Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 322/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 6 kwietnia 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Roman Kuczyński
w sprawie z wniosku K. Ś.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy, zasiłek chorobowy,
odsetki od zasiłku chorobowego i odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 6 kwietnia 2011 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w […]
z dnia 18 czerwca 2010 r.,
oddala skargę i nie obciąża wnioskodawczyni kosztami
postępowania kasacyjnego.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 4 lutego 2010 r., Sąd Rejonowy, w sprawie przeciwko
Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych o jednorazowe odszkodowanie z tytułu
wypadku przy pracy, zasiłek chorobowy, odsetki od zasiłku chorobowego i
odszkodowanie, zmienił, na skutek odwołania wnioskodawczyni K. Ś., decyzję
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 12 września 2008 r. w ten sposób, że w
pkt I przyznał wnioskodawczyni prawo do jednorazowego odszkodowania po
zmarłym w wyniku wypadku przy pracy w dniu 18 grudnia 2007 r. J. Ś., w pkt II
zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że zmarły J. Ś. miał prawo do zasiłku
chorobowego z ubezpieczenia wypadkowego za okres od 18 grudnia 2007 r. do 25
grudnia 2007 r., w pkt III w zakresie żądania zasądzenia odsetek od zasiłku
chorobowego i jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy sprawę
przekazał organowi rentowemu celem rozpoznania i wydania decyzji, w pkt IV w
zakresie roszczenia o odszkodowanie w kwocie 90.000 zł dochodzonego od
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych uznał się niewłaściwym rzeczowo i sprawę
przekazał w tej części Sądowi Okręgowemu, w pkt V zasądził od organu
rentowego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 360 złotych tytułem zwrotu kosztów
procesu.
Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2010 r., Sąd Okręgowy - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych odrzucił apelację wnioskodawczyni w części dotyczącej
pkt I i II zaskarżonego wyroku, uznając ją za niedopuszczalną, i oddalił apelację w
pozostałym zakresie. W uzasadnieniu wyroku Sąd drugiej instancji wskazał, że
zaskarżone przez wnioskodawczynię rozstrzygnięcie zawarte w punktach I i II
sentencji wyroku Sądu Rejonowego uwzględniło dochodzone żądanie procesowe
wnioskodawczyni tj. zasądzenia jednorazowego odszkodowania po zmarłym
wskutek wypadku przy pracy J. Ś. (pkt I wyroku) i ustalenia, że zmarły J. Ś. miał
prawo do zasiłku chorobowego za okres od dnia 18 grudnia 2007 r. do dnia 25
grudnia 2007 r. (pkt II wyroku). Wobec powyższego, gdy wnioskodawczyni nie
miała interesu w zaskarżeniu wyroku w tej części tzw. gravamen, apelacja jako
niedopuszczalna podlegała odrzuceniu (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z
dnia 8 kwietnia 1997 r., I CKN 57/97, OSNC 1997 nr 11, poz. 166, oraz z dnia 5
3
września 1997 r., III CKN 152/97, z dnia 16 maja 2003 r., I CKN 382/01, z dnia 23
marca 2006 r., II CZ 22/06 - niepublikowane). Natomiast odnosząc się do zarzutów
apelacji kwestionujących zasadność rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji w
części dotyczącej przekazania organowi rentowemu żądania zasądzenia odsetek
od zasiłku chorobowego i jednorazowego odszkodowania, Sąd powołał się na § 2
art. 47710
k.p.c., w myśl którego jeżeli ubezpieczony zgłosił nowe żądanie,
dotychczas nie rozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do
protokołu i przekazuje je do rozpoznania organowi rentowemu. W postępowaniu w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest bowiem
merytoryczne rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną
decyzji zaskarżonej odwołaniem (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia
1980 r., III URN 52/79, OSNCP 1980, nr 8, poz. 172 oraz z dnia 29 września 2000
r., II UKN 759/99, OSNAPiUS 2002, nr 10, poz. 246). W ocenie Sądu drugiej
instancji zasadnie również, Sąd pierwszej instancji (uznając się niewłaściwym
rzeczowo) przekazał według właściwości Sądowi Okręgowemu zgłoszone przez
wnioskodawczynię roszczenie o odszkodowanie w kwocie 90.000 zł dochodzone
od organu rentowego na podstawie art. 417 § 1 i § 2 k.c., ponieważ w świetle art.
