Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lipca 2018 roku

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. Wydział II Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 czerwca 2018 roku w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie sprawy z powództwa W. D. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) W. D. z siedzibą w W.

przeciwko B. F.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Radomsku

z dnia 10 sierpnia 2017 roku, sygn. akt I C 154/16

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego B. F. na rzecz powoda W. D. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) W. D. z siedzibą w W. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

SSA w SO Grzegorz Ślęzak

SSA w SO Stanisław Łęgosz SSR del. Anna Strzelczyk

Sygn. II Ca 214/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 sierpnia 2017 r. w sprawie I C 154/16 Sąd Rejonowy w Radomsku

1. uznał w całości za bezskuteczną w stosunku do powoda W. D., prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) W. D. z siedzibą w W., umowę sprzedaży udziału 2/3 w prawie użytkowania wieczystego i stanowiącym odrębny przedmiot własności budynku nieruchomość położonej w R. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Radomsku prowadzi księgę wieczystą o numerze (...), zawartej pomiędzy (...) F., (...) spółka jawna z siedzibą w R. a pozwanym B. F. w formie aktu notarialnego sporządzonego w dniu 7 maja 2013r. przed Notariuszem M. S. za numerem Rep. (...), która to czynność prawna została dokonana z pokrzywdzeniem powoda W. D., któremu przysługuje od dłużnika (...) F., (...) spółka jawna z siedzibą w R. wierzytelność w kwocie głównej 54.532,79 zł wraz z odsetkami ustawowymi od tej kwoty za okres od dnia 12 czerwca 2013r. do dnia zapłaty oraz kosztami procesu w kwocie 2.727 zł, stwierdzona wyrokiem Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. V Wydział Gospodarczy z dnia 17 października 2014r. w sprawie V GC 1635/13, opatrzonym klauzulą wykonalności w dniu 4 marca 2015r.;

2. zasądził od pozwanego B. F. na rzecz powoda kwotę 9.944 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą tego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia i rozważania sądu:

Firma (...) Spółka jawna z siedzibą w R. zajmowała się działalnością spożywczą - przede wszystkim detaliczną sprzedażą artykułów spożywczych, napojów, alkoholi, tytoniu oraz produkcją i naprawą łodzi wycieczkowych i sportowych. Miała sieć sklepów spożywczych na terenie R., P., G.. W najlepszym czasie działalności spółka miała ok. 30 sklepów.

Od 2013r. Firma (...) Spółka jawna z siedzibą w R. funkcjonuje tylko na papierze. Na dzień dzisiejszy spółka nie reguluje swoich wymagalnych zawiązań a jej długi przekraczające kwotę 500.000,00 zł.

Powód W. D. prowadzący działalność gospodarczą pod firmą (...) W. D. z siedzibą w W. pozostawał ze spółką (...) Spółka jawna z siedzibą w R. w stałej współpracy gospodarczej. Powód dostarczał spółce warzywa, owoce i inne towary. W okresie od 2 marca 2013r. do 29 maja 2013r. powód dostarczył tytułem sprzedaży towary na łączną kwotę 54.532,79 zł. Pierwsza niezapłacona faktura Vat o nr (...) stała się wymagalna w dniu 9 marca 2013r.

Sąd Rejonowy w Radomsku V Wydział Gospodarczy w P. wyrokiem z dnia 17 października 2014r. w sprawie V GC 1635/13 zasądził od (...) Spółka jawna w R. na rzecz W. D. kwotę 54.532,79 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 12 czerwca 2013r. do dnia zapłaty oraz zasądził kwotą 2.727 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

W dniu 19 marca 2015r. W. D. złożył wniosek egzekucyjny do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowy w Radomsku R. T. o wszczęcie egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego - wyroku Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. z dnia 17 października 2014r. sygn. akt V GC 1635/13. Postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2015r. Komornik umorzył postępowanie egzekucyjne, wobec stwierdzenia bezskuteczności egzekucji - art. 824 § 1 pkt 3 k.p.c. Tytuł wykonawczy został zwrócony wierzycielowi.

W dniu 7 maja 2012 r. przed Notariuszem M. S. w Kancelarii Notarialnej w R. na podstawie aktu notarialnego Rep. A Nr (...) S. R. i S. F. działający w imieniu Spółki (...) Spółka jawna z siedzibą w R. zawarli z B. F. umowę sprzedaży udziału wynoszącego 1/3 części prawa użytkowania wieczystego działki gruntu położonej w R. obręb (...), przy ul. (...), oznaczonej nr (...), zawierającej obszar (...) a 48 m2 na okres do dnia 17 kwietnia 2096r. oraz udział wynoszący 1/3 części własności budynków stanowiących odrębną nieruchomość, znajdujących się na tej działce za cenę 414.510,00 zł a B. F. oświadczył, iż udział w prawie użytkowania wieczystego działki gruntu nr (...) oraz udział w własności budynków, stanowiących odrębną nieruchomość kupuje.

Rok próżniej w dniu 7 maja 2013 r. przed tym samym notariuszem aktem notarialnym Rep. A Nr (...) S. R. i S. F. sprzedali B. F. pozostałe udziały 2/3 części w prawie użytkowania wieczystego i własności budynku za cenę 676.500,00 zł .

