Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 czerwca 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym w dniu 26 maja 2021 r. w Lublinie

sprawy Z. S.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

o wysokość emerytury policyjnej

na skutek apelacji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji

od wyroku Sądu Okręgowego w Lublinie

z dnia 12 listopada 2020 r. sygn. akt VIII U 749/19

I. zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie oraz nie obciąża Z. S. obowiązkiem zwrotu Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji kosztów procesu za I instancję;

II. nie obciąża Z. S. obowiązkiem zwrotu Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji kosztów postępowania apelacyjnego.

Lucyna Stąsik-Żmudziak Krzysztof Szewczak Jacek Chaciński

III AUa 49/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 lipca 2017 r., nr (...) Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji, na podstawie art. 15c w zw. z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2016 r., poz. 708) oraz na podstawie otrzymanej z IPN informacji nr(...)z dnia 23 maja 2017 r. ponownie ustalił wysokość emerytury Z. S. od dnia(...). Podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 4 415,99 zł, a emerytura wynosi 52% podstawy wymiaru i równa jest kwocie 2 296,31 zł. Z uwagi na to, że tak ustalona emerytura jest wyższa od kwoty 2 069,02 zł, wysokość świadczenia została ograniczona do tej kwoty.

W odwołaniu od tej decyzji Z. S., zarzucając naruszenie przepisów prawa procesowego i materialnego, w tym przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zarzucając niekonstytucyjność przepisów zastosowanych przez policyjny organ emerytalny, domagał się jej zmiany poprzez przyznanie mu emerytury w dotychczasowej wysokości. Wskazał przy tym, że w dniu 31 maja 1997 r. odszedł na emeryturę policyjną, zaś wcześniej przeszedł pozytywną weryfikację, będąc już etatowym funkcjonariuszem Policji.

W odpowiedzi na odwołanie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. wnosił o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 12 listopada 2020 r. Sąd Okręgowy w Lublinie zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie Z. S. wysokości emerytury policyjnej od dnia(...) w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 r.

W uzasadnieniu tego wyroku Sąd i instancji ustalił, że Z. S., urodzony w dniu (...), został przyjęty z dniem 1 listopada 1983 r. do służby w Milicji Obywatelskiej i mianowany funkcjonariuszem w okresie służby przygotowawczej na stanowisko inspektora na wolny etat starszego inspektora Grupy V Służby Bezpieczeństwa Rejonowego Urzędu Spraw Wewnętrznych w Ł.. Nie miał żadnego przygotowania, dlatego został skierowany do starszego oficera i przyuczał się do sporządzania dokumentów, notatek służbowych, zapoznawał się z przepisami i instrukcjami dotyczącymi służby. Pion Służby Bezpieczeństwa w Ł. zajmował się zabezpieczeniem politycznym. Były sprawy, które prowadzili doświadczeni oficerowie. Wnioskodawca nie miał uprawnień, żeby mieć wgląd do danej sprawy, wykonywał czynności czysto techniczne, niezwiązane z tajemnicą, bo nie miał do tego dostępu. Musiał mieć najpierw przeszkolenie. W związku z tym, że nie miał przeszkolenia, nie wykonywał żadnych czynności operacyjnych, tylko prace biurowe, tj. pisał pisma, pomagał w sekretariacie.

Z dniem 1 września 1984 r. Z. S. został skierowany do Wyższej Szkole (...) Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w L., gdzie został zaliczony w etatowy stan podchorążych. Do obowiązków wnioskodawcy należała nauka w systemie stacjonarnym, skoszarowanym. Z dniem 1 listopada 1986 r. został mianowany funkcjonariuszem stałym w związku z upływem okresu służby przygotowawczej.

Wnioskodawca ukończył naukę w Wyższej Szkole (...) w L. z dniem 27 czerwca 1987 r. i został przeniesiony służbowo do dyspozycji szefa WUSW w L.. Z dniem 1 lipca 1987 r. został mianowany na stanowisko inspektora Grupy V Służby Bezpieczeństwa (...) w Ł., na wolny etat inspektora Grupy III SB (...) w L..

