Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 czerwca 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący sędzia Alicja Sołowińska

Sędziowie Marek Szymanowski

Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant Edyta Katarzyna Radziwońska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 czerwca 2020 r. w B.

sprawy z odwołania I. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o wznowienie postępowania w sprawie zakończonej prawomocną decyzją

na skutek apelacji wnioskodawczyni I. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie IV Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 5 listopada 2019 r. sygn. akt IV U 1295/19

I. zmienia zaskarżony wyrok w pkt I o tyle, że zobowiązuje organ rentowy do rozpoznania wniosku I. K. z 18 marca 2019r. o przeliczenie świadczenia w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. , sygn. akt P 20/16, w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;

II. oddala apelację w pozostałym zakresie;

III. nie stwierdza rażącego naruszenia prawa przez organ rentowy;

IV. znosi pomiędzy stronami wzajemnie koszty procesu za obie instancje.

(...) A. D. E. Z.

Sygn. akt III AUa 7/20

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 12 kwietnia 2019r. odmówił uchylenia decyzji z dnia 18 lipca 2013r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ rentowy powołał się na art. 146 § 1 k.p.a. i art. 151 § 2 k.p.a.

W odwołaniu od tej decyzji I. K. domagała się zmiany zaskarżonej decyzji i uchylenie decyzji z dnia 18 lipca 2013r. i ponowne przeliczenie emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. Wniosła przy tym o ponowne coroczne przelicznie świadczenia za okres od lipca 2013r. do marca 2019r. i wypłatę świadczenia wraz z odsetkami od różnicy pomiędzy należnym świadczeniem, a rzeczywiście wypłacanym. Domagała się także dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność ustalenia wysokości należnej emerytury oraz zwrócenia się do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 193 Konstytucji z pytaniem, czy przepis art. 146 par. 1 w zw. z art. 145a par. 1 k.p.a. jest niezgodny z przepisami art. 2 Konstytucji, art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji w części w jakiej uniemożliwia wznowienie postępowania w przedmiocie decyzji, których przedmiotem jest uprawnienie do ponownego naliczenia emerytury.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie i powtórzył uzasadnienie zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z 5 listopada 2019r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił odwołanie (punkt I) oraz wniosek o ponowne przeliczenie emerytury oraz ponowne coroczne przeliczenia świadczenia za okres od lipca 2013r. do marca 2019r. wraz z odsetkami przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. (punkt II).

Sąd ten ustalił, że decyzją z dnia 23 kwietnia 2008r. organ rentowy przyznał I. K., urodzonej (...), emeryturę poczynając od 1 marca 2008r. tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Następnie na wniosek ubezpieczonej z dnia 9 lipca 2013r., decyzją z dnia 18 lipca 2013r. organ rentowy przyznał jej emeryturę poczynając od 1 lipca 2013r. Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym na dzień wydania decyzji (tj. Dz.U. z 2009r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji została zsumowana z kwotą zwaloryzowanego kapitału początkowego. Od otrzymanej kwoty odjęto sumę kwot pobranych emerytur po uwzględnieniu kwoty wypłaconego wyrównania i podzielono ją przez średnie dalsze trwanie życia.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu wniosku ubezpieczonej I. K. o ponowne przeliczenie świadczenia emerytalnego w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. - postanowieniem z dnia 12 kwietnia 2019r. wznowił postępowanie w sprawie dotyczącej przyznania emerytury, zakończonej decyzją z dnia 18 lipca 2013r.