476 § 1 i § 2 k.p.c. nie jest to sprawa z zakresu prawa pracy, ani też sprawa
ubezpieczeniowa.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżyła skargą kasacyjną pełnomocniczka
wnioskodawczyni w całości i zarzucając naruszenie prawa materialnego – przez
błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 415, art. 417, art. 471, art. 443
k.c., art. 2, art. 7, art. 8. art. 66 pkt 1, art. 77 pkt 1, art. 81 Konstytucji RP „
prowadzące do nierozpoznania istoty sprawy jak i zgłoszonych roszczeń
odszkodowawczych, oraz pozbawienia wnioskodawczyni wynagrodzenia szkody
powstałej z winy ZUS”, ponadto - §1 pkt 1, § 2 pkt 6, § 4 pkt 1, § 10 pkt 2, § 11 pkt
1 i 3, § 12 rozporządzenia Ministra Pracy Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia
2002 r. w sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym
uszczerbku na zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz
postępowania o wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz. U. Nr 234, poz.
1974), oraz art. 1 ust 1 i 2, art. 6 pkt 1,5 i 8, art. 8 pkt 1, art. 9, art. 13, art. 15, art.
16, art. 17 pkt 5, art. 22 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu
4
społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst;
Dz.U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 ze zm.) w związku z art. 6 k.c. – „polegający na
niezastosowaniu w/w przepisów prawa nie dokonaniu właściwej subsumcji prawa
przez zaniechanie ustalenia bezprawności działań ZUS w sprawie zgłoszonych do
wypłaty świadczeń z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy męża powódki w
oparciu o nie zawierający braków formalnych protokół wypadkowy”, art. 1 pkt 4, 2 i
8, art. 2a pkt 1,2 i 3, art. 31 pkt 1 art. 66 pkt 1 i 4, art. 68, art. 80 i art. 81 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst;
Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.) – przez „nie zastosowanie w/w art. co w
konsekwencji doprowadziło do uchylenia się Sądu od oceny bezprawności
postępowania ZUS-u generującej prawo do odszkodowania za wyrządzoną
powódce szkodę majątkową i nie majątkową”, a także § 4, 6, 25, 26 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości i Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929 r. o
wykonywaniu oględzin sądowo - lekarskich zwłok ludzkich (Dz.U. Min. Spraw. nr
14), art. 209 § 4 k.p.k. - przez „nierozpoznanie błędów formalnych rozumowania i
błędów materialnych rozumowania biegłych orzeczników ZUS- u jako przesłanki
bezpodstawnego bezprawnego kwestionowania ustaleń protokołu wypadkowego i
bezpodstawną odmowę wypłaty należnych świadczeń powódce począwszy od 18
stycznia 2008 r.”. Ponadto pełnomocniczka wnioskodawczyni wskazała na
naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na wynik sprawy - art. 373, art.
378 § 1, art. 379 pkt 4 i 5 , art. 382, art. 391 § 1, art. 17 § 4, art. 468 pkt 3, art. 476
§ 2 pkt 1, 2 § 3, art. 4778
§ 1,4 i 5, art. 47710
§ 1, art. 47711
§ 1, art. 477l4
, art. 47714
§ 2, art. 474 k.p.c., art. 32, art. 176, art. 45, art. 77 pkt 2 Konstytucji RP –
polegające w jej ocenie - na „niezapewnieniu powódce sprawiedliwości
proceduralnej prawa do rzetelnego procesu z zachowaniem zasady
kontradyktoryjności właściwości i bezstronności, bezpodstawne przyjęcie, iż
apelacja jest niedopuszczalna i bezzasadna oraz nie przeprowadzenie poprawnej
kontroli apelacyjnej”, ponadto art. 17 pkt 4, art. 43 § 1, art. 187 § 1 pkt 1 i 2, art.