Z. S. następnie został skierowany na studia w Akademii Spraw Wewnętrznych w W. i z dniem 15 września 1987 r. został zaliczony w etatowy stan słuchaczy stacjonarnych studiów magisterskich II stopnia, które trwały 2 lata. Były to studia dzienne, stacjonarne, skoszarowane. Z dniem 8 maja 1989 r. został odwołany z etatowego stanu słuchaczy (...) i następnie z dniem 18 maja 1989 r. został mianowany na stanowisko starszego inspektora Grupy VI Służby Bezpieczeństwa (...) w K., na wolny etat starszego inspektora Wydziału III SB (...) w L.. Wnioskodawca faktycznie pracował w Wydziale Paszportów. Przyjmował wnioski o wydanie paszportu od mieszkańców K. i okolic. Sprawdzał je i rejestrował, wkładał do teczki, którą następnie zawoził do Wydziału Paszportów przy ul. (...) w L.. Tam dokonywał wglądu do akt paszportowych, dołączał wniosek do akt paszportowych i zostawiał to do decyzji i akceptacji przełożonych. Odbierał też gotowe paszporty i przywoził do K., a następnie wydawał te paszporty petentom. Wydział Paszportów w K. nie decydował merytorycznie o wydaniu paszportu lub odmowie jego wydania, bo to leżało w gestii naczelnika Wydziału Paszportów (...) w L.. Z dniem 1 listopada 1989 r. odwołujący się został przyjęty do Sekcji Operacyjno-Dochodzeniowej (...) w K. ds. walki z przestępstwami kryminalnymi. Był poddany weryfikacji za lata 1983-1989, którą przeszedł pozytywnie. Z dniem 31 maja 1997 r. Z. S. został zwolniony ze służby w Policji.

Decyzją z dnia 4 czerwca 1997 r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA przyznał odwołującemu się emeryturę policyjną od dnia 1 czerwca 1997 r. Wysokość świadczenia została ustalona z uwzględnieniem wysługi emerytalnej. Jako podstawę wymiaru przyjęto kwotę 1 859,00 zł. Emerytura według wysługi lat wyniosła 58,31 % podstawy wymiaru. Wysokość świadczenia wyniosła 1 083,98 zł.

W dniu 7 lipca 2009 r. organ rentowy otrzymał z Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu informację z dnia 24 czerwca 2009 r., nr (...) o przebiegu służby Z. S., zgodnie z którą w okresie od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 1 listopada 1989 r. pełnił on służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów. Na tej podstawie policyjny organ emerytalny decyzją z dnia 2 listopada 2009 r. ustalił wysokość emerytury wnioskodawcy od dnia 1 stycznia 2010 r.

Na skutek odwołania od tej decyzji wniesionego przez Z. S., Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 12 października 2012 r. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że okres służby od dnia 1 września 1984 r. do 27 czerwca 1987 r. zaliczył do wysługi emerytalnej odwołującego się według wskaźnika 2,6% podstawy wymiaru za każdy rok służby oraz oddalił odwołanie w pozostałej części.

W dniu 9 czerwca 2017 r. policyjny organ emerytalny otrzymał kolejną informację z Instytutu Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, z dnia 23 maja 2017 r, nr (...), o przebiegu służby odwołującego się, zgodnie z którą w okresie od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r. pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin. Na tej podstawie Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w dniu 5 lipca 2017 r. wydał zaskarżoną decyzję.

Z. s.nie występował do ministra właściwego do spraw wewnętrznych w trybie art. 8a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin o wyłączenie zastosowania wobec niego przepisów art. 15c, art. 22a lub art. 24a tej ustawy.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny na podstawie dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach policyjnego organu emerytalnego oraz aktach sprawy, w tym na podstawie akt osobowych wnioskodawcy przedstawionych przez IPN w formie zapisu na płycie CD, jak również na podstawie zeznań świadków i odwołującego się. Sąd I instancji zaznaczył przy tym, że okoliczności wynikające zarówno z dokumentów, jak i z zeznań odwołującego się oraz świadków, są ze sobą zgodne i wzajemnie się uzupełniają, a także nie są sporne między stronami. Dokonując jednak oceny informacji Instytutu Pamięci Narodowej z dnia 23 maja 2017 r., nr (...), o przebiegu służby odwołującego się, zgodnie z którą w okresie od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r. pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, Sąd Okręgowy zaznaczył, że tego rodzaju informacja nie podlega weryfikacji w postępowaniu przed właściwym organem emerytalnym, ale podlega wszechstronnej kontroli sądowej w postępowaniu wyjaśniającym. W razie bowiem zaskarżenia decyzji policyjnego organu emerytalnego o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych funkcjonariusza rozstrzyga co do istoty sąd powszechny, który nie jest prawnie związany treścią tej informacji. Takie stanowisko zostało zawarte w uzasadnieniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 11 stycznia 2012 r., sygn. akt K 36/09 (OTK- ZU 2012, z. 1A, poz. 3). Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 9 grudnia 2011 roku, sygn. akt II UZP 10/11 (OSNP 2012, nr 23-24, poz. 298), wskazując, że „sąd powszechny (sąd ubezpieczeń społecznych), rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji organu emerytalnego (Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji) w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej – zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby”. Sąd Okręgowy zaznaczył, że w pełni podziela ten pogląd. Informacja przekazana przez IPN jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 k.p.c. i podlega weryfikacji zgodnie z art. 252 k.p.c.