Sąd pierwszej instancji wskazał, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 6 marca 2019r., sygn. akt P 20/16 orzekł, że art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018r. poz. 1270 oraz z 2019r. poz. 39), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...)r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 6 marca 2019r. wskazał, że skutkiem tego wyroku jest prawo wznowienia postępowania z mocy art. 190 ust. 4 Konstytucji dla wszystkich kobiet objętych zakresem orzeczenia Trybunału. Przepis ten otwiera drogę do sanacji konstytucyjności sytuacji prawnych, w których zastosowanie art. 25 ust. 1b ustawy o FUS wywołało konsekwencje zakwestionowane przez Trybunał. Z powszechnego charakteru wyroków TK, o którym mowa w art. 190 ust. 1 Konstytucji i utraty mocy obowiązującej zaskarżonego przepisu (art. 190 ust. 3 Konstytucji), wynika, że możliwość rozstrzygnięcia sprawy z pominięciem derogowanego przepisu odnosi się zasadniczo do wszystkich spraw, w których niekonstytucyjny przepis był podstawą orzeczenia o prawach osób uprawnionych, bez względu na to, kto i w jakim trybie zwrócił się do Trybunału z odpowiednim żądaniem.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił też, że w orzecznictwie TK, pojęcie „wznowienia postępowania”, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie „wznowienia” w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń” (zob. np. postanowienie z 14 kwietnia 2004r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 4/ (...), poz. 35). Prawo sanacji konstytucyjności może być zrealizowane w dwojakim trybie. Postępowania zakończone wydaniem wyroku przez sądy pracy i ubezpieczeń społecznych mogą być wznowione na podstawie art. 401 ¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2018r. poz. 1360, ze zm.). Natomiast osobom, które nie odwołały się od decyzji wydanych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych przysługuje wznowienie postępowania na podstawie art. 145a ustawy z dnia 14 czerwca 1960r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018r. poz. 2096, ze zm.) w związku z art. 124 ustawy o FUS. Wznowienie w tym kontekście oznacza prawo do skorzystania ze środków proceduralnych zmierzających do wydania w zakończonej sprawie nowego rozstrzygnięcia, opartego na stanie prawnym ukształtowanym po wejściu w życie orzeczenia Trybunału (por. wyrok TK z 7 września 2006r., sygn. SK 60/05, OTK ZU nr 8/ (...), poz. 101).

Sąd Okręgowy podkreślił, że prawo ubezpieczeń społecznych nie przewiduje wprost możliwości wznowienia postępowania przed organem rentowym na skutek wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny. Odnosząc treść przepisu art. 145a k.p.a. do okoliczności faktycznych rozpoznawanej sprawy, Sąd uznał, że ubezpieczona zachowała termin do wniesienia skargi o wznowienie postępowania administracyjnego przed organem rentowym. Wniosek o przeliczenie emerytury złożyła w terminie 1 miesiąca od daty ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego. W efekcie organ rentowy wznowił postępowanie w spawie. Natomiast decyzją z dnia 12 kwietnia 2019r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych odmówił uchylenia decyzji z dnia 18 lipca 2013r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa. W ocenie Sądu Okręgowego, zaskarżona decyzja w tym zakresie jest prawidłowa. Sąd wskazał, iż zgodnie z art. 146 § 1 k.p.a., uchylenie decyzji z 18 lipca 2013r. nie jest możliwe, ponieważ od dnia jej doręczenia upłynęło pięć lat. W takiej sytuacji, zgodnie z art. 151 § 2 k.p.a. organ administracji publicznej ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazuje okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji. Dlatego, zdaniem Sądu, zaskarżona decyzja jest prawidłowa i w tym zakresie Sąd odwołanie oddalił na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. (pkt I wyroku).

Sąd I instancji dodał, że postępowanie sądowe z zakresu prawa ubezpieczeń społecznych ma charakter kontrolny. Zakres postępowania przed sądem ubezpieczeń społecznych wyznacza decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Sąd nie może więc merytoryczne rozpoznać żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną zaskarżonej decyzji. (np. wyroki Sądu Najwyższego z 29 września 2000r., II UKN 759/99 i z 6 kwietnia 2011r., II UK 322/10). Przed sądem odwołujący się może żądać jedynie korekty stanowiska zajętego przez organ i wykazywać swoją rację, odnosząc się do przedmiotu sporu objętego zaskarżoną decyzją. Nie może natomiast żądać czegoś, o czym organ rentowy nie decydował. Instytucja przewidziana w art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie jest wznowieniem postępowania sensu stricto, zatem w przedmiotowej sprawie nie jest problemem zastosowanie błędnej podstawy prawnej przy wydaniu zaskarżonej decyzji. Zdaniem Sądu wobec tego istnieje konieczność rozpoznania wniosku o przeliczenie świadczenia złożonego przez ubezpieczoną na wskazanej płaszczyźnie prawnej, czego organ rentowy nie uczynił. Na podstawie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c. wniosek odwołującej o ponowne przeliczenie emerytury oraz ponowne coroczne przeliczenia świadczenia za okres od lipca 2013r. do marca 2019r. wraz z odsetkami, Sąd Okręgowy przekazał do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O..

Sąd Okręgowy oddalił wniosek dowodowy skarżącej o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości uznając, że ustalenie okoliczności ustalenia wysokości należnej emerytury po ponownym naliczeniu nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy.