W dziale IV-tym księgi wieczystej (...) prowadzonej dla tej nieruchomości na dzień dokonania czynności tj. 7 maja 2013 r. wpisane były następujące hipoteki;

- hipoteka umowa kaucyjna do kwoty 600.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę kredytu udzielonego na bieżącą działalność firm,

- hipoteka umowna zwykła w kwocie 100.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę kredytu udzielonego umową nr (...),

- hipoteka umowa kaucyjna do kwoty 30.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę odsetek, należności ubocznych z tytułu udzielonego kredytu,

- hipoteka umowna zwykła w kwocie 100.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę kredytu udzielonego umową nr (...),

- hipoteka umowa kaucyjna do kwoty 75.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę odsetek, należności ubocznych z tytułu udzielonego kredytu,

- hipoteka umowna zwykła w kwocie 100.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę kredytu obrotowego udzielonego umową nr (...),

- hipoteka umowa kaucyjna do kwoty 75.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę odsetek, należności ubocznych z tytułu udzielonego kredytu,

- hipoteka umowna zwykła w kwocie 500.000,00zł na rzecz (...) Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę kredytu udzielonego umową nr (...),

- hipoteka umowa kaucyjna do kwoty 375.000,00 zł na rzecz (...) Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę odsetek, należności ubocznych z tytułu udzielonego kredytu,

- hipoteka umowna zwykła w kwocie 150.000,00zł na rzecz (...) Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę kredytu udzielonego umową nr (...),

- hipoteka umowa kaucyjna do kwoty 112.500,00 zł na rzecz (...) Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę odsetek od tytułu udzielonego kredytu.

R. F., (...) Spółka jawna z siedzibą w R. zlecił rzeczoznawcy majątkowemu mgr. inż. M. R. sporządzenie operatu szacunkowego wyceny nieruchomości przemysłowej, położonej w R. przy ul. (...), na działce oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...) obrębu (...). Celem wyceny było określenie aktualnej nieruchomości dla potrzeb własnych firmy. Rzeczoznawca majątkowy w opinii sporządzonej na dzień 5 grudnia 2013r. ustalił, iż wartość rynkowa ww. nieruchomości wynosi 863.000,00 zł.

B. F. od 2010 r. prowadził jednoosobową działalność gospodarczą. Siedziba firmy była pod tym samym adresem, co siedziba spółki (...) Spółka jawna z siedzibą w R. przy ul. (...). Firma (...) zajmowała się produkcją okuć ze stali i czarterem jachtów. Pozwany był właścicielem jachtów, które czarterował na M.. Pozwany środki na zakup przedmiotowej nieruchomości uzyskał z kredytów bankowych. Warunkiem banku, by pozwany mógł zakupić nieruchomości było przejęcie (...) Spółka jawna z siedzibą w R. w wysokości ok. 450.000,00 zł.

W okresie dokonanych transakcji pozwany mieszkał pod adresem przy ul. (...). wspólnie z rodzicami S. F. i M. F. (1) oraz siostrą M. F. (2). Pozwany utrzymywał normalne stosunki z rodzicami. Pozwany świadczył usługi na rzecz spółki (...), (...) Spółki jawnej z siedzibą w R. ale tylko w zakresie działalności dotyczącej produkcji jachtów. Pozwany prowadzi firmę o profilu budowa jachtów. W 2012r. pozwany prowadził spółkę cywilną (...) ze swoim ojcem S. F., której przedmiotem było między innymi wypożyczanie i dzierżawa sprzętu rekreacyjnego i sportowego. Ta działalność była konkurencyjna dla spółki (...) Spółka jawna z siedzibą w R..

Aktualnie S. F. pracuje u pozwanego B. F., nadzoruje produkcję. Pod adresem R. ul. (...) skoncentrowana jest cała działalność gospodarcza pozwanego.

Prokurator Prokuratury Rejonowe w Piotrkowie Tryb. postanowieniami z dnia 24.05.2016r. postawił S. F. i S. R. - (...) spółki (...), (...) Spółki jawnej z siedzibą w R. zarzuty popełnienia czynów z art. 286 § 1 k.k. (oszustwo), art. 300 § 1 k.k. (utrudnianie zaspokojenia roszczeń wierzycieli), art. 302 § 1 k.k. (faworyzowanie niektórych wierzycieli).

Opinia specjalistyczna Biura (...) zlecona przez Prokuraturę Rejonową w Piotrkowie Tryb. sporządzona w dniu 31 marca 2015r. wskazuje we wnioskach końcowych, iż w okresie od lutego do kwietnia 2013r. spółka (...), R. znajdowała się w złej kondycji finansowej, co potwierdzają problemy z wypłacalnością. Na koniec 2012r. spółka poniosła stratę w wysokości 11 tyś. zł. A na koniec roku 2013 strata wyniosła już 298 tyś zł. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r. spółka ograniczyła swoją działalność, co znalazło odzwierciedlenie w spadku wartości osiąganych przychodów.

W okresie od lutego do kwietnia 2013r. spółka nie posiadała płynności finansowej. Spółka nie była w stanie pokrywać swoich bieżących zobowiązań, wartością posiadanych aktywów. Wskaźnik zadłużenia kapitałów własnych na dzień 31.12.2012r. był o 10-cio krotnie wyższy, niż zalecana norma. Wartość wskaźnika rentowności sprzedaży w analizowanym okresie przyjmował wielkości ujemne, co oznacza, iż spółka ponosiła straty z prowadzonej działalności. Spółka nietrafnie inwestowała wypracowany kapitał. Spółka z opóźnieniem odzyskiwała swoje należności - na koniec 2012r. po 30 dniach, na koniec 2013r. po 48 dniach. Na koniec 2012r. Spółka regulowała swoje zobowiązania po 73 dniach.

