Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II Ca 611/20

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym do Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. w dniu 21 września 2016r. powodowie U. i W. B. (1) wnieśli o zasądzenie od pozwanej (...) S.A. z siedzibą w L. łącznie kwoty 10.196,00 zł, w tym kwoty 6.849,00 zł z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości położonej w T., oznaczonej nr działki (...) i kwoty 3.347,00 zł z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości położonej w T., oznaczonej nr działki (...) - za okres od dnia 1 kwietnia 2006 r. do dnia 31 marca 2007 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Powodowie wnosili także o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na pozew pozwana (...) S.A. z siedzibą w L. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Podniosła, że posiada tytuł prawny w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu i zgłosiła zarzut zasiedzenia tejże służebności. Spółka podniosła także zarzut braku legitymacji procesowej biernej co do odcinka linii energetycznej, będącego odgałęzieniem od linii średniego napięcia biegnącego do stacji transformatorowej.

W piśmie procesowym z dnia 11 sierpnia 2020 r. powodowie zmodyfikowali powództwo i wnieśli o zasądzenie od pozwanej kwoty 4.000,00 zł z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości położonej w T., oznaczonej nr działki (...) i kwoty 5.781,00 zł z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości położonej w T., oznaczonej nr działki (...), tj. łącznie kwoty 9.781,00 zł - za okres od dnia 1 kwietnia 2006 r. do dnia 31 marca 2007r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i kosztami procesu według norm przepisanych. Jednocześnie cofnęli powództwo w pozostałym zakresie, tj. ponad kwotę 9.781,00 zł wraz ze zrzeczeniem się roszczenia.

Do zamknięcia rozprawy powodowie popierali powództwo w zmodyfikowanym kształcie. Pozwana wnosiła o oddalenie powództwa w całości.

Wyrokiem z dnia 17 września 2020r. Sąd Rejonowy w Piotrkowie Trybunalskim po rozpoznaniu sprawy z powództwa U. B. i W. B. (2) przeciwko (...) S.A. z siedzibą w L. o zapłatę

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 9.781 (dziewięć tysięcy siedemset osiemdziesiąt jeden) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 21 września 2016 r. do dnia zapłaty;

2.  umorzył postępowanie w pozostałym zakresie;

3.  nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa (kasy Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.) kwotę 472 (czterysta siedemdziesiąt dwa) złote 59 (pięćdziesiąt dziewięć) groszy tytułem zwrotu wydatków tymczasowo pokrytych z zasobów Skarbu Państwa;

4.  zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 7.332 (siedem tysięcy trzysta trzydzieści dwa) złote 71 (siedemdziesiąt jeden) groszy tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawą rozstrzygnięcia były przytoczone poniżej ustalenia i rozważania Sądu Rejonowego:

W. B. (1) i U. B. na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej są właścicielami nieruchomości położonej w T., w gminie T., oznaczonych w ewidencji gruntów jako:

działka (...) o powierzchni (...) ha, dla której urządzona jest w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim księga wieczysta nr (...),

działka nr (...) o powierzchni (...) ha, dla której urządzona jest w Sądzie Rejonowym w Piotrkowie Trybunalskim księga wieczysta nr (...),

które nabyli na podstawie umowy darowizny z dnia 18.04.1975 r.

W dziale III każdej z ksiąg wieczystych „Prawa, roszczenia, ograniczenia” - brak jest wpisów.

Na podstawie zarządzenia nr (...) (...) Dyrektora (...) z dnia 12 sierpnia 1975 roku w sprawie dostosowania terenowej organizacji energetyki do podziału administracyjnego państwa, zmieniono nazwę(...)na(...), zaliczono ten (...) do (...) oraz polecono dyrektorom zakładów energetycznych inwentaryzację obiektów energetycznych w celu ich przekazania w związku ze zmianą okręgów energetycznych.

Zarządzeniem nr (...)Ministra Przemysłu z dnia 16.01.1989 r. w sprawie utworzenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w Ł. przedsiębiorstwu temu przydzielone zostały składniki mienia powstałego z podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą (...) w W., na bazie Zakładu (...) w Ł..

W grudniu 1990 r. środki trwałe w postaci stacji transformatorowej (...) oraz linii średniego napięcia(...) zostały przekazane Zakładowi (...).

Z dniem 12.07.1993 r. nastąpiło przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...) w Ł. w spółkę akcyjną o nazwie Zakład (...) Spółka Akcyjna, na której rzecz nastąpiło przeniesienie składników mienia przedsiębiorstwa państwowego.

Zakład (...) Spółka Akcyjna wpisany został do rejestru przedsiębiorców w dniu 15 grudnia 2008 roku.

W dniu 31 sierpnia 2010 r. (...) S.A. w L. połączyło się poprzez przejęcie majątku spółki przejmowanej ze spółką (...) S.A., działającą wcześniej pod firmą Zakład (...) Spółka Akcyjna.

W 1989r. Zakład (...) zlecił opracowanie projektu budowy linii średniego napięcia (...) i stacji trafo (...).

Decyzją z dnia 9 sierpnia 1989r. został zatwierdzony plan realizacyjny i udzielono pozwolenia na modernizację inwestycji obejmującą sieć elektroenergetyczną (...) i stacji (...) T.-P..

W dniu 4 grudnia 1990r. sporządzono protokół odbioru technicznego i przekazania do eksploatacji linii (...) i stacji trafo (...).