Sąd nie znalazł również podstaw do wystąpienia z pytaniem prawym do Trybunału Konstytucyjnego w oparciu o argumentację przedstawioną w odwołaniu. Odnosząc się do oceny stanowiska skarżącej w kontekście niezgodności art. 146 § 1 k.p.a. i art. 145a § 1 k.p.a. z art. 67 Konstytucji, Sąd wskazał, że podstawowe znaczenie dla oceny tego stanowiska ma zawarte w art. 67 Konstytucji pojęcie zabezpieczenia społecznego. Treścią prawa do zabezpieczenia społecznego jest zagwarantowanie każdemu obywatelowi świadczeń na wypadek: niezdolności do pracy ze względu na chorobę, niezdolności do pracy ze względu na inwalidztwo, osiągnięcia wieku emerytalnego, pozostawania bez pracy nie z własnej woli i nieposiadania innych środków utrzymania. Konstytucja nie przesądza o formach realizacji prawa do zabezpieczenia społecznego. Szczegółowe unormowanie form i zakresu zabezpieczenia społecznego należy do ustawy zwykłej. Dopiero w tych ramach ustawodawca ma swobodę kształtowania formy, wymiaru i zakresu świadczeń, a także przesłanek ich otrzymywania.

Apelację od powyższego wyroku w części dotyczącej rozstrzygnięcia zawartego w punkcie I złożył pełnomocnik I. K.. Skarżący zarzucał:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nie ustaleniu należnej ubezpieczonej emerytury z uwzględnieniem wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. sygn. akt P 20/16 oraz różnicy pomiędzy sumą świadczeń otrzymanych przez wnioskodawczynię od rzeczywiście należnych jej świadczeń,

2.  naruszenie art. 2, art. 32 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji w zw. z art. 146 § 1 k.p.a. poprzez wyrażenie poglądu, iż zgodnie z Konstytucją jest rozwiązanie, w wyniku, którego wnioskodawczyni jest gorzej traktowana od innych kobiet z rocznika 1953r. tylko dlatego, iż od dnia doręczenia jej decyzji do chwili wydania (ogłoszenia) przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 6 marca 2019r., sygn. akt P 20/16, w którym orzekł, że przepis art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018r., poz. 1270 oraz z 2019r., poz. 390), w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017r., w zakresie, w jakim dotyczy kobiet urodzonych w (...)r., które przed 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, upłynęło 5 lat,

3.  naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie przepisu art. 227 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 278 § 1 i nast. k.p.c. poprzez bezpodstawne pominięcie dowodu z opinii biegłego, a okoliczność ta miała istotne znaczenie w sprawie, gdyż pozwoliłaby na dokonanie ustaleń faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a w szczególności ustalenie wysokości należnego ubezpieczonej świadczenia.

Wskazując na powyższe wnosił:

1) o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi I instancji (w innym składzie) lub organowi rentowemu do ponownego rozpoznania ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i uchylenie decyzji z dnia 12.04.2019r. odmawiającej wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją z dnia 18 lipca 2013r., poprzez merytoryczne rozpoznanie sprawy, tj. o uchylenia zaskarżonej decyzji i wznowienie postępowania w sprawie zakończonej decyzją z dnia 18 lipca 2013r. oraz jej uchylenie i rozstrzygniecie co do istoty sprawy poprzez ponowne naliczenie emerytury oraz ponowne coroczne przeliczenia świadczenia za okres od lipca 2013r. do marca 2019r., nakazanie jego wypłaty wraz ze stosownymi odsetkami od różnicy pomiędzy należnym świadczeniem, a rzeczywiście wypłacanym, za okres do dnia wymagalności do dnia zapłaty poszczególnych należności,

2) o zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni, kosztów postępowania za obie instancje według norm przepisanych wraz z ewentualnymi kosztami zastępstwa prawnego w tym postępowaniu według norm przepisanych,

3) o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości na okoliczność ustalenia wysokości należnej wnioskodawczyni po ponownym naliczeniu emerytury, dowód ten został bezzasadnie pominięty przez Sąd I instancji,

4) o zwrócenie się do Trybunału Konstytucyjnego w trybie art. 193 Konstytucji z pytaniem: Czy przepis art. 146 § 1 k.p.a. w zw. z art. 145a § 1 k.p.a. jest niezgodny z przepisami art. 2 Konstytucji, art. 32 ust. 1 i ust. 2 Konstytucji w zw. z art. 67 ust. 1 Konstytucji, w części w jakiej uniemożliwia wznowienie postępowania w przedmiocie decyzji, których przedmiotem jest uprawnienie do ponownego naliczenia emerytury?

