Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Powód (...) w W. w pozwie skierowanym przeciwko K. C. i R. C. domagał się zasądzenia od pozwanych solidarnie kwoty 57.701,92 zł, na którą składały się kwoty:

-

50.000 zł tytułem należności głównej (niespłaconego kapitału) wraz z odsetkami umownymi w wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie od 18 lipca 2017 r. do dnia zapłaty;

-

2.712,89 zł tytułem odsetek umownych za okres korzystania z kapitału w wysokości 9,66 % od dnia 30 kwietnia 2016 r. do dnia 31 stycznia 2017 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

-

3.989,03 zł tytułem odsetek za opóźnienie w wysokości 14,00 % od dnia 31 stycznia 2017 r. do dnia 17 lipca 2017 r. wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty;

-

1.000 zł tytułem opłat i prowizji;

oraz o zasądzenie od pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych.

Uzasadniając żądanie powód podał, że pozwany zawarł z nim umowę o kredyt w rachunku bieżącym, poręczony przez pozwaną K. C.. W związku z brakiem zapłaty zaległych rat powód wypowiedział ww. umowę stawiając całą należność w stan wymagalności.

W sprzeciwie od nakazu zapłaty wydanego w elektronicznym postępowaniu upominawczym pozwani podali, iż mają zastrzeżenia do dowodów przedstawionych przez powoda.

W piśmie z dnia 1 lipca 2019 r. pozwani podnieśli zarzut przedawnienia roszczenia.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 3 marca 2020 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy oddalił powództwo.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że w dniu 30 września 2008 r. pomiędzy powodem, a pozwanym R. C. została zawarta umowa kredytu w rachunku bieżącym nr (...), gdzie w § 1 pozwanemu udzielony został kredyt w wysokości 50.000 zł. Integralną częścią umowy był stosowany przez powoda wzorzec umowny – Ogólne Warunki Umów w zakresie kredytowania działalności gospodarczej w (...) (OWU). Zgodnie z § 13 ust. 1 pkt a OWU Bank był uprawniony do wypowiedzenia umowy z ważnych powodów, w szczególności jeżeli klient nieterminowo regulował zobowiązania z tytułu spłaty rat kapitału, oprocentowania lub innych należności umownych.

W dniu 29 września 2009 r. strony zawarły do umowy kredytu aneks nr (...) z dnia 25 września 2009 r., przedłużając umowę do dnia 29 września 2010 r. oraz ustanowiono jako zabezpieczenie kredytu poręczenie cywilne udzielone przez pozwaną K. C..

W dniu 8 października 2010 r. zawarto do ww. umowy aneks nr (...), zgodnie z którym umowę zawarto bezterminowo. Nadto pomiędzy powodem, a pozwaną K. C. została zawarta umowa poręczenia, gdzie K. C. zobowiązała się do wykonania na rzecz banku zobowiązań wynikających z umowy nr (...), na wypadek gdyby kredytobiorca swojego zobowiązania nie wykonał.

W związku z nieuregulowaniem zaległości w spłacie kredytu powód pismem z dnia 7 listopada 2016 r. wypowiedział pozwanemu R. C. umowę kredytu, informując go, iż zobowiązanie z umowy kredytu stanie się wymagalne po upływie okresu wypowiedzenia, który wynosił 30 dni od dnia doręczenia pisma. Pismem z tego samego dnia powód zawiadomił poręczyciela – K. C. o ww. wypowiedzeniu umowy. Wyżej wskazane pisma zostały doręczone pozwanym w dniu 21 listopada 2016 r.

Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe poprzez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Do zobowiązania poręczyciela miały natomiast zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego o umowie poręczenia, przewidujące solidarne wykonanie zobowiązania przez poręczyciela w zakresie zobowiązania dłużnika (art. 876 § 1, art. 879 § 1 i art. 881 k.c.).

