w rozumieniu art. 627 k.c. przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania określonego dzieła, którego efektem końcowym jest pewien rezultat w postaci materialnej lub niematerialnej ucieleśniony w rzeczy. Istota i treść zawartej umowy o dzieło wskazuje więc na to, że - wbrew stanowisku strony pozwanej - jej przedmiotem było całościowe i kompletne wykonanie przedmiotu zamówienia końcowych obiektów o pełnej integralności elementów składowych, w postaci dziewięciu placów zabaw i siłowni.

Z oświadczenia o odstąpienia od umowy (k. 84) wynika wprost, że powódka odstąpiła od umowy w całości na podstawie art. 635 k.c., powołując się na niewykonanie umowy w terminie. Treść złożonego oświadczenia w tym zakresie nie budzi żadnych wątpliwości jako jednoznaczna zwłaszcza, że zawiera uzasadnienie wyłuszczające stanowisko powódki. W ustalonych okolicznościach faktycznych odmienna wykładnia złożonego oświadczenia woli w sposób niezgodny z jego treścią i intencją powódki naruszyłaby art. 65 §1 k.c.

Zasadnie też uznał Sąd Rejonowy, że w przypadku analizowanej umowy stron (§6 umowy) przesłankę powstania roszczenia o zapłatę kary umownej stanowiło nieterminowe wykonanie dzieła z winy pozwanej, co zostało wykazane przez powódkę.

Zdaniem Sądu Okręgowego przyjąć należy (opierając się na wykładni literalnej art. 483 § 1 k.c. i. 484 § 1 k.c.), że zastrzeżenie kary umownej ma jedynie takie znaczenie, że wierzyciel - dochodząc zapłaty tej kary - nie musi udowadniać ani samego faktu istnienia szkody, jak i jej wysokości. Niemniej jednak przesłanką powstania roszczenia o zapłatę kary umownej jest m.in. także szkoda wyrządzona wierzycielowi na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, dlatego też, jeżeli tylko dłużnik zdoła udowodnić zupełny brak szkody wierzyciela, to w konsekwencji wykaże też, iż kara umowna nie przysługuje. Tymczasem pozwana kwestionując w apelacji fakt poniesienia przez powódkę szkody jedynie negowała utratę po stronie powódki szansy na uzyskanie dofinansowania prac z Urzędu Marszałkowskiego do wykonywanych prac.

Sąd Okręgowy uznał za uzasadniony zarzut podniesionej apelacji co do skuteczności złożonego przez powódkę stronie przeciwnej oświadczenia o potrąceniu (zarzut 1,2,3,). Podzielił bowiem stanowisko skarżącej, że Sąd Rejonowy w sposób nazbyt sformalizowany, a przez to błędny przyjął, że oświadczenie o potrąceniu, które pozwana złożyła w toku postępowania nie doszło do jej kontrahenta, czyli Gminy L.. Sąd Rejonowy przyjął koncepcję że pismo pozwanej z dnia 6 października 2014 r. zostało doręczone bezpośrednio pełnomocnikowi powódki nieuprawnionemu do przyjmowania takich materialnoprawnych oświadczeń, nie doszło w rozumieniu art. 61 § 1 k.c. do adresata, czyli powódki, a zatem nie zostało skutecznie złożone.

Zdaniem Sądu Okręgowego stan faktyczny sprawy, a przede wszystkim fakt, że oświadczenie w tym zakresie (k. 73), niepotrzebnie ponowione w toku postępowania apelacyjnego, zostało nadane na adres siedziby powódki Gminy L., świadczy o skutecznym złożeniu powódce oświadczenia o potrąceniu w rozumieniu art. 61 § 1 k.c.), bowiem powódka niewątpliwie mogła zapoznać się z jego treścią.

Uznanie złożenia oświadczenia o potrąceniu za skuteczne nie czyni jednak uzasadnionym żądania, które pozwana zgłosiła w ramach apelacji, to jest oddalenia powództwa. Zarzut nieistnienia zobowiązania wynikający z oświadczenia o potrąceniu (art. 498 k.c.) wymaga dokładnego określenia przysługującej wierzytelności wzajemnej, jej wysokości, wykazania jej istnienia oraz wyrażenia woli potrącenia w celu wzajemnego umorzenia skonkretyzowanych wierzytelności.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że w rozpoznawanej sprawie nie było podstaw do tego, aby uznać, iż po stronie pozwanej istniała wierzytelność, która mogłaby zostać przedstawiona do potrącenia (zarzut 6-10), a w każdym razie w toku postępowania sądowego strona pozwana takiej wierzytelności nie wykazała.

