Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 28 stycznia 2014 r. w Gdańsku

sprawy A. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

od wyroku Sądu Okręgowego w Słupsku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 19 marca 2013 r., sygn. akt V U 969/12

1. zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie,

2. zasądza od wnioskodawcy A. K. na rzecz pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. kwotę 120 (sto dwadzieścia) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 825/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 17 września 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S., powołując się na przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 roku Nr 153, poz. 1227 ze zm.), odmówił ustalenia A. K. prawa do emerytury.

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy wskazał, że ubezpieczony nie udokumentował wymaganego co najmniej 15–letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach na dzień 01 stycznia 1999 r. Organ ten nie uwzględnił do okresów pracy w szczególnych warunkach okresów zatrudnienia wnioskodawcy: od dnia 03 listopada 1972 r. do dnia 21 września 1974 r. i od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. w Stoczni (...) w C., ponieważ stanowisko pracy podane w świadectwach pracy i świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach nie odpowiada stanowisku wymienionemu w pkt 2, poz. 7, działu VI wykazu A zarządzenia resortowego. ZUS/Oddział w S. nie uwzględnił również jako pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym, ponieważ A. K. nie przedłożył świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach, natomiast zeznania świadków nie stanowią środka dowodowego w sprawie. Ponadto stwierdził, że ubezpieczony nie osiągnął wieku emerytalnego 65 lat.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł A. K. kwestionując przyjęcie przez organ rentowy, że w okresach zatrudnienia: w Wytwórni (...) i w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym nie wykonywał prac w szczególnych warunkach oraz domagając się zmiany tej decyzji poprzez ustalenie mu prawa do emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko wyrażone w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 19 marca 2013 r. w sprawie V U 969/12 Sąd Okręgowy w Słupsku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych:

I.  zmienił zaskarżoną decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S. z dnia 17 września 2012 r. w ten sposób, że ustalił A. K. prawo do emerytury począwszy od dnia 29 sierpnia 2012 r.,

II.  nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu I instancji:

A. K., urodzony dnia (...), lat (...), uprawniony do zasiłku przedemerytalnego, złożył w dniu 29 sierpnia 2012 r. wniosek o emeryturę.

Wraz z wnioskiem przedłożył zaświadczenia i świadectwa pracy, którymi udokumentował niekwestionowany przez organ rentowy staż ubezpieczeniowy wynoszący 31 lat, 2 miesiące i 3 dni, w tym żadnych okresów pracy w warunkach szczególnych.

Ubezpieczony nie należy do OFE, a w chwili składania wniosku o przyznanie prawa do emerytury nie pozostawał w stosunku pracy.

Zaskarżoną decyzją z dnia 17 września 2012 r. organ rentowy odmówił ubezpieczonemu prawa do emerytury.

A. K. od dnia 01 września 1966 r. do dnia 21 września 1974 r. oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. był zatrudniony w Stoczni (...) w C. na stanowisku stolarza-szkutnika oraz formiarza tworzyw sztucznych.

Zakład zajmował się produkcją małych jednostek pływających: kajaków, jachtów, łódki, motorówki.

Ubezpieczony zajmował się laminowaniem łodzi-żelkotem. Praca polegała na wykonaniu formy łodzi, potem kładziono żelkot i watę szklaną. Do pracy wykorzystywano żywice epoksydowe, wszystkie czynności wykonywano ręcznie. Ubezpieczony pracował z P. J. i J. Ż..

W trakcie laminowania następuje uwalnianie się dużych ilości styrenu i acetonu. Ze względu na różnorodność formowanych kształtów oraz ręczne nakładanie żywicy, pracownik jest w bezpośrednim narażeniu na łatwo lotne substancje chemiczne. Jest to również związane z technologią procesu, ponieważ pracownik stale przebywa przy wykonywanym elemencie, kiedy nakłada żywicę oraz gdy ona wysycha. W czasie odparowywania rozpuszczalnika pracownik nakłada maty szklane, prasuje je w żywice przebywając w obszarze o zwiększonym stężeniu tych substancji. Praca przy laminowaniu łodzi wykonywana przez A. K. była pracą w warunkach szczególnych, wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. ubezpieczony pracował w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w C. na stanowisku stolarza, przy wykonywaniu międzyokiennych filarków. Do obowiązków ubezpieczonego należało montowanie elementów w stolarce z użyciem materiałów azbestowo-eternitowych służących ociepleniu oraz zabezpieczanie elementów impregnatem do drewna takich jak ksylamit, ksylokolor. Praca odbywała się w kontakcie z eternitem, wyziewami oraz oparami. W stolarni nie było wentylacji. Ubezpieczony pracował razem H. C., który był jego bezpośrednim przełożonym oraz z K. K..

