Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 8 września 2017 r. E. T. o zasądzenie na jej rzecz od pozwanego (...) Towarzystwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. kwoty 1.200 zł wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia 6 lipca 2017 r. do dnia zapłaty. Powódka wniosła również o zasądzenie od pozwanego na jej rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powódka wskazała, że zawarła z pozwanym umowę (...) na życia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym potwierdzoną polisą nr (...). Powyższa umowa została rozwiązana. Powódka wezwała pozwanego do wypłaty kwoty zatrzymanej w związku z rozwiązaniem umowy i wniosła o przesłanie kompletu dokumentów dotyczących przedmiotowej umowy ubezpieczenia. Pozwany nie wypłacił całości środków. Powódka podniosła, że w związku z rozwiązaniem umowy pozwany nienależnie zatrzymał część środków zgromadzonych przez powódkę tytułem swoistej kary umownej za rozwiązanie umowy w wysokości 1.200 zł.

Powódka podniosła również, że zapisy umowy dotyczące pobierania opłat za wykup są niedozwolonymi postanowieniami umownymi w myśl art. 385 ¹ k.c., albowiem nie zostały uzgodnione indywidualnie, kształtując prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a także nie dotyczą świadczeń głównych stron.

(pozew k. 1-9)

W odpowiedzi na pozew z dnia 17 stycznia 2018 r./ (data nadania) pozwany (...) Towarzystwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

Pozwany przyznał, że strony łączyła umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, która została potwierdzona polisą nr (...). Przedmiotowa umowa została zawarta na podstawie Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) (przyjętych Uchwałą Zarządu Towarzystwa nr (...)z dnia 14 kwietnia 2008 r. i mających zastosowanie do umów zawieranych od dnia 1 maja 2008 r.), do których załączona była Tabela opłat, określająca wysokość opłat pobieranych przez pozwaną z tytułu umowy. Data rozpoczęcia ubezpieczenia to 15 października 2008 r. Pozwany wskazał, że powódka pismem z dnia 7 marca 2016 r. wystąpiła o całkowitą wypłatę wartości polisy. W dniu 17 marca 2016 r. doszło do rozwiązania umowy, a pozwana dokonała całkowitej wypłaty wartości wykupu polisy, tym samym rozwiązując umowę z powódką. Podstawą ustalenia wartości wykupy były postanowienia OWU oraz załączona do nich Tabela.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany wskazał, że stanowisko powódki nie zasługuje na uwzględnienie. Pozwany wskazał, że strony zawarły aneks na mocy, którego zmianie uległ sposób wyliczenia opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu polisy. Zmiana zasad wyliczania opłat pobieranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości plisy określona została w ten sposób, że w przypadku umów ze składką regularną wysokość opłaty pobieranej przez pozwanego nie będzie wyższa niż 5 % wartości umowy. Przy czym pojęcie „wartości umowy” rozumiane będzie jako suma składek regularnych płatnych przez konsumenta w okresie, przez jaki konsument zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek e całym okresie ubezpieczenia. Pozwany podniósł, że w pismie przewodnim do aneksu poinformował powódkę, że opłata z tytułu wykupu w maksymalnej wysokości będzie wynosić 1.200 zł.

Pozwany wskazał, że umowa została zawarta na wniosek powódki, która nie była do tego nakłaniana, ani przez pozwanego, ani przez działających w jego imieniu pośredników. Powódka dobrowolnie podpisała wniosek ubezpieczeniowy, w którym zawarte jest oświadczenie potwierdzające otrzymanie OWU. Powódka podpisała także dokument – Potwierdzenie doręczenia pakietu ubezpieczeniowego, co wskazuje, że powódka otrzymała OWU wraz z Tabelą Opłat oraz miała możliwość zapoznania się z jego treścią. W razie wątpliwości powód mógł skorzystać z przewidzianego w OWU prawa do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od doręczenia umowy. Powódka opłacając składkę, wyraziła wolę kontynuacji umowy na dotychczasowych warunkach.

Pozwany podniósł również, że w świetle obowiązujących przepisów regulujących działalność ubezpieczycieli oraz w świetle treści umowy ubezpieczenia nie ulega wątpliwości, że w umowach ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, w razie rozwiązania umowy ubezpieczyciel może pobierać określone opłaty. Odnosząc się kosztów pozwany podniósł, że związane z zawieraniem umów koszty ubezpieczenia obejmują m.in.: koszty bezpośrednie, w tym prowizje pośredników ubezpieczeniowych, wynagrodzenia pracowników zajmujących się akwizycją, koszty badań lekarskich, koszty atestów i ekspertyz przy ocenie ryzyka ubezpieczeniowego, koszty wystawienia polis i włączenia umowy ubezpieczenia do portfela ubezpieczeń oraz koszty pośrednie: koszty reklamy i promocji produktów ubezpieczeniowych. Pozwany wskazał też na poniesione przez siebie koszty związane z zawieraniem umów (także umowy powoda), w tym koszty akwizycji, które nie są rozliczane jednorazowo, ale amortyzowane w czasie trwania umowy ubezpieczenia. Pozwany podniósł, że celem opłaty od wykupu nie jest osiągnięcie zysku, a skompensowanie poniesionych kosztów, a inne opłaty nie pozwalają na ich pokrycie.

