Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 października 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Rzeźniowiecka

Sędziowie: SSA Mirosław Godlewski

SSA Beata Michalska (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Małgorzata Matusiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 października 2016 r. w Ł.

sprawy W. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w Ł.

o emeryturę

na skutek apelacji W. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 13 października 2015 r. sygn. akt IV U 616/15

oddala apelację.

B. M. D. M. G.

Sygn. akt: III AUa 2153/15

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Sieradzu wyrokiem z 13 października 2015r., w sprawie o sygn. akt IV U 616/15, oddalił odwołanie W. M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziału w Ł. z 20 maja 2015 roku , odmawiającej przyznania mu prawa do emerytury w obniżonym wieku na podstawie art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( j.t.: Dz.U. z 2016, poz.887), z powodu braku na 1 stycznia 1999r. co najmniej 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło po dokonaniu przez Sąd I instancji następujących ustaleń faktycznych:

W. M., ur. (...), złożył w dniu 13 maja 2015r. wniosek emeryturę. Wnioskodawca nie jest członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego, ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy wynoszący na 1 stycznia 1999r. co najmniej 25 lat. Jak ustalił Sąd Okręgowy, wnioskodawca od sierpnia 1969r. do 15 lutego 1973r. pracował jako niewykwalifikowany pracownik w gospodarstwie rolnym we wsi W.. Od 16 lutego do 13 grudnia 1973r. odbywał zasadniczą służbę wojskową. Od 1 marca 1974r. do 31 października 1993r. wnioskodawca pracował w (...) G. w charakterze pracownika produkcji rolnej, traktorzysty. Od 2 maja 1995r. do chwili obecnej pracuje w PPHU (...). jako pracownik fizyczny.

W okresie zatrudnienia w (...) G. początkowo na podstawie umowy na czas określony od marca 1974r. do chwili zdobycia uprawnień traktorzysty, tj. do 29 stycznia 1975r. pracował, jako pracownik produkcji roślinnej. Od 29 stycznia 1975r do końca swojej pracy w (...) w G., tj. do 31 października 1993r. wnioskodawca wykonywał pracę na stanowisku traktorzysty, kierowca ciągnika. (...) w G. składało się z kilku zakładów, zajmowało się produkcją roślinną, w tym uprawą zbóż, ziemniaków oraz produkcją zwierzęcą - hodowlą bydła i krów opasowych. Oddział (...) w G. obejmował powierzchnię około 160 ha, zarówno ziemi ornej, jak i łąk, zatrudniał od 16 do 20 osób. Był samowystarczalnym zakładem co do obsługi pól i co do prowadzonej działalności zwierzęcej. Posiadał ciągniki, wszystkie maszyny polowe potrzebne do właściwej uprawy ziemi, sieczkarnię, kombajny. Razem z wnioskodawcą było średnio sześciu traktorzystów. Wg ustaleń Sądu Okręgowego, w okresie od wiosny do jesieni, tj. od miesiąca marca do września, kiedy był to okres polowy, wnioskodawca zajmował się uprawą ziemi: orką, bronowaniem, siewami, zbiorem zbóż, ziemniaków, dokonywał oprysków. Zajmował się również zbiorem płodów rolnych, buraków, ziemniaków, zielonek, siana. Wykonywał wszystkie czynności związane z uprawą roli na potrzeby produkcji rolnej PGR- u jako traktorzysta przy pomocy ciągnika i wszelkich maszyn przeznaczonych do uprawy roli . Kierował sieczkarnią, młockarnią, zajmował się zbiorem, belowaniem słomy i siana, obsługą cyklopa, maszyny do przenoszenia płodów rolnych czy obornika. Pracował też sporadycznie jako kombajnista np. w przerwach, kiedy uprawniony kombajnista spożywał posiłek. W okresie od marca do września wnioskodawca wykonywał jako traktorzysta typowe prace polowe oraz w razie potrzeby również prace transportowe.

W okresie zimowym od października do kwietnia, kiedy nie było typowych prac polowych, wnioskodawca, jako kierowca ciągnika, zajmował się przede wszystkim obsługą produkcji zwierzęcej. Przywoził paszę, rozwoził wzdłuż pomieszczeń dla zwierząt, wywoził obornik, jeździł na wahadło, przewoził opał, paszę z suszarni, woził słomę dla bydła, jeździł po wywar z gorzelni w P.. Zdarzało się też, że przewoził z gorzelni w P. spirytus do K.. Gorzelnia prowadziła produkcję od jesieni do wiosny.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny na podstawie akt osobowych wnioskodawcy, podania, umowy, angażu i świadectwa pracy, pierwszych umów o pracę , prawa jazdy kategorii T, z którego wynika, że traktorzystą z uprawnieniami do prowadzenia ciągnika został od 30 stycznia 1975r. Charakter pracy na stanowisku traktorzysty , Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o wiarygodne zeznania świadków Z. W. i J. P., którzy dokładnie opisali, jakie czynności wykonywał wnioskodawca zimą od października do kwietnia oraz w okresie prac polowych od marca do września. Sąd pominął dowód z zeznań świadka J. J. z uwagi na dostateczne wyjaśnienia odnośnie okoliczności sprawy.

