Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 lutego 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku – V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 23 lutego 2018 r. w Gdańsku na rozprawie

sprawy z powództwa P. M.

przeciwko Skarbowi Państwa - (...) w K.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w S.

z dnia 8 grudnia 2016 r., sygn. akt I C 98/16

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 (drugim) w ten sposób, że zasądzone koszty zastępstwa procesowego obniża do kwoty 500 (pięćset) złotych i nie obciąża powoda kosztami zastępstwa procesowego pozwanego w pozostałej części;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  nie obciąża powoda kosztami postępowania apelacyjnego;

IV.  zasądza od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w S. na rzecz adwokata M. K. kwotę 3.600 (trzy tysiące sześćset) złotych, powiększoną o należną stawkę podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. V ACa 81/17

UZASADNIENIE

Powód P. M. domagał się zasądzenia od Skarbu Państwa (...) w K. kwoty 100.000 zł tytułem odszkodowania za wydanie o nim nieprawdziwej opinii okresowej. Zarzucił, że w opinii okresowej - niezgodnie z prawdą - zostało wskazane, iż nie składał wniosków o zatrudnienie, ani nie chciał podjąć zatrudnienia w czasie osadzenia w (...)w C.. Tymczasem od 2009 roku złożył około 30 podań o pracę, zatrudniony był w fabryce autobusów (...), utrzymuje kontakt z instytucjami charytatywnymi i bierze udział w konkursach artystycznych. Podnosił, że przedmiotowa opinia stawia go w bardzo niekorzystnym świetle i powoduje utratę możliwości penitencjarnych, zawodowych i społecznych. Naruszone zostały tym samym art. 77 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, art. 417 k.c., Europejska Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz Europejska Konwencja o Zapobieganiu Torturom i Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu.

Pozwany Skarb Państwa – (...) w K., reprezentowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa, wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego. W obszernym uzasadnieniu swojego stanowiska, wskazał w pierwszej kolejności, iż powód nie podał daty sporządzenia opinii penitencjarnej, która miała wyrządzić mu szkodę więc z ostrożności procesowej zgłasza zarzut przedawnienia. Zarzucił nadto, że zachowania funkcjonariuszy państwowych nie miały charakteru bezprawnego i nie naruszyły żadnego dobra osobistego powoda. Zaprzeczył, by powód doznał jakiejkolwiek szkody niematerialnej. Podnosił, że powód nie wykazał istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa opartej na art. 417 k.c. Zarzucił także, że sąd cywilny nie jest uprawiony do badania legalności sposobu wykonywania kary pozbawienia wolności i przestrzegania praw osób osadzonych w jednostkach penitencjarnych i że takie uprawnienie przysługuje sądowi penitencjarnemu.

Wyrokiem z dnia 8 grudnia 2016r. Sąd Okręgowy w S. oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe rozstrzygnięcie zostało oparte na następujących ustaleniach faktycznych:

P. M. odbywa karę pozbawienia wolności, będąc osadzonym w różnych jednostkach penitencjarnych. W stosunku do powoda wydawane są okresowo opinie penitencjarne.

Mając powyższe okoliczności na uwadze, Sąd Okręgowy uznał, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie.

Sąd I instancji podkreślił, że powód wskazał wprawdzie, iż domaga się zasądzenia odszkodowania, jednakże przytoczone okoliczności faktyczne dla uzasadnienia żądania nie pozostawiają wątpliwości, iż w istocie powód domagał się zasądzenia zadośćuczynienia za krzywdę zawiązaną z naruszeniem jego dóbr osobistych. P. M. żądania zasądzenia od pozwanego kwoty 100.000 zł upatrywał bowiem w sporządzeniu opinii okresowej zawierającej nieprawdziwe – przedstawiające powoda w niekorzystnym świetle – informacje, a odczytanej mu przez funkcjonariuszy (...) w K.. Konsekwencje powyższego powód ma odczuwać w sferze penitencjarnej, społecznej i zawodowej.