Pozwany stanął na stanowisku, że żadne z postanowień OWU nie narusza art. 385 ¹ k.c. Pozwany wskazał, że wartość wykupu, czyli kwota wypłacana ubezpieczającemu w razie rozwiązania umowy ubezpieczenia stanowi główne świadczenie pozwanego w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., a ponieważ postanowienia dotyczące wypłaty tej wartości zostały sformułowane jednoznacznie, to nie mogą być one uznane za niedozwolone postanowienia umowne w ramach kontroli incydentalnej. W ocenie pozwanego powód nie wykazał tego, aby postanowienia wzorca umownego regulujące obowiązek uiszczenia opłaty od wykupu były sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jego interesy.

(odpowiedź na pozew k. 50-55)

W piśmie procesowym z dnia 1 lutego 2018 r. powódka ustosunkowała się do treści odpowiedzi na pozew. Powódka wniosła również o zwrócenie się Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów, na podstawie art. 31 d. ustawy z dnia 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów, o wyrażenie istotnego poglądu w sprawie. Powódka wskazała, że uwzględnienie niniejszego wniosku jest konieczne z uwagi na postawę pozwanego, który celem obrony swoich interesów powołuje się na aneks podpisany przez powódkę. Za wyrażeniem poglądu ma przemawiać interes publiczny. Charakter sprawy, ilość podpisanych aneksów, a także wątpliwości pojawiające się w judykaturze na temat znaczenia aneksów w Umowach ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi uzasadniają wyrażenie poglądu przez Prezesa UOKiK.

Powódka w niniejszym piśmie podtrzymała dotychczasowe stanowisko. Powódka podniosła, że podpisanie przez nią aneksu nie ma wpływu na ocenę charakteru zapisów umowy zawartej z pozwaną. Powódka wskazała, że abuzywność zapisu oceniana powinna być na dzień zawarcia umowy. Nie mniej również aneks zawiera niedozwolone postanowienie ograniczając wypłatę środków powódki, odsyła do dalszych mechanizmów obliczania opłat, co kształtuje sytuacje powódki w sposób w sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając jej interes. W ocenie powódki podpisany przez nią aneks do umowy pozostaje irrelewantny dla oceny zasadności roszczenia powódki dochodzonych niniejszym pozwem. Zgodnie z treścią art. 385 ² k.c. dla oceny zgodności postanowień umownych z dobrymi obyczajami istotnym pozostaje moment zawierania umowy pierwotnej, nie zaś aneksu do tej umowy.

( pismo procesowe powódki k. 73-78).

Sąd ustalił, co następuje:

Na podstawie wniosku z dnia 8 października 2008 r. E. T. zawarła z pozwanym (...) Towarzystwem (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...), której integralną częścią są ogólne warunki ubezpieczenia (...) ze składką regularną o oznaczeniu OWU (...).05.208, do których załącznik stanowi tabela opłat i limitów. Umowa ubezpieczenia została potwierdzona polisą o numerze (...). Zgodnie z polisą datą rozpoczęcia ubezpieczenia był dzień 15 października 2008 r. Data rocznicy polisy przypadała co 12 miesięcy w dniu 15 października. Składka regularna, którą powódka zobowiązała się uiszczać co miesiąc wyniosła 200 zł. Wpłacane przez powoda składki były przez pozwaną przeznaczane na zakup jednostek uczestnictwa Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...), Portfel Polski Akcyjny, Portfel Zagraniczny (...) Akcyjny, (...), (...), (...), (...) 3 Akcji, (...), (...) (USD), (...) (USD).

(wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia k. 66, OWU k. 19-28, Tabela opłat k. 29-31, polisa. k. 15 i k. 62)

Powódka we wniosku o zawarcie umowy ubezpieczenia oświadczyła, że przed zawarciem umowy doręczony jej został tekst OWU.