Elementy międzyokienne były to konstrukcje ocieplane warstwą wełny mineralnej lub styropianu. Warstwę zewnętrzna filarków stanowią płyty azbestowo-cementowe, a warstwę wewnętrzną płyty wiórowe. Pracownicy zatrudnieni przy produkcji wykonywali czynności od wykonania szkieletu drewnianego, poprzez wypełnienie styropianem lub watą szklaną, przymocowaniem płyt zewnętrznych aż do wykończenia prefabrykatu. Podczas tego typu czynności występował kontakt z azbestem w postaci płyt azbestowo-cementowych. Przenoszenie, obróbka i łączenie płyt azbestowo-cementowych z innymi elementami powoduje emisję azbestu do powietrza. Praca w kontakcie z azbestem to praca w warunkach szczególnych. W latach 80-tych XX w. kontakt z azbestem nie był traktowany jako aż tak szkodliwy. Praca ubezpieczonego przy montażu filarków międzyokiennych, podczas której używane były płyty azbestowo-cementowe była pracą w warunkach szczególnych wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Praca ubezpieczonego od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym była pracą w warunkach szczególnych przez 10 lat, 11 miesięcy i 5 dni.

Zatrudnienie od dnia 01 września 1966 r. do dnia 21 września 1974 r. (8 lat i 21 dni) oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. (7 lat, 1 miesiąc i 15 dni) w Stoczni (...) w C. było pracą w warunkach szczególnych.

Ubezpieczony, według stanu na dzień 01 stycznia 1999 r., po doliczeniu spornego okresu pracy, posiada ponad 15 letni okres pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego odwołanie A. K. zasługuje na uwzględnienie.

Sąd ten wskazał, że przedmiotem sporu między stronami było, czy ubezpieczony spełnia kumulatywnie przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zgodnie z art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

W myśl ust. 2 art. 184 ustawy emerytalnej emerytura przysługuje ubezpieczonym, którzy nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

Okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, to 25 lat w przypadku mężczyzny (art. 27 pkt 2 ustawy emerytalnej). Wiek emerytalny wynika z § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, do którego odsyła art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej. Dla mężczyzny jest to 60 lat. Wymagany okres zatrudnienia w warunkach szczególnych przewidziany w przepisach dotychczasowych, o którym mowa w art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej, to okres 15 lat, o czym stanowi § 4 ust. 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Sąd I instancji zważył, że bezsporne w niniejszej sprawie było, że A. K. ma ukończone 60 lat, nie jest członkiem OFE, nie pozostawał w stosunku pracy, posiada wymagany ponad 25 letni staż pracy liczony na dzień wejścia w życie ustawy, tj. na dzień 01 stycznia 1999 r.

Oznacza to, iż jedyną przesłanką, którą musiał ubezpieczony udowodnić w przedmiotowej sprawie, było ustalenie, czy legitymuje się 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych na dzień 01 stycznia 1999 r.

Zgodnie § 22 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412) środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności:

1) legitymacja ubezpieczeniowa;

2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

Jeżeli pracownik ubiega się o przyznanie emerytury lub renty z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty.

Jednak w spornych przypadkach, uwzględnienie okresów wykonywania pracy w szczególnych warunkach następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i stale, w pełnym wymiarze czasu pracy tego zatrudnienia.

Organ rentowy odmówił ubezpieczonemu uwzględnienia okresów: od dnia 03 listopada 1972 r. do dnia 21 września 1974 r. i od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. z tytułu zatrudnienia w Wytwórni (...), a także od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym, ponieważ wykaz A, dział VI, poz. 7, pkt 2 nie zawiera stanowiska stolarza-szkutnika.

Sąd Okręgowy zauważył przy tym, że w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom.

Według art. 473 § 1 k.p.c. w postępowaniu w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych nie stosuje się przed sądem przepisów ograniczających dopuszczalność dowodu z zeznań świadków i z przesłuchania stron.

Ten wyjątek od ogólnych zasad, wynikających z art. 247 k.p.c. sprawia, że każdy istotny fakt (np. taki, którego ustalenie jest niezbędne do przyznania ubezpieczonemu prawa do wcześniejszej emerytury), może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (por. wyrok S.N. z dnia 04 października 2007 r. w sprawie I UK 111/07).

W ocenie Sądu I instancji jest oczywiste, iż brzmienie zajmowanego stanowiska, jakie widnieje w dokumentach prowadzonych i wystawionych przez pracodawcę nie może mieć rozstrzygającego znaczenia w sprawie. Decyduje rodzaj wykonywanej pracy, co nadto wynika z powołanych wyżej przepisów prawa, w szczególności art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, który stanowi, iż dla celów ustalenia uprawnień do emerytury w obniżonym wieku za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Rodzaje prac ustala się na podstawie powołanego już wyżej rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, który w poz. 17, działu IV, wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia stanowi, że pracą w szczególnych warunkach, której wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego podaje Produkcja i przetwórstwo żywic i tworzyw sztucznych oraz produkcja surowców, półproduktów i środków pomocniczych stosowanych do ich produkcji i przetwórstwa, produkcja wosków i woskoli”, zaś w dziale V „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych”, w poz. 12 wyszczególnia „Prace przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych”.

Z uwagi na konieczność ustalenia, czy powołane przez odwołującego okresy zatrudnienia: od dnia 01 września 1966 r. do dnia 21 września 1974 r. oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. w Stoczni (...), a także od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w C. należało zaliczyć do okresu pracy w szczególnych warunkach, Sąd Okręgowy przeprowadził postępowania dowodowe.

Sąd ten oparł się w tej mierze na dołączonej do akt dokumentacji emerytalnej, aktach osobowych, zeznaniach świadków, jak również opinii biegłego z zakresu bhp.