Sąd Okręgowy dalej podniósł, że spór w sprawie niniejszej dotyczył oceny prawnej okresu służby Z. S. i nauki w (...) w L. oraz w (...) w W. oraz skutków tej oceny dla wysokości pobieranego świadczenia emerytalnego.

Przed przejściem do dalszych rozważań Sąd I instancji zaznaczył, że rozstrzygnięcie sprawy niniejszej nie wymaga uprzedniej oceny Trybunału Konstytucyjnego co do konstytucyjności przepisów zastosowanych przez policyjny organ emerytalny, wobec czego brak było podstaw do zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c.

Zaskarżoną decyzją policyjny organ emerytalny ustalił inną (niższą) wysokość świadczenia w wyniku zastosowania przepisów wprowadzonych ustawą z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2016 r., poz. 2270), obowiązującą od dnia 1 stycznia 2017 r. Ustawa przewidziała nowe zasady ustalania wysokości rent i emerytur (m.in. dodane do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin przepisy art. 15c i art. 22 a) dla funkcjonariuszy, którzy pełnili służbę na rzecz totalitarnego państwa.

Sąd Okręgowy zacytował następnie treść obowiązującego z dnia (...) przepisu art. 15c ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin

Z otrzymanej przez policyjny organ emerytalny informacji IPN z dnia 23 maja 2017 r., nr (...) o przebiegu służby odwołującego się wynika, że pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin, od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r. Ustalenia zawarte w tej informacji Instytutu Pamięci Narodowej nie wiążą jednak sądu powszechnego, w związku z czym sąd ten samodzielnie ustala, czy w okresie spornym funkcjonariusz faktycznie pełnił taką służbę.

Wspomniany przepis art. 13b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin zawiera katalog enumeratywnie wymienionych cywilnych i wojskowych instytucji oraz formacji, w których służba pełniona od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. została uznana za pełnioną na rzecz totalitarnego państwa. W powołanej wyżej informacji IPN nie zakwalifikował okresu od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r. jako służby pełnionej w którejkolwiek z instytucji lub formacji wymienionych w ostatnio powołanym przepisie.

Powołując się na uchwałę składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 16 września 2020 r., III UZP 11/19 Sąd I instancji stwierdził, że ocena okresu służby odwołującego się od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r. w świetle powołanych wyżej przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin, jako wykonywanej na rzecz państwa totalitarnego, wymaga analizy okoliczności faktycznych w aspekcie podejmowania świadomych działań w ramach struktur Służby Bezpieczeństwa, w tym pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka . Służba „na rzecz państwa totalitarnego” nie musi być tożsama ze służbą pełnioną w okresie istnienia tego państwa i w ramach istniejących w tym państwie organów i instytucji. Nie każde bowiem nawiązanie stosunku prawnego w ramach służby państwowej wiąże się automatycznie, zdaniem Sądu Okręgowego, z zindywidualizowanym zaangażowaniem bezpośrednio ukierunkowanym na realizowanie charakterystycznych dla ustroju tego państwa jego zadań i funkcji. Tym samym nie można zgodzić się z założeniem, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby od dnia 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych instytucjach i formacjach jest wystarczający do uzyskania celu ustawy z 2016 r., w tym także aby wykluczone zostało prawo do dowodzenia, iż służba pełniona w tym czasie nie była służbą na rzecz totalitarnego państwa, zwłaszcza gdy chodzi o osobę, której już raz obniżono świadczenie za samo jej pełnienie.

Zdaniem Sądu Okręgowego, analiza wyników postępowania dowodowego, w szczególności danych zawartych w aktach osobowych odwołującego się, jego zeznań oraz zeznań świadków, nie pozwala na przypisanie Z. S. wykonywania służby na rzecz totalitarnego państwa, rozumianego jako świadome i dobrowolne pełnienie służby w strukturach Służby Bezpieczeństwa, godzących w fundamentalne prawa i wolności człowieka. W tym zakresie brak jest jakichkolwiek uzasadnionych podstaw w materiale dowodowym (aktach osobowych, zeznaniach odwołującego się i świadków), które mogłyby stanowić podstawę do przyjęcia, iż Z. S. w okresie służby w spornym okresie wykonywał służbę na rzecz totalitarnego państwa. Odwołujący się w okresie od 1 listopada 1983 r. do 31 sierpnia 1984 r. nie wykonywał żadnych czynności operacyjnych, ponieważ nie miał żadnego przygotowania. W okresie tym przyuczał się do sporządzania dokumentów, notatek służbowych, zapoznawał się z przepisami i instrukcjami dotyczącymi służby. Odwołujący się nie miał uprawnień, żeby mieć wgląd do danej sprawy, wykonywał czynności czysto techniczne, niezwiązane z tajemnicą służbową, bo nie miał do tego dostępu. Wnioskodawca nie był przeszkolony do działalności propagandowej Służby Bezpieczeństwa i takich działań nie podejmował. W aktach wnioskodawcy brak jest opisu, stwierdzeń realizacji obowiązków charakterystycznych dla działań w zakresie oddziaływania ideologiczno-wychowawczego pracy w Służbie Bezpieczeństwa. Podobnie w okresie od 18 maja 1989 r. do 21 października 1989 r., kiedy to pełnił on służbę w Wydziale Paszportów, gdzie przyjmował wnioski o wydanie paszportu od mieszkańców K. i okolic. Sprawdzał je i rejestrował, wkładał do teczki, którą następnie zawoził do Wydziału Paszportów (...) w L.. Tam dokonywał wglądu do akt paszportowych, dołączał wniosek do akt paszportowych i zostawiał to do decyzji i akceptacji przełożonych. Odbierał też gotowe paszporty, przywoził do K. i następnie wydawał je petentom.