Nie stanowi podstawy dla wykazania tej wierzytelności wyrok wraz z uzasadnieniem Sądu Rejonowego dla Wrocławia-Fabrycznej we Wrocławiu (sygn. akt IV GC 1006/14) zobowiązujący pozwaną do zapłaty należności za dostarczony piasek oraz wykonanie prac ziemnych zgodnie z fakturami VAT wystawionymi przez jej kontrahenta. Podkreślić należy, że orzeczenie to regulowało zobowiązania pomiędzy pozwaną a jej kontrahentem i w żaden sposób nie przekładało się na relacje pomiędzy powódką a pozwaną.

Skarżąca pomija bowiem, że wynagrodzenie, które miała otrzymać z umowy o dzieło nie było ustalone za poszczególne etapy, czy prace wykonawcze. Było to wynagrodzenie ryczałtowe, co wynika z § 4 umowy (k. 8), za wszystkie prace – przedmiot zamówienia, które miały być wykonane. Dzieło, zgodnie z umową winno zostać oddane w sposób kompletny w postaci dziewięciu wykonanych zgodnie ze specyfikacją i wyposażonych w urządzenia z atestami placów zabaw i siłowni. Zatem to, ile pozwana zapłaciła podwykonawcom za poszczególne roboty, których sama nie mogła wykonać, jak wynika z treści zawartej umowy, nie może być przedmiotem rozliczeń z powódką. Treść zawartej przez strony umowy wyklucza bowiem możliwość rozliczenia w jej ramach wszelkich materiałów i prac wykonanych, czy też podjętych przez pozwaną osobiście lub przy pomocy podwykonawców w celu wykonania umowy, z których wywodzi ona wierzytelność wzajemną wobec powódki.

Z powyższego względu Sąd Okręgowy oddalił zawarte w apelacji wnioski dowodowe pozwanej o zwrócenie się do Sądu Rejonowego Wrocław-Fabryczna we Wrocławiu o nadesłanie akt sprawy IV GC 1006/14, na okoliczność rzeczywistej wartości prac wykonanych przez pozwaną na rzecz powódki, jako nie mających żadnego znaczenia w będących przedmiotem niniejszego postępowania relacjach pomiędzy powódką a pozwaną.

Z kolei przyczyny formalne stanowiły podstawę oddalenia w toku postępowania apelacyjnego wniosku pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu budownictwa na okoliczność ustalenia faktycznej ilości i wartości prac wykonywanych przez pozwaną. Wskazać należy, że w toku postępowania pierwszoinstancyjnego Sąd Rejonowy oddalił wniosek strony pozwanej o dopuszczenie dowodu z opinii uzupełniającej opinię biegłego co do ustalenia, na jakiej głębokości leży piasek dowieziony przez pozowaną i właśnie w tym zakresie pozwana zgłosiła zastrzeżenie z art. 162 k.p.c. (protokół rozprawy k. 899). W apelacji natomiast pozwana zgłosiła nowy wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii innego biegłego sądowego zakreślony tezą dowodową zmierzającą do ustalenia faktycznej ilości i wartości prac wykonanych przez pozwaną, który w tych okolicznościach procesowych Sąd Okręgowy oddalił na podstawie art. 381 k.p.c. jako spóźniony. Niewątpliwie bowiem tak sformułowany wniosek dowodowy pełnomocnik pozwanej miał możliwość i powinien był wnieść na etapie postępowania pierwszoinstancyjnego. Nadto strona pozwana nie wykazała też żadnej przyczyny powołania tego wniosku dowodowego dopiero w apelacji, która zezwoliłaby Sądowi II instancji na jego dopuszczenie i przeprowadzenie tego dowodu w postępowaniu apelacyjnym.