Brak ograniczeń co do środków dowodowych w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno-rentowe oznacza to, że Sąd Ubezpieczeń Społecznych jest uprawniony do przeprowadzenia postępowania dowodowego, w tym z przesłuchania świadków na okoliczność okresu pracy odwołującego w warunkach szczególnych. Prowadzenie dowodu z zeznań świadków lub z przesłuchania stron nie podlega żadnym ograniczeniom.

Z zeznań słuchanych w sprawie świadków: H. C. i K. K. wynika, że w okresie zatrudnienia od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w C. ubezpieczony wykonywał czynności zaliczane do prac w szczególnych warunkach. Zeznania świadków wskazują, że na stanowisku stolarza, przy wykonywaniu międzyokiennych filarków, ubezpieczony wykonywał czynności z użyciem materiałów azbestowo-eternitowych, które służyły do docieplania.

Nadto, wobec dokumentacji zgromadzonej w aktach osobowych ubezpieczonego, też treści zeznań w/w świadków, które Sąd I instancji ocenił jako wiarygodne i spójne możliwe było ustalenie zakresu obowiązków ubezpieczonego, jak też charakteru jego zatrudnienia w spornym okresie. Sąd ten dopuścił i przeprowadził w tym celu dowód z opinii biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Biegły sądowy w sporządzonej przez siebie opinii wskazał, że od dnia 18 marca 1983 roku do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w C. praca świadczona przez ubezpieczonego odbywała się w kontakcie z środkami chemicznymi - azbestem w postaci płyt azbestowo-cementowych.

Przenoszenie, obróbka i łączenie płyt azbestowo-cementowych z innymi elementami powodowało emisję azbestu do powietrza co niewątpliwie miało szkodliwe oddziaływanie na organizm człowieka.

Nadto, przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwoliło na ustalenie, że od dnia 01 września 1966 r. do dnia 21 września 1974 r. oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. podczas zatrudnienia w Stoczni (...) ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy świadczył pracę zaliczaną do prac w warunkach szczególnych, o której mowa w poz. 17, działu IV, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, tj. produkcja i przetwórstwo żywic i tworzyw sztucznych oraz produkcja surowców, półproduktów i środków pomocniczych stosowanych do ich produkcji i przetwórstwa, produkcja wosków i woskoli.

Świadkowie: P. J. oraz J. Ż. zeznali, że odwołujący pracował jako stolarz-szkutnik i formiarz tworzyw sztucznych przy laminowaniu łodzi. Nadto, biegły ds. bhp kategorycznie stwierdził, że praca wykonywana przez ubezpieczonego była pracą w szczególnych warunkach w rozumieniu rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego. Biegły wniosek ten oparł na analizie rodzaju i charakteru pracy wykonywanej przez A. K.. Wyjaśnił, że w trakcie laminowania następuje uwalnianie się dużych ilości styrenu i acetonu.

Natomiast, ze względu na różnorodność formowanych kształtów oraz ręczne nakładanie żywicy, pracownik jest w bezpośrednim narażeniu na łatwo lotne substancje chemiczne.

W ocenie Sądu Okręgowego opinia biegłego została sporządzona w sposób rzetelny i szczegółowy, w oparciu o obowiązujące w tym zakresie przepisy prawa oraz wieloletnie doświadczenie zawodowe biegłego. Nie ulega wątpliwości, iż biegły posiadał wiadomości specjalne z opiniowanego zakresu.

Sąd ten uznał, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy pozwala na ustalenie, że praca ubezpieczonego w okresach: od dnia 01 września 1966 r. do dnia 21 września 1974 r. (8 lat i 21 dni) oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. (7 lat, 1 miesiąc i 15 dni) wykonywana w Stoczni (...) w C. oraz od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym była pracą w warunkach szczególnych (10 lat, 11 miesięcy i 5 dni).

Zatem na dzień 01 stycznia 1999 r. A. K. posiada wymagany okres pracy w szczególnych warunkach, albowiem po doliczeniu do okresu wykonywania przez ubezpieczonego pracy w szczególnych warunkach spornych okresów pracy posiada on 15-letni okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

Uznając, że A. K. spełnił wszystkie warunki ustalenia mu prawa do emerytury na podstawie art. art. 184 ust. 1 i 2 w zw. z art. 32 ust. 2 i 4 ustawy emerytalnej i w zw. z § 2 ust. 1 i § 4 ust. 1 pkt 1 i 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego Sąd I instancji na podstawie art. 477 (14) § 2 k.p.c. orzekł jak w punkcie I sentencji wyroku.

Uznając, że dopiero postępowanie sądowe, a szczególności przeprowadzone w tym postępowaniu dowody z zeznań świadków, pozwoliły na ustalenie, że ubezpieczony stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w spornych okresach zatrudnienia wykonywał pracę w warunkach szczególnych, na podstawie art. 118 ust. 1 lit. a ustawy emerytalnej Sąd ten orzekł jak w punkcie II sentencji wyroku.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zaskarżając ten wyrok „w całości” i zarzucając mu:

1) naruszenie przepisów postępowania, a w szczególności art. 233 k.p.c. poprzez przyjęcie przez Sąd Okręgowy ustalenia, że praca ubezpieczonego w okresach: od dnia 01 września 1966 r. do dnia 21 września 1974 r. (8 lat i 21 dni) oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. (7 lat, 1 m-c i 15 dni) wykonywana w Stoczni (...) w C. oraz od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym (10 lat, 11 m-cy i 5 dni) była pracą w warunkach szczególnych,

2) sprzeczność istotnych ustaleń tego Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

W uzasadnieniu apelacji organ rentowy dokonał streszczenia postępowania sądowego-pierwszoinstancyjnego w niniejszej sprawie oraz wskazał, że ustalenia Sądu I instancji we wskazanym zakresie są sprzeczne z materiałem dowodowym zebranym w sprawie.