(wniosek o zawarcie umowy ubezpieczenia k. 66, potwierdzenie doręczenia pakietu ubezpieczeniowego k. 67)

Stosownie do treści artykułu I OWU pozwane Towarzystwo (...) zobowiązało się wypłacić świadczenie w przypadku zajścia w życiu ubezpieczonego zdarzenia przewidzianego w umowie, natomiast ubezpieczony zobowiązał się do terminowego uiszczania składek. Według treści art. III ust. 1, 2 i 3 OWU przedmiotem ubezpieczenia było życie ubezpieczonego – zakres ubezpieczenia obejmował śmierć ubezpieczonego w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej, zaś odpowiedzialność pozwanego Towarzystwa polegać miała na wypłacie uposażonemu świadczenia w wysokości sumy ubezpieczenia, ponadto Towarzystwo miało wypłacić wartość dodatkową, o ile by takowa istniała. Umowa została zawarta na czas nieokreślony (art. IV ust. 1 OWU).

Zgodnie z art. VI ust. 4 OWU ubezpieczający miał prawo do wypowiedzenia każdej umowy w dowolnym terminie, z zachowaniem 30 - dniowego okresu wypowiedzenia. Wypowiedzenie nie zwalniało z obowiązku zapłaty składki regularnej za okres, w którym Towarzystwo udzielało ochrony ubezpieczeniowej. Ubezpieczony był uprawniony także do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od daty jej doręczenia (art. VI ust. 1). Ponadto umowa ulegała rozwiązaniu: w przypadku śmierci ubezpieczonego - w dniu śmierci, w przypadku wypłacenia wartości wykupu - w dniu dokonania przez Towarzystwo wypłaty wartości wykupu, z upływem okresu wypowiedzenia umowy oraz wskutek nieopłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej (art. VI ust. 5 OWU). W przypadku zaległości w opłacaniu składki regularnej, Towarzystwo wezwie Ubezpieczającego po upływie 30 dni od dnia wymagalności składki do zapłaty zaległej składki, w dodatkowym 15-dniowym terminie wyznaczonym w pisemnym wezwaniu oraz poinformuje do o skutkach nieopłacenia w wyżej wymienionym dodatkowym terminie (art. VI ust. 6 OWU).

W myśl art. IX ust 1 OWU wykup polisy polegał na wypłacie ubezpieczającemu wartości wykupu, przy czym polisa miała wartość wykupu równą wartości polisy i wartości dodatkowej, pomniejszonej o opłatę za całkowity wykup polisy i całkowity wykup wartości dodatkowej (ust. 2). Wysokości powyższych opłat zostały określone w tabeli opłat i limitów. Opłata za wykup została określona poprzez procentowe odniesienie do wartości polisy powstałej ze składek regularnych należnych przez okres pierwszych 5 lat polisy (pkt. 4 tabeli opłat i limitów). Do obliczenia wartości polisy i wartości dodatkowej przyjmowana była cena sprzedaży jednostki uczestnictwa obowiązującą w dniu wyceny, w którym towarzystwo dokona umorzenia jednostek uczestnictwa (ust. 9).

(OWU k. 19-28)

Zgodnie z tabelą opłat, opłata za całkowity wykup wartości polisy wynosiła:

(Tabela opłat k. 29-31)

W dniu 31 sierpnia 2015 r. spółka na podstawie art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej skierował do E. T. informacje, według których wartość wykupu polisy nr (...) według stanu na dzień 28 sierpnia 2015 r. wynosiła 9.522,02 zł, a wartość polisy 12 487,81 zł.

( dowód: informacja pozwanego k. 68-68v).

E. T. dnia 7 marca 2016 r. złożyła formularz, w którym zażądała całkowitej wypłaty wartości polisy nr (...). Umowa uległa rozwiązaniu w dniu 17 marca 2016 roku.

(formularz k. 63-63v)

Pismem datowanym na 25 marca 2016 r. (...) Towarzystwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. przesłał E. T. treść aneksu.

(pismo pozwanego k. 65)

Strony zawarły aneks do opisanej wyżej umowy ubezpieczenia, który podpisany przez powódkę wpłynął do pozwanego w dniu 7 kwietnia 2016 r. i w tym dniu wszedł w życie. Aneksem strony wprowadziły definicję Wartości umowy, która stanowiła sumę składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego w okresie, przez jaki ubezpieczający zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek w całym okresie ubezpieczenia. W przypadku, w którym ubezpieczający zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy przez okres dłuższy niż 10 lat, wartość umowy ograniczona była do sumy składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego przez okres pierwszych 10 lat trwania umowy. Przy ustalaniu wartości umowy pod uwagę brana była wysokość składki wskazana w polisie w chwili zawarcia umowy, tj. bez uwzględnienia ewentualnych zmian wysokości składek w przyszłości, np. z tytułu indeksacji.