191, art. 189, art. 193 § 1,2 i 3, art. 217 § 1, art. 224, art. 316, art. 328 § 2, art. 321
§ 1, art. 325 k.p.c. przez „mylne oznaczenie przedmiotu sprawy i przedmiotu sporu
przez Sąd co doprowadziło do - nie rozstrzygnięcie przez Sąd o żądaniach pozwu, -
naruszenia bezwzględnie obowiązujących uprawnień procesowych strony
5
powodowej przez pozbawienie strony prawa do kumulacji różnych roszczeń
przeciwko temu samemu pozwanemu, - nie uwzględnienie wniosku o przekazanie
sprawy do Sądu właściwego ze względu na wartość przedmiotu sporu i zawartość
materialną roszczenia”, ponadto wskazano na „uchylenie się Sądu od
merytorycznego rozstrzygnięcia istoty sporu zgodnie ze zgłoszonym powództwem
przez; nie ustosunkowania się do wszystkim merytorycznych zarzutów apelacji, -
brak wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku, - nie rozpoznanie poważnych uchybień
przepisów prawa przez organ rentowy”. Pełnomocniczka wnioskodawczyni
wskazała także na naruszenie „art. 6 i art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka
i podstawowych wolności z dnia 4 listopada 1950 r., zmienionej następnie
Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełnionej Protokołem nr 2 (Dz.U. z1993 r. Nr 61,
poz. 284 ze zm.)” - przez „nie zapewnienie powódce prawa do; - rzetelnego
procesu, - skutecznego środka odwoławczego”, oraz naruszenie art. 98 § 1, art.
103 § 1 w związku z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28
września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia
przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu
(Dz. U. Nr 163, poz.1348 ze zm.), wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania ze
zniesieniem postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu jako Sądowi właściwemu w pierwszej instancji, wraz z
orzeczeniem o kosztach postępowania.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną pełnomocnik organu rentowego wniósł o
odrzucenie skargi kasacyjnej, a w razie jej przyjęcia o oddalenie skargi kasacyjnej i
zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jako nieoparta na uzasadnionych podstawach podlega
oddaleniu. W części wstępnej uzasadnienia, nie bez przyczyny szeroko i w dużej
mierze dosłownie, przedstawiono podniesione w skardze zarzuty, co pozwala na
wyrażenie ogólnej opinii, że zarzuty te, tak dotyczące naruszenia przepisów
postępowania jak i prawa materialnego są ogólnikowe, mało czytelnie i często nie
6
odnoszą się ani do charakteru sprawy, ani do treści rozstrzygnięć zapadłych przed
Sądem.
Sąd Najwyższy w trybie skargowym nie może zastępować strony, domyślać
się lub wręcz wyręczać autora skargi w należytym i starannym jej sporządzeniu.
Pełnomocniczka wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie wielu przepisów
postępowania - art. 373, art. 378 § 1, art. 379 pkt 4 i 5 , art. 382, art. 391 § 1, art. 17
§ 4, art. 468 pkt 3, art. 476 § 2 pkt 1, 2 § 3, art. 4778
§ 1,4 i 5, art. 47710
§ 1, art.
47711
§ 1, art. 477l4
, art. 47714
§ 2, art. 474 k.p.c., ponadto art. 17 pkt 4, art. 43 § 1,
art. 187 § 1 pkt 1 i 2, art. 191, art. 189, art. 193 § 1,2 i 3, art. 217 § 1, art. 224, art.