W Archiwum Państwowym, w aktach Zakładów (...) oraz Prezydium (...)w Ł. nie odnaleziono decyzji o lokalizacji szczegółowej, zatwierdzeniu planu realizacyjnego, pozwolenia na budowę oraz dokumentacji dotyczącej uruchomienia napraw, remontów i modernizacji linii średniego napięcia relacji K.- T.. Nie ma również dokumentów dotyczących wywłaszczenia pod tę inwestycję nieruchomości położonych w T.. Dokumentacji dotyczącej linii elektroenergetycznej średniego napięcia relacji K.-T. nie odnaleziono także w archiwum Urzędu (...) w T..

Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy T., obowiązujący w okresie od 1.04.2006 r. do 31.03.2007 r. ustalał, że teren działki nr (...) w T., gm. T. przeznaczony jest w części pod poszerzenie drogi (...) KD /w liniach rozgraniczających 15 ml, w części pod poszerzenie drogi (...) KZ /w liniach rozgraniczających 20 ml oraz w części pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną, usługi /(...)/, natomiast teren działki nr (...) w T., gm. T. przeznaczony jest pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną, usługi /3 MN, U/.

Dla terenów oznaczonych na rysunku planu symbolami (...), (...),(...), w obrębie T. plan ustalał jako przeznaczenie podstawowe: zabudowę mieszkaniową jednorodzinną i usługi. Dopuszczalne przeznaczenie uzupełniające stanowią zabudowa gospodarcza i garaże. Możliwy charakter działań - adaptacja istniejącej zabudowy z możliwością rozbudowy, nadbudowy, i uzupełnień oraz realizacja nowej zabudowy.

Warunki urbanistyczne: wydzielenie działki budowlanej po uprzednim wykonaniu projektu podziału, minimalna powierzchnia nowych działek po podziale - 1000 m 2 , minimalna szerokość krótszego boku działki - 20 m, nieprzekraczalna wysokość zabudowy mieszkaniowej to 3 kondygnacje naziemne, w tym poddasze użytkowe a zabudowy usługowej wolnostojącej oraz gospodarczej - 2 kondygnacje naziemne.

W zakresie zasilania w linię energetyczną miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy (...) ustala zasilanie za pośrednictwem istniejącej linii niskiego napięcia, przyłączenie indywidualne na warunkach określonych w przepisach odrębnych, całkowitą szerokość stref bezpieczeństwa dla linii napowietrznych (...), oznaczonych graficznie na rysunku planu wynosi 15,0 m, tj. po 7,5 m od osi linii w każdą stronę.

W strefach bezpieczeństwa obowiązują szczególne warunki i ograniczenia zagospodarowania. Jest zakaz lokalizacji budynków przeznaczonych na pobyt stały ludzi, zakaz nasadzeń drzew i krzewów, tych gatunków, których naturalna wysokość może przekraczać 3 m.

Na nieruchomościach powodów oznaczonych nr działek (...) znajdują się dwa słupy oraz linia średniego napięcia (...) kV. Sieć została wybudowana w 1990 r. i od tego czasu tą linią jest przesyłana energia elektryczna.

Od słupa podwójnego rozkracznego odchodzi odgałęzienie linii do stacji transformatorowej. Stacja nie jest własnością pozwanej spółki. Przestała już funkcjonować i obecnie nie jest nią przesyłana energia elektryczna.

Linia napowietrzna (...)kV przecina nieruchomość oznaczoną nr działek (...) w kierunku północ-południe. Przy północnej granicy działki (...) posadowiony jest słup pojedynczy, natomiast przy południowej granicy działki (...) posadowiony jest podwójny słup o rozstawie nóg ok. 4 m. Następnie odcinek napowietrznej linii średniego napięcia (...) kV przebiega w południowej granicy działki (...) i biegnie w kierunku wschód-zachód.

Długość linii na działce (...) w kierunku północ-południe wynosi 108 m, natomiast na działce (...) w kierunku północ-południe ok. 50 m i w kierunku wschód-zachód, wzdłuż południowej granicy ok. 215 m.

Odległość pozioma między skrajnymi przewodami dla linii posadowionej na nieruchomości powodów wynosi 2 mb. Odległość pozioma od skrajnych przewodów linii wynosi 5 mb. Minimalna szerokość strefy ochronnej pod linią elektroenergetyczną średniego napięcia (...) kV wynosi 12 mb (2x5m + 2m=12 mb).

Powierzchnia ograniczonego użytkowania nieruchomości przez powodów, z uwzględnieniem szerokości stref ustalonych w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, wynosi:

dla działki (...) ( ), w terenach oznaczonych jako MN, w tym (...) zajętych przez słup pojedynczy, z uwzględnieniem buforu do poruszania się wokół słupa, jako okręgu o średnicy 2 m;

dla działki (...) ( ), w terenach oznaczonych jako MN, w tym (...) zajętych przez słup podwójny, z uwzględnieniem buforu do poruszania się wokół słupa, jako prostokąta o wymiarach 8 x 4 m.

Dostęp do sieci może odbywać się w pasach strefy ochronnej wzdłuż linii napowietrznych.

Oględziny linii (...)kV były przeprowadzane w 2011 r. i w 2014 r. Spółka nie informuje właścicieli nieruchomości o terminach oględzin.

Średnia wartość rynkowa 1 m 2 działki gruntu nieobciążonej urządzeniami przesyłowymi przeznaczona pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną wynosi 82,12 zł. Wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości objętych działkami (...) w okresie od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. wynosi 9.781,46 zł.

Małżonkowie B. podejmowali próby ugodowego uregulowania wzajemnych stosunków z (...) S.A. w L.. Pozwana spółka odmówiła zaspokojenia roszczeń.