Odnosząc się do podniesionego przez pozwaną zarzutu naruszenia art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. (zarzut 14 i 15) poprzez ich niezastosowanie przez Sąd Rejonowy i oddalenie żądania uwzględnienia zarzutu o potrącenie obejmującego żądanie zapłaty za wykonane prace jako świadczenia nienależnego, stwierdzić w pierwszej kolejności trzeba, że na podstawie art. 405 i nast. k.c. podlegał zwrot wzbogacenia, a więc zwiększenia majątku powódki, w związku z wykonaniem prac przez pozwaną. Zatem to inne okoliczności faktyczne są w takiej sytuacji przedmiotem dowodu i ustalenia niż w przypadku ustalania wysokości wynagrodzenia z tytułu wykonanych przez pozwaną prac.

Zatem twierdzenie pozwanej, że samo odstąpienie powódki od umowy spowodowało, że spełnione w ramach jej wykonania przez pozwaną świadczenie stało się nienależne, nie znajduje uzasadnienia. Inna jest bowiem podstawa faktyczna i prawna odpowiedzialności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia (art. 405 k.c.), a inna z tytułu niewykonania bądź nienależytego wykonania umowy (art. 471 k.c.). Bezpodstawne wzbogacenie nie będzie bowiem wchodziło w grę, jeśli relacje pomiędzy stronami mogą zostać rozstrzygnięte na podstawie stosunku umownego. Dopuszczenie bowiem możliwości dochodzenia roszczenia także z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia podważałoby sens szczegółowych unormowań stosunków obligacyjnych, uwzględniających ich specyfikę.

Zgodnie z art. 414 k.c. przepisy niniejszego tytułu [Tytuł V Bezpodstawne wzbogacenie] nie uchybiają przepisom o obowiązku naprawienia szkody. Należy wskazać, że zarówno w piśmiennictwie, jak i orzecznictwie przeważa pogląd odrzucający co do zasady dopuszczalność zbiegu roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia z roszczeniami z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (por. wyrok SN z dn. 18.04.2013r., sygn. akt III CSK 303/12, LEX nr 1375410; wyrok SN z dn. 18.04.2013r., sygn. akt III CSK 229/12, LEX nr 1353198; wyrok SN z dn. 05.10.2012r., sygn. akt I PK 86/12, OSNP 2013/17-18/203; wyrok SN z dn. 11.05.2012r., sygn. akt II CNP 65/11, LEX nr 1238082). Tym samym zacieśnione zostało zastosowanie art. 414 k.c. tylko do roszczeń z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia i roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. W odniesieniu do roszczeń z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z umowy wzajemnej, niedopuszczalność zbiegu z roszczeniem z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia wynika jednoznacznie z art. 494 i 495 k.c. W świetle wymienionych przepisów, w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania z umowy wzajemnej, wierzycielowi przysługuje albo roszczenie oparte na przepisach o bezpodstawnym wzbogaceniu, albo roszczenie oparte na przepisach o odpowiedzialności kontraktowej (por. wyrok SN z dn. 07.05.2009r., sygn. akt IV CSK 523/08, LEX nr 523904).

Prowadzone w toku pierwszej instancji postępowanie nie dawało podstaw do ustalenia, czy w ogóle, a jeżeli tak to w jakim zakresie pozwana wykonała na rzecz powódki świadczenie nienależne, przez co powódka została bezpodstawnie wzbogacona. Same bowiem działania pozwanej polegające na dostarczeniu piasku, czy wykonania innych prac w celu wykonania wiążącej strony umowy nie oznaczają, że w ich wyniku bezpodstawnie wzbogaciła Gminę L..

Brak jest w tym zakresie podstaw faktycznych i prawnych do oderwania się od umowy, która wówczas łączyła strony. Jeżeli pozwana, jak wynika z prawidłowych ustaleń Sądu Rejonowego opartych o opinię biegłego, dostarczyła piasek na budowę w ilości większej, niż wynikało to ze specyfikacji zamówienia i ustalonych warunków realizacji dzieła, czy prowadziła prace na tych warunkach w zakresie przekraczającym umowę - dotyczy wykonanego przez pozwana korytowania na większej głębokości niż to wynikało z umowy - nie oznacza to jeszcze zasadności żądania pozwanej od powódki wynagrodzenia za te świadczenia ponad umówione prace. Czyniła to bowiem już na własne ryzyko.