5) o rozpoznanie sprawy na rozprawie.

Pismem z 24 grudnia 2019r. (data wpływu do Sądu) pełnomocnik wnioskodawczyni sprostował żądnie apelacji i wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części tj. pkt I wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I Instancji (w innym składzie) w tej części do ponownego rozpoznania lub organowi rentowemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i uchylenia decyzji z dnia 12.04.2019r. odmawiającej wznowienia postępowania w sprawie zakończonej decyzją z dnia 18 lipca 2013r. i merytoryczne rozpoznanie sprawy, tj. wznowienie postępowania w sprawie i zakończonej decyzją z dnia 18 lipca 2013r. oraz jej uchylenie i rozstrzygnięcie co do istoty sprawy poprzez ponowne naliczenie emerytury oraz ponowne coroczne przeliczenia świadczenia za okres od lipca 2013r. do marca 2013r. i nakazanie jego wypłaty wraz ze stosowanymi odsetkami od różnicy pomiędzy należnym świadczeniem, a rzeczywiście wypłacanym, za okres do dnia wymagalności poszczególnych świadczeń do dnia zapłaty poszczególnych należności. Ponadto uzupełniając apelację zaskarżył postanowienie dowodowe Sądu Okręgowego w Olsztynie w niniejszej sprawie zapadłe na rozprawie w dniu 5.11.2019r. w przedmiocie oddalenia wniosku dowodowego wnioskodawczyni o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego z zakresu rachunkowości. Wskazał, iż w ocenie wnioskodawczyni oddalenie wniosku było przedwczesne i doprowadziło do nie wyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych istotnych do rozpoznania sprawy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja była częściowo uzasadniona.

Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd Okręgowy nie były sporne i znajdują należyte oparcie w materiale sprawy, dlatego Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Sąd Apelacyjny nie w pełni podziela argumentację prawną przedstawioną przez sąd pierwszej instancji.

Zawarte w skierowanym do ZUS wniosku z 18 marca 2019r. żądanie odwołującej o wydanie nowej decyzji w związku z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 6 marca 2019r. (P 20/16) ZUS rozpatrzył pod kątem spełnienia przesłanek do wznowienia postępowania na podstawie art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego i wznowił postępowanie w sprawie zakończonej decyzją z 18 lipca 2013r., którą przyznano odwołującej prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym i obliczono wysokość emerytury, pomniejszając podstawę obliczenia emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur. Następnie decyzją z 12 kwietnia 2019r. odmówił uchylenia decyzji z 18 lipca 2013r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa, powołując się na art. 146 § 1 w zw. z art. 151 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego. W tym zakresie organ rentowy właściwie rozpoznał żądanie odwołującej. O ile bowiem odwołująca złożyła wniosek o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem stanowiska zawartego w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. (P 20/16) w terminie miesiąca od ogłoszenia tego wyroku, jak tego wymaga art. 145a § 2 k.p.a., to jednak od momentu doręczenia jej decyzji z 18 lipca 2013r. (przyznającej prawo do emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnej emerytury z zastosowaniem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej), upłynęło 5 lat, o których mowa w art. 146 § 1 k.p.a. Z tego względu organ rentowy nie mógł – na podstawie art. 151 § 1 pkt 2 k.p.a. – uchylić kwestionowanej decyzji z 18 lipca 2013r. i wydać nowej decyzji rozstrzygającej o istocie sprawy. W rezultacie decyzja organu rentowego odmawiająca uchylenia decyzji z 18 lipca 2013r. i stwierdzająca wydanie jej z naruszeniem prawa była właściwa. Oddalając odwołanie w tym zakresie, Sąd Okręgowy również postąpił właściwie. Z tego względu apelacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. (punkt II sentencji wyroku).

Sąd Okręgowy słusznie zauważył, że ubezpieczona we wniosku z 18 marca 2019r. domagała się przeliczenia świadczenia emerytalnego w związku z treścią orzeczenia Trybunału, a organ rentowy wniosku tego nie rozpoznał.