Mając takie ustalenie Sąd zważył, iż powództwo o zapłatę wynagrodzenia za bezumowne korzystanie okazało się uzasadnione.

W pierwszej kolejności należy wskazać, że podniesiony przez pozwaną spółkę zarzut braku legitymacji procesowej biernej w zakresie stacji transformatorowej i odcinka linii energetycznej łączącej stację z linią średniego napięcia nie zasługiwał na uwzględnienie. Pomimo, iż stacja transformatorowa (...) S.A. nie jest własnością pozwanej oraż obecnie przestała funkcjonować nie wyklucza uznania, że pozwana spółka wykorzystywała linię biegnącą do tej stacji transformatorowej, do przesyłu energii elektrycznej. Tym bardziej, że projekt budowy linii energetycznej obejmował swoim zakresem również i ten odcinek linii, Sąd przyjął, iż wykorzystując tą linię do świadczenia swoich usług, przedsiębiorstwo energetyczne wykonywało władztwo na nieruchomości powodów w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu. Sama stacja transformatorowa nie była natomiast przedmiotem niniejszego procesu.

Podstawę prawną żądania pozwu w zakresie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości stanowią przepisy art. 224 § 2 k.c. i art. 225 k.c. w zw. z art. 352 § 2 i art. 230 k.c. Roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy ma charakter obligacyjny i gdy powstanie, uzyskuje byt samodzielny, niezależnie od roszczeń chroniących własność (art. 222 § 1 i 2 k.c.), jest samodzielnym przedmiotem obrotu i może być samodzielnie dochodzone niezależnie od roszczenia windykacyjnego albo negatoryjnego. Pozwana spółka w tym zakresie powołując się na odosobnione stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 marca 2007 r. IICSK 457/06 i w postanowieniu z dnia 15 kwietnia 2011 r. III CZP 7/11 nie dostrzega, że Sąd Najwyższy - Izba Cywilna w Uchwale z dnia 24 lipca 2013 r., sygn. III CZP 36/13 oraz orzecznictwie powołanym w treści uzasadnienia do uchwały wskazuje, że w zasadzie jednolicie przyjęto, że art. 225 i art. 224 § 2 k.c. w zw. z art. 352 § 2 i art. 230 k.c. mogą mieć odpowiednie zastosowanie do rozliczeń między właścicielem i posiadaczem służebności, a więc także służebności przesyłu. Z tego względu chybione jest stanowisko pozwanego, że przedmiotowe roszczenie nie może być dochodzone samodzielnie, gdyż powodowie nie zrealizowali roszczenia z art. 222 k.c.

Pozwana spółka powoływała się na okoliczność posiadania tytułu prawnego do korzystania z nieruchomości powodów, tym niemniej nie przedstawiła dowodów świadczących o posiadaniu przez nią tytułu, który pozwalałby na korzystanie z ich nieruchomości w zakresie wynikającym z przebiegu linii energetycznych. Pozwana taki tytuł wywodziła z zasiedzenia służebności gruntowej, odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu. Podniesiony przez pozwaną zarzut zasiedzenia służebności gruntowej, odpowiadającej swą treścią służebności przesyłu, nie zasługuje jednak na uwzględnienie.

W świetle art. 292 k.c., do nabycia służebności gruntowej w drodze zasiedzenia stosuje się odpowiednio przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie. Zgodnie natomiast z art. 292 k.c. służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio. W świetle art. 172 k.c., posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze, wtedy wymagany jest okres trzydziestoletni. Wśród przesłanek nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie należy wskazać: posiadanie nieruchomości w granicach służebności, upływ terminu zasiedzenia i istnienie trwałego i widocznego urządzenia (por: wyrok SN z dnia 11 marca 2005r., II CK 489/04, LEX nr 301735). Zatem podstawowym warunkiem nabycia służebności przez zasiedzenie jest upływ oznaczonego przez ustawę czasu nieprzerwanego posiadania. Jego długość zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza w chwili objęcia w posiadanie. Sama dobra wiara nie należy do przesłanek zasiedzenia a jedynie skutkuje przyjęciem krótszego terminu. Linie energetyczne posadowione na nieruchomości powodów są trwałym i widocznym urządzeniem, w myśl powołanych przepisów, które z chwilą przyłączenia ich do sieci weszły w skład przedsiębiorstwa. Poprzednicy prawni pozwanej spółki od roku 1990 r. wykonywali na przedmiotowej nieruchomości władztwo odpowiadające swoim zakresem służebności przesyłu - polegało ono na wzniesieniu na gruncie widocznych urządzeń do przesyłu energii elektrycznej (słupów i linii) oraz na korzystaniu z nich w celu konserwacji i naprawy, co stanowiło przedmiot działalności przedsiębiorstwa pozwanej. Powodowie są właścicielami nieruchomości od 1975 r. W chwili nabycia nieruchomości nie znajdowały się na niej żadne urządzenia przesyłowe, albowiem ich budowa miała miejsce dopiero w 1990 r. Pozwana, jak i jej poprzednicy prawni nigdy nie mieli jakiegokolwiek tytułu prawnego do nieruchomości, choć byli posiadaczami służebności w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu, niemniej było to władanie w złej wierze. Dokumenty przedstawione przez pozwaną, w tym decyzja zatwierdzająca plan realizacyjny i udzielająca zgody na modernizację sieci elektroenergetycznej nie przesądza w sposób jednoznaczny, czy obejmuje fragment linii biegnący przez nieruchomość powodów, albowiem dokumentacja ta jest niekompletna. Brak dokumentacji dotyczącej budowy przedmiotowej linii, w tym decyzji, został potwierdzony również przez Archiwum Państwowe oraz Urząd (...)w T.. Ponadto, nawet jakby uznać, iż pomimo braku tych dokumentów były wydane decyzje administracyjne zezwalające na budowę sieci energetycznej, to wydanie takich decyzji nie przesądza o dobrej wierze podmiotu, który na cudzej nieruchomości wybudował urządzenia przesyłowe i korzystał z nich w zakresie treści służebności przesyłu. Kwestią tą zajął się również Sąd Najwyższy - Izba Cywilna podejmując uchwałę dnia 20 listopada 2015 r. III CZP 76/15. Sąd ten wskazał, że nie może być uznany za posiadacza służebności w dobrej wierze posiadacz służebności, który wie, że posiadana przez niego decyzja wydana w procesie budowlanym nie może wykreować tytułu do posiadania cudzej nieruchomości w postaci służebności o treści służebności przesyłu. O takim ewentualnie zakwalifikowaniu posiadania służebności mogłyby świadczyć inne okoliczności ustalone w konkretnym stanie faktycznym. W rozpoznawanej sprawie takie okoliczności nie wystąpiły. Tym samym nie sposób przyjąć istnienia takiego uprawnienia po stronie pozwanej, która wbrew obowiązkowi wynikającemu z art. 6 k.c. w zw. z art. 232 zd. 1 k.p.c., tego nie wykazała.