316, art. 328 § 2, art. 321 § 1, art. 325 k.p.c., których naruszenie, w jej ocenie miało
wpływ na wynik sprawy, ale zarzutów tych nie uzasadniła w żaden konkretny
sposób, zaś wskazanie naruszonych przepisów postępowania, miało w dużej
mierze charakter chaotyczny, przypadkowy i nie związany z okolicznościami
sprawy. Przywołując szereg powyższych przepisów, pełnomocniczka
wnioskodawczyni czyni to w sposób niezrozumiały, nie wskazując ponadto na czym
polegało naruszenie każdego z nich. Ma to istotne znaczenie, ponieważ wśród
wskazanych przepisów powołano naruszenie art. 373 k.p.c. (mówiącego o
odrzuceniu apelacji), art. 378 § 1 k.p.c. (dotyczącego granic rozpoznania apelacji),
art. 379 pkt. 4 i 5 k.p.c. (nieważność postępowania z powodu sprzecznego z
prawem składu orzekającego i pozbawienia strony możności obrony swych praw),
art. 382 k.p.c. (wskazującego, że Sąd drugiej instancji orzeka na podstawie
materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu
apelacyjnym), art. 391 § k.p.c. (odesłanie do przepisów regulujących postępowanie
przed sądem pierwszej instancji, jeżeli nie ma odrębnych przepisów regulujących
postępowanie apelacyjne) i art. 17 § 4 k.p.c. (określającego właściwość sądów
okręgowych). Skarga zarzuciła także naruszenie art. 43 § 1, art. 187 § 1 pkt. 1 i 2,
art. 191, art. 189, art. 193 § 1, 2, 3, art. 217 § 1, art. 224, art. 316, art. 328 § 2, art.
321 § 1 i art. 325 k.p.c. oraz m.in. art. 468 pkt 3 i art. 476 § 1 k.p.c. Przepisy te
dotyczą bardzo wielu kwestii (w tym także treści pozwu) i także w odniesieniu do
nich skarżąca nie wskazała w sposób czytelny i uzasadniony na czym polegało ich
naruszenie (zdaje się, że nie było to możliwe, biorąc pod uwagę zasadę, wedle
której podstawą zarzutów skargi mogą być przepisy stosowane przez Sąd, albo nie
7
zastosowane, mimo takiej potrzeby. Dla przykładu przepisy art. art. 468 i 476 k.p.c.
regulują odpowiednio zasady prowadzenia czynności wyjaśniających, co odnosić
się może jedynie do postępowania pierwszoinstancyjnego oraz definiują sprawy z
zakresu prawa pracy). Podobnie niestaranne i niejasne było powołanie się w
skardze kasacyjnej na naruszenie przepisów prawa materialnego w tym Konstytucji
RP – art. 2 (Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym,
urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej), art. 7 (Organy władzy
publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, art. 8 (Konstytucja jest
najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej. Przepisy Konstytucji stosuje się
bezpośrednio, chyba że Konstytucja stanowi inaczej), art. 66 pkt 1 (Każdy ma
prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego
prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa), art. 77 pkt 1 (Każdy ma prawo
do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem
działanie organu władzy publicznej), art. 81 (Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5,
art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74 -76 można dochodzić w granicach określonych w
ustawie) Zdaniem pełnomocniczki wnioskodawczyni powyższe naruszenia
przepisów Konstytucji prowadziło do „nierozpoznania istoty sprawy jak i
zgłoszonych roszczeń odszkodowawczych, oraz pozbawienia wnioskodawczyni
wynagrodzenia szkody powstałej z winy ZUS”. Tak sformułowane zarzuty są
oczywiście nieuzasadnione, biorąc pod uwagę z jednej strony okoliczności sprawy,
a z drugiej treść wyroku Sądu Okręgowego, który w żaden sposób nie narusza
przywołanych przepisów Konstytucji. Ponadto w skardze kasacyjnej wskazano na
naruszenie - §1 pkt 1, § 2 pkt 6, § 4 pkt 1, § 10 pkt 2, § 11 pkt 1 i 3, § 12
rozporządzenia Ministra Pracy Polityki Społecznej z dnia 18 grudnia 2002 r. w
sprawie szczegółowych zasad orzekania o stałym lub długotrwałym uszczerbku na
zdrowiu, trybu postępowania przy ustalaniu tego uszczerbku oraz postępowania o
wypłatę jednorazowego odszkodowania (Dz. U. Nr 234, poz. 1974), oraz art. 1 ust 1
i 2, art. 6 pkt 1,5 i 8, art. 8 pkt 1, art. 9, art. 13, art. 15, art. 16, art. 17 pkt 5, art. 22
ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu
wypadków przy pracy i chorób zawodowych (jednolity tekst; Dz.U. z 2009 r. Nr 167,
poz. 1322 ze zm.) w związku z art. 6 k.c., art. 1 pkt 4, 2 i 8, art. 2a pkt 1,2 i 3, art. 31
pkt 1 art. 66 pkt 1 i 4, art. 68, art. 80 i art. 81 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
8
o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst; Dz.U. z 2009 r. Nr 205, poz.