W odniesieniu do spornych okresów zatrudnienia w Stoczni (...) w C. organ ten zwrócił uwagę, iż ubezpieczony został zatrudniony przez pracodawcę od dnia 01 września 1966 r. na podstawie umowy o naukę rzemiosła. Czynności związanie z zatrudnieniem w charakterze ucznia zawodu ubezpieczony wykonywał przez okres 3 lat. Następnie po odbyciu nauki ubezpieczony został zatrudniony na wstępny staż pracy od dnia 19 września 1969 r. Oczywistym jest, iż w okresie odbywania nauki ubezpieczony nie mógł być jednocześnie zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy przy wykonywaniu czynności na stanowisku stolarza – szkutnika, a jedynie zatrudnienie w pełnym wymiarze czasu pracy na danym stanowisku pozwala na uznanie takiego zatrudnienia jako uprawniającego do wcześniejszej emerytury stosownie do dyspozycji § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Ponadto w odniesieniu do zatrudnienia A. K. w okresie od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym (10 lat, 11 miesięcy i 5 dni) apelujący zwrócił uwagę, iż bezspornym jest, iż we wskazanym okresie ubezpieczony wykonywał zatrudnienie na stanowisku stolarz-cieśla.

Skarżący nie kwestionuje faktu, iż technologia przyjęta do wykonywania prac w budownictwie w tym czasie zakładała użycie materiałów zawierających azbest. Niemniej jednak wykaz prac zaliczonych do kategorii pozwalającej na uznanie ich za prace wykonywane w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze określony został w zarządzeniu nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych. Bezspornym jest, iż czynności wykonywane przez ubezpieczonego przy montażu filarków międzyokiennych, podczas której używane były płyty azbestowo-cementowe nie zostały ujęte w w/w zarządzeniu.

W ocenie organu rentowego brak jest jakichkolwiek podstaw do kwalifikowania w/w czynności jako czynności związanych z przetwórstwem azbestu wymienionych w dziale IV wykazu B, załącznika do zarządzenia. Organ ten nie kwestionuje, że ubezpieczony jak inni pracownicy zatrudnieni w branży budowlanej miał kontakt z różnym materiałami szkodliwie oddziałującymi na zdrowie m.in. płytami azbestowo-cementowymi. Niemniej jedna nie można na tej podstawie przyjąć, iż ubezpieczony w w/w okresie zatrudniony był bezpośrednio przy przetwórstwie azbestu co wynika z kwalifikacji biegłego z zakresu bhp. Kłóci się to z zasadami logiki oraz jest sprzeczne z doświadczeniem życiowym. Stosując tok rozumowania biegłego należałoby uznać niemalże wszystkie czynności wykonywane w tym czasie przy pracach montażowych w budownictwie jako prace wykonywane w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze uprawniające do obniżonego wieku emerytalnego. W związku z powyższym przyjęcie przez Sąd Okręgowy ustaleń biegłego w tym zakresie odbyło się w sposób bezkrytyczny z naruszeniem art. 233 k.p.c.

Apelujący nadmienił, iż w odniesieniu do wydanej opinii biegłego zwracał uwagę temu Sądowi na fakt niezgodności kwalifikacji biegłego z katalogiem prac określonych w zarządzeniu nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 01 sierpnia 1983 r.

Organ rentowy uznał, iż ubezpieczony w toku postępowania udowodnił, że wykonywał prace w warunkach szczególnych w okresach zatrudnienia w Stoczni (...) w C.: od dnia 19 września 1969 r. do dnia 21 września 1974 r. (5 lat i 3 dni) oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. (7 lat, 1 m-c i 15 dni), co wynosi poniżej 15 lat.

W konkluzji apelacji organ ten wnosił o:

1) zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania od decyzji z dnia17 września 2012 r. znak (...) oraz zasądzenie od ubezpieczonego na rzecz tego organu kosztów postępowania według norm przepisanych, ewentualnie

2) przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego.

Pismem procesowym z dnia 22 kwietnia 2013 r., w odpowiedzi na apelację organu rentowego, A. K. wniósł o jej oddalenie w całości i obciążenie tego organu kosztami sądowymi w całości.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie w sposób skutkujący zmianą zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Z treści apelacji wynika zarzut naruszenia prawa procesowego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wadliwą ocenę przez Sąd I instancji przeprowadzonych w niniejszej sprawie dowodów, a w konsekwencji poczynienie błędnych ustaleń faktycznych i przyjęcie, że A. K. wykonywał prace w szczególnych warunkach w okresach zatrudnienia: od dnia 01 września 1966 r. do dnia 18 września 1969 r. w Stoczni (...) w C. i od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym.