Skoro zatem poprzednicy prawni pozwanej spółki objęli posiadanie służebność w złej wierze, to termin jej zasiedzenia wynosi 30 lat, który liczony od grudnia 1990 r. upłynąłby w grudniu 2020 r. Korzystanie przez poprzednika prawnego pozwanej spółki z nieruchomości powodów w sposób odpowiadający treści służebności przesyłu, nie mogło zatem doprowadzić do zasiedzenia tej służebności Z tego względu podniesiony zarzut zasiedzenia służebności nie mógł wywrzeć zamierzonego przez pozwaną skutku.

Przedsiębiorca eksploatujący urządzenia przesyłowe, który nie legitymuje się tytułem uprawniającym do ingerowania w sferę własności cudzej nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i jest zobowiązany do świadczenia wynagrodzenia.

Ustalając wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie sąd oparł się o treść opinii biegłych - elektroenergetyka J. K. i rzeczoznawcy majątkowego E. B. (1). Z zastrzeżeniem, że sama wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie ustalona w pierwszej opinii biegłej ds. wycen nieruchomości została następnie zaktualizowana w opinii z dnia 1.02.2019 r., ponieważ nastąpił wzrost średniej wartości 1 m 2 nieruchomości, zaś obie opinie w pozostałym zakresie są zbieżne.