Podjęte przez spółkę w okresie od lutego do kwietnia 2013r. działania, w szczególności zbycie na rzecz B. F. udziałów w nieruchomości stanowiącej siedzibę spółki w dniach 07.05.2012r. i 07.05.2013r. oraz przejęcie rzez firmę (...) w R. ul. (...), sześciu sklepów z wyposażeniem według biegłych - mogą świadczyć z dużą dozą prawdopodobieństwa o próbie udaremnienia zaspokojenia wierzycieli spółki.

Przesłanki do wystąpienia przez (...) spółki (...), (...) Spółki jawnej z siedzibą w R. z wnioskiem o ogłoszenie upadłości wystąpiły w spółce już w 2012r. a wniosek powinien zostać złożony na przełomie lat 2012 - 2013r. Spółka zaprzestała zobowiązania handlowe wobec swoich kontrahentów, o czym świadczą prowadzone postępowania komornicze.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie zgromadzonych dowodów w tym dowodów z dokumentów, których autentyczność i prawdziwość nie była w sprawie kwestionowana. Sąd zasadniczo dał wiarę zeznaniom świadka S. F., bowiem jego zeznania nie pozostają w sprzeczności ze zgromadzonym materiałem dowodowym. Sąd odmówił wiarygodności zeznaniom pozwanego w zakresie w jakim twierdził, iż nie posiadał wiedzy o stanie spraw spółki oraz że nie miał świadomości, że wspólnicy spółki działali z pokrzywdzeniem wierzycieli. Sąd na wniosek stron przeprowadził dowody z dokumentów zawartych w aktach sprawy Sądu Okręgowego w Łodzi X GC 706/13, Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. VGC 1635/13, akt 2 DS. 126/16 Prokuratury Rejonowej w Piotrkowie Tryb., która prowadzi śledztwo przeciwko wspólnikom spółki, którym postawiono zarzuty popełnienia czynów z art. 286 § 1 k.k.(oszustwo) , art. 300 § 1 k.k. (utrudnianie zaspokojenia roszczeń wierzycieli), art.302 § 1 k.k.(faworyzowanie niektórych wierzycieli). Sąd w szczególności przeprowadził dowody z dokumentów zawartych w tych aktach, w tym z opinii sporządzonej przez biegłych Biura (...) z dnia 31.03.2015r. Jakkolwiek postępowanie karne prowadzone przeciwko wspólnikom nie zostało prawomocnie zakończone, to jednak dokumenty zgromadzone w aktach sprawy są istotne dla dokonania ustaleń stanu faktycznego w niniejszej sprawie oraz w ocenie Sądu mogą stanowić podstawę do dokonania oceny roszczeń cywilnych objętych zakresem przedmiotowego postępowania.

W ocenie sądu powództwo oparte na przepisie art. 527 kc zasługiwało na uwzględnienie. Stosownie do unormowania zawartego w art. 527 k.c. przesłankami tzw. skargi pauliańskiej są:

1) dokonanie przez dłużnika z osobą trzecią czynności prawnej, na skutek której osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, wskutek czego doszło do pokrzywdzenia wierzycieli,

2) działanie dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, oraz

3) wiedza lub możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o tym przez osobę trzecią..

Czynność prawna dłużnika może być zaskarżona tylko wówczas, gdy została "dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli", przez co ustawa rozumie stan opisany w § 2 art. 527, czyli niewypłacalność bądź pogłębienie stanu niewypłacalności dłużnika. Chodzi tu o "niewypłacalność dłużnika", czyli, najogólniej mówiąc, aktualny brak możliwości wywiązania się z zobowiązań finansowych.

„Niewypłacalność" oznacza taki obiektywny (rzeczywiście istniejący) stan majątku dłużnika, wykazany wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, w którym egzekucja prowadzona zgodnie z przepisami kpc nie może przynieść zaspokojenia wierzytelności pieniężnej przysługującej przeciwko temu dłużnikowi i jest oceniana według chwili zaskarżenia czynności.

Jednocześnie ze zmianą w majątku dłużnika musi wiązać się uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią. Korzyść ta może polegać na nabyciu rzeczy lub prawa albo na zwolnieniu z obowiązku, jak to wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 grudnia 1999r.; I CKN 287/98.

Odnosząc powyższe rozważania prawne na grunt niniejszej sprawy Sad stwierdził, że czynność prawna spółki w postaci zbyci udziału 2/3 w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości i w prawie własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość położoną w R. przy ul. (...), na rzecz syna jednego ze wspólników B. F. (pozwanego) została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela (powoda). Zaistniał bowiem w majątku dłużnika stan opisany w § 2 art. 527 k.c., bo doszło do niewypłacalności bądź co najmniej do pogłębienia się stanu niewypłacalności dłużnika (spółki).

Powód posiadał przeciwko (...) F., (...) spółka jawna z siedzibą w R. co najmniej na dzień 9 marca 2013r. wymagalną wierzytelność wynikającą z faktury VAT nr (...), zatem od tej daty spółka, była dłużnikiem powoda.