1585 ze zm.) a także § 4, 6, 25, 26 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości i
Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 15 lipca 1929 r. o wykonywaniu oględzin
sądowo - lekarskich zwłok ludzkich (Dz.U. Min. Spraw. nr 14), art. 209 § 4 k.p.k. -
przez „nierozpoznanie błędów formalnych rozumowania i błędów materialnych
rozumowania biegłych orzeczników ZUS- u jako przesłanki bezpodstawnego
bezprawnego kwestionowania ustaleń protokołu wypadkowego i bezpodstawną
odmowę wypłaty należnych świadczeń powódce począwszy od 18 stycznia 2008
r.”. Przywołane przepisy prawa materialnego w przeważającej części nie dotyczyły
przedmiotu sporu i nie mogły być przez Sądy orzekające w sprawie naruszone,
ponieważ nie były stosowane i nie stanowiły podstawy rozstrzygnięcia.
Zastosowanie w niniejszej sprawie miały jedynie przepisy ustawy z dnia 30
października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i
chorób zawodowych, jednakże trudno wobec takiego sposobu przedstawienia
zarzutów ustalić, na czym miałoby polegać naruszenie przepisów tej ustawy, skoro
tego nie wskazano, a przede wszystkim skoro Sąd uwzględnił powództwo i przyznał
wnioskodawczyni prawo do jednorazowego odszkodowania po zmarłym w wyniku
wypadku przy pracy w dniu 18 grudnia 2007 r. J. Ś.
W ocenie Sądu Najwyższego trafnie Sąd drugiej instancji uznał, że skoro
zaskarżone przez wnioskodawczynię rozstrzygnięcie zawarte w punktach I i II
sentencji wyroku Sądu Rejonowego uwzględniło dochodzone żądanie procesowe
wnioskodawczyni nie miała ona interesu w zaskarżeniu wyroku w tej części tzw.
gravamen, stąd apelacja jako niedopuszczalna podlegała odrzuceniu (por. trafnie
przywołane w uzasadnieniu postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 8 kwietnia
1997 r., I CKN 57/97, OSNC 1997 nr 11, poz. 166, oraz z dnia 5 września 1997 r.,
III CKN 152/97, z dnia 16 maja 2003 r., I CKN 382/01, z dnia 23 marca 2006 r., II
CZ 22/06 - niepublikowane). Zdaniem Sądu Najwyższego niezrozumiałe są także
zarzuty kwestionujące zasadność rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji w części
dotyczącej przekazania organowi rentowemu żądania zasądzenia odsetek od
zasiłku chorobowego i jednorazowego odszkodowania, bowiem w postępowaniu w
sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych niedopuszczalne jest merytoryczne
rozpoznanie żądań, które wykraczają poza podstawę faktyczną decyzji zaskarżonej
9
odwołaniem (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1980 r., III URN 52/79,
OSNCP 1980, nr 8, poz. 172 oraz z dnia 29 września 2000 r., II UKN 759/99,
OSNAPiUS 2002, nr 10, poz. 246). Zasadnie również i zgodnie z przepisami, Sąd
pierwszej instancji (uznając się niewłaściwym) przekazał według właściwości
rzeczowej Sądowi Okręgowemu zgłoszone przez wnioskodawczynię roszczenie o
odszkodowanie (tzw. uzupełniające z prawa cywilnego) w kwocie 90.000 zł
dochodzone od organu rentowego na podstawie art. 417 § 1 i § 2 k.c., ponieważ w
świetle art. 476 § 1 i § 2 k.p.c. nie jest to sprawa z zakresu prawa pracy, ani też
sprawa ubezpieczeniowa.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39814
k.p.c. oddalił
skargę kasacyjną jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
O kosztach orzeczono po myśli art. 102 k.p.c., mając na uwadze charakter sprawy.