Skuteczne postawienie zarzutu sprzeczności istotnych ustaleń ze zgromadzonymi dowodami lub naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. wymaga wykazania, że sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego, lub nie uwzględnił wszystkich przeprowadzonych w sprawie dowodów, jedynie to bowiem może być przeciwstawione uprawnieniu do dokonywania swobodnej oceny dowodów (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 października 2004 r. w sprawie III CK 245/04, publik. LEX 174185).

W ocenie Sądu II instancji apelujący zdołał wykazać wadliwość rozumowania Sądu Okręgowego z punktu widzenia zaprezentowanych powyżej kryteriów.

Spór w niniejszej sprawie dotyczy kwestii spełniania przez A. K., wynikających z treści art. 184 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., nazywanej dalej ustawą emerytalną), przesłanek ustalenia mu prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym.

Stosownie do treści art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym (mężczyznom) urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej (60 lat - § 4 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm., nazywanego dalej rozporządzeniem w sprawie wieku emerytalnego), jeżeli w dniu wejścia tej ustawy w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 ustawy emerytalnej (co najmniej 25 letni).

Takim ubezpieczonym przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 ustawy emerytalnej pod warunkiem nie przystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy – w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem (art. 184 ust. 2 ustawy emerytalnej w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2012 r.).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy kwestionuje spełnianie przez wnioskodawcę przesłankę w postaci osiągnięcia w dniu wejścia ustawy emerytalnej w życie, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r., wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej).

Ocena kwestii spełniania tej przesłanki zależy od odpowiedzi na pytanie, czy sporne okresy zatrudnienia A. K.: od dnia 01 września 1966 r. do dnia 18 września 1969 roku w Stoczni (...) w C. lub od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym podlegają zaliczeniu do wymaganego w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

W myśl § 10 ust. 1 pkt 2, obowiązującego od dnia 23 listopada 2011 r., rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 237, poz. 1412) zainteresowany zgłaszający wniosek o emeryturę lub rentę z tytułu niezdolności do pracy powinien dołączyć do wniosku m.in. dokumenty stwierdzające okresy uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokość.

Zgodnie z treścią § 2 ust. 2 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Treść świadectw wykonywania prac w szczególnych warunkach ze Stoczni (...) Przedsiębiorstwa Państwowego w C. z dnia 15 maja 1995 r. (k. 4-5 akt em. ZUS) nie daje podstaw do przyjęcia, że w okresie zatrudnienia w tym zakładzie pracy od dnia 01 września 1966 r. do dnia 18 września 1969 r. wnioskodawca wykonywał prace w szczególnych warunkach. W odniesieniu natomiast do spornego okresu zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w C. ubezpieczony nie przedłożył świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, zaś w świadectwie pracy wydanym z dnia 23 lutego 1994 r. (k. 13-14 akt ZUS dot. św. przedem.) ten zakład pracy nie stwierdził okresu wykonywania prac w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela jednak stanowisko, zgodnie z którym w sądowym postępowaniu odwoławczym fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, a do sądu należy ocena ich wiarygodności (por. wyrok S.N. z dnia 02 lutego 1996 r. w sprawie II URN 3/95, publik. LEX nr 24774).

W związku z powyższym ubezpieczony ma szerokie możliwości udowodnienia faktu świadczenia pracy w szczególnych warunkach w spornych okresach zatrudnienia, przy zastosowaniu różnorodnych środków dowodowych.

Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji jednego z wykazów, stanowiących załączniki do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego (por. wyrok S.N. z dnia 01 czerwca 2010 r. w sprawie II UK 21/10, publik. LEX nr 619638).

Z treści przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego wynika zaś, że do zaliczenia okresów pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze do okresów pracy uzasadniających prawo do świadczeń na zasadach określonych w tym rozporządzeniu konieczne jest, aby praca ta była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

Dla zaliczenia spornych okresów zatrudnienia niezbędne jest zatem ustalenie, że w tych okresach A. K. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach, o których mowa w wykazach A lub B, stanowiących załączniki do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

W ocenie Sądu II instancji wnioskodawca w oparciu o przeprowadzone w niniejszej sprawie dowody nie zdołał wykazać, że w okresach zatrudnienia: od dnia 01 września 1966 r. do dnia 31 sierpnia 1969 r. w Stoczni (...) w C. lub od dnia 18 marca 1983 r. do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace w szczególnych warunkach wymienione w wykazie rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Sąd ten podzielił stanowisko apelującego, zgodnie z którym zaliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach nie podlega okres zatrudnienia wnioskodawcy w Stoczni (...) w C. na podstawie umowy o naukę rzemiosła z dnia 01 września 1966 r. (akta osobowe k. 22 akt sprawy), jakkolwiek w oparciu o treść dokumentu w postaci angażu z dnia 09 września 1969 r. (akta osobowe k. 22 akt sprawy) odmiennie zakreślił ten okres od dnia 01 września 1966 r. do dnia 31 sierpnia 1969 r.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że Sąd Okręgowy ustalając stan faktyczny sprawy w istocie całkowicie pominął treść tych dokumentów, pomimo że wskazał w uzasadnieniu, iż dokonał ustaleń faktycznych w sprawie także w oparciu o akta osobowe.