Niewątpliwie w wyniku zaskarżonej czynności prawnej dłużnika z dnia 7 maja 2013r. wyszedł z majątku spółki definitywnie jedyny cenny składnik majątkowy w postaci prawa użytkowania wieczystego nieruchomości, zdolny do zaspokojenia wierzytelności powoda. Inny cenny składnik majątkowy spółki - sklepy już wcześniej został przejęte przez żonę S. R. prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą (...) w R..

Stan niewypłacalności R. F., (...) Spółki jawnej z siedzibą w R. potwierdza bezskuteczność wszczętej wobec spółki egzekucji komorniczej. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowy w Radomsku R. T. postanowieniem z dnia 9 kwietnia 2015r. umorzył postępowanie egzekucyjne na podstawie art. 824 par. 1 pkt 3 k.p.c., sygn. akt Km 529/15. R. F., (...) Spółka jawna z siedzibą w R. nie posiadała żadnego majątku, z którego można by było prowadzić skutecznie egzekucję.

Odnosząc się do przesłanki skargi pauliańskiej „działania ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli" Sąd stwierdził, że została ona spełniona. Świadomość w znaczeniu przyjętym w 527 § 1 k.c. oznacza właściwą człowiekowi zdolność do zdawania sobie sprawy z własnego działania, jego uwarunkowań i konsekwencji. Chodzi tu zatem o przewidywanie przez dłużnika konsekwencji dokonywanej czynności, a mianowicie, że wskutek dokonanej czynności stanie się niewypłacalny, bądź pogłębi swą niewypłacalność. Świadomość pokrzywdzenia istnieje, gdy dłużnik wie, że na skutek czynności prawnej określone walory wyjdą z jego majątku lub do niego nie wejdą, a wierzyciele będą mieli trudności z zaspokojeniem. Dla przyjęcia świadomości pokrzywdzenia nie musi przy tym występować pewność, że czynność prawna przez niego dokonana spowoduje dla wierzycieli niemożność zaspokojenia, a wystarczające jest przewidywanie, że to może nastąpić i godzenie się na takie możliwe konsekwencje swojego działania (vide: wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 1 kwietnia 2015 roku, I ACa 25/15, LEX nr 1724093). Przy czym nie jest koniecznym ustalenie, że dłużnik działał w celu pokrzywdzenia wierzycieli. Przyjmuje się, że wystarczająca jest świadomość dłużnika, że dokonywana przez niego czynność prawna może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia. Świadomość ta musi istnieć w chwili dokonywania czynności. Nie musi być ona wynikiem wyłącznie stanu niewypłacalności dłużnika w chwili dokonania czynności. Domniemanie z art. 529 k.c. ma na celu pomóc wierzycielowi, ale wykazanie tej okoliczności może nastąpić wszelkimi środkami dowodowymi. Zaskarżona czynność prawna nie musi być przy tym jedyną przyczyną niewypłacalności, ale może być jedną z wielu.

W sytuacji gdy czynność prawna dokonana została przez organ osoby prawnej będącej dłużnikiem, świadomość pokrzywdzenia wierzycieli musi istnieć u tych podmiotów, a gdy kilku przedstawicieli działa łącznie lub jako organ osoby prawnej działa kilka osób, wystarczy, że świadomość pokrzywdzenia istnieje choćby u jednej z tych osób.

Sprzedaż przez (...) F., (...) spółkę jawną z siedzibą w R. synowi jednego ze wspólników B. F. nieruchomości, która stanowiła siedzibę spółki, na podstawie aktów notarialnych zawartych w dniach 07.05.2012r. i 07.05.2013r., wskazuje, iż czynności te należy kwalifikować jako zmierzające w sposób oczywisty do całkowitej likwidacji spółki. Trudno bowiem przyjąć, że spółka może funkcjonować bez swojej siedziby, szczególnie, że uprzednio doszło do likwidacji jej kilku ważnych placówek handlowych (sklepów przejętych przez żonę S. R. prowadzącą działalność gospodarczą pod firmą (...) w R.) .

Przy takim stanie rzeczy przesłanka działania z pokrzywdzeniem wierzycieli jawi się jako oczywista. Spółka nie miała żadnych widoków na dalsze funkcjonowanie a zatem spłata istniejących i wymagalnych wierzytelności w dalszej perspektywie była po prostu niemożliwa.

Skoro wspólnik S. F. na rozprawie w dniu 30.03.2017r. zeznał przed sądem , że „ spółka (...) już od 2013r. nie funkcjonuje. Istniała tylko na papierze" , to stwierdzić należy, że wspólnik ten miał pełną świadomość, iż wyzbycie się tego składnika majątkowego nastąpi ze szkodą dla ogółu wierzycie

Sąd także odniósł się do stanowiska pozwanego , że nie każda czynność prawna powodująca zmniejszenie majątku dłużnika może być uznaną za krzywdzącą wierzycieli. Nie będzie ona miała takiego charakteru wówczas, jeżeli dłużnik w zamian za swoje świadczenie uzyskał ekwiwalent, który nadal znajduje się w jego majątku lub posłużył mu do zaspokojenia wierzycieli. Dlatego istotne dla zbadania wystąpienia przesłanki pokrzywdzenia wierzyciela jest ustalenie, czy w przypadku dokonania konkretnej czynności, wierzyciel faktycznie zostałby zaspokojony. Jeżeli przedmiot umowy sprzedaży był obciążony hipoteką w chwili zawierania tej umowy, to okoliczność ta nie może pozostać bez znaczenia dla stwierdzenia działania dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli w rozumieniu art. 527 k.c. W tej sytuacji może pojawić się kwestia, czy doszło do pokrzywdzenia wierzyciela, skoro wierzyciel nie mógł liczyć na preferencyjne zaspokojenie swojej wierzytelności ze sprzedanej nieruchomości. Przedmiot nielojalnej czynności prawnej dłużnika może tracić dla wierzyciela paulińskiego swój walor egzekucyjny, jeżeli doszłoby do ustanowienia na nim wcześniej hipoteki tworzącej przywilej egzekucyjny wierzyciela hipotecznego.