Zdaniem Sądu Okręgowego, nie można odwołującemu się przypisać świadomego działania na rzecz totalitarnego państwa w wyżej podanym znaczeniu. Podobnie należy ocenić okres studiów, jakie Z. S. odbywał w okresie od dnia 1 września 1984 r. do 17 maja 1989 r. w (...) w L. i (...). Okres ten należało wyłączyć z zasady przyjęcia wskaźnika 0% do wyliczenia wwpw, bowiem w tym czasie wnioskodawca uczył się, a nie pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, nie podejmował działań naruszających podstawowe prawa i wolności człowieka . Wobec tego w/w okres nauki odwołującego się winien być, przy ustalaniu wysokości emerytury policyjnej liczony po 2,6 % podstawy jej wymiaru za każdy rok jej pełnienia, tj. według zasad ogólnych.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Okręgowy zmienił zaskarżoną decyzję poprzez ustalenie Z. S. wysokości emerytury policyjnej od dnia (...) w wysokości obowiązującej do dnia 30 września 2017 r.

Apelację od tego wyroku wniósł Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. Zaskarżając wyrok Sądu I instancji w całości, apelant zarzucił mu:

1/ naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia, a mianowicie:

a/ art. 327 ¹ § 1 pkt 2 k.p.c. poprzez niewyjaśnienie w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku podstawy faktycznej i wskazania podstawy prawnej, na podstawie której Sąd Okręgowy ustalił wysokość emerytury policyjnej odwołującego się z pominięcie art. 15c ustawy zaopatrzeniowej, skoro poprzednie regulacje zawarte w tej ustawie, a dotyczące przyjmowania 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990 już nie obowiązują;

b/ art. 232 k.p.c. w związku z art. 6 k.c. polegające na bezpodstawnym przerzuceniu ciężaru dowodu na organ emerytalny w zakresie udowodnienia, że odwołujący się realizował służbę na rzecz państwa totalitarnego, gdy wynika to z informacji o przebiegu służby przekazanej przez Instytut Pamięci Narodowej;

c/ art. 232 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. polegające na bezpodstawnym uznaniu przez Sąd i instancji, że formacje, w których służbę pełnił odwołujący się nie dopuszczały się zachowań godzących w fundamentalne prawa i wolności człowieka, pomimo nieprzedstawienia na tę okoliczność żadnych dowodów;

d/ art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zgromadzonego materiału dowodowego i dowolne uznanie, że odwołujący się nie miał świadomości uczestnictwa w Służbie Bezpieczeństwa, podczas gdy z ustaleń Sądu I instancji wynika, że realizował on służbę m.in. na rzecz Grupy V i VI Wydziału III Służby Bezpieczeństwa, które zajmowały się ochroną operacyjną organizacji społeczno-politycznych i przemysłu;

e/ art. 233 § 1 k.p.c. w związku z art. 252 k.p.c. polegające na zakwestionowaniu treści informacji IPN, pomimo braku udowodnienia przez odwołującego się okoliczności przeciwnych;

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie:

a/ art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. „b” tiret 7 i lit. „c” w związku z art. 15c ust. 1-4 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji (…) oraz ich rodzin poprzez ich niezastosowanie i uznanie, że sam fakt służby na rzecz formacji wyszczególnionych w tych przepisach nie jest wystarczający dla zastosowania regulacji zmniejszających wysokość świadczenia, a także dokonanie przez Sąd I instancji nieuprawnionej modyfikacji pojęcia służby na rzecz państwa totalitarnego, jakoby odwołującemu należało udowodnić dodatkowo popełnienie czynów godzących w fundamentalne prawa człowieka i obywatela, co nie znajduje żadnych podstaw prawnych i stanowi o kreowaniu prawa przez sąd, co więcej, przyjęcie indywidualnej odpowiedzialności funkcjonariuszy jest bezzasadne mając na uwadze fakt niszczenia dokumentacji osobowej oraz sposobu działania ówczesnego aparatu bezpieczeństwa;

b/ art. 13a ust. 5 policyjnej ustawy emerytalnej w związku z § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępowania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (t.j. 2018 r., poz. 2373) poprzez niezastosowanie tych przepisów i uznanie, że pozwany organ emerytalny powinien był udowodnić, że odwołujący się wykonywał zadania godzące w fundamentalne prawa człowieka, podczas gdy powyższe, po pierwsze, nie stanowi podstawy weryfikacji świadczenia emerytalnego, po drugie, w toku postępowania ustalono, że odwołujący się pełnił służbę w formacji niezbędnej dla funkcjonowania Służby Bezpieczeństwa, które to formacje, w ocenie IPN, w/w zadania realizowały.