Dalej Sąd Okręgowy wskazał, że powód nie przedstawił żadnych dowodów na poparcie swojego stanowiska, nie wskazał też w związku, z którą opinią okresową sformułował żądanie. Sąd podkreślił, że wprawdzie nie jest jego rzeczą zarządzanie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie, ani też Sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.), jednak mając na względzie fakt, iż powód jest osobą pozbawioną wolności, zobowiązał go do sprecyzowania żądania poprzez wskazanie, z jaką opinią okresową wiązał żądanie zapłaty zadośćuczynienia, a w szczególności do przedstawienia daty, z jakiej pochodzi treści opinii, a także do wskazania wszelkich wniosków dowodowych na podnoszone twierdzenia, pod rygorem pominięcia (k.74). Powyższe było niezbędne dla dokonania przez Sąd oceny zakwestionowanej opinii w kontekście roszczenia powoda, to jest zbadania jej treści, prawdziwości zawartych w niej twierdzeń, wywołanych konsekwencji, w szczególności wobec stanowiska strony pozwanej, która zaprzeczyła, by miały miejsce jakiekolwiek bezprawne działania względem powoda. Sprecyzowanie, o jaką opinię chodzi było też istotne dla rozpoznania podniesionego przez stronę pozwaną zarzutu przedawnienia. P. M. nie wskazał konkretnie, która opinia, czy opinie zawierały informacje nieprawdziwe, ani nie skorzystał z inicjatywy dowodowej i stosownych dowodów nie zawnioskował (k.85). Tym samym Sąd w niniejszej sprawie nie dysponował żadnym materiałem, poza ogólnikowymi twierdzeniami, że opinia okresowa, sporządzana co pół roku i w której dużą rolę odgrywa opinia psychologa zawiera nieprawdziwe informacje, stawiające powoda w złym świetle, wpływając tym samym na jego sytuację penitencjarną, w tym przykładowo - możliwość ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie. Sąd Okręgowy podkreślił, że same twierdzenia faktyczne strony nie mają waloru dowodowego. Jednocześnie wobec tego, że powód nie podał danych konkretyzujących kwestionowaną opinię, nie sprecyzował

roszczenia, Sąd nie mógł przeprowadzić - nawet z urzędu – żadnego postępowania dowodowego.

W tym stanie rzeczy, na podstawie art. 6 k.c. a contrario, Sąd Okręgowy oddalił powództwo, o czym orzekł w pkt. 1 sentencji.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 i 99 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (j.t. Dz. U. 2016.1313 ze zm.) i zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa koszty zastępstwa procesowego. Sąd zwrócił uwagę, że wprawdzie w niniejszej sprawie P. M. był zwolniony od kosztów sądowych w całości (k. 27), jednakże stosownie do art. 108 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (t. j. Dz.U. 2016 r. poz. 623), okoliczność zwolnienia od ponoszenia kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości.

Skarżący zarzucił naruszenie przepisów postępowania, to jest:

-

art. 117 k.p.c. w zw. z art. 214§1 k.p.c. poprzez przeprowadzenie rozprawy i wydanie wyroku, pomimo tego, iż w dniu wydania wyroku wpłynął wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, a co za tym idzie – pozbawienie możności obrony praw , co skutkowało nieważnością postępowania ( art. 379 pkt 5 k.p.c.),

-

art.227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c. poprzez uznanie, że nie wskazał żadnych dowodów na poparcie swego stanowiska, pomimo pisma z dnia 16 listopada 2016r. ze wskazaniem opinii oraz możliwością zwrócenia się przez Sąd z urzędu do (...) w K. o nadesłanie opinii sporządzonych w stosunku do powoda, przy tym Sąd na podstawie art. 5 k.p.c. nie pouczył o tym, że w sprawie pożądanym byłoby ustanowienie pełnomocnika z urzędu, w celu odpowiedniego sformułowania wniosków dowodowych.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, ewentualnie w przypadku oddalenia apelacji – o zmianę zaskarżonego wyroku w punkcie 2 poprzez nieobciążanie go kosztami procesu przed Sądem I instancji oraz nieobciążanie go kosztami postępowania apelacyjnego.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył co następuje:

Apelacja nie była uzasadniona.