Strony w ust. 2 aneksu zmodyfikowały zasady obliczania wysokości Opłaty dystrybucyjnej w ten sposób, że opłata ta będzie wyliczana dotychczasowy sposób z zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć 5% wartości umowy. W przypadku, w którym wysokość opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy obliczona zgodnie z umową, byłaby wyższa niż 5% wartości umowy, opłata ulega obniżeniu do wysokości 5% wartości umowy (§ 1 ust. 2 aneksu). Suma wszystkich opłat pobranych za wykupy częściowe oraz wykup całkowity nie przekroczy wartości zdefiniowanej w ust. 2 (§ 1 ust. 4 aneksu). Ponadto opłata za całkowity lub częściowy wykup wartości polisy, obliczona w sposób przyjęty w niniejszym aneksie nie może być wyższa niż ta sama opłata obliczona na podstawie dotychczasowych postanowień umowy (§ 1 ust. 5 aneksu).

(aneks do umowy k. 64-64v.)

(...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. pobrało od E. T. kwotę 1200 zł tytułem opłaty za wykup.

Pismem z dnia 22 maja 2017 r. E. T. wezwała spółkę do zapłaty w terminie 3 dni od otrzymania niniejszego pisma kwoty zatrzymanej w związku z rozwiązaniem umowy w wysokości 1200 zł. Spółka nie wypłaciła żądanej kwoty (pismo powódki k. 18, pismo pozwanego k. 16-17)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych wyżej dokumentów, które nie były kwestionowane przez żadną ze stron, a w ocenie Sądu nie było podstaw, by podawać w wątpliwość okoliczności faktyczne wynikające z ich treści. Z uwagi na powyższe Sąd uznał, że dowody z tych dokumentów tworzą spójny, nie budzący wątpliwości w świetle wskazań wiedzy i doświadczenia życiowego, a przez to w pełni zasługujący na wiarę materiał dowodowy. Czyniąc ustalenia faktyczne, Sąd uwzględnił także zgodne twierdzenia stron w trybie art. 229 k.p.c. oraz twierdzenia strony, którym przeciwnik nie przeczył w trybie art. 230 k.p.c.

Na rozprawie w dniu 8 marca 2018 r. Sąd oddalił zawarty w piśmie powoda z dnia 1 lutego 2018 r. wniosek o zwrócenie się do Prezesa UOKiK o wyrażenie istotnego poglądu w sprawie. W ocenie Sądu, zwrócenie się do Prezesa UOKiK byłoby zbędne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy i jedynie przedłużyłoby postępowanie.

Sąd Rejonowy zważył co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

Okoliczności faktyczne związane z kształtowaniem się stosunku umownego pomiędzy powodem, a stroną pozwaną w rozpoznawanej sprawie były bezsporne. Powód nie kwestionował wartości środków zgromadzonych na rachunku rozliczeniowym umowy, stanowiących podstawę ustalenia i pobrania przez pozwaną opłaty za całkowity wykup wartości polisy. Z kolei strona pozwana nie kwestionowała, iż sporną opłatę pobrała w wysokości wskazywanej przez powoda. Spór stron dotyczył kwalifikacji postanowień Ogólnych Warunków Ubezpieczenia uprawniających stronę pozwaną do naliczania opłaty za całkowity wykup wartości polisy w związku z wygaśnięciem stosunku ubezpieczenia łączącego strony – jako klauzul niedozwolonych. Za bezsporny należy uznać fakt status strony, która podpisała umowę ubezpieczenia z pozwanym będąc konsumentem w rozumieniu art. 22 ¹ k.c. Pozwanemu przysługiwał status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 43 ¹ k.c.

W pierwszej kolejności należy rozważyć kwestie związane z zawartym między stronami aneksem do umowy ubezpieczenia.

Aneks został zawarty w wyniku wykonania Decyzji Prezesa UOKiK nr (...) z dnia 23 grudnia 2015 r. Decyzja ta została wydana na podstawie art. 28 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w wyniku prowadzonego z urzędu postepowania w sprawie praktyk naruszających zbiorowe interesy konsumentów polegających na stosowaniu czynów nieuczciwej konkurencji w rozumieniu art. 3 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Wydanie decyzji było wyrazem kompromisu, który znacznie polepszyła sytuacje konsumentów poprzez zmniejszenie negatywnych skutków stosowanych praktyk. Decyzja jednak nie sankcjonowała stosowanych przez ubezpieczycieli praktyk stosowania wskaźników wykupu. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że zaakceptowanie przez Prezesa UOKiK zobowiązania złożonego nie oznacza akceptacji dla pobierania opłat w wypadku częściowego lub całkowitego wykupu polisy, a przyjęcie zobowiązania w żadnym wypadku nie pozbawia konsumentów uprawnień do dochodzenia dalej idących roszczeń dotyczących opłat pobranych w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy. Treść Decyzji Prezesa UOKiK została opublikowana na stronie internetowej tegoż urzędu. Stosowne postanowienie dotyczącego uprawnienia konsumentów znalazło się podpisanym przez strony aneksie.