W oparciu o powyższy stan faktyczny, Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne.

Sąd zaznaczył, że wnioskodawca wykazał spełnienie pozostałych przesłanek określonych w art. 184 i art. 32 ustawy emerytalnej, tj. wykazał okres składkowy i nieskładkowy na 1 stycznia 1999r. wynoszący co najmniej 25 lat, w chwili składania wniosku miał ukończone 60 lat. Zdaniem Sądu Okręgowego, osobowe i nieosobowe dowody przeprowadzone w sprawie nie pozwalają uznać, że praca w (...) G. na stanowisku traktorzysty przy produkcji rolnej i zwierzęcej, była pracą wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Sąd I instancji podkreślił, że po wyłączeniu okresów prac polowych, tj. pracy niezwiązanej z transportem, wnioskodawca nie wykazał co najmniej 15- letniego okresu pracy w warunkach szczególnych. Cały okres zatrudnienia w (...) w G. na stanowisku traktorzysty nie może być zaliczony do pracy w warunkach szczególnych, ponieważ ubezpieczony wykonywał gównie prace polowe przy użyciu maszyn rolniczych i dodatkowo prace transportowe na nieznaczne odległości ( wyjazdy do K. ze spirytusem były sporadyczne), które nie miały cech stałości i nie były wykonywane w pełnym wymiarze czasu pracy. Pełny wymiar czasu pracy to była praca traktorzysty związana z obsługą pól, a w okresie zimowym praca na terenie PGR-u. Tego rodzaju praca nie może być zakwalifikowana zgodnie z wykazem A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego1983r. - działem VIII, poz. 3, ponieważ dział ten odnosi się do prac kierowców ciągnika wykonywanych w transporcie i łączności. (...) G. Rolne w G. było gospodarstwem rolnym podległym Ministrowi Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, było ściśle związane z produkcją rolną, nie miało charakteru transportowego. Przy czym prace w rolnictwie zostały uwzględnione w dziale X. Nie ma również kierowcy ciągnika w dziale XIV, przewidującym prace różne, czyli prace niezwiązane ściśle z branżą na danym stanowisku. W ocenie Sądu Okręgowego, ustawodawca zaliczył do warunków szczególnych tylko i wyłącznie prace kierowców ciągników w transporcie, jako szczególnie obciążających i uciążliwych . Wnioskodawca pracował niezaprzeczalnie w resorcie rolnym i jego praca była związana typowo z pracami w rolnictwie. Ubocznie tylko ubezpieczony wykonywał prace transportowe, które zdarzały się w okresie zimowym. Przy czym niespornie brak innych okresów pracy , poza zatrudnieniem w (...) , które mogłyby być rozważane pod kątem szczególnych warunków pracy. W rezultacie wnioskodawca nie wykazał co najmniej 15 letniego okresu pracy w warunkach szczególnych i nie spełnił przesłanek niezbędnych do przyznania prawa do emerytury w obniżonym wieku i dlatego Sąd Okręgowy na podstawie art.477 ^{( 14)} § 1 k.p.c. odwołanie oddalił.

Apelację od powyższego wyroku wniósł odwołujący się, reprezentowany przez fachowego pełnomocnika, zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię treści pkt 3 dział VIII Wykazu A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze poprzez bezzasadne przyjęcie, iż wykonywana przez W. M. praca traktorzysty w (...) G. nie spełnia warunków pracy kierowcy ciągnika w rozumieniu przedmiotowego rozporządzenia.

W oparciu o powyższy zarzut apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania.