Zdaniem Sądu pierwszej instancji w przedmiotowej sprawie zaktualizowały się przesłanki uprawniające powoda do wypowiedzenia umowy, a w konsekwencji do postawienia zobowiązania z niej wynikającego w stan natychmiastowej wymagalności i żądania zapłaty niespłaconej części zadłużenia zarówno od dłużnika głównego jak i poręczyciela.

Zgodnie z art. 75c ust. 1 i 2 ustawy Prawo bankowe, jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych. Nie ulega wątpliwości, że przytoczone przepisy znajdowały zastosowanie do łączącej strony umowy kredytu. W wezwaniu tym bank informuje kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia.

Powyższa regulacja została wprowadzona ustawą z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1854), przewidującą – w art. 12 ww. ustawy – obowiązek banku dostosowania się w terminie 30 dni od dnia jej wejścia w życie (tj. do dnia 27 listopada 2015 r.), do wymagań określonych w art. 75c ustawy – Prawo bankowe.

Oznacza to, zdaniem Sądu Rejonowego - że w dacie wypowiedzenia umowy kredytu tj. 7 listopada 2016 r. powód był zobowiązany do uprzedniego wdrożenia procedury wynikającej z przepisu art. 75c Prawa bankowego. W pierwszej kolejności powód winien doręczyć kredytobiorcy wezwanie określone w art. 75c ust. 1-2, a następnie odczekać do upływu dodatkowego terminu na spłatę zadłużenia wyznaczonego w wezwaniu (nie krótszego niż 14 dni roboczych). Dopiero po upływie tego terminu bank może złożyć wobec kredytobiorcy oświadczenie woli w sprawie wypowiedzenia umowy kredytowej.

Czynność banku dokonana bez zachowania powyższych wymogów będzie nieważna (art. 58 § 1 k.c.). Wypowiedzenie umowy kredytowej stanowi bardzo dotkliwe dla kredytobiorców uprawnienie kształtujące banku w stosunku kredytowym, bo jego wykonanie może doprowadzić do zakończenia tego stosunku przed pierwotnie ustalonym okresem spłaty kredytu. W związku z tym nie może być ono wykonane w sposób nagły, zaskakujący dla kredytobiorcy, nawet jeżeli istnieją podstawy do jego podjęcia zgodnie z treścią umowy kredytowej (por wyrok SN z dnia 24 września 2015 r., V CSK 698/14). Jest to najbardziej dotkliwa sankcja dla kredytobiorcy, dlatego skorzystanie z niego powinno nastąpić po wyczerpaniu środków mniej dolegliwych, odpowiednich wezwań. Przepis art. 75c Prawa bankowego ma przy tym charakter samidyspozytywny, co oznacza, że w umowie może być on zmieniony jedynie na korzyść kredytobiorcy (tak np. T. Czech „Obowiązki banku w razie opóźnienia kredytobiorcy ze spłatą kredytu” Monitor Pr. Bankowego 2016/22/66-79 oraz Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 14 stycznia 2019 r., V ACa 93/18).

Jak wskazał Sąd Rejonowowy wypowiedzenie umowy przez powoda nastąpiło już po wejściu w życie art. 75c ustawy Prawo bankowe, a zatem powód nie mógł swobodnie wypowiedzieć umowy kredytu, bez zachowania procedury tam opisanej. Wypowiedzenie umowy przez bank wymaga podjęcia dwóch odrębnych czynności, najpierw sporządzenia wezwania do zapłaty zaległej płatności pod rygorem wypowiedzenia umowy, a następnie, gdyby wezwanie to nie przyniesie skutku, sporządzenia oświadczenia o wypowiedzeniu umowy.

Sąd pierwszej instancji uznał także, że skoro wypowiedzenie umowy kredytu było bezskuteczne, pozwani nie mogli skutecznie podnieść zarzutu przedawnienia roszczenia.