Zgodnie z ustalonym przez Sąd stanem faktycznym, strony zawarły niniejszy aneks po rozwiązaniu umowy ubezpieczenia przez powódkę z pozwanym. Sam pozwany w odpowiedzi na pozew wskazał, że umowa ubezpieczenia na życie zawarta z powódką została rozwiązana dniu 17 marca 2016 r. Natomiast tekst aneksu został nadany powódce pocztą dnia 25 marca 2016 r. Zgodnie z § 2 aneksu wchodzi on w życie w dniu doręczenia Towarzystwu dwóch egzemplarzy podpisanych przez Ubezpieczającego. Co miało miejsce w dniu 7 kwietnia 2016 r., czyli po rozwiązaniu umowy. Wynika z tego, że pozwany nie może powoływać się na treść aneksu, który nie wszedł życie, gdyż w chwili wpływu powyższego dokumentu do siedziby pozwanego, strony nie były związane umową ubezpieczenia. Sąd stoi na stanowisku, że aneks skutecznie nie zmienił postanowień OWU oraz tabeli opłat, których dotyczył. Z tego powodu treść aneksu został przez Sąd rozpoznający niniejsza sprawę pominięty w dalszych rozważaniach.

Na podstawie art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). W myśl art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według art. 385 ¹ § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. W myśl art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Według art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Z treści przywołanego przepisu wynika, że aby uznać jakieś postanowienie umowne za klauzulę abuzywną muszą być spełnione łącznie cztery przesłanki: nie zostało uzgodnione indywidualnie, kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco narusza jego interesy, nie dotyczy głównych świadczeń stron.

Za nieuzgodnione indywidualnie można uznać te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. „Ogólne Warunki Umowy” są stosowane przez pozwanego do zawierania niezliczonej ilości takich umów. Samo doręczenie OWU oraz tabeli opłat powódce oraz złożenie przez nią oświadczenia, że zapoznała się z treścią tych dokumentów, nie świadczy, że zostało to z nią indywidualnie uzgodnione. Pozwany nie przedstawił żadnego dowodu, który wskazywałby, że treść OWU oraz Tabeli opłat była przez strony negocjowana i że powódka świadomie zgodziła się na jego zapisy.

Jak wynika z treści potwierdzenia otrzymania pakietu, powódka otrzymała przed zawarciem umowy ubezpieczenia tekst OWU. Tabela opłat i limitów stanowi załącznik nr 1 do OWU, dlatego Sąd uznał, że powódka przed zawarciem umowy otrzymała zarówno OWU, jak i tabelę opłat i limitów, zatem ich postanowienia wiązały strony w myśl art. 384 § 1 k.c. Jednak z całokształtu zebranego materiału dowodowego nie wynika, żeby te postanowienia były z powódką uzgodnione indywidulanie. Ciężar dowodu tego faktu, zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 4 k.c., spoczywa na stronie, która się na to powołuje. Pozwany w postepowaniu dowodowym nie wykazał, że doszło do negocjacji między stronami umowy postanowień umowy.

Kolejnym warunkiem uznania abuzywności danego postanowienia umownego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. jest kształtowanie przez to postanowienie praw i obowiązków konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, przy czym na skutek tej sprzeczności musi dojść do rażącego naruszenia interesów konsumenta. Sąd rozpoznając tą sprawę uznał, że kwestionowane przez powoda zapisy OWU są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interes powoda.

Problem obydwu przesłanek do uznania abuzywności danego postanowienia zostały już dostatecznie opracowane zarówno w doktrynie jak i judykaturze (por. wyrok Sądu Najwyższego z 13 lipca 2005 roku, sygn. I CK 832/04; LEX nr 159111; wyroki Sądu Okręgowego w Warszawie z 5 stycznia 2010 roku, sygn. XVII AmC 2112/10; z 27 lipca 2013 roku, sygn. XVII AmC 8229/12; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 kwietnia 2013 roku, sygn. VI ACa 1096/12; E. Łętowska, Prawo umów konsumenckich, Wydawnictwo C.H.Beck 2001, s. 341 oraz G. Bieniek, H. Ciepła, St. Dmowski, J. Gudowski, K. Kołakowski, M. Sychowicz, T. Wiśniewski, Cz. Żuławska, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga trzecia. Zobowiązania, tom 1, Wielkie Komentarze, Lexis Nexis 2009 roku).