Biegły elektroenergetyk ustalając szerokość pasa ochronnego pod linią elektroenergetyczną średniego napięcia (...)kV wskazał, że wynikająca z przepisów prawa minimalna jego szerokość w tym przypadku wynosi (...) m ((...) m rozpiętości pomiędzy liniami oraz po (...)m pasa z każdej strony). Wskazał również, iż miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego (...) w zakresie zasilania w linię energetyczną ustala całkowitą szerokość stref bezpieczeństwa dla linii napowietrznych (...)kV - (...) m. W strefach bezpieczeństwa obowiązują szczególne warunki i ograniczenia zagospodarowania w postaci zakazu lokalizacji budynków przeznaczonych na pobyt stały ludzi, zakazu nasadzeń drzew i krzewów tych gatunków, których naturalna wysokość może przekraczać (...) m oraz inne ograniczenia wskazane szczegółowo w planie. W ocenie Sądu brak jest podstaw, aby ustalić wynagrodzenie jedynie w obszarze faktycznego korzystania przez pozwaną z nieruchomości powodów, tj. pasa zajętego przez posadowienie słupa z wyłączeniem pasa stanowiącego strefę ochronną linii. Ustalenia planu zagospodarowania przestrzennego są zazwyczaj uzgadniane z właścicielami sieci, użytkownikami lub poprzednikami prawnymi obecnych użytkowników. Jeśli, w ocenie pozwanego strefa ochronna wskazana w planie zagospodarowania przestrzennego była nadmierna bądź zbędna, to właśnie pozwany powinien był podjąć działania zmierzające do zmiany zapisów w tym przedmiocie w akcie prawa miejscowego, bo to pozwany korzystał z linii elektroenergetycznej i to on decydował o zakresie owego korzystania a więc także o konieczności wyznaczenia odpowiedniej strefy ochronnej. W przedmiotowej sprawie to pozwana spółka wskazała na taką szerokość pasa ochronnego, tym samym kwestionowanie wielkości tego obszaru w toku procesu stanowi wyłącznie próbę uniknięcia świadczenia wynagrodzenia w wysokości dochodzonej przez powodów. Zdaniem Sądu należy zwrócić uwagę na to, że dla ustalenia wysokości wynagrodzenia nie ma znaczenia to, iż grunt jest aktualnie wykorzystywany pod sadownictwo, gdyż w rzeczywistości jest to teren zabudowy mieszkaniowej i tylko rzeczywiste przeznaczenie tego terenu decyduje o wartości rynkowej nieruchomości a tym samym o wysokości wynagrodzenia za ograniczenie swobody korzystania z tego gruntu. Powodowie zostali ograniczeni w korzystaniu z gruntu, ponieważ działka w strefie o szerokości 15 m podlega zakazowi lokalizowania zabudowy mieszkaniowej. Charakter obciążonej nieruchomości, a także jej przeznaczenie w planie zagospodarowania przestrzennego i sposób wykorzystania nieruchomości sąsiednich decydują o tym, jak właściciel mógłby ze swojej nieruchomości korzystać, gdyby nie jej obciążenie. W sprawie mamy do czynienia z posiadaniem nieruchomości w rozumieniu art. 336 k.c., tj. posiadaniem jedynie ograniczającym władztwo w zakresie wynikającym ze stopnia ingerencji istniejącego urządzenia w przestrzeń (art. 143 k.c.), a nie pozbawieniem tego władztwa. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że ustalone stawki wynagrodzenia winny podlegać korekcie. To uwzględniła w swojej opinii biegła ds. wycen nieruchomości przyjmując współczynnik współkorzystania na poziomie 0,4 na obszarach z przeznaczeniem zabudowy mieszkaniowej oraz na poziomie 1 w miejscu posadowienia słupów. W tym zakresie Sąd nie podzielił opinii biegłego elektroenergetyka, że w przedmiotowej sprawie współczynnik współkorzystania nie ma znaczenia, albowiem mimo, iż powodowie są ograniczeni w korzystaniu z nieruchomości w pasie ochronnym, to jednak korzystają z niego, albowiem rosną tam drzewa owocowe. Tym samym zarzut pozwanej spółki, w zakresie współczynnika współkorzystania jest chybiony. Podkreślić należy, że określenie wysokości współczynnika mieści się w zakresie wiadomości specjalnych, które posiada biegły a Sąd nie może ingerować w treść opinii w tym zakresie. Wnioski płynące z opinii biegłej E. B. (1) w powyższym zakresie Sąd podzielił, albowiem były one należycie umotywowane i przekonujące, natomiast stanowisko pozwanej nie zawierało takich argumentów, które przemawiałyby za przyjęciem współczynnika w wysokości oznaczonej przez pozwaną. Ustalenie zatem wysokości wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu nastąpiło proporcjonalne do stopnia ingerencji pozwanej w treść prawa własności i uwzględnia wartość nieruchomości. Powodowie mają ograniczoną możliwość korzystania ze swojej nieruchomości w pasie o szerokości (...) m i jednocześnie współkorzystają z tego pasa. Dlatego logicznym jest przyjęcie założenia, jak uczyniła to biegła, że wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości jest pochodną służebności przesyłu, dlatego można je określić na podstawie zasad określania służebności przesyłu, jako iloczyn wartości rynkowej nieruchomości nieobciążonej urządzeniami przemysłowymi oraz współczynnik współkorzystania z nieruchomości pomnożone przez stopę kapitalizacji odpowiednią dla analizowanego rynku, które odpowiada rocznemu dochodowi z nieruchomości i wówczas otrzymamy wartość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości w zadanym okresie, jednak nie dłuższym niż 10 lat. Uwzględniając powyższe biegła ds. wycen nieruchomości ustaliła powierzchnię ograniczonego użytkowania nieruchomości przez powodów dla działki (...)i dla działki (...) Biegła ustaliła ponadto, iż średnia wartość rynkowa (...) m ( 2) działki gruntu nieobciążonej urządzeniami przesyłowymi przeznaczona pod zabudowę mieszkaniową jednorodzinną wynosi 82,12 zł, zatem wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości objętych działkami (...) w okresie od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. wynosi 9.781,46 zł.

Sąd w całości podzielił wnioski płynące z opinii biegłej ds. szacowania nieruchomości w zakresie wysokości należnego powodom wynagrodzenia, uwzględniając w tym zakresie oświadczenie o cofnięciu powództwa ponad kwotę 9.781,00 zł i zasądził tę kwotę solidarnie na rzecz powodów od pozwanej spółki w punkcie pierwszym wyroku.

O odsetkach Sąd orzekł w oparciu o art. 481 § 1 i § 2 k.c. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była oznaczona, należą się odsetki ustawowe za opóźnienie. Odsetki zostały zasądzone, zgodnie z żądaniem pozwu od dnia jego wniesienia do Sądu, tj. od 21 września 2016 r. do dnia zapłaty.

W pozostałym zakresie, tj. ponad uwzględnioną w wyroku kwotę i należne od niej odsetki za opóźnienie Sąd umorzył postępowanie w oparciu o art. 355 k.p.c. w zw. z art. 203 § 1 k.p.c. Zgodnie z przytoczonymi przepisami Sąd umorzy postępowanie, jeżeli powód ze skutkiem prawnym cofnął pozew, strony zawarły ugodę lub została zatwierdzona ugoda zawarta przed mediatorem albo z innych przyczyn wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne. Pozew może być cofnięty bez zezwolenia pozwanego aż do rozpoczęcia rozprawy, a jeżeli z cofnięciem połączone jest zrzeczenie się roszczenia - aż do wydania wyroku. Pismem procesowym z dnia 11 sierpnia 2020 r., które wpłynęło do Sądu w dniu 17 sierpnia 2020 r. powodowie cofnęli pozew ponad kwotę 9.781,00 zł, podtrzymując swoje żądanie w pozostałym zakresie.

O nieuiszczonych kosztach sądowych Sąd orzekł na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. 2005 Nr 167, poz. 1398, tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 785). W toku procesu Skarb Państwa - Sąd Rejonowy w Piotrkowie Tryb. wypłacił biegłemu tymczasowo ze swoich środków łącznie kwotę 472,59 zł tytułem wynagrodzenia za sporządzenie opinii w sprawie w wysokości 373,97 zł (k.240) oraz zwrot wydatków w kwocie 98,62 zł (k. 274).