Niezasadnie jednak Sąd pierwszej instancji uznał, że nie może samodzielnie rozpoznać tego żądania, ponieważ wykracza ono poza podstawę faktyczną zaskarżonej decyzji. Dlatego, na mocy art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., przekazał wniosek o przeliczenie świadczenia emerytalnego do rozpoznania organowi rentowemu, uznając ten wniosek za „nowe żądanie”, którego nie rozpoznał organ rentowy i wskazując, że sąd nie może rozstrzygać o tym, o czym organ rentowy nie decydował.

W ocenie Sądu Apelacyjnego organ rentowy nie rozstrzygnął o całości żądania wnioskodawczyni. Prawidłowa interpretacja wniosku złożonego przez ubezpieczoną powinna prowadzić do zastosowania wszystkich instytucji prawnych umożliwiających przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. I. K. złożyła wniosek o ponowne przeliczenie jej emerytury i wypłatę wyrównania za zaległe należności, odwołując się do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. Domagała się zatem przeliczenia emerytury bez zastosowania art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej.

Sąd Apelacyjny akceptuje stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w postanowieniu z 28 czerwca 2016r. I UZ 11/16 – „…odczytanie sensu decyzji organu rentowego nie powinno odbywać się w sposób formalistyczny. Z pozycji sądu, do którego trafia odwołanie, ważny jest przedmiot rozstrzygnięcia, a nie jego dosłowne brzmienie. Chodzi przede wszystkim o to, aby organ rentowy odniósł się do kwestii stanowiącej żądanie, natomiast to, czy oparł decyzję o mniej lub bardziej miarodajny stan faktyczny, jak również czy zastosował właściwą podstawę prawną, nie jest wiodące. Zależność ta podyktowana jest autonomią rozpoznawczą, najpierw organu rentowego, a później sądu. Koherencja decyzji administracyjnej i sądowego przedmiotu sporu nie została oparta na formalizmie procesowym. Ukształtowano ją przedmiotowo. Zgodnie z art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. sąd w razie uwzględnienia odwołania zmienia zaskarżoną decyzję i orzeka o istocie sprawy. Pewne przy tym jest, że projekcję "istoty sprawy" stanowi wniosek ubezpieczonego, z którym powinna korespondować władcza wypowiedź organu rentowego.” Dopuszczalna jest możliwość uwzględniania przez sąd okoliczności niebędących przedmiotem decyzji organu rentowego, gdy podstawa faktyczna wyroku dotyczy okoliczności pewnych (wyroki Sądu Najwyższego z 4 lipca 2000r. II UK 55/00; z 18 kwietnia 2001r. II UKN 335/00, z 20 maja 2004r. II UK 395/03).

W ocenie Sądu Apelacyjnego, Sąd pierwszej instancji miał możliwość orzeczenia co do istoty sprawy. Tym bardziej mógł też, inaczej interpretując zakres zaskarżonej decyzji, rozstrzygnięcie oprzeć na podstawie art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c. uznając że nie wydano decyzji mimo istnienia takiego obowiązku.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego – organ rentowy jako profesjonalny organ zajmujący się ustalaniem prawa do świadczeń emerytalnych i ich wysokości powinien szerzej rozpatrzyć żądanie odwołującej niż tylko w zakresie art. 145a i art. 146 § 1 w zw. z art. 151 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego. Powinien wziąć pod uwagę każdy możliwy sposób rozpatrzenia zgłoszonego żądania, w tym również w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Organ rentowy nie ustosunkował się do żądania odwołującej w tym zakresie, dlatego zdaniem Sądu Apelacyjnego należało potraktować odwołanie I. K. jako odwołanie nie tylko w zakresie, na który wskazuje zaskarżona w sprawie decyzja organu rentowego z 12 kwietnia 2019r. (odmawiająca odwołującej uchylenia decyzji z 18 lipca 2013r. i stwierdzająca wydanie jej z naruszeniem prawa), ale również jako odwołanie wniesione w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy co do możliwości zastosowania art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. W tym zakresie miał zastosowanie art. 477 ⁹ § 4 k.p.c., zgodnie z którym jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu.

Sąd Apelacyjny dostrzega, że w momencie złożenia przez odwołującą odwołania od decyzji z 12 kwietnia 2019r. nie upłynął jeszcze dwumiesięczny termin liczony od dnia złożenia wniosku odwołującej 18 marca 2019r., w którym organ rentowy powinien wydać decyzję. Termin ten upłynął jednak do momentu zakończenia postępowania w pierwszej instancji. Do tego czasu organ rentowy nie wydał decyzji w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

Aby stwierdzić możliwość zastosowania art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, należy uznać, że stwierdzenie niekonstytucyjności pewnego uregulowania, powodującego obiektywną, następczą niezgodność wysokości emerytury ze stanem prawnym, jest nową okolicznością.