W związku z powyższymi okolicznościami Sąd Rejonowy oddalił powództwo.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając ten wyrok w całości. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił:

-

naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. mające wpływ na treść orzeczenia, a polegające na niewypowiedzeniu się przez Sąd pierwszej instancji o dowodzie z dokumentu w postaci wezwania do zapłaty z dnia 10 października 2016 r. wraz z książką nadawczą tj. czy sąd dowód ten uznał za wiarygodny, względnie czy, a jeśli tak to dlaczego odmówił mu wiarygodności i mocy dowodowej, co w konsekwencji uniemożliwiać ma powodowi polemikę z ewentualną, jego niekorzystną oceną Sądu;

-

błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia polegający na przyjęciu wadliwych podstaw faktycznych tj. że złożone przez powoda wypowiedzenie nie było skuteczne z uwagi na brak przedstawienia przez powoda wezwania przed wypowiedzeniem w trybie art. 75c Prawa bankowego,

-

naruszenie art. 75c Prawa bankowego poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że warunkiem skutecznego wypowiedzenia umowy kredytu było skierowanie do kredytobiorcy wezwania do zapłaty w trybie powołanego wyżej przepisu, podczas gdy z literalnej treści art. 75 c prawa bankowego nie wynika, aby ustawodawca zastrzegał dla skutecznego wypowiedzenia umowy kredytu konieczność skierowania do kredytobiorcy wezwania przed wypowiedzeniem.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie solidarnie od pozwanych kwot wskazanych w pozwie jak i kosztów procesu według norm przepisanych za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji powód podniósł, że w jego ocenie Sąd pierwszej instancji ustalił stan faktyczny w oparciu o niepełny stan faktyczny sprawy. Powód zaznaczył, że Sąd Rejonowy pominął w pisemnym uzasadnieniu dowód w postaci wezwania do zapłaty z dnia 10 października 2016 r. wraz z książką nadawczą. W ocenie powoda, ta okoliczność uniemożliwiała Sądowi Rejonowemu wyrokowanie. Zdaniem skarżącego prawidłowy jest pogląd, że konsekwencją niedochowania przez bank wymogu z art. 75c Prawa bankowego mogłaby być co najwyżej odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną kredytobiorcy, co nie było przedmiotem procesu.

W odpowiedzi na apelację pozwani wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powoda kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja powoda nie zasługiwała na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Okręgowego, istotne dla rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji były prawidłowe, znajdowały odzwierciedlenie w zgromadzonym materiale dowodowym, ocenionym przy tym bez naruszenia granic swobodnego uznania sędziowskiego (art. 233 § 1 k.p.c.). W związku z tym Sąd Okręgowy przyjął je za własne i uczynił podstawą także i swojego rozstrzygnięcia.

Odnosząc się do zarzutu naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. wskazać trzeba, że w judykaturze utrwalony jest pogląd, że obraza tego przepisu może być skutecznym zarzutem apelacji tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku zawiera tak kardynalne braki, które uniemożliwiają kontrolę instancyjną. Naruszenie powyższego przepisu, określającego wymagania, jakim winno odpowiadać uzasadnienie wyroku sądu może być ocenione jako mogące mieć istotny wpływ na wynik sprawy w sytuacjach tylko wyjątkowych, do których zaliczyć można takie, w których braki w zakresie poczynionych ustaleń faktycznych i oceny prawnej są tak znaczne, że sfera motywacyjna orzeczenia pozostaje nieujawniona bądź ujawniona w sposób uniemożliwiający poddanie jej kontroli przez Sąd odwoławczy (por. m.in. postanowienie SN z dnia 22 maja 2013 r., III CSK 293/12, OSNC 2012, Nr 12, poz. 148).

Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie zachodzi. Skarżący naruszenia tego przepisu upatruje wyłącznie w „niewypowiedzeniu” się przez Sąd pierwszej instancji o dowodzie w postaci wezwania do zapłaty z dnia 10 października 2016 r. wraz z potwierdzeniem nadania. Takich dokumentów brak jednak – jak to ustalił Sąd Okręgowy – w aktach niniejszej sprawy, chociaż powód wymienił je w piśmie z dnia 25 maja 2018 r. jako załączniki, wnosząc o przeprowadzenie z nich dowodu (zob. k. 24-24v.; załączniki – k.25-113 akt). W aktach sprawy znajduje się bowiem wyłącznie ostateczne wezwanie do zapłaty z dnia 1 lutego 2017 r. ( zob. k. 57 i 59 akt) – na które powód powoływał się już w pozwie ( k. 6v. akt), a które zostało sporządzone już po dokonaniu wypowiedzenia umowy.

Należy podkreślić, że chociaż sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, to jednak wiążą go zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego; w granicach zaskarżenia może on wziąć pod uwagę z urzędu jedynie nieważność postępowania (zob. uchwałę 7 sędziów SN – zasadę prawną z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz. 55). Jak z tego wynika poza kognicją Sądu odwoławczego – skoro odpowiedniego zarzutu naruszenia w tym zakresie procedury nie podniósł skarżący – byłoby ewentualne uchybienie w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji przepisom art. 130 § 1 w zw. z art. 128 § 1 k.p.c. polegające na braku wezwania powoda do przedłożenia wezwania do zapłaty z dnia 10 października 2016 r. wraz z potwierdzeniem nadania, tj. brakujących załączników do pisma procesowego z dnia 25 maja 2018 r.

Prostą konsekwencją tego, że powyższych dokumentów brak w aktach (nie zostały one bowiem przedłożone przez stronę powodową – także i obecnie, przy apelacji) jest to, że ich treść nie została poddana ocenie przez Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku. W tym zakresie Sąd ten nie dopuścił się więc naruszenia art. 328 § 2 k.p.c.

Należy natomiast zauważyć, że wyraźnie wskazaną przez powoda podstawą faktyczną żądania pozwu, którą Sąd – stosownie do dyspozycji art. 321 § 1 k.p.c. – pozostaje związany, było twierdzenie o natychmiastowej wymagalności zadłużenia pozwanej, jako konsekwencji wypowiedzenia umowy (zob. pozew – k. 5v i pismo powoda z dnia 25 maja 2018 r. - k. 24 akt).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono trafny pogląd, że oparcie wyroku na podstawie faktycznej nie powołanej przez powoda jest orzeczeniem ponad żądanie w rozumieniu art. 321 k.p.c. (tak SN w wyroku z dnia 18 marca 2005, II CK 556/04, OSNC 2006, nr 2, poz. 38). Sąd nie może orzekać o tym, czego strona nie żądała, ani wychodzić poza żądanie, a więc rozstrzygać o tym, czego pod osąd nie przedstawiła (uzasadnienie uchwały SN z dnia 28 sierpnia 2008 r., III CZP 76/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 113). Oznacza to też, że sąd nie może również wyjść poza podane przez powoda okoliczności faktyczne wskazywane przez niego na uzasadnienie zgłoszonego żądania. Nie może więc opierać swojego rozstrzygnięcia na faktach, których powód nie uczynił podstawą swojego żądania (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 16 maja 2018 r., V ACa 347/17, LEX nr 2607664, KSAG 2020, I-II, str. 182).

W konsekwencji Sąd Okręgowy poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia czyni podstawą także i swojego rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu, gdzie powód swoje roszczenie opierał na założeniu wymagalności całego długu z tytułu kapitału w wyniku wypowiedzenia przez siebie umowy kredytu.

Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 r. poz. 1896 ze zm. – dalej jako „Pr. bank.”) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

W ocenie Sądu odwoławczego, w świetle podstawy faktycznej żądania pozwu, powództwo oparte na tej podstawie nie mogło jednak zostać uwzględnione. Podniesiony w tym zakresie w apelacji zarzut naruszenia prawa materialnego jest pozbawiony usprawiedliwionych podstaw.