Sad pierwszej instancji nie zanegował prawidłowości tego stanowiska, jednakże zwrócił uwagę że pozwany w toku procesu nie wykazał jaką rzeczywistą wartość miały udziały w nieruchomość objętej czynnością zaskarżona skargą pauliańską, jaka była faktyczna wartość długów spółki (...), których dotyczyły zabezpieczenia hipoteczne, w końcu nie wykazał, że cała cena jaką spółka uzyskała ze sprzedaży została przeznaczona na spłatę długów hipotecznych. Zgodnie z ogólna zasadą procesową ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Złożony przez pozwanego prywatny operat szacunkowy nie jest dowodem w sprawie, bo to prywatna ekspertyza wykonana na potrzeby własne. Zauważył przy tym , że rzeczoznawca majątkowy M. R. sporządził operatu szacunkowy wyceny nieruchomości przemysłowej, położonej w R. przy ul. (...), na działce oznaczonej w ewidencji gruntów nr (...) na zlecenie (...) spółki jawnej w R., a nie na zlecenie pozwanego. Celem wyceny było jedynie określenie aktualnej wartości nieruchomości dla potrzeb własnych „firmy". Rzeczoznawca majątkowy w opinii sporządzonej na dzień 5 grudnia 2013r. ustalił, iż wartość rynkowa ww. nieruchomości wynosi 863.000,00 zł. Na dzień 5 grudnia 2013r. (...) spółka jawna w R. nie była już właścicielem nieruchomości położonej w R. przy ul. (...). Wycena złożona do akt nie jest miarodajna i pochodzi od podmiotu nieuprawnionego, bo tenże na dzień dokonania wyceny nie miał do nieruchomości żadnych praw. Zgodnie z klauzulą zawartą w opinii operat został sporządzony wyłączenie dla zleceniodawcy i nie może być udostępniany osobom trzecim bez zgodny zleceniodawcy ani publikowany w całości lub w części bez takiej zgody. Pozwany nie wykazał, iż może posługiwać się ww. dokumentem w niniejszej sprawie.

Poza tym sąd zaznaczył, że złożenie prywatnej ekspertyzy nie spowodowało tego rodzaju skutku procesowego, że to na powoda został przerzucony ciężar udowodnienia wartości nieruchomości na dzień 7 maja 2013r. oraz udowodnienia, że wartość wpisanych hipotek przewyższała wartość nieruchomości - a więc, że nie doszło do pokrzywdzenia wierzyciela (powoda).

Pozwany nie zgłosił w tym zakresie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego.

Nadto sąd zauważył, że okoliczność istnienia dzień dokonania zaskarżonej czynności w księdze wieczystej wpisów hipotek o określonej wartości, nie znaczy, iż na dzień 7 maja 2013r. taka była rzeczywista wartość zobowiązań (długów) spółki (...) . Powyższe obrazuje choćby wpisana na nieruchomości hipoteka umowa kaucyjna do kwoty 600.000,00 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w R., zabezpieczająca spłatę kredytu udzielonego na „bieżącą działalność firm". Wpis ten potwierdza, że bank udzielił kredytu „obrotowego", ale w jakim zakresie został on wykorzystany i jakie było faktyczne zadłużenie spółki na dzień 7 maja 2013 r. oraz czy zadłużenie przekroczyło wartość nieruchomości, nie zostało przez pozwanego w toku sprawy udowodnione.

Sąd podkreślił, że pozwany B. F. w sposób trwały i długoletni współpracuje ze swoim ojcem S. F.. Obecnie zatrudnia go jako kierownika produkcji w firmie produkującej jachty. Nie powinno być zatem dla pozwanego trudne przedstawić dowody uzasadniające popieraną przez niego tezę, iż na dzień sporządzenia zaskarżonej czynności nie doszło do pokrzywdzenia wierzyciela, bo tenże i tak nie mógłby zostać preferencyjnie zaspokojony po wszczęciu egzekucji z nieruchomości, wobec istnienia wierzycieli hipotecznych (uprzywilejowanych).

Ostatnia przesłanka skargi pauliańskiej sprowadza się do wymagania, aby osoba trzecia działała w złej wierze. Wymóg ten należy rozumieć, zważając na sformułowanie art. 527 § 1 in fine, w ten sposób, że osoba trzecia - w chwili dokonania czynności prawnej przez dłużnika - wiedziała (była świadoma) o świadomości dłużnika (co do tego, że dokonywana przez niego czynność krzywdzi wierzycieli) albo z łatwością mogła się dowiedzieć. Udowodnienie złej wiary osoby trzeciej może być dość utrudnione, zatem ustawodawca wprowadził domniemanie prawne w § 3 art. 527, zgodnie z którym osoba trzecia uzyskująca korzyść, „pozostająca w bliskim stosunku z dłużnikiem" w chwili zaskarżonej czynności, wie o jego świadomości pokrzywdzenia wierzycieli. Brak jest przeszkód, by o istnieniu „bliskich stosunków" mówić w odniesieniu do osób prawnych.