Sprzeczne z dobrymi obyczajami będą działania uniemożliwiające realizację tych wartości, w tym również takie, które zmierzają do niedoinformowania, dezinformacji, wykorzystania naiwności lub niewiedzy konsumenta. Co do przesłanki „rażącego naruszenia interesów konsumenta”, to znaczenie mają nie tylko (choć w przeważającym zakresie) interesy o charakterze ekonomicznym, lecz także takie dobra konsumenta jak jego czas, prywatność, wygoda, zdrowie konsumenta i jego bliskich, rzetelne traktowanie, prywatność, poczucie godności osobistej, satysfakcja z zawarcia umowy o określonej treści.

Naruszenie jest „rażące”, jeśli poważnie i znacząco odbiega od sprawiedliwego wyważenia praw i obowiązków stron. Dla oceny abuzywności danego postanowienia umownego miarodajny jest test polegający na ustaleniu hipotetycznego stanu faktycznego, w którym kwestionowany zapis nie zostałby zastrzeżony i ustalenie, jak wówczas wyglądałyby prawa lub obowiązki konsumenta. Jeżeli konsument byłby w lepszej sytuacji, gdyby konkretnego postanowienia wzorca nie było, należy przyjąć, że ma ono charakter nieuczciwy (Wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11 października 2011 roku, VI ACa 421/11, LEX 1171445).

Przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na jego niekorzyść praw i obowiązków wynikających z umowy (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 sierpnia 2015 r., sygn. I CSK 611/14, LEX 1771389).

Należy wskazać, że na treść art. 385 ³ pkt 17 k.c., który stanowi, że niedozwolonymi postanowienia umownymi są te, które w szczególności nakładają na konsumenta, który odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego. Pamiętać bowiem należy, że oceny postanowień umownych pod kątem przesłanek z art. 385 ¹ k.c. dokonuje się na chwilę zawarcia umowy. W tej dacie natomiast wskazana w OWU wysokość opłaty za wykup wynosiła odpowiednio w pierwszym roku 98%, w drugim 95%, w trzecim 85%, w czwartym 70%, w piątym 55%, w szóstym 40%, w siódmym 25%, w ósmym 20%, w dziewiątym 10%, w dziesiątym 5% a od jedenastego nie była już naliczana.

Opłata za wykup nie została, zarówno w OWU, jak i załączniku do umowy w postaci Tabeli opłat i limitów, w sposób czytelny powiązana z kosztami, jakie ubezpieczyciel będzie zmuszony pokryć w sytuacji wygaśnięcia umowy przed umówionym terminem. Opłata za wykup stanowiła 10 % środków z wartości polisy. Wysokość opłaty za całkowity wykup została procentowo powiązana jedynie z wartością polisy utworzoną ze składek regularnych należnych w pierwszych pięciu latach polisy. Pozwany bronił się wskazując, iż pobranie przedmiotowej opłaty było konieczne, gdyż pokrywała ona koszty ubezpieczyciela związane z zawarciem umowy. W ocenie Sądu brak jest jakichkolwiek argumentów pozwalających na poszukiwanie źródła uprawnień dla pozwanego do dokonywania potrąceń z kwoty wykupu powoda w przytoczonych okolicznościach faktycznych. Pozwany decyduje o strategii sprzedaży produktów ubezpieczeniowych, o tym, w jakim stopniu korzystać będzie z własnych zasobów, a w jakim z usług akwizycyjnych innych firm. Nie jest słuszne, aby ubezpieczyciel, nawet zawierający umowę z elementem kapitałowym, obciążał konsumenta funkcjonowaniem przedsiębiorstwa w znacznym stopniu, tym bardziej, że konsument w momencie zawarcia umowy nie zna kosztów związanych z zawarciem przez siebie umowy wypłaconych agentom w chwili jej zawarcia i należnym w okresach późniejszych. Powód nie miał wiedzy na temat kosztów dystrybucji produktu ubezpieczeniowego. Brak również podstaw do obciążania powoda kosztami prowadzenia działalności gospodarczej przez pozwanego. Koszty te zostały poniesione przez pozwaną we własnym interesie i celem uzyskania zysku. Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że pozwany przewidział pobranie wielu opłat. Należy zauważyć, że strona pozwana pobierała od konsumenta składki, które były w całości inwestowane w fundusze kapitałowe, które mogły przynieść zarówno zysk, jak i stratę. Strona pozwana pobierała przy tym opłatę za zarządzanie obliczaną jako odpowiedni procent wartości lub ilości jednostek uczestnictwa rocznie w danej grupie funduszy. Tym samym strona pozwana miała zapewnione stałe wynagrodzenie (opłatę za zarządzenie) niezależnie od zysków lub strat uzyskiwanych w drodze inwestycji w fundusze. Jednocześnie strona pozwana, wbrew ciążącemu na nim obowiązkowi przewidzianemu w treści art. 6 k.c., w żaden sposób nie udowodniła jakie konkretnie koszty poniosło w związku z wcześniejszym zakończeniem umowy łączącej ją z powodem i jaka była ich wysokość i dlaczego koszty te nie zostały rozliczone w ramach innych pobranych od powoda opłat, ograniczając się do ogólnikowego ich wymienienia w treści odpowiedzi na pozew.