Zgodnie z dyspozycją art. 75c ust. 1 Pr. bank., jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania z tytułu udzielonego kredytu, bank wzywa go do dokonania spłaty, wyznaczając termin nie krótszy niż 14 dni roboczych. W ust. 2 art. 75c przewidziano natomiast, że w wezwaniu, o którym mowa w ust. 1, bank informuje kredytobiorcę o możliwości złożenia, w terminie 14 dni roboczych od dnia otrzymania wezwania, wniosku o restrukturyzację zadłużenia.

Z powyższego wynika wprost, że procedura upominawcza przewidziana w art. 75c Pr. bank. w każdym przypadku winna poprzedzać wypowiedzenie umowy kredytu lub pożyczki bankowej z powodu zaległości w spłacie, jeżeli kredytobiorca opóźnia się ze spłatą zobowiązania. Procedura ta ma charakter obligatoryjny i nie przeprowadzenie jej przez bank powoduje, że wypowiedzenie umowy nie może być uznane za skuteczne. Należy podzielić pogląd prezentowany w orzecznictwie, zgodnie z którym regulacja art. 75c Pr. bank. pełni dla kredytobiorców funkcję gwarantującą dochowanie minimalnego standardu w zakresie spełnienia opóźnionego świadczenia oraz informacji o istnieniu procedury umożliwiającej restrukturyzację zadłużenia. Przepis ten nie nakłada natomiast na bank bezwzględnego obowiązku restrukturyzacji zadłużenia, o czym przekonuje ust. 3 art. 75c, który uprawnia bank do uprzedniego dokonania oceny sytuacji finansowej i gospodarczej kredytobiorcy (zob. wyrok SN z dnia 27 listopada 2019 r., II CSK 723/18, LEX nr 2763432).

Dlatego należy uznać, że bank nie może swobodnie wypowiedzieć umowy kredytowej, jeżeli tylko dłużnik popadł w opóźnienie ze spłatą zobowiązania z tego tytułu. Zgodnie z określoną ustawowo procedurą w pierwszej kolejności bank powinien doręczyć dłużnikowi wezwanie określone w art. 75c ust. 1-2 Pr. bank. oraz odczekać do upływu dodatkowego terminu na spłatę zadłużenia wyznaczonego w wezwaniu (nie krótszego niż 14 dni roboczych). Dopiero po upływie tego terminu bank może złożyć oświadczenie woli w sprawie wypowiedzenia umowy. W przypadku gdy powyższe przesłanki nie zostały spełnione, czynność prawna banku polegająca na wypowiedzeniu umowy będzie nieważna (art. 58 § 1 k.c.). W szczególności nie prowadzi ona do wymagalności wierzytelności banku o spłatę tej części zobowiązania, co do której dłużnik nie pozostawał w opóźnieniu. Nie wystarcza w takim przypadku – wbrew stanowisku powoda – zwykłe wezwanie do zapłaty (art. 455 k.c.).

W konsekwencji powództwo oparte na twierdzeniu w takiej sytuacji o wypowiedzeniu umowy i natychmiastowej wymagalności całej niespłaconej kwoty kapitału wraz z żądaniami ubocznymi należy uznać za niezasadne (zob. np. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 14 stycznia 2019 r., V ACa 93/18, LEX nr 2668705, a także wyrok tego Sądu z dnia 3 grudnia 2019 r., V ACa 454/19, LEX nr 2797436; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 28 sierpnia 2019 r., I ACa 466/18, LEX nr 2736586; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 8 listopada 2019 r., I ACa 1213/18, LEX nr 2977728; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 12 marca 2020 r., I ACa 729/19, LEX nr 3030043).

Mając powyższe okoliczności na względzie, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c., oddalił apelację powoda. Brak było natomiast podstaw do orzekania o kosztach należnych stronie przeciwnej, skoro pozwani – działający osobiście, nie będąc jednak obowiązani do stawiennictwa w sądzie – żadnych nie ponieśli w toku postępowania apelacyjnego (art. 98 § 1 i 2 w zw. z art. 391 § 1 zd. 1 k.p.c. a contrario).

Eliza Grzybowska Artur Fornal Wojciech Wołoszyk