W punkcie 4 wyroku sąd, zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu z art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. zasądził od pozwanego na rzecz powodów solidarnie kwotę 7.332,71 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Na powyższą kwotę składały się: opłata od pozwu - 510 zł, poniesione przez powodów wydatki na opinie biegłych łącznie 2.022,70 zł (1.000 zł, 477,55 zł, 327,30 zł, 500 zł, 45,15 zł) oraz wynagrodzenie pełnomocnika procesowego będącego radcą prawnym w wysokości 4.800 zł, ustalone w oparciu o § 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności ; radców prawnych (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804)

Powyższe rozstrzygnięcie zaskarżył pozwany w części dot. punktu 1,3 i 4 wyroku.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1) naruszenie przepisów postępowania mające wpływ na treść zapadłego rozstrzygnięcia, mianowicie:

a) przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny materiału dowodowego bez wszechstronnej jego analizy w sposób przekraczający granice swobodnej oceny dowodów, w szczególności poprzez:

- pominięcie przez Sąd I instancji, iż biegły z zakresu elektroenergetyki J. K. ustalił, iż minimalna szerokość pasa ochronnego pod linią elektroenergetyczną średniego napięcia (...) kV wynosi (...) metrów, przy jednoczesnym ustaleniu wyłącznie w oparciu o akt prawa miejscowego (Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego Gminy T.), iż szerokość pasa ochronnego powinna wynosić(...) metrów,

- pominięcie przez Sąd I instancji, iż biegły z zakresu elektroenergetyki J. K. wskazał, że w niniejszej sprawie współczynnik współkorzystania nie ma znaczenia, ponieważ de facto Powodowie, mimo iż są ograniczeni w korzystaniu z nieruchomości w pasie ochronnym, to jednak korzystają z niego, bowiem w pasie tym rosną drzewa owocowe, a co za tym idzie Powodowie sami zadecydowali o korzystaniu z tego pasa, wbrew tym ograniczeniom,

- pominięcie, iż Pozwana w trakcie postępowania niejednokrotnie podnosiła, iż szerokość pasa eksploatacyjnego, wystarczająca dla prawidłowej eksploatacji infrastruktury i urządzeń przesyłowych winna była wynosić 7,2 m,

- przyjęcie za prawidłowego współczynnika współkorzystania „k” w wysokości 1, który oznacza, iż możliwość korzystania z nieruchomości jest wyłączona w związku lokalizacją infrastruktury, podczas gdy z materiału dowodowego zebranego w sprawie jednoznacznie wynika, iż Powodowie korzystają z nieruchomości według swojego uznania (uprawa drzew owocowych), a co za tym idzie współczynnik ten nie powinien być w ogóle brany pod uwagę albo powinien być brany pod uwagę w wartość niższej.

Skarżący powołując się na powyższe zarzuty wnosił o uchylenie wyroku Sądu I instancji w całości i przekazanie sprawy o ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji;

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja pozwanego tylko częściowo jest zasadna.

Przechodząc do rozważenia zarzutów apelacyjnych wpierw należy przypomnieć, - co słusznie dostrzegł Sąd Rejonowy, - iż roszczenie powodów wywiedzione zostało z art. 224 k.c. – art. 225 k.c. , regulujących rozliczenia między właścicielem rzeczy i jej posiadaczem samoistnym, a poprzez art. 230 k.c. - także pomiędzy właścicielem a posiadaczem zależnym, a następnie z kolei przez art. 352 k.c. między właścicielem a posiadaczem służebności. Z punktu widzenia rozwiązań zawartych w cytowanych przepisach kluczowe znaczenie miało w postępowaniu przed Sądem I instancji z jednej strony ustalenie prawa powodów do przedmiotowej nieruchomości, z drugiej zaś charakteru i zakresu jej posiadania przez pozwanego oraz kwalifikacji tego posiadania jako wykonywanego w złej wierze.

Zgodnie bowiem z art. 224§ 1 k.c. samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy. Jednakże od chwili, gdy posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie. W zakresie obowiązku zapłaty ww. wynagrodzenia analogicznie ( jak posiadacza w dobrej wierze od chwili wytoczenia przeciwko niemu powództwa) kształtują się powinności samoistnego posiadacza w złej wierze ( art. 225 k.c.).

Prawo własności powodów nie było kwestionowane w toku procesu przez stronę pozwaną.

Co do charakteru władania nieruchomością przez przedsiębiorstwo przesyłowe ukształtowało się stanowisko, że oznacza ono w istocie korzystanie z cudzej nieruchomości w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługiwałaby służebność gruntowa ( w niniejszej sprawie służebność przesyłu ) w rozumieniu art. 285§ 1 k.c. Innymi słowy, władztwo to odpowiada władztwu wynikającemu ze służebności gruntowej, co pozwala uznać przedsiębiorstwo za posiadacza służebności, do którego na podstawie art. 352§ 2 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy, w tym art. 224§ 2 k.c. oraz art. 225 k.c. Prowadzi to do wniosku, że przedsiębiorca eksploatujący urządzenia przesyłowe, który nie legitymuje się tytułem uprawniającym do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i jest zobowiązany do świadczenia wynagrodzenia.