W tych okolicznościach apelacja pozwanej nie zasługiwała na uwzględnienie.

Apelacja powodowej Gminy także nie może odnieść skutku.

W ocenie Sądu Okręgowego termin wymagalności roszczenia z tytułu kary umownej dochodzonej przez powódkę w niniejszym postępowaniu przypadał na dzień 4 września 2013 r., a nie jak ustalił Sąd Rejonowy na dzień 4 września 2015 r. Z zebranego materiału dowodowego wynika bowiem, że odstąpienie z dnia 27 sierpnia 2013 r. od umowy zawartej w trybie zamówienia publicznego skierowane przez powódkę do pozwanej, w którym zawarte było wezwanie do zapłaty kary umownej, zostało osobiście odebrane przez pełnomocnika pozwanej R. K., w dniu 27 sierpnia 2013 r. i przewidywało termin siedmiodniowy na zapłatę tej należności.

W orzecznictwie przyjmuje się bowiem, że zastrzeżenie kary umownej nie rodzi zobowiązania, z właściwości, którego wynikałby określony termin spełnienia świadczenia, z tego względu wskazuje się, że jeżeli w umowie strony nie oznaczyły terminu spełnienia świadczenia z tytułu kar umownych, zobowiązanie takie ma charakter bezterminowy – art. 455 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2011 r. III CSK 282/10, niepubl.). Z kolei zgodnie z art. 455 k.c. dłużnik zobowiązania bezterminowego powinien spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela do wykonania zobowiązania. Przepis ten ma jednak charakter dyspozytywny i skoro uprawniony inaczej określił termin płatności zobowiązania, strony pozostają związane tym terminem. Oznacza to, że po dojściu do wiadomości dłużnika wezwania wierzyciela o spełnienie świadczenia, ma on obowiązek spełnienia tego świadczenia i winien to uczynić zgodnie z wezwaniem - w niniejszej sprawie oznacza to, że z upływem siedmiu dni od doręczenia tego wezwania.

Z powyższego względu zasadny okazuje się być zarzut naruszenia prawa materialnego w postaci art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c. w zakresie uznania za należne uzupełniająco odsetek od kwoty kary umownej liczonych od dnia 4 września 2013 r. do 3 września 2015 r. Zarzut ten nie może jednak odnieść oczekiwanego przez apelującą skutku w postaci zmiany wyroku poprzez zasądzenie od pozwanej kwoty skapitalizowanych za ten okres odsetek. Skarżąca bowiem błędnie sformułowała żądanie apelacji w tym zakresie.

Zważyć należy, że kapitalizacja odsetek oznacza, iż stają się one roszczeniem głównym w pojęciu art. 20 k.p.c., co z kolei oznacza, iż domaganie się ich w tej formie w apelacji, w sytuacji gdy pozew takiego żądania nie obejmował, stanowi wystąpienie z nowym roszczeniem w rozumieniu art. 383 k.p.c., co jest w myśl tego przepisu niedopuszczalne.

Z tego względu apelacja powódki, choć zasadna w znacznej części, nie mogła zostać uwzględniona.

W związku z powyższym, wobec braku podstaw do wzruszenia z urzędu zaskarżonego orzeczenia, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił obie apelacje.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie
art. 98 k.p.c., w związku z art. 391 § 1 k.p.c. uwzględniając przegrane apelacje obu stron: zasądzając z apelacji strony pozwanej - od pozwanej na rzecz powódki kwotę 1.800 zł z tytułem zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym zgodnie z § 2 pkt 5 w związku z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.); przyznał i nakazał wypłacić ze środków Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi pełnomocnikowi strony pozwanej ustanowionemu z urzędu wynagrodzenie w kwocie 1.467,00 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej pozwanej z urzędu ustalone na podstawie § 8 pkt 5 w zw. z § 4 ust. 1,2, 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2016 r. poz. 1714); z apelacji powódki – od powódki na rzecz pozwanej kwotę 1.467,00 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej świadczonej pozwanej z urzędu ustalonej na podstawie § 8 pkt 5 w zw. z § 4 ust. 1,2, 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. 2016 r. poz. 1714).

Tomasz Bajer Jolanta Jachowicz Bartosz Kaźmierak