Powyższe zagadnienie rozstrzygane jest zatem przez decyzję interpretacyjną sądu co do zakresu pojęcia „nowa okoliczność”, w rozumieniu art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. W ocenie Sądu Apelacyjnego mechanizm przewidziany w tym przepisie ma doprowadzić do zgodności z prawem wysokości renty lub emerytury w sytuacji kiedy błąd popełni organ rentowy, błąd popełni ubezpieczony, a nawet w sytuacji kiedy nie popełniono błędu, a ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Ustalenie na podstawie orzeczenia Trybunału, że wydanie decyzji określającej sposób wyliczenia emerytury było nieprawidłowe, jest nową okolicznością. Ten nieprawidłowy sposób istniał już w chwili wydawania poprzedniej decyzji, gdyż niekonstytucyjność istniała od początku, jedynie ujawnienie tej okoliczności nastąpiło dopiero na skutek wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.

Podzielić należy stanowisko doktryny i „zauważyć, że wzruszalność decyzji rentowych polega przede wszystkim na niwelowaniu tzw. wad materialnoprawnych, czyli uchybień organu rentowego w zakresie rozstrzygania o faktach warunkujących nabycie prawa do emerytur i rent albo zaniedbań samych ubezpieczonych wywołanych nieporadnością w dokumentowaniu prawa do świadczeń lub niedostateczną znajomością warunków, od spełnienia których zależy przyznanie uprawnień ubezpieczeniowych. Wskazana powyżej specyfika tej instytucji - a także wzgląd na socjalne przeznaczenie emerytur/rent i gospodarowanie środkami publicznymi - uzasadnia przyznanie stronom stosunkowo szerokich uprawnień zarówno w celu kwestionowania błędnie ukształtowanego prawa do świadczenia, jak i ponownego ubiegania się o poprzednio nieprzyznane prawo.” (Kamil Antonów. Komentarz do art. 114 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. LEX). „Ujawnione okoliczności" to określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie uprawnień ubezpieczeniowych (tj. przesłanki nabycia prawa do świadczeń) oraz uchybienia normom prawa materialnego lub/i procesowego wpływające na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną ex lege sytuacją prawną zainteresowanego” (R. B., W. prawomocnych decyzji rentowych, s. 132, W. K. 2007r.).

W ocenie Sądu Apelacyjnego zastosowanie art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej umożliwia ponowne ustalenie wysokości świadczenia poprzez zastosowanie podstawy wymiaru bez odliczenia kwot emerytur wypłaconych przed przyznaniem emerytury ustalonej w związku osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego. Z tego względu Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I o tyle, że zobowiązał organ rentowy do rozpoznania wniosku I. K. z 18 marca 2019r. o przeliczenie świadczenia w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. (P 20/16) w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (punkt I sentencji wyroku). O czym orzekł na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

Sąd Apelacyjny nie stwierdził rażącego naruszenia prawa przez organ rentowy, o którym mowa w art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c., o czym orzekł w punkcie III sentencji wyroku. Organ rentowy ustosunkował się do wniosku odwołującej o przeliczenie emerytury w związku z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 6 marca 2019r. i wydał decyzję przed upływem dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku. Nadał zatem bieg wnioskowi i w rozsądnym okresie ustosunkował się do niego na podstawie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. W tym zakresie nie można było zarzucić organowi rentowemu rażącego naruszenia prawa, ponieważ postąpił właściwie. Sąd Apelacyjny uznał jednak, że ze względu na specyfikę spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, ogólnie sformułowane żądanie odwołującej oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego odnoszący się do szczególnej sytuacji kobiet urodzonych (...), które przed 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej, należało rozpoznać wniosek odwołującej również w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej jako szczególnej postaci wznowienia postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Nierozpoznanie żądania również w tym trybie nie mogło stanowić jednak podstawy do przypisania organowi rentowemu rażącego naruszenia prawa, o którym mowa w art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c.

W punkcie IV sentencji wyroku Sąd Apelacyjny orzekł o kosztach procesu za drugą instancję, na mocy art. 100 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań, koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone; sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Jako, że apelacja odwołującej była zasadna jedynie częściowo, Sąd zniósł koszty procesu między stronami za obie instancje, z uwagi na tylko częściowe uwzględnienie żądań strony.

D. Z. A. M. S.