W konsekwencji tych zarzutów apelant wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania od decyzji z dnia 5 lipca 2017 r., nr (...), o ponownym ustaleniu wysokości emerytury i zasądzenie kosztów procesu za I instancję, obejmujących koszty zastępstwa procesowego, według norm przepisanych ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach procesu za obie instancje.

Apelant wnosił nadto o:

a/ rozpoznanie sprawy na rozprawie;

b/ rozważenie zawieszenia postępowania na podstawie na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. ze względu na toczące się przed Trybunałem Konstytucyjnym postępowanie w sprawie sygn. akt P 4/18, od wyniku którego może zależeć rozstrzygniecie sprawy niniejszej;

c/ zobowiązanie Instytutu Pamięci Narodowej do potwierdzenia prawidłowości informacji nr (...)z dnia 23 maja 2017 r. o przebiegu służby na okoliczność pełnienia przez odwołującego się służby na rzecz totalitarnego państwa.

W odpowiedzi na apelację Z. S. wnosił o oddalenie apelacji, powołując się przy tym na argumentacją przedstawioną w odwołaniu oraz w postępowaniu przed Sądem I instancji, a także wnosił o zasądzenie od policyjnego organu emerytalnego na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego. Wnosił nadto o oddalenie zawartych w apelacji wniosków o rozpoznanie sprawy na rozprawie, o zawieszenie postępowania i o zobowiązanie IPN do potwierdzenia prawidłowości informacji nr (...)z dnia 23 maja 2017 r. o przebiegu służby.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie, ponieważ zostały w niej przedstawione zarzuty skutkujące zmianą zaskarżonego wyroku.

Istota sporu w sprawie niniejszej sprowadzała się do zagadnienia, czy Sąd I instancji był uprawniony do dokonania oceny prawnej okresu służby i nauki Z. S. w Wyższej Szkole (...) w L. oraz Akademii Spraw Wewnętrznych i uznania, że okres ten pozostaje bez wpływu na ustalenie wysokości emerytury policyjnej odwołującego się od dnia 1 października 2017 r. Spór dotyczył również tego jak powinien być oceniany okres poprzedzający rozpoczęcie nauki w Wyższej Szkole (...) w L., tj. okres od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 sierpnia 1984 r., a także okres po zakończeniu studiów w Akademii Spraw Wewnętrznych, tj. okres od dnia 18 maja 1989 r. do dnia 1 listopada 1989 r. Sąd I instancji przyjął, że te trzy okresy, tj. cały okres wskazany w informacji Instytutu Pamięci Narodowej nr (...) z dnia 23 maja 2017 r., nie był okresem pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U. 2020 r., poz. 723), zwanej dalej „policyjną ustawą emerytalną”. Taka ocena w/w okresu służby Z. S. od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r. jest nieprawidłowa z przyczyn, o których niżej będzie mowa.