Zgodnie z art. 527 § 3 k.c. jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

B. F. jest synem (...) spółki jawnej z siedzibą w R. . B. F. nie obalił ww. domniemania. W toku przesłuchania przed Sądem przyznał, że mieszkał w czasie dokonywania transakcji pod jednym adresem z rodzicami, wykonywał na zlecenie spółki zamówienia w zakresie produkcji elementów do jachtów (okuć) a nadto ze swoim ojcem w ramach spółki cywilnej (...) już w 2012r. zajmował się produkcją łodzi wycieczkowych i sportowych. Także na dzień dzisiejszy współpracuje ze swoim ojcem S. F., którego zatrudnia, jako kierownika produkcji.

Niewątpliwie powyższe ustalenia muszą prowadzić do wniosku, że B. F. co najmniej miał możliwość (przy zachowaniu należytej staranności) dowiedzenia się o stanie spraw spółki oraz miał wiedzę o tym, że spółka wyzbywając się nieruchomości (siedziby), jednego wartościowego składnika majątkowego, działa ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Mając na uwadze, że w przedmiotowej sprawie zostały spełnione przesłanki skargi pauliańskiej Sąd rzekł jak w sentencji. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 § 1 w zw. art. 98 § 3 k.p.c. zasądzając od pozwanego na rzecz powoda kwotę 9.944 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu. Na koszty te złożyła się: opłata od pozwu 2.727 zł, kwota 7.200 zł stanowiąca wynagrodzenie pełnomocnika procesowego ustalone w oparciu o § 6 pkt. 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) i opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 złotych.

Od powyższego wyroku apelację złożył pozwany . Zaskarżył wyrok w całości zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego

- art. 527 § 1 i 2 kc poprzez błędną jego wykładnię i przyjęcie, że dokonanie sprzedaży nieruchomości, obciążonej hipoteką znacznie przekraczającą wartość nieruchomości i przeznaczenie uzyskanej ze sprzedaży kwoty na zaspokojenie wierzyciela hipotecznego wywołuje skutek w postaci powstania stanu niewypłacalności dłużnika w stopniu większym niż przed dokonaniem czynności tj przyjęcie, iż czynność taka została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela a w konsekwencji niezasadne przyjęcie, że stan faktyczny sprawy, w którym dłużnik nie dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela, albowiem nie stał się niewypłacalny, lub niewypłacalny w wyższym stopniu, odpowiada stanowi hipotecznemu oznaczonemu przywołaną normą prawną;

- art. 527 § 1 i 3 k.c. oraz art. 6 k.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie i przerzucenie na pozwanego ciężaru udowodnienia, iż czynność prawna została dokonana z pokrzywdzeniem wierzyciela a dłużnik stał się niewypłacalny na skutek jej dokonania, podczas gdy domniemanie z art. 527 § 1 i 3 dotyczy wyłącznie stanu świadomości osoby dokonującej czynności prawnej z dłużnikiem.

2. naruszenie przepisów postępowania a konkretnie:

- art. 233 kpc poprzez nie rozważenie całokształtu materiału dowodowego a w szczególności zapisów w księdze wieczystej oraz dokumentów znajdujących się w aktach księgi wieczystej zgłoszonych na okoliczność istnienia wierzytelności hipotecznej oraz jej wysokości i dokonania spłaty kredytu zabezpieczonego hipotecznie ze środków uzyskanych ze sprzedaży udziału w prawie użytkowania wieczystego;

- art. 217 kpc w zw. z art. 232 kpc i 248 kpc przez nie dopuszczenie dowodu z dokumentów wnioskowanych w pkt 2 odpowiedzi na pozew i niezażądanie tych dokumentów, które znajdowały się w posiadaniu E. Banku (...) w R., czym sąd uniemożliwił stronie wykazanie okoliczności, których nieudowodnienie zostało przytoczone przez sąd jako podstawa uwzględnienia powództwa.

- art. 98 § 1 kpc i art. 98 § 3 kpc w zw. z art. § 6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieodpłatnej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, przytoczonego jako podstawa prawna orzeczenia o kosztach postępowania, poprzez ustalenie wysokości kosztów zastępstwa prawnego dla spraw, w których wartość przedmiotu sporu przekracza 200 000,00 zł podczas gdy w niniejszej sprawie winna mieć zastosowanie stawka przewidzianej dla spraw o wartości przedmiotu sporu powyżej 50 000,00 zł bowiem wartość przedmiotu sporu została określona na kwotę 54 533, 00 zł a w konsekwencji koszty według przywołanego przez Sąd Rozporządzenia winny wynieść 3 600,00 zł.

Wskazując na powyższe zarzuty wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania wraz z kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem I i II instancji według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Ponadto w apelacji w oparciu o przepis art. 380 kpc zaskarżył postanowienie dowodowe z dnia 9 lutego 2017r, w którym Sąd oddalił wnioski dowodowe złożone w odpowiedzi na pozew i wnosił w tym zakresie o uzupełnienie postępowania dowodowego.