Odnosząc się do ostatniego warunku z art. 385 ¹ § 1 k.c. należy wskazać, że umowa ubezpieczenia na życie jest umową nazwaną, ma charakter umowy dwustronnie zobowiązującej i odpłatnej – po obu stronach powstają określone prawa oraz obowiązki. Stronami analizowanej umowy są ubezpieczyciel i ubezpieczający. Zgodnie z treścią art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę.

Przedmiotowa umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym jest umową mieszaną, z elementami klasycznego modelu umowy ubezpieczenia na życie i postanowieniami charakterystycznymi dla umów, których celem jest inwestowanie kapitału. Jednakże z uwagi na szeroką definicję umowy ubezpieczenia z art. 805 k.c, pomimo mieszanego charakteru, podlega ona regulacjom prawnym dotyczącym umowy ubezpieczenia. Zaznaczyć trzeba, że przewidziana umową ochrona ubezpieczeniowa ma jednak z uwagi na sumę ubezpieczenia charakter symboliczny, tak więc dominuje w niej aspekt kapitałowy uzasadniający pogląd, że cel umowy zakłada istnienie długotrwałego stabilnego stosunku prawnego łączącego strony w celu zgromadzenia jak najwyższego kapitału i wygenerowania możliwie najlepszego efektu ekonomicznego dla ubezpieczającego, co zapewnia także ubezpieczycielowi określone korzyści. W takiej sytuacji ubezpieczyciel pozostaje zatem zainteresowany jak najdłuższym uiszczaniem przez ubezpieczającego składek w celu ich dalszego inwestowania. Treść umowy ubezpieczenia na życie, tj. prawa i obowiązki ubezpieczyciela oraz ubezpieczającego, szczegółowo określają ogólne warunki ubezpieczenia – swoisty wzorzec umowny ustalony przez ubezpieczyciela. Dlatego też, ubezpieczyciel zobowiązany jest, jeszcze przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie, doręczyć konsumentowi, tj. ubezpieczającemu, dany wzorzec umowny, w szczególności ogólne warunki ubezpieczenia, aby były one wiążące dla drugiej strony (art. 384 § 1 k.c).

Z przytoczonego wcześniej art. 385 ¹ § 1 k.c. wynika, że przeszkodę do przyjęcia, iż dane postanowienie umowne jest niedozwolone stanowi ustalenie, że postanowienie to określa główne świadczenia stron, sformułowane w sposób jednoznaczny.

Ustawodawca nie określił, co znaczy sformułowanie „główne świadczenia stron”. Należy jednak wskazać, że przepis ma na względzie essentialia negotii umowy, a więc takie jej elementy konstrukcyjne, bez których uzgodnienia nie doszłoby do zawarcia umowy. Umowa, którą strony zawarły, była umową ubezpieczenia, zatem w myśl art. 805 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 829 § 1 pkt. 1 k.c., jej zawarcie zobowiązywało pozwanego do spełnienia świadczenia w przypadku zajścia określonego w umowie wypadku, a powoda do opłacenia składki. OWU wprost wskazywały, że przedmiotem ubezpieczenia jest życie powoda, śmierć i śmierć w następstwie nieszczęśliwego wypadku, zatem świadczeniem głównym pozwanego była wypłata świadczenia określonej kwoty w razie zdarzenia, a świadczeniem głównym powoda była zapłata składki ubezpieczeniowej. Zatem to te postanowienia określały główne świadczenia stron, a pozostałe kwestie, takie jak określające skutki całkowitej wypłaty środków zgromadzonych na rachunku przed upływem pierwszego okresu inwestycji, w tym obowiązek zapłaty opłaty za wykup, nie stanowiły świadczeń głównych w rozumieniu przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c., były jedynie świadczeniami pobocznymi. Zatem mogą być oceniane w kontekście przesłanek w tym artykule przywołanych. Potwierdza to treść OWU, zgodnie z którym pozwane Towarzystwo (...) zobowiązało się spełnić określone w umowie świadczenie w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego przewidzianego w umowie, zaś ubezpieczający zobowiązał się do opłacania składek. Właśnie te postanowienia – art. III OWU określają główne świadczenia pozwanego, których ekwiwalentem po stronie ubezpieczonego jest zapłata składki. Pozostałe zaś kwestie, w tym określające skutki wykupu polisy przed upływem okresu składkowego lub okresu utrzymania umowy nie stanowią świadczeń głównych i mogą być oceniane w kontekście art. 385 ¹ § 1 k.c. Świadczenie w postaci opłaty za wykup nie może stanowić głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia, skoro nie jest niezbędnym dla wypłaty wartości wykupu, a jedynie postanowieniem przewidzianym na wypadek przedwczesnego jej rozwiązania, potrącanym przy okazji tej wypłaty. Sąd podziela tym samym pogląd wyrażony w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 26 czerwca 2012 r. ( sygn. VI ACa 87/12) i z dnia 06 września 2012 r. ( sygn. VI ACa 458/12), gdzie również stwierdzono, iż opłaty (zwane likwidacyjnymi) nie stanowią głównego świadczenia stron umowy ubezpieczenia z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