W myśl art. 1 ustawy z dnia 02 lipca 1958 r. o nauce zawodu, przyuczaniu do określonej pracy i warunkach zatrudniania młodocianych w zakładach pracy oraz o wstępnym stażu pracy (Dz. U. z 1958 r. Nr 45, poz. 226 ze zm., nazywanej dalej ustawą o nauce zawodu) młodocianymi w rozumieniu tej ustawy są osoby, które ukończyły 14 lat, a nie przekroczyły 18 lat życia, a zatem w okresie zatrudnienia w celu nauki zawodu ubezpieczony, urodzony dnia (...), miał status prawny osoby młodocianej.

Z art. 12 ust. 1 i 3 ustawy o nauce zawodu wynika, że młodociani zatrudnieni w celu nauki zawodu obowiązani są do dokształcania się w zakresie obranego zawodu do czasu ukończenia 18 lat życia. Jeżeli młodociany nie zakończył nauki zawodu przewidzianej w art. 4 ust. 1 do ukończenia 18 lat życia, obowiązek dokształcania się jego może być przedłużony nie więcej niż o 1 rok, o ile dokształcanie dotyczy obranego zawodu.

Stosownie do treści art. 13 ust. 1 i 2 ustawy o nauce zawodu czas pracy młodocianych w wieku od lat 15 do 16 wynosi 6 godzin na dobę i 36 godzin tygodniowo, natomiast w wieku powyżej 16 lat obowiązuje ich normalny czas pracy stosowany w zakładzie pracy.

Treść przepisu art. 13 ust. 3 ustawy o nauce zawodu wskazuje, że do czasu pracy młodocianych, o których mowa w ust. 1 i 2 wlicza się czas dokształcania określonego w art. 12 ust. 2 i 3 bez względu na to, czy nauka odbywa się w godzinach pracy, czy poza godzinami pracy, jednakże w wymiarze nie większym niż 18 godzin tygodniowo.

Uwzględniając treść powołanych wyżej przepisów ustawy o nauce zawodu, brak jest zatem podstaw do przyjęcia, że w okresie nauki zawodu od dnia 01 września 1966 r. do dnia 31 sierpnia 1969 r. A. K. w pełnym wymiarze czasu wykonywał prace w szczególnych warunkach, o których mowa w poz. 17, działu IV, wykazu A rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Powyższe stanowisko znajduje oparcie w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie II UK 169/10, publik. LEX nr 786387, w którym Sąd ten stwierdził, że kres nauki zawodu odbywanej przed dniem 01 stycznia 1975 r. w ramach umowy zawartej na podstawie przepisów ustawy o nauce zawodu był w rozumieniu prawa ubezpieczeń społecznych okresem zatrudnienia w ramach stosunku pracy. Nie jest to jednak wystarczające do uznania tych okresów za okresy wykonywania pracy w szczególnych warunkach w myśl § 2 ust. 1 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Odnosząc się do spornego okresu zatrudnienia wnioskodawcy od dnia 18 marca 1983 roku do dnia 23 lutego 1994 r. w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym, na wstępie wskazać na wstępie należy, że Sąd Okręgowy w oparciu o zeznania świadków: H. C. (k. 27v.-28 akt sprawy) i K. K. (k. 28 akt sprawy) ustalił, że A. K. we wskazanym okresie zatrudnienia na stanowisku stolarza wykonywał prace z użyciem materiałów azbestowo-eternitowych.

Podkreślenia w tym miejscu wymaga, że prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym stanowi odstępstwo od zasady powszechnego wieku emerytalnego i w związku z tym nie można poprzestać tylko na jego uprawdopodobnieniu, lecz musi zostać udowodnione, a temu służą dokumenty. Dlatego, w tej kategorii spraw podkreśla się, że już tylko zeznania świadków, gdy nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych nie stanowią miarodajnego dowodu pracy w szczególnych warunkach. Nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (por. wyrok S.A. w Szczecinie z dnia 20 września 2012 r. w sprawie III AUa 374/12, publik. LEX nr 1223476 oraz powołane w uzasadnieniu wyroki S.A. we Wrocławiu: z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie III AUa 1482/11, publik. LEX nr 1110006 i z dnia 22 lutego 2012 r. w sprawie III AUa 1734/11, publik. LEX nr 1129735).

Sąd Apelacyjny zauważa, że zeznania świadków: H. C. (k. 27v.-28 akt sprawy) i K. K. (k. 28 akt sprawy) w zakresie czynności wykonywanych przez A. K. w okresach zatrudnienia: od dnia 17 marca 1992 r. do dnia 31 marca 1993 r. oraz od dnia 16 października 1993 r. do dnia 21 lutego 1994 r. nie znajdują potwierdzenia w dokumentach pracowniczych.

W świadectwie pracy z (...) Przedsiębiorstwa Budowlanego w C. z dnia 23 lutego 1994 r. (k. 13-14 akt sprawy) zakład pracy nie stwierdził wykonywania przez ubezpieczonego pracy przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych, wskazał natomiast, że w okresach: od dnia 17 marca 1992 r. do dnia 31 marca 1993 r. oraz od dnia 16 października 1993 r. do dnia 21 lutego 1994 r. pracował on „na eksporcie”.

Powyższe koresponduje z treścią dokumentów w postaci: umowy o pracę za granicą z dnia 12 marca 1992 r. (k. 10-12 akt ZUS), oświadczenia z dnia 30 marca 1993 r. (k. 13 akt sprawy), świadectwa pracy z dnia 01 kwietnia 1993 r. (k. 14-14v. akt sprawy), zaświadczenia z dnia 31 marca 1993 r. (k. 15 akt sprawy) oraz aneksów: z dnia 30 czerwca 1992 r. (k. 27 akt sprawy), z dnia 14 września 1992 r. (k. 26 akt sprawy), z dnia 30 września 1992 r. (k. 25 akt sprawy), z dnia 30 października 1992 r. (k. 24 akt sprawy), z dnia 30 listopada 1992 r. (k. 23 akt sprawy), z dnia 18 grudnia 1992 r. (k. 22 akt sprawy) i z dnia 29 stycznia 1993 r. (k. 21 akt sprawy).

W świetle umowy o pracę za granicą z dnia 12 marca 1992 r. (k. 10-12 akt ZUS) oraz aneksów do tej umowy (k. 21-27 akt ZUS) w okresie pracy na budowie eksportowej za granicą skarżący był zatrudniony na stanowisku posadzkarza. Natomiast z treści świadectwa pracy z dnia 01 kwietnia 1993 r. (k. 14-14v. akt sprawy) wynika, że w okresie zatrudnienia od dnia 17 marca 1992 r. do dnia 31 marca 1993 r. był zatrudniony na stanowisku stolarz-cieśla.

Powyższe dokumenty podważają zatem zeznania świadków: H. C. (k. 27v.-28 akt sprawy) i K. K. (k. 28 akt sprawy) w zakresie, w jakim wskazali oni, że w okresach zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w C.: od dnia 17 marca 1992 r. do dnia 31 marca 1993 r. oraz od dnia 16 października 1993 r. do dnia 21 lutego 1994 r. A. K. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace stolarskie z użyciem materiałów azbestowo-eternitowych.

Dokonane w powyższym zakresie ustalenia Sądu I instancji uznać zatem należy za nieprawidłowe.

Podkreślenia wymaga również, że Sąd ten w oparciu o opinię biegłego sądowego z zakresu BHP z dnia 13 grudnia 2012 r. (k. 31-36 akt sprawy) bezzasadnie przyjął, że praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornym okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym w C. stanowiła prace w szczególnych warunkach wymienione w poz. 12 „Prace przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych”, działu V „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych” wykazu A rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Postanowieniem z dnia 05 grudnia 2012 r. w sprawie V U 969/12 Sąd Okręgowy w Słupsku V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu BHP na okoliczność wyjaśnienia, czy czynności wykonywane przez ubezpieczonego w zakresie i sposób wynikający z zeznań świadków w Wytwórni (...) w C. oraz w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym były czynnościami wykonywanymi w warunkach szczególnych, bądź szczególnym charakterze oraz z czego one wynikają (k. 28 akt sprawy).

Tymczasem kwestia zakwalifikowania pracy wykonywanej przez ubezpieczonego w spornym okresie zatrudnienia do prac wykonywanych w szczególnych warunkach stanowi kwestię prawną, której rozstrzygnięcie należy do Sądu Ubezpieczeń Społecznych, a nie do biegłego. Powinnością biegłego nie jest bowiem rozstrzyganie zagadnień prawnych, a jedynie naświetlenie wyjaśnianych okoliczności z punktu widzenia wiadomości specjalnych przy uwzględnieniu zebranego i udostępnionego mu materiału sprawy. Jeżeli biegły, z przekroczeniem granic swoich kompetencji - obok wypowiedzi w kwestiach wymagających wiadomości specjalnych - zamieści w opinii także sugestie co do sposobu rozstrzygnięcia kwestii prawnych, sąd powinien je pominąć. Nie dyskwalifikuje to jednak całości opinii biegłego. Opinia biegłego podlega, jak inne dowody, ocenie według art. 233 § 1 k.p.c. (por. wyrok S.N. z dnia 29 czerwca 2011 r. w sprawie III UK 3/11, publik. LEX nr 966816).

Z treści dokumentu w postaci świadectwa pracy z (...) Przedsiębiorstwa Budowlanego w C. z dnia 23 lutego 1994 r. (k. 13-14 akt sprawy) wynika, że w spornym okresie zatrudnienia w tym zakładzie pracy był on zatrudniony na stanowisku stolarz-cieśla.

Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może – w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych – stanowić negatywną przesłankę dowodową (por. wyrok S.N. z dnia 16 listopada 2010 r. w sprawie I UK 124/10, publik. LEX nr 707404).

W przypadku ustalenia, że stanowiska pracy wnioskodawcy widniejące na dokumentach dotyczących spornego okresu zatrudnienia, widnieją w wykazie stanowiącym załącznik do właściwego zarządzenia resortowego, zachodziłoby zatem domniemanie faktyczne, że w okresie zatrudnienia na tych stanowiskach wykonywał on prace w szczególnych warunkach.

Sąd II instancji zauważa, że stanowisko pracy „stolarz-cieśla” w ogóle nie jest wymienione w dziale V „W budownictwie i przemyśle materiałów budowlanych”, poz. 12 „Prace przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych” wykazu stanowisk pracy, stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia nr 9 Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych z dnia 01 sierpnia 1983 r. w sprawie wykazu stanowisk pracy w zakładach pracy nadzorowanych przez Ministra Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz od wzrostu emerytury lub renty (Dz. Urz. MBiPMB z dnia 06 grudnia 1983 r. Nr 3, poz. 6, nazywanego dalej zarządzeniem).

Ponadto A. K. nie był zatrudniony w zakładach przetwarzających azbest wymienionych w pkt 8, poz. 12, działu V wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do zarządzenia.

Tym samym w odniesieniu do w/w spornego okresu zatrudnienia wnioskodawcy nie zachodzi domniemanie faktyczne, że wykonywał on prace w szczególnych warunkach.

Nie każda praca z wykorzystaniem materiałów azbestowo-cementowych stanowi pracę w szczególnych warunkach, lecz tylko praca wymieniona w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W poz. 12, działu V, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego, wymieniono prace przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych.

Podkreślić w tym miejscu należy, iż skorzystanie z prawa od emerytury w obniżonym wieku emerytalnym jest wyjątkiem od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy emerytalnej, dlatego wymagana jest ścisła interpretacja przepisów w tym zakresie.

Powyższe determinuje przyjęcie, że poza pracami przy produkcji materiałów azbestowo-cementowych inne rodzaje prac z wykorzystaniem tych materiałów nie są zaliczane do prac w szczególnych warunkach.

Sąd Apelacyjny stwierdza, że (...) Przedsiębiorstwo Budowlane w C. nie jest wymienione w stanowiących załączniki do ustawy z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20 ze zm., nazywanej dalej ustawą o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest) wykazach zakładów: które produkują wyroby zawierające azbest (załącznik nr 2), które zaprzestały produkcji wyrobów zawierających azbest (załącznik nr 3) oraz które stosowały azbest w produkcji i których pracownicy są uprawnieni do świadczeń określonych w art. 7 lit. a ust. 1 ustawy (załącznik nr 4).

Ponadto zaznaczenia wymaga, że w ustawie o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest oraz wydanego na jej podstawie rozporządzenia z dnia 02 kwietnia 2004 roku w sprawie sposobów i warunków bezpiecznego użytkowania i usuwania wyrobów zawierających azbest (Dz. U. Nr 71, poz. 649), zastosowanie materiału zawierającego azbest samo w sobie nie powoduje - przy właściwym użytkowaniu - zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi, środowiska i bezpieczeństwa mienia. Stwarza je dopiero uwalnianie włókien azbestowych do środowiska, co następuje w zależności od stanu danego wyrobu, a konkretnie od stopnia jego ewentualnego uszkodzenia.

Wprawdzie przeprowadzone w sprawie dowody wskazują, że w spornym okresie zatrudnienia w (...) Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) miał styczność z materiałami azbestowo-cementowymi, lecz nie wykonywał prac przy produkcji tych materiałów.

Nieprawidłowo zatem Sąd Okręgowy ustalił, że w powyższym okresie zatrudnienia wnioskodawca wykonywał prace, o których mowa w poz. 12, działu V, wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego.

Podlegające zaliczeniu do okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach okresy zatrudnienia A. K. w Stoczni (...) Przedsiębiorstwa Państwowego w C.: od dnia 01 września 1969 r. do dnia 21 września 1974 r. (5 lat i 21 dni) oraz od dnia 02 lutego 1976 r. do dnia 17 marca 1983 r. (7 lat, 1 miesiąc i 15 dni) wynoszą łącznie 12 lat, 2 miesiące i 6 dni, a zatem mniej, aniżeli wymagany okres co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach (art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w zw. z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego).

Tym samym wnioskodawca nie spełnia przesłanki nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej w postaci osiągnięcia na dzień wejścia w życie ustawy emerytalnej, tj. w dniu 01 stycznia 1999 r. wymaganego w przepisach dotychczasowych okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a zatem brak jest podstaw prawnych do przyznania mu tego świadczenia.

Reasumując powyższe rozważania, Sąd I instancji dokonał nieprawidłowej, niezgodnej z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, a w konsekwencji poczynił istotne ustalenia faktyczne sprzeczne z tymi materiałem oraz nieprawidłowo zastosował przepisy prawa materialnego. Apelacja organu rentowego zdołała zatem podważyć ocenę dokonaną przez ten Sąd.

Za zasadne uznać należy podniesione w apelacji zarzuty: naruszenia prawa procesowego, a w szczególności art. 233 § 1 k.p.c. oraz dokonania istotnych ustaleń faktycznych sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Stosownie do treści art. 386 § 1 k.p.c. w razie uwzględnienia apelacji sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i orzeka, co do istoty sprawy.

Mając na względzie powyższe, działając na mocy art. 386 § 1 k.p.c., Sąd Apelacyjny orzekł jak w pkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach procesu – kosztach zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym Sąd ten orzekł na mocy art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., art. 99 k.p.c. oraz § 2 ust. 1 i 2, § 11 ust. 2 i § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490), jak w pkt 2 sentencji wyroku.

SSA Grażyna Czyżak (spr.) SSA Grażyna Horbulewicz SSA Daria Stanek