Sąd Rejonowy rozważał kwestie dobrej czy też złej wiary w toku postępowania albowiem pozwany zgłosił w toku procesu zarzut zasiedzenia służebności przesyłu i Sąd w efekcie doszedł od słusznego przekonania , iż pozwany od samego początku pozostawał w złej wierze i przez to nie zdołał nabyć służebności w drodze zasiedzenia. Sąd Okręgowy podziela taki pogląd Sądu Rejonowego z tym tylko, iż Sąd Rejonowy błędnie wskazał, że termin zasiedzenia upłynąłby w grudniu 2020r. nie dostrzegł bowiem , iż powodowie przerwali bieg zasiedzenia wytaczając przeciwko pozwanemu sprawę o zawezwanie do próby ugodowej. ( I Co 559/16 Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb.).

Skoro zatem pozwany jako posiadacz służebności w złej wierze jest legitymowany biernie w postępowaniu z powództwa właścicieli o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów to pozostaje ocena zarówno pasa służebności jak i wysokości wynagrodzenia. Sporna w niniejszej sprawie okazała się nie tyle jednostkowa wysokość samego wynagrodzenia ale głównie szerokość pasa służebności oraz wielkość współczynnika współkorzystania.

Pozostaje zatem określenie jakie wynagrodzenie musiałoby uiścić przedsiębiorstwo przesyłowe, gdyby jego posiadanie oparte było na istniejącej podstawie prawnej. Podkreślenia przy tym wymaga, że wynagrodzenie, o którym mowa w art. 224§ 2 k.c. – art. 225 k.c. wiąże się wyłącznie z faktem posiadania cudzej rzeczy, niezależnie od doznanej przez właściciela szkody, faktycznych możliwości rozporządzenia rzeczą i zmniejszonego jej potencjału cenowego czy perspektyw przyszłego wykorzystania. Należy także pamiętać, iż posiadanie służebności gruntowej przybiera taką postać, iż nie pozbawia w zupełności faktycznego władztwa właściciela nad nieruchomością obciążoną. Nie można w takiej sytuacji oprzeć się wyłącznie na układzie odpowiednich cen rynkowych właściwych dla najmu lub dzierżawy gruntu. W orzecznictwie przyjmuje się, że jeżeli ze względu na sposób posiadania służebności lub też ze względu na sposób posadowienia urządzeń, właściciel może korzystać ze swojej nieruchomości w mniej lub bardziej ograniczonym zakresie, wynagrodzenie za bezumowne korzystanie powinno być odpowiednio obniżone (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2005 r. sygn. akt V CK 679/04). Służą do tego tzw. współczynniki korygujące.

Sama metoda obliczeń wynagrodzenia ostatecznie nie była sporna. Zastrzeżenia pozwanego wzbudziło natomiast przyjęte w opinii biegłego z zakresu elektroenergetyki rozliczenie powierzchni zajętej na cele służebności w szczególności dotyczy to przyjętego pasa służebności z którego korzysta pozwany. .

W judykaturze konsekwentnie podkreśla się, że wynagrodzenie za korzystanie z nieruchomości przez przedsiębiorstwo przesyłowe powinno być ustalane każdorazowo indywidualnie i dostosowane do okoliczności danej sprawy. Całkowite wyłączenie z dotychczasowego użytkowania dotyczyło niewątpliwie powierzchni zajętej przez postawione na działce słupy. Uzasadnia to przyjęcie w tym zakresie współczynnika współkorzystania „k” na poziomie 1. Pozostała część objęła pas nieruchomości obciążony infrastrukturą w związku z koniecznością podejmowania czynności koniecznych do zapewnienia prawidłowej ich eksploatacji takich jak konserwacja czy remonty wraz z dojazdem. W tym zakresie oddziaływanie sieci z natury rzeczy miało ograniczony wymiar, niemniej z uwagi na usytuowanie słupów, przebieg linii i jej wielkość zaakceptować należało wielkość pasa eksploatacyjnego szerokości (...) m, a nie jak to określił ostatecznie biegły na poziomie (...) m.

Słusznie bowiem pozwana zarzuca, iż biegły ocenił, iż dla linii (...) zupełnie wystarczający jest pas eksploatacyjny na poziomie (...) m niemniej jednak w opinii ocenił ten pas na (...) m. tylko i wyłącznie z powodu ograniczeń wynikających z planu zagospodarowania przestrzennego. Nie może to być miarodajne, w orzecznictwie przyjmuje się bowiem, iż ograniczenia związane z planami zagospodarowania przestrzennego są właścicielom rekompensowane na zasadach i w trybie określonym w ustawie z dnia 27 marca 2003r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (tj. Dz.U. z 2020r. poz. 293 ze zm.). Zgodnie z art. 36 ust. 1 tej ustawy jeżeli w związku z uchwaleniem planu miejscowego albo jego zmianą korzystanie z nieruchomości lub jej części w dotychczasowy sposób lub zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem stało się niemożliwe bądź istotnie ograniczone właściciel może z zastrzeżeniem ust 2 żądać od gminy odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę albo wykupienia nieruchomości lub jej części. Skoro zatem powodowie czują się ograniczeni poprzez plan to mają odpowiednie roszczenia wobec gminy, a nie mogą tych roszczeń przerzucać na stronę pozwaną, a do tego w istocie zmierzałoby przyjęcie pasa szerokości (...) m.

Podzielić zatem należy wyrażony w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd, że czynny charakter służebności przesyłu (obejmującej upoważnienie do określonych działań na nieruchomości obciążonej w celu utrzymania we właściwym stanie technicznym urządzeń przesyłowych) determinujący również jej przestrzenny zasięg, wskazuje na brak podstawy do objęcia służebnością przesyłu tego gruntu, w obszarze którego miejscowy plan zagospodarowania wprowadził np. ograniczenia w zabudowie, mimo, że ograniczenia te wiążą się z usytuowaniem urządzenia przesyłowego w tym pasie (postanowienie SN z dnia 11 czerwca 2015 r. V CSK 468/14, z dnia 18 maja 2016r. V CSK 531/15).