W aktualnie obowiązującym modelu postępowania apelacyjnego sąd drugiej instancji, wskutek zaskarżenia apelacją wyroku sądu pierwszej instancji, rozpoznaje sprawę merytorycznie w granicach zaskarżenia. Dokonuje własnych ustaleń faktycznych prowadząc lub ponawiając dowody albo poprzestając na zaaprobowanym materiale zebranym w pierwszej instancji, kontroluje prawidłowość postępowania przed sądem pierwszej instancji, pozostając związany zarzutami procesowymi przedstawionymi w apelacji, jeżeli są dopuszczalne, ale biorąc z urzędu pod uwagę nieważność postępowania, stosuje przepisy regulujące postępowanie apelacyjne oraz, gdy brak takich przepisów, odpowiednio przepisy dotyczące postępowania przed sądem pierwszej instancji. Sąd odwoławczy samodzielnie ustala podstawę materialnoprawną orzeczenia niezależnie od zarzutów podniesionych w apelacji, orzeka co do istoty sprawy stosownie do wyników postępowania, nie wykraczając poza wniosek zawarty w apelacji i nie naruszając zakazu reformationis in peius oraz rozstrzyga o kosztach postępowania (por. uzasadnienie uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r. III CZP 49/07- zasady prawnej, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55).

Przenosząc to na grunt niniejszej sprawy Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy i przyjmuje je za własne, co czyni zbędnym ich ponowne przytaczanie. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2014r. I CSK 628/13 LEX nr 1554252). Podobnie Sąd Apelacyjny podziela dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną dotyczącą braku wykazania przez udowodnienia swojego żądania.

Przechodząc do poszczególnych zarzutów apelacji, w pierwszej kolejności należało odnieść się do najdalej idącego zarzutu nieważności postępowania, związanego z pozbawieniem powoda możności obrony swoich praw ( art. 379 pkt. 5 k.p.c.). Skarżący upatrywał naruszenia tego prawa w nierozpoznaniu do czasu wyrokowania zgłoszonego wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu.

Zarzut ten nie był trafny. Wprawdzie skarżący złożył swój wniosek w administracji (...) w S. w dniu 2 grudnia 2016r. ( k.95), jednak wniosek ten wpłynął do Sądu Okręgowego w S. w dniu 8 grudnia 2016r. o godz.10.17, co wynika z prezentaty widniejącej na piśmie zawierającym wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (k.94). Tymczasem posiedzenie, na którym nastąpiło ogłoszenie wyroku w niniejszej sprawie rozpoczęło się w dniu 8 grudnia 2016r. o godz. 08:59:34, zaś zakończyło o godz. 09:08:39 (k.90). Z przyczyn oczywistych Sąd nie mógł dysponować przed ogłoszeniem wyroku wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Nie sposób zatem uznać, aby po stronie powodowej doszło z tego powodu do pozbawienia możności obrony praw. W konsekwencji za chybiony należało uznać również zarzut naruszenia art. 117 k.p.c.,

regulującego przesłanki ustanowienia pełnomocnika z urzędu, oraz art. 214§ 1 k.p.c., odnoszącego się do przesłanek odroczenia rozprawy.

Jeżeli chodzi o pozostałe zarzuty naruszenia przepisów prawa procesowego, to skarżący w istocie podniósł jedynie zarzuty naruszenia dwóch przepisów prawa procesowego: art. 227 k.p.c. w zw. z art. 232 k.p.c.

Zgodnie z art. 227 k.p.c. „przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie”, zaś zgodnie z art.232 k.p.c. „strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne”.

Strona skarżąca upatrywała uchybienia wyżej wskazanych przepisów w błędnym uznaniu, że nie wskazał żadnych dowodów na poparcie swego stanowiska - pomimo pisma z dnia 16 listopada 2016r. ze wskazaniem opinii –, a także z uwagi na możliwość zwrócenia się przez Sąd z urzędu do (...) w K. o nadesłanie opinii sporządzonych w stosunku do powoda.