Sąd Okręgowy zważył co następuje

Apelacja pozwanego nie jest zasadna, a podniesione w niej zarzuty są chybione.

Sąd pierwszej instancji nie naruszył przepisu art. 233 kpc i wbrew twierdzeniom skarżącego rozważył całokształt zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Natomiast w związku z zarzutem naruszenia przez sąd pierwszej instancji art. 217 kpc w związku z art. 232 i 248 kpc przez niedopuszczenie dowodów wymienionych w pkt 2 odpowiedzi na pozew i nie zażądanie tych dokumentów, które znajdowały się w posiadaniu E. Banku (...) w R. to należy przypomnieć, że pozwany wnosił o dopuszczenie dowodu z umów kredytowych zawartych pomiędzy (...) Spółka jawna a Bankiem (...) w R. (...): nr (...) zabezpieczonej hipoteką kaucyjną do kwoty 500.000 zł oraz hipoteką zwykłą 600.000 zł, nr (...) zabezpieczonej hipoteką kaucyjną do kwoty 375.000 zł., nr (...) zabezpieczonej hipoteką umową zwykłą do kwoty 150.000 zł i kaucyjną do kwoty 112.500 zł, z informacji (...) w R. dotyczącej terminów i sposobów spłaty wierzytelności przez dłużnika. W tym celu wnosił o zobowiązanie banku do przedstawienia całości dokumentacji związanej z kredytami udzielonymi dłużnikowi, które zostały zabezpieczone hipotekami.

Powyższy wniosek o zwrócenie się do banku sąd pierwszej instancji oddalił z powołaniem się, że stosownie do ustawy prawo bankowe, informacje i dokumenty , o które wnosił pozwany są objęte tajemnicą bankową i nie mogą być nadesłane na żądanie sądu. Postanowienie sądu pierwszej instancji jest prawidłowe i znajduje oparcie w przepisach art. 105 ust.1 pkt 2 lit. b c d ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. prawo bankowe. Kwestionowanie przez skarżącego tego postanowienia w apelacji, w ramach możliwości jakie stwarza przepis art. 380 kpc, zatem nie jest uzasadnione.

Poza tym w przedmiotowej sprawie pozwanemu nie może przysługiwać zarzut naruszenia przepisu art. 217 kpc i w związku z art. 232 i 248 sformułowany tak jak w apelacji , a to z tej przyczyny, że po wydaniu przez sąd pierwszej instancji postępowania dowodowego z dnia 9 lutego 2017r. pozwany nie zgłosił zastrzeżenia w trybie art. 162 kpc, zwracając uwagę na naruszenie przepisu postępowania. Tym samym, stosownie do zdania drugiego art. 162 kpc, pozbawił się możliwości powołania na takie uchybienie w postepowaniu apelacyjnym .

Bezzasadne są również podniesione przez pozwanego zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego tj. art. 527 § 1 i 2 k.c. oraz art. 527 § 1 i 3 w zw. z art. 6 k.c. Wbrew stanowisku pozwanego Sąd I Instancji nie dokonał błędnej wykładni art. 527 § 1 i 2 k.c. Nie jest trafne stanowisko skarżącego jakoby sąd pierwszej instancji w przedmiotowej sprawie przyjął, że dokonanie sprzedaży nieruchomości, obciążonej hipoteką znacznie przekraczającą wartość nieruchomości i przeznaczenie uzyskanej ze sprzedaży kwoty na zaspokojenie wierzyciela hipotecznego, wywołuje skutek w postaci powstania stanu niewypłacalności dłużnika w stopniu większym niż przed dokonaniem czynności. Z pisemnego uzasadnienia wyroku wynika, iż zdaniem sądu pierwszej instancji nie można dopatrzyć się pokrzywdzenia wierzyciela w sytuacji, kiedy dłużnik w zamian za swoje świadczenie uzyskał ekwiwalent, który nadal znajduje się w jego majątku lub posłużył mu do zaspokojenia wierzycieli, w tym przede wszystkim wierzycieli korzystających z pierwszeństwa w zaspokojeniu. Tym samym sąd pierwszej instancji podzielił trafność teoretycznych rozważań pozwanego zwartych w odpowiedzi na pozew. Jednakże rozstrzygnięcie sadu w przedmiotowej sprawie nie może opierać się na hipotetycznych założeniach, ale musi uwzględniać przedstawiony przez strony materiał dowodowy.

Za błędne należy uznać przyjęte z góry założenie, że zbycie nieruchomości obciążonej hipoteką znacznie przekraczającą wartość tejże nieruchomości zawsze powinno skutkować uznaniem, że nie dochodzi do pokrzywdzenia wierzyciela. W każdym wypadku wymaca to jednak udowodnienia. Pozwany nic udowodnił, choć miał taką możliwość, rzeczywistego stanu zadłużenia wynikającego z umów kredytowych zabezpieczonych hipotekami istniejącego na dzień zawarcia umowy sprzedaży. Same sumy hipotek wpisanych w księdze wieczystej nie świadczą bowiem o wysokości faktycznego zadłużenia. W tym miejscu należy również odnotować, że momencie zawarcia między dłużnikiem a pozwanym pierwszej umowy z dnia 7 maja 2012 roku w księdze wieczystej widniało szereg hipotek, przy czym w akcie notarialnym sam dłużnik ( zbywca nieruchomości) oświadczył, że posiada zgodę na wykreślenie hipotek 100.000 zł i 30.000zł zabezpieczających zobowiązania wynikające z umowy (...) (...), hipotek 100000zł i 75.000zł zabezpieczających zobowiązania z umowy (...), hipotek 100.000 i 75.000 zabezpieczających zobowiązania z umowy (...). Oznacza to, że w dacie zawarcia umowy sprzedaży w dniu 7 maja 2012 roku wierzytelności wynikających z tych umów już nie istniały. Tak więc wpisy w księgach wieczystych o wysokościach zabezpieczenia hipotecznego nie mogą definitywnie przesądzać, że dana wierzytelność rzeczywiście istnieje i wynosi taką kwotę na jaką opiewa hipoteka. Wykreślenie hipoteki z księgi wieczystej dokonywane jest na wniosek zainteresowanego i może to nastąpić nawet po znacznym upływie czasu od spłacenia zobowiązania zabezpieczonego hipoteką.

We wspomnianym wyżej akcie notarialnym z dnia 7 maja 2012 roku znajduje się również informacja o zaświadczeniu wydanym przez E. Bank (...) w R., z którego wynika że firma (...) Spółka jawna korzysta z kredytu w rachunku bieżącym, którego spłata zabezpieczona jest hipoteką kaucyjną do kwoty 600.000zł, kredytu inwestycyjnego zabezpieczonego hipoteką zwykłą w kwocie 50000 zł i kaucyjną do 375000zł, kredytu obrotowego zabezpieczonego hipoteką zwykła 150.000zł i kaucyjną do 112000zł. Te hipoteki widniały w księdze wieczystej (...) także w dacie zawarcia umowy sprzedaży z dnia 7 maja 2013r. ( zostały w niej wymienione ), a z księgi wieczystej zostały wykreślone dopiero w 2015r. na skutek wniosków: (...) (dane wynikające z treści umowy oraz z akt księgi wieczystej (...)).

W postępowaniu ze skargi pauliańskiej powoda obarcza obowiązek wskazania, iż w skutek kwestionowanej czynności pozwany uzyskał korzyść majątkową a nadto, że miał możliwość dochodzenia należności z majątku będącego przedmiotem tej czynności, natomiast pozwanego obarcza dowód braku realnej możliwości zaspokojenia się z tego majątku przez wierzyciela. Tym samym to pozwany powinien wykazać, że wartość niespłaconych długów zabezpieczonych hipoteką, które przecież wyprzedają wierzytelności powoda, byłyby większa od wartości rynkowej nieruchomości (udziału z nieruchomości) w związku z czym wierzyciel (powód) nie uzyskałby zaspokojenia. Tego jednak, jak trafnie zauważył sąd pierwszej instancji, pozwany nie wykazał. Nie wykazał jaka była rzeczywista wartość długów zabezpieczonych hipotekami, mimo że przeprowadzenie tego dowodu chociażby w drodze złożenia odpowiedniego zaświadczenia banku o wysokości stanu zadłużenia spółki (...) , nie powinno nastręczyć pozwanemu większych trudności, na co zwrócił uwagę sąd pierwszej instancji w pisemnym uzasadnieniu.

O tym , że wartość tych zobowiązań nie przekraczała wysokości ceny jaką uzyskał dłużnik w wyniku sprzedanych udziałów świadczą zeznania pozwanego, z których wynika, że cena sprzedaży była wyższa niż należności banku ( była jakaś nadwyżka w związku z zakupieniem nieruchomości k-155). Wprawdzie pozwany dalej zeznał, że została ona przeznaczona na skompensowanie innych wierzytelności pozwanego wobec firmy ojca, te wierzytelności jednak nie miały zabezpieczenia hipotecznego i nie korzystałby z pierwszeństwa wobec wierzytelności powoda. Tak więc pozwany nie wykazał że powód nie uzyskałby żadnego, nawet częściowego zaspokojenia swojej wierzytelności. To zaś przy spełnieniu pozostałych przesłanek skargi pauliańskiej, skutkować musi uwzględnieniem powództwa

W apelacji pozwany podniósł również zarzut naruszenia art. 98 § 1 i art. 98 § 3 k.p.c. w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieodpłatnej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, które nie miało zastosowania w niniejszej sprawie. Sad I Instancji w sposób prawidłowy ustalił wysokość kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 7.200 złotych. Błędnie jedynie powołał podstawę prawną takiego rozstrzygnięciu. W rzeczywistości bowiem podstawę prawną ustalenia wysokości kosztów zastępstwa procesowego stanowić powinno rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. poz. 1804) w brzmieniu obowiązującym w dniu wytoczenia powództwa w niniejszej sprawie, czyli w -dniu 19 lutego 2016 roku. Zgodnie z wówczas obowiązującym § 2 pkt 6 tegoż rozporządzenia przy wartości przedmiotu sporu mieszczącym się pomiędzy 50.000 złotych, a 200.000 złotych stawka minimalna wynosi 7.200 złotych, co oznacza, że rozstrzygnięcie Sądu I Instancji również w tym zakresie jest prawidłowe.

Dlatego też Sąd Okręgowy apelację pozwanego jako pozbawioną uzasadnionych podstaw oddalił (art. 385 kpc), a o kosztach procesu za instancją odwoławcza orzekł w oparciu o przepis art. 98 kpc.

SSA w SO StanisławŁęgosz SSA w SO Grzegorz Ślęzak SSR del. Anna Strzelczyk