W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, że nie można się zgodzić z interpretacją Sądu I instancji, iż tylko prace kierowców ciągników wykonywane w transporcie zostały ujęte w pkt 3 ,działu VIII , wykazu A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. , bowiem pod tą samą pozycją 3 w dziale VIII przewidziano również prace kierowców kombajnów. Zgodnie z definicją kombajn jest maszyną rolniczą służącą do zbioru zbóż i roślin okopowych. Kombajn nie jest pojazdem transportowym, którego przeznaczeniem jest transport ludzi bądź przedmiotów. Stosując wykładnię zaprezentowaną przez Sąd Okręgowy, każdy kombajnista jest pozbawiony uprawnień wynikających z pracy w warunkach szczególnych, bowiem nie jest możliwym, aby kombajn wykorzystywać do celów transportowych, a tym bardziej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. W opinii skarżącego, zamiarem ustawodawcy było pozbawienie kombajnistów uprawnień wynikających z w/w rozporządzenia. Nie można więc przyjąć, iż zamiarem ustawodawcy było przyznanie uprawnień wynikających z w/w rozporządzenia jedynie kierowcom ciągników, których praca polega wyłącznie na transporcie. Zdaniem apelującego nie ma znaczenia, czy kierował ciągnikiem po drodze, czy w trakcie prac polowych, bowiem w obydwu przypadkach wykonywał takie same czynności kierowcy pojazdu, a uciążliwość i szkodliwość pracy w przypadku wykonywania prac polowych nie jest mniejsza niż podczas przemieszczania się po drogach. Praca na polach w nieresorowanych traktorach, bez kabin odbywała się z większym narażeniem na uciążliwe, wielogodzinne podleganie drganiom na nierównej nawierzchni niż na drogach, a ponadto odbywała się też z narażeniem na działanie środków chemicznych podczas wykonywania oprysków oraz na działanie zmiennych warunków atmosferycznych. Zdaniem apelującego, wąska wykładnia pkt 3 dział VIII Wykazu A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. jest sprzeczna z celem ustawodawcy rekompensowania pracownikom pracy w warunkach szkodliwych, powodujących szybsze zużywanie się organizmu. Taką pracą jest bez wątpienia praca traktorzystów pracujących w PGR-ach, które poza sezonem prac polowych wykonywały pracę transportową.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Przewidziane w art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ( j.t.: Dz.U. z 2016r., poz.887) prawo do emerytury w niższym wieku emerytalnym niż powszechnie przyjęty stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 cyt. ustawy emerytalnej, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób ścisły i gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo.

Zgodnie z treścią art. 184 cyt. ustawy, ubezpieczeni urodzeni, jak wnioskodawca, po dniu 31 grudnia 1948 r., uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 tej ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym stanowi art. 27 ustawy, tj. 25 lat dla mężczyzn. Niezbędnym warunkiem jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa . Zgodnie z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.), ubezpieczony winien wykazać co najmniej 15 lat pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wymienionych w załączniku do przedmiotowego rozporządzenia. Jak wynika z cytowanych przepisów rozporządzenia i ukształtowanego na ich tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 22 stycznia 2008 r., I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 281).

Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego z punktu widzenia nabycia uprawnień emerytalnych ma możliwość jej zakwalifikowania pod którąś z pozycji wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Przy czym w niniejszej sprawie ustalony stan faktyczny nie jest sporny. Apelujący nie stawia zarzutów naruszenia prawa procesowego. Dlatego tylko dla porządku warto wskazać , że zgodnie z ustaleniami Sądu pierwszej instancji, wnioskodawca od 29 stycznia 1975r do końca swojej pracy w (...) w G., tj. do 31 października 1993r. ( 18 lat, 9 miesięcy i 3 dni ) pracował na stanowisku kierowcy ciągnika, przy czym w okresie od marca do września wykonywał głównie prace polowe, a od października do kwietnia dominowały prace transportowe i przy obsłudze produkcji zwierzęcej. Prace polowe związane były m.in. z orką, siewem, kultywacją, bronowaniem, z wykonywaniem oprysków , nawożeniem , koszeniem traw, zbiorami płodów rolnych . Sąd Okręgowy wskazał też , że okres wykonywania prac transportowych w poszczególnych miesiącach okresu zimowego ( nawet gdyby przyjąć 6 miesięcy w każdym roku kalendarzowym) nie daje wymaganego ustawą okresu co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach . W świetle zarzutów apelacji spór został sprowadzony do wykładni prawa materialnego, a konkretnie czy można zaliczyć wnioskodawcy do wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach wykonywane przez niego w (...) w G. opisane wyżej prace polowe na stanowisku kierowcy ciągnika . Innymi słowy należy rozstrzygnąć, czy ustawodawca uwzględnił w wykazie A, stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., w dziale VIII odnoszącym się do prac w transporcie i łączności, pod poz.3 - prace polowe kierowców ciągników.