W pierwszej kolejności należy się odnieść do oceny okresu pełnienia służby i nauki w Wyższej Szkole (...) w L. oraz Akademii Spraw Wewnętrznych, tj. okresu od dnia 1 września 1984 r. do dnia 17 maja 1989 r. Sąd Okręgowy, powołując się na wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 kwietnia 2014 r., III AUa 3706/12, uznał, że w tym okresie odwołujący się uczył się i nie pełnił służby w organach bezpieczeństwa państwa, nie podejmował działań wymierzonych w podstawowe prawa i wolności człowieka. To stanowisko Sądu I instancji jest nieprawidłowe z dwóch powodów. Po pierwsze, odwołanie się do ostatnio powołanego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Warszawie nie ma żadnego uzasadnienia w obecnym stanie prawnym. Wyrok ten został wydany na gruncie art. 15b policyjnej ustawy emerytalnej, który z dniem (...) został uchylony. Przepis ten, inaczej niż obecnie obowiązujący przepis art. 13b ostatnio powołanej ustawy, nie wymieniał organów bezpieczeństwa państwa komunistycznego, w których służba w latach 1944-1990 uzasadniała obniżenie wysokości emerytur i rent policyjnych lecz odsyłał w tym zakresie do art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (t.j. Dz.U. 2020 r., poz. 2141 ze zm.). Przepis art. 2 ust. 1 pkt 6 tej ustawy do organów bezpieczeństwa państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. zaliczał Akademię Spraw Wewnętrznych, nie wymieniał natomiast Wyższej Szkole (...) w L.. Sądy z art. 2 ust. 3 ostatnio powołanej ustawy wywodziły, że Szkoła ta nie była organem bezpieczeństwa państwa, ponieważ nie podlegała rozwiązaniu z mocy prawa w chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa. Obecnie art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. „e” tiret 5 i 7 policyjnej ustawy emerytalnej wymienia zarówno Akademię Spraw Wewnętrznych, jak i Wyższej Szkole (...) w L., jako jednostki, w których służba jest uznawana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Po wtóre, istotne znaczenie dla uznania, że okresy studiów w Wyższej Szkole (...) w L. oraz Akademii Spraw Wewnętrznych winny być potraktowane jako okresy służby na rzecz totalitarnego państwa ma skierowanie Z. S. do ich odbycia jako funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, który w trakcie studiów pobierał należne mu uposażenie. Po trzecie, dokumenty zgromadzone w aktach osobowych odwołującego się jednoznacznie wskazują, że okres studiów w obu w/w szkołach był nie tylko okresem nauki, ale również okresem wypełniania zadań przypisanych funkcjonariuszom Służby Bezpieczeństwa. Należy zwrócić uwagę m.in. na opinię służbową z dnia 21 października 1986 r. sporządzoną przez dowódcę II kompanii III roku (...) w L. por. B. P., który stwierdził, że Z. S. „brał udział w działaniach operacyjnych na terenie (...) W.”. Zostało to również potwierdzone we wniosku personalnym z dnia 23 października 1986 r. Z kolejnej opinii służbowej z dnia 5 czerwca 1987 r. sporządzonej przez dowódcę II kompanii III roku (...) w L. por. B. P. wynika, że Z. S. „do SB został przyjęty w dniu 1 listopada 1983 r. (…) Brał udział w działaniach operacyjnych na terenie (...) W.. Wielokrotnie wyróżniany przez Komendanta Szkoły nagrodami pieniężnymi. Jego cechy osobowe oraz stosunek do pracy pozwalają sądzić, że potrafi umiejętnie wiązać nabyte wiadomości z praktycznymi zadaniami SB.” Należy również zwrócić uwagę na to, że Z. S. po zakończeniu studiów był awansowany na wyższe stanowiska służbowe i tak odpowiednio: z dniem 1 lipca 1987 r. (po zakończeniu nauki w Wyższej Szkole (...) w L.) na stanowisko inspektora Grupy V Służby Bezpieczeństwa (...) w Ł. oraz z dniem 18 maja 1989 r. (po ukończeniu studiów w Akademii Spraw Wewnętrznych) na stanowisko starszego inspektora Grupy VI Służby Bezpieczeństwa (...) w K..

Nieprawidłowe było również ustalenie Sądu I instancji, że okres poprzedzający skierowanie do odbycia studiów w Wyższej Szkole (...) w L., tj. okres od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 sierpnia 1984 r. nie mógł być uznany za okres służby na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, ponieważ nie wykonywał w tym okresie żadnych czynności operacyjnych, bowiem nie miał żadnego przygotowania. Sąd Okręgowy dalej podniósł, że odwołujący się w tym okresie jedynie przyuczał się do sporządzania dokumentów, notatek służbowych, zapoznawał się z przepisami i instrukcjami służbowymi. Wykonywał czynności czysto techniczne, niezwiązane z tajemnicą służby. Przeczy temu zdecydowanie treść opinii służbowej z dnia 21 marca 1984 r., z której wynika, że Z. S. „mimo krótkiego okresu pracy w pionie SB i braku przeszkolenia, należycie wykonuje zadania operacyjne związane z ochroną gospodarki narodowej. Przeszkolenia w zakresie pracy funkcjonariuszy SB jeszcze nie odbył, a znajomości zasad pracy i wykonywania zadań służbowych nabywa przez samokształcenie, uczestnictwo w szkoleniach zawodowych organizowanych w (...) w Ł., jak również w Wydziale V WUSW w L.. (…) Powierzone zadania wykonuje starannie, z pełnym zaangażowaniem i wnikliwością.”