Przyjmując zatem, iż na działce nr (...) na długości (...) m pas służebności ma szerokość 12 m. jak to pierwotnie wskazał biegły to daje powierzchnię(...) . W ramach tej powierzchni należy wyodrębnić powierzchnię wokół słupa tj. (...) którą to powierzchnią wyłącznie dysponuje pozwany na potrzeby swojej linii ( co do tej powierzchni współczynnik współkorzystania „k” jak wynika z opinii biegłego wynosi 1). W efekcie wynagrodzenie za bezumowne użytkowanie nieruchomości za jeden rok objęty pozwem wynosić będzie przy niekwestionowanej stawce za m ( 2) na poziomie 82,12 zł kwotę 3.139 zł wg następującego wyliczenia { ( 1262,72 m ( 2) x 0,4 ( współczynnik współkorzystania ) x 82,12 zł ( cena za 1m ( 2)) x 0, (...) ( stopa kapitalizacji) = 3.100,46 zł + 6,28m ( 2) ( powierzchnia w okolicach słupa) x 1(współczynnik współkorzystania ) x 82,12 zł ( cena za 1m ( 2)) x 0, (...) ( stopa kapitalizacji) = 38,55 zł co w efekcie daje kwotę 3.139 zł }.(por. opinia biegłej E. B. k. 306 co do sposobu określenia wysokości wynagrodzenia ).

Analogicznie co do działki nr (...) stwierdzić należy, iż pas służebności szerokości 12m w obszarze tej działki obejmuje powierzchnię (...) ( ) w tym (...) m ( 2) wokół słupa podwójnego którą to powierzchnią dysponuje wyłącznie pozwany na potrzeby swojej linii ( co do tej powierzchni współczynnik współkorzystania „(...)” jak wynika z opinii biegłego wynosi 1). W efekcie wynagrodzenie za bezumowne użytkowanie nieruchomości działki nr (...) za jeden rok wynosić będzie przy niekwestionowanej stawce za m ( 2) na poziomie 82,12 zł kwotę 4.758,55 zł. Kwota ta została uzyskana z następującego wyliczenia { 1858 m ( 2) x 0,4 ( współczynnik współkorzystania ) x 82,12 zł ( cena za 1m ( 2)) x 0, (...) ( stopa kapitalizacji) = 4.562,11 zł + 32 m ( 2) ( powierzchnia w okolicach słupa podwójnego ) x 1( współczynnik współkorzystania ) x 82,12 zł ( cena za 1m ( 2)) x 0, (...) ( stopa kapitalizacji) = 196,44 zł co w efekcie daje kwotę 4.758,55 zł }.(por. opinia biegłej E. B. k. 306 co do sposobu określenia wysokości wynagrodzenia.).

Reasumując całkowite wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z działki (...) wynosi 7.897,55 zł i do takiej też kwoty należało obniżyć zasądzone w pkt 1 wyroku wynagrodzenie.

W związku z obniżeniem wynagrodzenia należało na nowo orzec o kosztach procesu wg zasady stosunkowego rozdzielenia tych kosztów. Powodowie wygrali sprawę w 77,5%, a zatem to pozwanego obciąża 77,5% całych kosztów procesu. Na koszty procesu poniesione przez powodów składają się kwoty : opłata od pozwu 510 zł, koszty biegłych 2.022,70 zł , wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 4.800 zł ( wg stawek obowiązujących w dniu wniesienia powództwa) tj. łącznie koszty poniesione przez powodów to kwota 7.349,70 zł. Koszty pozwanego to koszty biegłych w kwocie 1.545,15 zł oraz koszt wynagrodzenia pełnomocnika tj. 4.800 zł łącznie koszty pozwanego wynoszą 6.362,15 zł . Łączne koszty procesu stanowią zatem kwotę 13.711,85 zł , a 77,5% z tej kwoty to kwota 10.626,68 zł i koszty w takiej wysokości obciążają pozwanego. Pozwany pokrył koszty do kwoty 6.362,15 zł, a zatem do zasądzenia na rzecz powodów pozostają koszty w kwocie 10.626,68 zł – 6.362,15 zł = 4.264,50 zł i taką też kwotę należało zasądzić na rzecz powodów zgodnie z zasadą określoną w art. 100 k.p.c.

Konsekwencją obniżenia zasądzonej kwoty była też zmiana rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego co do zwrotu na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Piotrkowie Tryb. nieuiszczonych wydatków poniesionych tymczasowo przez Skarb Państwa stosownie do stopnia wygrania sprawy przez każdą ze stron tj. ściągnięcie kwoty 370,51 zł od pozwanego oraz kwoty 107,58 zł od powodów, a to na podstawie art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych. (tj. Dz.U. z 2020r. poz.. 755 ze zm.) w zw. z art. 100 k.p.c.

Reasumując na podstawie art. 386§ 1 k.p.c. należało orzec jak w pkt I wyroku.

Dalej idąca apelacja podlegała oddaleniu, a to na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu za instancję odwoławczą orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108§ 1 k.p.c. uwzględniając stopień wygrania sprawy w postępowaniu apelacyjnym przez każdą ze stron oraz poniesione przez każdą ze stron koszty na etapie postępowania apelacyjnego.

Dariusz Mizera

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13