Co do pierwszej kwestii, to w piśmie z dnia 16 listopada 2016r. ( k.85) powód jedynie ogólnikowo wskazał, że „chodzi o opinię okresową, pisaną co pół roku i w której dużą rolę odgrywa opinia psychologa”. Trafnie Sąd Okręgowy uznał, iż z uwagi na zbyt duży poziom ogólności nie sposób uznać, aby takie wyjaśninie stanowiło wystarczające wykazanie podstawy żądania. Trzeba bowiem podkreślić, że to na powodzie z mocy wyrażonej w art. 6 k.c. ogólnej reguły rozkładu ciężaru dowodu spoczywał ciężar udowodnienia faktów, z których wywodzi skutki prawne , w tym przypadku faktów, z których wywodził roszczenie o zapłatę dochodzonego zadośćuczynienia. Wbrew zarzutom apelacji na Sądzie pierwszej instancji nie spoczywał obowiązek przeprowadzenia z urzędu postępowania w celu zgromadzenia materiału dowodowego dla ewentualnego wykazania zasadności roszczenia powoda. Sąd I instancji uwzględniając to, iż powód jest osobą pozbawioną wolności, zobowiązał go do sprecyzowania żądania poprzez wskazanie, z jaką opinią okresową wiązał żądanie zapłaty zadośćuczynienia, a w szczególności do przedstawienia daty, z jakiej pochodzi treści opinii, a także do wskazania wszelkich wniosków dowodowych dla wykazania swoich twierdzeń (k.77). W ocenie Sądu Apelacyjnego stanowiło to wystarczające zadośćuczynienie obowiązkowi udzielania niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych ( art. 5 k.p.c.). Jak słusznie podkreślił Sąd Okręgowy, powód nie wskazał konkretnie, która opinia, czy opinie zawierały informacje nieprawdziwe, ani nie złożył w tym zakresie stosownych wniosków dowodowych. Zgodzić należało się także z Sądem I instancji, że w niniejszej sprawie nie dysponował on żadnym materiałem dowodowym, poza ogólnikowymi twierdzeniami, iż chodzi o opinię okresową, sporządzaną co pół roku i w której dużą rolę odgrywa opinia psychologa, która to opinia – zdaniem powoda - zawierała nieprawdziwe informacje, stawiające go w złym świetle, wpływając tym samym na jego sytuację penitencjarną. Przeprowadzenie przez Sąd z urzędu

dochodzenia w celu ustalenia, której opinii dotyczy roszczenie powoda stanowiłoby zdaniem Sądu Apelacyjnego zbyt daleką ingerencję w sytuację prawną powoda i strony pozwanej, nawet biorąc pod uwagę, że powód jest osobą pozbawioną wolności, zaś po stronie pozwanej występował profesjonalny pełnomocnik. Trzeba bowiem podkreślić, że aby sąd skorzystał z urzędu z inicjatywy dowodowej (art. 232 zd.2 k.p.c.) strona winna na tyle jasno sprecyzować dowodzone okoliczności, aby nie zachodziła konieczność ustalenia przez sąd okoliczności, na które dowody mają być przeprowadzone. Dopuszczenie przez sąd z urzędu dowodu niewskazanego przez stronę może nastąpić jedynie w wypadkach wyjątkowych i dotyczy sytuacji, w której pomimo aktywności stron w procesie nie jest możliwe wyjaśnienie wszystkich okoliczności koniecznych do rozstrzygnięcia sprawy. Podstawą kontradyktoryjnego procesu cywilnego jest bowiem zasada równouprawnienia jego stron. Działanie przez sąd z urzędu nie może doprowadzać do zastępowania strony w przedstawianiu podstawy faktycznej żądania i jej udowodnieniu.

Z tych też względów, uznając podniesione w apelacji zarzuty za chybione, Sąd Apelacyjny na podstawie wyżej cytowanych przepisów, oraz art. 385 k.p.c. oddalił apelację co do zasadniczego przedmiotu procesu.

Uwzględniając jednak sytuację materialną powoda, który nie dysponuje majątkiem, nie posiada źródeł dochodu Sąd Apelacyjny na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w części dotyczącej rozstrzygnięcia o kosztach procesu w ten sposób, że zasądzone koszty zastępstwa procesowego na rzecz strony pozwanej obniżył do kwoty 500,-zł, odstępując od obciążania powoda tymi kosztami w pozostałym zakresie.

Z tych samych względów Sąd Apelacyjny nie obciążał powoda kosztami postępowania apelacyjnego. Sąd uwzględnił szczególną sytuację powoda odbywającego karę pozbawienia wolności, nie posiadającego majątku i dochodów, a także wziął pod uwagę fakt, że powód mógł posiadać subiektywne odczucie zasadności dochodzonego żądania.

Jednocześnie Sąd zasądził na rzecz pełnomocnika z urzędu wynagrodzenie z tytułu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi w postępowaniu apelacyjnym. Jego wysokość ustalona została w oparciu o § 8 pkt 6 w zw. z §16 ust.1 pkt.2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U z 2016 r. poz.1714) i powiększona została o stawkę należnego podatku od towarów i usług, przy uwzględnieniu, że pełnomocnik nie prowadził sprawy w pierwszej instancji.