Nie może zostać uznane za trafne odwołanie się do treści art. 13 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 950 ze zm.) jako przepisu określającego główne świadczenia stron umowy ubezpieczenia. Przepis ten określa konieczne elementy treści umowy ubezpieczenia w sensie technicznym, wskazuje jakie elementy stosunku prawnego strony obowiązane są uregulować. Z przepisu nie wynika, by strony obowiązane były przewidzieć w umowie, że w razie jej wypowiedzenia w określonym terminie ubezpieczony powinien uiścić ubezpieczycielowi opłatę od wykupu. Odnosząc się zaś do twierdzenia pozwanego, jakoby koszty akwizycji musiały być „przerzucane” na klientów z uwagi na treść rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i reasekuracji wskazać należy, iż nie miało ono znaczenia w przedmiotowej sprawie. Przepisy te mają charakter wykonawczy w stosunku do ustawy o rachunkowości i dotyczą wyłącznie zasad księgowania kosztów działalności zakładu ubezpieczeń.

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd doszedł do przekonania, że kwestionowane przez powoda postanowienie umowne dotyczące pobierania spornej opłaty kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, a tym samym nie jest dla tego konsumenta wiążące. Skutkiem tego było wyeliminowanie wskazanego postanowienia umowy ubezpieczenia ze stosunku prawnego - tj. uznanie go za bezskuteczne z mocy samego prawa. Bezpodstawnie potrącona kwota opłaty z tytułu całkowitego wykupu polisy w wysokości 1.200 zł winna być zwrócona powódce jako, iż stanowi niedozwolone postanowienie umowne w myśl art. 385 ¹ § 1 k.c.

Podstawę prawną rozstrzygnięcia w przedmiocie odsetek stanowią przepisy art. 481 § 1 i § 2 zdanie pierwsze k.c. Odnosząc się do oceny zasadności zgłoszonego żądania zapłaty odsetek, należy wskazać, że Sąd podziela pogląd wskazany w wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 28 listopada 2017 roku w sprawie V Ca 735/17 zgodnie, z którym podstawą roszczenia jest umowa ubezpieczenia. W momencie wygaśnięcia umowy pozwana winna wypłacić powodowi wartość rachunku w wysokości obliczonej stosowanie do OWU za wyjątkiem postanowień niedozwolonych. Wobec uznania za abuzywne postanowień dotyczących świadczenia wykupu, pozwany już w dniu rozwiązania umowy tj. 17 marca 2016 roku był zobowiązany do wypłaty powodowi całości zgromadzonych środków z pominięciem zapisów niedozwolonych. Jednakże zgodnie z par. IX ust. 9 towarzystwo zobowiązuje się do wypłaty całkowitej wartości polisy w terminie 30 dni od daty umorzenia jednostek uczestnictwa. Data wskazana w pozwie tj. 6 lipca 2017 roku stanowiła jednak granicę, zgodnie z którą Sąd orzekł o odsetkach ustawowych za opóźnienie.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., uznając, że powódka wygrała proces w całości. Wobec powyższego Sąd uznał, że obowiązek zwrotu całości poniesionych przez nią kosztów procesu należało nałożyć na pozwanego. Na koszty te złożyły się: opłata od pozwu w wysokości 30,00 zł, koszty zastępstwa procesowego w wysokości w wysokości 270,00 zł (ustalone na podstawie § 2 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych Dz. U. z 2015 r., poz. 1804) oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17,00 z, łącznie 317,00 zł.

Mając powyższe na uwadze orzeczono jak w sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.