Okres po odbyciu studiów w Akademii Spraw Wewnętrznych, tj. okres od dnia 18 maja 1989 r. do dnia 31 października 2017 r., zdaniem Sądu Apelacyjnego, winien być również uznany za okres służby na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej. Sąd Okręgowy przyjął, że odwołujący się w tym okresie faktycznie pełnił służbę w Wydziale Paszportów. To ustalenie zostało dokonane jedynie na podstawie zeznań samego odwołującego się, który nie przedstawił innych dowodów ten fakt potwierdzających. Z dokumentów zgromadzonych w aktach osobowych Z. S. wynika natomiast, że z dniem 18 maja 1989 r. został on mianowany na stanowisko starszego inspektora Grupy VI Służby Bezpieczeństwa (...) w K.. Grupa VI Służby Bezpieczeństwa zajmowała się ochroną operacyjną rolnictwa, przemysłu rolno-spożywczego i innych sektorów gospodarki, a także rozpracowywaniem związanych z nimi środowisk opozycyjnych. Grupy VI SB funkcjonowały do dnia 1 listopada 1989 r. i od tej daty zostały włączone do pionu ochrony gospodarki, który został zlikwidowany w 1990 r. Potwierdza to znajdujący się w aktach osobowych odwołującego się, dotyczący ppor. Z. S. wniosek personalny z dnia 28 listopada 11989 r. sporządzony przez szefa (...) w K. ppłk H. C. o odwołanie ppor. Z. S. z zajmowanego stanowiska starszego inspektora „Grupy VI K.” w związku z likwidacją tego stanowiska oraz „przeniesienie go do służby w MO i mianowanie na stanowisko referenta operacyjnego Sekcji Operacyjno-Dochodzeniowej d/w z przestępstwami kryminalnymi (...) w K.”. W pisemnych oświadczeniach z dnia 29 listopada 1989 r. oraz 1 lutego 1990 r. Z. S. wyraził zgodę na wyznaczenie „na niższe stanowisko służbowe” w związku z likwidacją zajmowanego stanowiska starszego inspektora Grupy VI Służby Bezpieczeństwa (...) w K. i braku możliwości mianowania na równorzędne stanowisko.

Mając to wszystko na uwadze należało uznać, że Z. S. w okresie od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r. pełnił służbę w jednostkach, o których mowa w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. „c” i lit. „e” policyjnej ustawy emerytalnej. Bezspornym jest również fakt, że Z. S. nie wystąpił do Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z wnioskiem o wyłączenie na podstawie art. 8a policyjnej ustawy emerytalnej stosowania wobec niego przepisów art. 15c w związku z art. 13b tej ustawy. W toku postępowania administracyjnego przed policyjnym organem emerytalnym oraz postępowania odwoławczego przed Sądem Okręgowym nie złożył on oświadczenia oraz nie powołał dowodów je potwierdzających, że w okresie wskazanym w informacji IPN z dnia 23 maja 2017 r., nr (...), tj. w okresie od dnia 1 listopada 1983 r. do dnia 31 października 1989 r., bez wiedzy przełożonych, podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

Zgodnie z art. 15c ust. 1 policyjnej ustawy emerytalnej, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b tej ustawy, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1/ 0% podstawy wymiaru – za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2/ 2,6% podstawy wymiaru – za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Stosownie natomiast do art. 15c ust. 3 policyjnej ustawy emerytalnej wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa ZUS.

Należy podkreślić, że powołane wyżej przepisy nie odnoszą się w ogóle do czynności wykonywanych przez funkcjonariusza w okresie pełnienia służby. Krąg podmiotowy adresatów tych unormowań wyznacza, jako jedyne kryterium, pełnienie służby w jednostkach i formacjach, o których mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej. Wykładnia językowa przepisów art. 13b i art. 15c tej ustawy nie pozostawia żadnych wątpliwości, że ich zakresem objęte są osoby pełniące służbę w jednostkach i formacjach, o których mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej, niezależnie od tego, czy z pełnieniem tej służby związane było wykonywanie przez funkcjonariusza czynności operacyjnych. Warunkiem uznania danych okresów za okresy służby w jednostkach i formacjach wymienionych w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej jest sam fakt podporządkowania służbowego tym jednostkom i pozostawania pod ich rozkazami oraz pobierania stosownego uposażenia. Ustawa nie uznaje zatem obniżki emerytur za konsekwencję naganności indywidualnych zachowań adresatów ustawy. Istotny jest jedynie sam fakt służby w jednostkach i formacjach, o których mowa w art. 13b policyjnej ustawy emerytalnej, niezależnie od tego, na jakim stanowisku i w jakim charakterze (por. odpowiednio wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lutego 2010 r., K 6/09 – OTK-A 2010, nr 2, poz. 5 oraz wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 24 lutego 2015 r., II UK 104/14 – Legalis nr 1231770; z dnia 24 czerwca 2015 r., II UK 246/14 – Legalis nr 1331195; z dnia 25 maja 2016 r., II BU 7/15 – LEX nr 2056861 oraz z dnia 13 czerwca 2017 r., I UK 258/16 – Legalis nr 1715193).

Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że przed Trybunałem Konstytucyjnym toczy się postępowanie w sprawie, sygn. akt P 4/18, o stwierdzenie zgodności z Konstytucją RP m.in. art. 15c policyjnej ustawy emerytalnej oraz przepisów wprowadzających do niej od dnia (...) regulacje dotyczące służby na rzecz totalitarnego państwa. Sąd Apelacyjny nie skorzystał z możliwości zawieszenia postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. uznając przy tym, że odbyłoby się to ze szkodą dla rozpoznania sprawy niniejszej w rozsądnym terminie. Ocena ta jest tym bardziej uzasadniona jeżeli weźmie się pod uwagę fakty dotyczące procedowania przez Trybunał Konstytucyjny w w/w sprawie, które wskazują, że pierwszą rozprawę w niej wyznaczono na dzień 17 marca 2020 r., a więc po upływie ponad 2 lat od wpływu tej sprawy do Trybunału. Termin ten jednak nie doszedł do skutku, a następny zaplanowano na dzień 21 kwietnia 2020 r., ale on również nie doszedł do skutku. Następny termin rozprawy wyznaczono na dzień 15 lipca 2020 r., na którym zarządzono przerwę w rozprawie do dnia 18 sierpnia 2020 r. Z kolei na tym terminie zarządzono przerwę w rozprawie do dnia 11 września 2020 r. Podobnie jak wcześniejsze, również ten ostatni termin nie doszedł do skutku, a następny termin wyznaczono na dzień 6 października 2020 r., zaś ogłoszenie wyroku zaplanowano na dzień 13 października 2020 r., które następnie zostało przesunięte na dzień 20 października 2020 r., ale termin ten został odwołany. Ostatni termin rozprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym w tej sprawie został wyznaczony na dzień 15 czerwca 2021 r. i podobnie jak wcześniejsze terminy nie doszedł do skutku, bowiem został odwołany. Od tej ostatniej daty, aż do zamknięcia rozprawy apelacyjnej, nie był znany zamierzony dalszy tok postępowania w tej sprawie. Długie i nietypowe procedowanie przez Trybunał Konstytucyjny w sprawie sygn. akt P 4/18 bynajmniej nie przemawiało za zawieszeniem postępowania w sprawie niniejszej, które zresztą w świetle art. 177 § 1 pkt 3 ¹ k.p.c. jest fakultatywne, a zatem zależne od decyzji sądu orzekającego w danej sprawie, biorącego pod uwagę wszystkie jej okoliczności. Długość postępowania przed samym Trybunałem Konstytucyjnym przekłada się na długość postępowania przed sądami powszechnymi w sprawach takich jak niniejsza i stanowi już poważne zagrożenie dla rozpoznania ich w rozsądnym terminie. Przypomnieć tu się godzi, że prawo strony dostępu do sądu i rozpoznania jej sprawy w rozsądnym terminie, gwarantowane w art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w dniu 4 listopada 1950 r. (Dz.U. 1993 r., Nr 61, poz. 284 ze zm.) oraz art. 45 Konstytucji RP, jest szczególnie akcentowane w sprawach, w których przedmiotem postępowania są świadczenia mające istotne znaczenie dla egzystencji ubezpieczonych (emerytury, renty, wynagrodzenia za pracę). Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka sprawy dotyczące źródeł utrzymania należą do spraw o szczególnym znaczeniu dla strony (ubezpieczonego) i konieczne jest, aby postępowanie w nich toczyło się szczególnie szybko. Należy ponadto zauważyć, że nawet wydanie przez Trybunał Konstytucyjny wyroku w sprawie sygn. akt P 4/18 może stwarzać stronom, stosownie do jego treści, możliwość potencjalnego wznowienia postępowania na podstawie art. 401 ¹ k.p.c., art. 403 § 4 k.p.c. i art. 416 ¹ k.p.c.

Sąd Apelacyjny na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 3 i 5 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. pominął zgłoszony w apelacji dowód o zobowiązanie IPN do potwierdzenia prawidłowości informacji nr (...)z dnia 23 maja 2017 r. o pełnieniu przez odwołującego się służby na rzecz totalitarnego państwa. Należy przy tym zauważyć, że Sąd Apelacyjny dysponował wszystkimi dokumentami służącymi do sporządzenia tej informacji i był w stanie samodzielnie dokonać jej oceny.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok poprzez oddalanie odwołania i nie obciążanie Z. S., stosownie do art. 102 k.p.c., obowiązkiem zwrotu policyjnemu organowi emerytalnemu kosztów procesu za I instancję.

O kosztach instancji odwoławczej Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c., mając przy tym na uwadze charakter żądania poddanego rozstrzygnięciu sądu, zgłaszane wątpliwości dotyczące zgodności z Konstytucją RP przepisów, na podstawie których została wydana zaskarżona decyzja oraz toczące się przed Trybunałem Konstytucyjnym postępowania dotyczące stwierdzenia zgodności tych przepisów z Konstytucją RP.