W pierwszej kolejności trzeba zaznaczyć , że wyodrębnienie prac w wykazie A, stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia, ma charakter stanowiskowo-branżowy i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 1 czerwca 2010 r., (...) UK 21/10 (LEX nr 619638), specyfika poszczególnych gałęzi przemysłu determinuje charakter świadczonych w nich prac i warunki, w jakich są one wykonywane, ich uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia. Usystematyzowanie prac o znacznej szkodliwości i uciążliwości do oddzielnych działów oraz poszczególnych stanowisk w ramach gałęzi gospodarki nie jest przypadkowe, gdyż należy przyjąć, że konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w stopniu mniejszym lub większym w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Konieczny jest bezpośredni związek wykonywanej pracy z procesem technologicznym właściwym dla danego działu gospodarki. Niewątpliwe prace polowe wykonywane przez kierowcę ciągnika na rzecz (...) Gospodarstwa Rolnego nie mieszczą się nawet w szeroko rozumianym dziale gospodarki , jakim jest transport. Przy czym decydujące znaczenie ma tu nie tyle możliwość przyporządkowania pracodawcy do określonego działu gospodarki, tylko ocena, czy konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w różnym stopniu w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Jeżeli bowiem uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia konkretnej pracy wynika właśnie z jej branżowej specyfiki, to należy odmówić tego szczególnego waloru pracy wykonywanej w innym dziale przemysłu. Natomiast w sytuacji, gdy stopień szkodliwości, czy uciążliwości danego rodzaju pracy nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, w której jest wykonywana, brak jest podstaw do zanegowania świadczenia jej w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia została przyporządkowana do innego działu przemysłu. Dlatego praca kierowcy ciągnika wykonującego stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki w transporcie będzie pracą w szczególnych warunkach nawet w sytuacji, gdy pracodawca nie należy do branży transportowej, a np. jak w niniejszej sprawie – do branży rolnej. Odmiennie należy jednak ocenić pracę kierowcy ciągnika wykonywaną na rzecz pracodawcy zajmującego się produkcją rolną, którego specyfika wykonywanej pracy nie wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe właściwe dla kierowania ciągnikiem w transporcie.

W tym miejscu Sąd Apelacyjny podziela stanowisko wyrażone w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 3 grudnia 2013r., I UK 172/13, nr LEX 1467147, że wymienienie w wykazie A, dziale VIII, pod pozycją 3 prace kierowców ciągników i kombajnów nie oznacza, że należy uznać za pracę w szczególnych warunkach kierowanie tymi pojazdami przy jakichkolwiek zadaniach, a nie tylko transportowych. Prace uznane za wykonywane w warunkach szczególnych bez względu na miejsce i rodzaj zostały bowiem wymienione w dziale XIV wykazu A zatytułowanym "prace różne". Tak zostały ujęte np. prace przy spawaniu czy naprawie pomp wtryskowych. Inne działy wykazu obejmują wymienione w nich prace w powiązaniu z rodzajami zakładów pracy lub ich częściami. Nie można uznać, że praca kierującego ciągnikiem jest zawsze pracą "w transporcie", nawet jeżeli kierujący niczego nie transportuje, lecz wykonuje przy pomocy ciągnika typowe prace polowe. Zdaniem Sądu Najwyższego, umieszczenie wskazanych stanowisk w dziale VIII w transporcie i łączności, mimo ujęcia pracy traktorzysty, kombajnisty lub pojazdu gąsiennicowego odrębnie od pracy kierowcy samochodów ciężarowych, autobusów i pojazdów specjalistycznych, łączy szkodliwość tejże pracy nie z faktem prowadzenia tych pojazdów, lecz z faktem ich prowadzenia przy uwzględnieniu specyfiki "technologii" pracy w transporcie i obciążeń psychofizycznych związanych z uczestniczeniem takich pojazdów w ruchu publicznym. Obciążeń, których nie ma, jak uznał ustawodawca, przy wykonywaniu prac na wskazanych stanowiskach w rolnictwie, gdzie dominują prace polowe. A zatem w ocenie ustawodawcy, uciążliwość pracy traktorzysty nie wynika z samej specyfiki pracy kierowcy ciągnika niezależnie od tego , na czym ta praca polega, tylko z zagrożeń związanych z pracą na tym stanowisku w transporcie i ruchu drogowym . Niewątpliwe zaś prace polowe należą do typowych prac rolniczych i nie mają żadnego związku z ruchem drogowym i transportem. W zbliżonym stanie faktycznym Sąd Najwyższy postanowieniem z 7 czerwca 2016 r. , w sprawie o sygn. akt I UK 323/15, odmówił przyjęcia do rozpoznania skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 3 marca 2015r., w sprawie o sygn.akt III AUa 689/14, uznając , że skarżący nie wykazał, aby występowały poważne wątpliwości czy rozbieżności w orzecznictwie co do wykładni przepisów prawa odnośnie braku podstaw do zaliczenia do pracy w szczególnych warunkach zatrudnienia kierowcy ciągnika czy kombajnu wykonującego prace inne niż transportowe .

Reasumując, Sąd I instancji prawidłowo uznał, że ubezpieczony nie wykazał, aby w spornym okresie zatrudnienia w (...) w G. wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w warunkach szczególnych na stanowisku kierowcy ciągnika w transporcie, wymienioną w cyt. wyżej wykazie A, dziale VIII pod poz.3 przez okres co najmniej 15 lat i tym samym nie spełnił warunku do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku.

W tym stanie rzeczy, nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji swojego wyroku.

Przewodniczący: Sędziowie: