Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 sierpnia 2020r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSO Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 sierpnia 2020r. w Warszawie

sprawy J. Ł.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) w W.

o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek

na skutek odwołania J. Ł.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) w W.

z dnia 5 listopada 2019r., numer (...) (...)

oddala odwołanie.

SSO Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

W dniu 12 grudnia 2019r. J. Ł. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) w W. z dnia 5 listopada 2019r., nr: (...) (...), odmawiającej umorzenia należności z tytułu składek, wnosząc o jej uchylenie na podstawie art. 477 ^{( 14)} § 2 ^{( 1)} k.p.c., ewentualnie o zmianę i prawidłowe określenie należności podlegających lub niepodlegających umorzeniu oraz określenie wysokości powstałego zadłużenia do spłaty lub jego braku. Ponadto odwołujący wniósł o wstrzymanie wykonalności decyzji do czasu prawomocnego ustalenia przez organ rentowy okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej.

W uzasadnieniu odwołania pełnomocnik ubezpieczonego wskazał, że J. Ł. faktycznie nie prowadził działalności gospodarczej od połowy 2002r., kiedy to uzyskał ostatnie przychody i złożył ostatnie deklaracje podatkowe. W związku z tym wystosował do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wniosek o ustalenie okresów podlegania przez J. Ł. obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej. Ponadto zwrócił się do Urzędu Skarbowego W.-W. o wydanie zaświadczenia o składanych deklaracjach podatkowych miesięcznych i rocznych z tytułu prowadzenia w/w działalności. W ocenie pełnomocnika, kwestia ustalenia okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu ma pierwszorzędne znaczenie w stosunku do prowadzonego postępowania o umorzenie należności z tytułu składek za okres od stycznia 2001r. do listopada 2007r., zakończonego decyzją odmowną z dnia 5 listopada 2019r. oraz postępowania w sprawie rozłożenia na raty należności za okres od stycznia 2012r. do stycznia 2014r. Powołując się na treść art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 11 ust. 2, art. 12 ust. 1 oraz art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2020r. poz. 266 ze zm.) pełnomocnik wskazał, że osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej prowadzą pozarolniczą działalność gospodarczą podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, zaś chorobowemu podlegają dobrowolnie. W związku z tym podleganie ubezpieczeniom społecznym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą wiąże się nierozerwalnie z faktycznym jej prowadzeniem. Powyższą interpretację potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13 września 2016r. (I UK 455/15), w którym wskazał, że prowadzenie działalności gospodarczej o tyle stanowi tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym, o ile faktycznie ubezpieczony działalność wykonuje. Nie ulega zatem wątpliwości, że podstawą do powstania obowiązku ubezpieczenia jest faktyczne wykonywanie działalności pozarolniczej, w tym gospodarczej, a z kolei wykonywanie tej działalności to rzeczywista działalność zarobkowa realizowana w sposób zorganizowany i ciągły. Pełnomocnik dodał, że skoro odwołujący od połowy 2002r. nie prowadził działalności gospodarczej, to tym samym po jego stronie nie postało zadłużenie za okres od dnia 1 stycznia 2004r. do listopada 2007r. Z tego też względu ZUS nie może mu stawiać zarzutu nieopłacenia należności z tytułu składek jako warunku umorzenia części tych należności. Na tej podstawie pełnomocnik odwołującego wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji, ewentualnie o jej zmianę i prawidłowe określenie przez organ rentowy należności podlegających lub niepodlegających umorzeniu i określenie wysokości powstałego zadłużenia do spłaty lub jego braku (odwołanie z dnia 10 grudnia 2019r., k. 3-6 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z dnia 30 grudnia 2019r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)w W. wniósł o jego oddalenie na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko powołał się na art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012r., poz. 1551), zgodnie z którym na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia 28 lutego 2009r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, która przed dniem 1 września 2012r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8, a także innej niż wymieniona w pkt 1 – umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia 28 lutego 2009r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Ust. 10 w/w przepisu przewiduje natomiast, że warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6, jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek. Organ rentowy wskazał, że na 31 maja 2017r., tj. na dzień ostatecznego terminu spłaty należności niepodlegających umorzeniu, na koncie J. Ł. widniały należności niepodlegające umorzeniu, które powinny być uregulowane jako warunek konieczny do umorzenia należności zgodnie z ustawą abolicyjną. Nadmienił również, że pismem z dnia 26 marca 2015r. poinformował odwołującego o ustalonym okresie podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, jednak odwołujący nie wniósł o wydanie decyzji w tym przedmiocie. Ponadto, jak wynika z informacji zawartej w Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, płatnik składek zgłosił zaprzestanie prowadzenia działalności dopiero od dnia 16 września 2015r. Organ rentowy wskazał, że niezależnie od poczynionych ustaleń, wszczął postępowanie wyjaśniające w związku ze złożonym wnioskiem w zakresie ustalenia okresów podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu z tytułu prowadzenia przez odwołującego działalności gospodarczej. Dodał, że postępowanie to jest aktualnie w toku i zakończy się wydaniem decyzji administracyjnej, od której ubezpieczonemu będzie przysługiwało prawo wniesienia odwołania w trybie i na zasadach określonych przepisami prawa ubezpieczeń społecznych (odpowiedź na odwołanie z dnia 30 grudnia 2019r., k. 8-12 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. Ł. (NIP: (...)) prowadził jednoosobową pozarolniczą działalność gospodarczą. Zdarzało się, że zalegał z opłacaniem składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne oraz Fundusz Pracy, w wyniku czego na jego koncie, prowadzonym przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, powstało zadłużenie (okoliczności bezsporne).

W dniu 13 stycznia 2015r. ubezpieczony złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (...)w W., na podstawie przepisów ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. 2012r., poz. 1551), wniosek o umorzenie wszystkich nieopłaconych należności z tytułu składek, tj. w całości za okres objęty wskazaną powyżej ustawą, do opłacenia, których był zobowiązany z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, którą nadal prowadzi (wniosek o umorzenie należności z tytułu składek z dnia 13 stycznia 2015r., k. 1 akt organu rentowego). Pismem z dnia 22 marca 2016r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego o zakończeniu postępowania w kwestii dotyczącej wydania decyzji o warunkach umorzenia należności składkowych oraz o możliwości wypowiedzenia się odnośnie zebranych materiałów i zgłoszonych żądań. Pomimo odbioru korespondencji w dniu 4 kwietnia 2016r., ubezpieczony nie zajął stanowiska w sprawie (pismo ZUS z dnia 22 marca 2016r. wraz ze zwrotnym potwierdzeniem odbioru, k. 2-3 akt organu rentowego).

Po rozpoznaniu wskazanego wniosku organ rentowy wydał w dniu 12 kwietnia 2016r. decyzję nr (...), w której określił, że według stanu na dzień 13 stycznia 2015r. umorzeniu będą podlegały należności z tytułu składek:

a)  na ubezpieczenia społeczne za okres od stycznia 2001r. do listopada 2007r. w łącznej kwocie 88.573,72 zł, w tym:

składki – 38.717,92 zł,

odsetki – 49.847,00 zł,

koszty upomnienia – 8,80 zł;

b)  na ubezpieczenie zdrowotne za okres od czerwca 2001r. do listopada 2007r. w łącznej kwocie 24.650,80 zł, w tym:

składki – 11.151,80 zł,

odsetki – 13.499.00 zł,

c)  na Fundusz Pracy za okres od czerwca 2001r. do listopada 2007r. w łącznej kwocie 5.937,75 zł w tym:

składki – 2.640,75 zł,

odsetki – 3.297,00 zł,

Zgodnie z pkt II wydanej decyzji warunkiem umorzenia należności była spłata należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie, zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz wydanym na jej podstawie rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 kwietnia 2008r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych (decyzja ZUS z 12 kwietnia 2016r., k. 12 akt organu rentowego). Powyższa decyzja ZUS została odebrana przez J. Ł. w dniu 26 kwietnia 2016r. (potwierdzenie odbioru decyzji, k. 14 akt organu rentowego). Ubezpieczony nie złożył od niej odwołania. W związku z tym decyzja uprawomocniła się w dniu 31 maja 2016r. (okoliczność bezsporna).

Pismem z dnia 13 kwietnia 2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...)w W. poinformował ubezpieczonego o tym, że zgodnie z treścią art. 1 ust. 10 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, warunkiem umorzenia należności jest opłacenie wszystkich należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji określającej warunki umorzenia lub zawarcie w tym terminie umowy o rozłożeniu na raty tych należności. Następnie pismem z dnia 7 marca 2017r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego o zbliżającym się upływie 12-miesięcznego terminu na opłacenie należności niepodlegających umorzeniu na podstawie przepisów powołanej ustawy (pismo ZUS z 13 kwietnia 2016r., k. 15 akt organu rentowego, pismo ZUS z 7 marca 2017r., k. 16 akt organu rentowego).

Między J. Ł. a organem rentowym w dniu 22 maja 2017r. została zawarta umowa nr (...) o rozłożeniu na raty należności z tytułu składek. Ubezpieczony nie wywiązał się z warunków w/w umowy, w związku z czym w dniu upływu terminu spłaty wszystkich należności niepodlegających umorzeniu, tj. na dzień 31 maja 2017r., na jego koncie wciąż było zadłużenie z tytułu składek niepodlegających umorzeniu (okoliczność bezsporna).

Pismem z dnia 9 września 2019r. ZUS (...) w W. poinformował J. Ł. o zakończeniu postępowania w sprawie wydania decyzji o odmowie umorzenia należności z tytułu nieopłaconych składek. Pismo doręczono w dniu 16 września 2019r. (pismo z 9 września 2019r. wraz z potwierdzeniem odbioru, k. 17-18 akt organu rentowego).

W dniu 5 listopada 2019r. organ rentowy wydał decyzję nr (...) o odmowie umorzenia należności z tytułu składek określonych w decyzji z dnia 12 kwietnia 2016r., a w jej uzasadnieniu wskazał, że J. Ł. nie spełnił warunku umorzenia należności, o którym mowa w art. 1 ust. 10 ustawy abolicyjnej, tj. nie spłacił zadłużenia z tytułu składek, niepodlegających umorzeniu na podstawie w/w ustawy, w wyznaczonym terminie, tj. do 31 maja 2017r. (decyzja ZUS z 5 listopada 2019r., k. 20 akt organu rentowego). J. Ł. złożył odwołanie od wskazanej decyzji (odwołanie z dnia 10 grudnia 2019r., k. 3-6 a.s.).

W dniu 14 lutego 2020r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) w W. wydał decyzję nr: (...), w której stwierdził, że odwołujący J. Ł. podlegał obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia 31 grudnia 2003r. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą (decyzja ZUS z 14 lutego 2020r., k. 21-22 akt organu rentowego).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach organu rentowego, których autentyczność oraz treść nie budziły wątpliwości Sądu i nie były kwestionowane przez strony postępowania. Brak było zatem podstaw, także takich, jakie należałoby uwzględnić z urzędu, aby dokumentom tym odmówić wiarygodności. Niezależnie od tego podkreślić należy, że stan faktyczny w sprawie w zasadzie nie był sporny. Okoliczność zadłużenia J. Ł., okresy, za jakie składki nie zostały opłacone, wysokość składek, odsetek i innych należnych kwot, nie były przedmiotem sporu. J. Ł. nie kwestionował wyliczeń organu rentowego i samego faktu nieopłacenia składek.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlegało oddaleniu.

Rozpoznanie sprawy w rozpatrywanym przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148 ¹ § 1 k.p.c. (Dz. U. z 2020r., poz. 288 ze zm.), który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie okoliczności faktyczne nie były sporne, a zatem nie zachodziła potrzeba przeprowadzania dowodów. Ponadto strony nie wniosły o przeprowadzenie rozprawy. W tych okolicznościach Sąd na podstawie powołanego przepisu ocenił, że nie było to konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym.

Przechodząc do oceny odwołania, tytułem wstępu wskazać należy, że zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 listopada 2012r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012r., poz. 1551), zwanej dalej ustawą abolicyjną, na wniosek osoby podlegającej w okresie od dnia 1 stycznia 1999r. do dnia 28 lutego 2009r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych:

1)  która przed dniem 1 września 2012r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8 ustawy,

2)  innej niż wymieniona w pkt 1,

- umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia
1999r. do dnia 28 lutego 2009r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. W myśl art. 1 ust. 6 umorzenie należności, o których mowa w ust. 1 skutkuje również umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę oraz innych opłat, określonych w ust. 1.

Przepis art. 1 ust. 13 ustawy abolicyjnej stanowi natomiast, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o:

1)  umorzeniu należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - po spełnieniu warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12, lub

2)  odmowie umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6 - jak stanowi
ust. 10 omawianego przepisu - jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa
w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych za okres od dnia 1 stycznia 1999r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego (art. 1 ust. 10). Niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10, podlegają spłacie w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8 (art. 1 ust. 11). W przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu (art. 1 ust. 12).

Jak wynika z powyższego, ustawa abolicyjna wyraźnie przewiduje dwa postępowania prowadzone przez ZUS, które kończą się wydaniem merytorycznej decyzji, a mianowicie postępowanie w sprawie określenia warunków umorzenia należności oraz postępowanie w sprawie umorzenia należności. Organ rentowy wydaje decyzję o umorzeniu, jeśli w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8, nastąpi spłata niepodlegających umorzeniu należności, bądź - w przypadku, gdy należności te zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności - po ich opłaceniu. Z kolei decyzję o odmowie umorzenia należności organ rentowy wydaje, jeśli w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w art. 1 ust. 8 niepodlegające umorzeniu należności, o których mowa w ust. 10 nie zostaną spłacone albo - w przypadku, gdy niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności - nie zostaną opłacone zgodnie z ustalonymi warunkami (por. wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 19 maja 2016r., VI U 291/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 grudnia 2014r., III AUa 671/14).

Uwzględniając wskazane regulacje, Sąd ocenił, że w rozpatrywanej sprawie stanowisko organu rentowego odpowiada prawu. Na wniosek J. Ł., decyzją z dnia 12 kwietnia 2016r. ZUS(...)w W. określił należności podlegające umorzeniu oraz warunki, jakie odwołujący musiał spełnić, aby do umorzenia tych należności doszło. Dodatkowo, pismem z dnia 7 marca 2017r. organ rentowy poinformował ubezpieczonego o zbliżającym się upływie 12-miesięcznego terminu na opłacenie należności niepodlegających umorzeniu na podstawie przepisów powołanej ustawy. W terminie późniejszym, tj. w dniu 22 maja 2017r., między odwołującym a organem rentowym została zawarta umowa o udzielenie ulgi w formie układu ratalnego. Odwołujący nie dotrzymał jednak ustalonych warunków i do daty wskazanej w umowie nie dokonał spłaty należności. Powyższe spowodowało, że na dzień 31 maja 2017r., na jego koncie wciąż było zadłużenie z tytułu składek niepodlegających umorzeniu. To z kolei zasadnie skutkowało wydaniem przez organ rentowy zaskarżonej decyzji odmawiającej umorzenia należności z tytułu składek.

W ocenie Sądu argumenty podniesione przez J. Ł. w odwołaniu od powyższej decyzji, zmodyfikowane w toku postępowania, są niezasadne. Można – biorąc pod uwagę treść decyzji z dnia 14 lutego 2020r. – zgodzić się z odwołującym, że nie w całym okresie, jaki uwzględnia zaskarżona decyzja, prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Nie zmienia to jednak oceny Sądu, że organ rentowy wydając zaskarżoną decyzję działał zgodnie z prawem. Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że z przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wynika ogólna zasada obowiązująca w postępowaniu cywilnym, zgodnie z którą podstawą rozstrzygnięcia jest stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym nie budzi wątpliwości, że sformułowanie "stan rzeczy" obejmuje również stan faktyczny. Jednak w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych zasada ta doznaje istotnego ograniczenia, bowiem sąd ocenia legalność decyzji rentowej według stanu rzeczy w chwili jej wydania. Postępowanie sądowe jest w tego rodzaju sprawach kontynuacją postępowania administracyjnego, a rola sądu sprowadza się do kontroli prawidłowości decyzji kończącej to postępowanie. W istocie bowiem pozytywne rozstrzygnięcie w decyzji o prawie do określonego świadczenia stanowi potwierdzenie spełnienia wszystkich przesłanek tego prawa, a więc wystąpić one muszą w dacie wydania decyzji. Skoro postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych wszczyna się poprzez wniesienie odwołania od negatywnej decyzji organu rentowego, to postępowanie to ma na celu zweryfikowanie stanowiska tego organu wyrażonego w decyzji, a więc ze swej istoty weryfikacja ta nie powinna uwzględniać stanu istniejącego w dacie późniejszej niż data jej wydania. Zakres kognicji sądu ubezpieczeń społecznych jest więc ściśle uzależniony od tego, co było przedmiotem rozstrzygnięcia organu rentowego. W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że zasada ta nie ma charakteru absolutnego. Ma ona uzasadnienie tylko wtedy, kiedy odwołanie się do art. 316 § 1 k.p.c. wypaczałoby charakter postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odrębności tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Niebezpieczeństwa takiego nie ma jedynie w sytuacji, kiedy spełnienie się ostatniej z przesłanek prawa do świadczenia w trakcie postępowania sądowego jest oczywiste i na tyle pewne, że w zasadzie nie może być kwestionowane przez organ rentowy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 sierpnia 2007r., III UK 25/07). Typowym przykładem tego rodzaju sytuacji może być osiągnięcie przez wnioskodawcę określonego wieku uprawniającego do świadczenia wkrótce po wydaniu zaskarżonej decyzji. W drodze wyjątku od tej zasady orzecznictwo dopuszcza zatem możliwość uwzględniania przez sąd okoliczności niebędących przedmiotem oceny w decyzji organu rentowego. Taka możliwość wchodzi w rachubę wówczas, gdy podstawa faktyczna rozstrzygnięcia zawartego w wyroku sądu dotyczy "okoliczności pewnych". Wydanie w takiej sytuacji wyroku prowadzi do swoistego "skrócenia procedury" i jest podyktowane względami ekonomii procesowej. Eliminuje konieczność wystąpienia do organu rentowego przez osobę uprawnioną z kolejnym - tym razem zasadnym - wnioskiem o świadczenie niewątpliwie należne (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 4 lipca 2000r., II UKN 55/00, OSNAPiUS 2002 Nr 2, poz. 49; z dnia 18 kwietnia 2001r., II UKN 335/00, OSNP 2003 Nr 1, poz. 19; z dnia 20 maja 2004r., II UK 395/03, OSNP 2005 Nr 3, poz. 43; i z dnia 2 sierpnia 2007r., III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 293).

Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 10 marca 1998r. (II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999 Nr 5, poz. 181), w którym już po raz kolejny stwierdził, że sąd ocenia legalności decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, jednakże w pewnych sytuacjach sąd może przyznać ubezpieczonemu świadczenie, jeżeli warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji. Jeżeli ustali, iż jedyna przyczyna odmowy przyznania emerytury lub renty ustała po wydaniu zaskarżonej decyzji, jest władny wydać wyrok przyznający świadczenie z datą spełnienia się wszystkich przesłanek koniecznych do nabycia prawa do tego świadczenia. Ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia zawartego w takim wyroku muszą jednak dotyczyć okoliczności pewnych. Tylko w takich razach dopuszczalne jest swego rodzaju skrócenie procedury przez eliminację ponownego postępowania przed organem rentowym z nowego wniosku o świadczenie niewątpliwie należne. Identyczne stanowisko wyrażone zostało w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1998r. (II UKN 555/97, OSNAPiUS 1999 Nr 5, poz. 181).

Reasumując zaprezentowane poglądy, zasadą jest, iż sąd ocenia legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania, a jedynie wyjątkowo sąd może przyznać ubezpieczonemu świadczenie, jeżeli warunki je uzasadniające zostały spełnione po wydaniu zaskarżonej decyzji. Wyjątek taki jest obwarowany szeregiem zastrzeżeń, takich jak oczywistość prawa do świadczenia i pewność co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy przez organ rentowy w razie ponownego zgłoszenia wniosku (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005r., I UK 152/04, OSNAPiUS 2005/17/273). Odstępstwo od zasady badania legalności decyzji na dzień jej wydania w orzecznictwie przyjęto np. w przypadku oceny prawa do świadczenia uzależnionego między innymi od warunku rozwiązania stosunku pracy (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 12 kwietnia 2012r., II UK 235/11, OSNP 2013/7-8/87 oraz z dnia 11 czerwca 2013r., II UK 381/12, LEX nr 1331296).

Poza wskazanymi wyjątkami, nowe okoliczności (roszczenia) ujawnione lub powstałe po wydaniu decyzji organu rentowego, uzasadniają wystąpienie z nowym wnioskiem o rozpoznanie sprawy, co skutkować winno kolejną decyzją organu rentowego, która następnie wskutek odwołania będzie poddana weryfikacji sądu pod względem zgodności z prawem.

W przedmiotowej sprawie, zdaniem Sądu, nie zaistniały podstawy do tego, by przyjąć, że nowe okoliczności, jakie pojawiły się dopiero w toku procesu, mogą uzasadniać zastosowanie wyjątku od zasady dokonywania kontroli decyzji według stanu na dzień jej wydania, tym bardziej, że odwołujący może wystąpić z nowym wnioskiem o abolicję, co zresztą uczynił. Art. 1 ust. 4 ustawy abolicyjnej przewiduje, że wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 24 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy, ale zgodnie z brzmieniem ust. 5, jeżeli decyzję o podleganiu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym lub decyzję o wysokości zadłużenia z tytułu składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, o których mowa w ust. 1, Zakład Ubezpieczeń Społecznych wyda po dniu wejścia w życie niniejszej ustawy, wniosek o umorzenie można złożyć w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się tej decyzji, chyba że termin określony w ust. 4 jest dłuższy. W świetle powołanej regulacji J. Ł. ma możliwość ponownie skorzystać z możliwości ubiegania się o umorzenie należności z tytułu składek. Nie ma zatem podstaw, by Sąd w postępowaniu zainicjowanym odwołaniem od decyzji z dnia 5 listopada 2019r. dokonał jej uchylenia lub zmiany.

Pełnomocnik odwołującego w piśmie z dnia 10 czerwca 2020r. (k. 46–49 a.s.) wnioskował o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c. Wskazany przepis stanowi, że jeżeli decyzja nakładająca na ubezpieczonego zobowiązanie, ustalająca wymiar tego zobowiązania lub obniżająca świadczenie, została wydana z rażącym naruszeniem przepisów o postępowaniu przed organem rentowym, sąd uchyla tę decyzję i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. W ocenie Sądu decyzja wydana w przedmiocie wniosku o umorzenie należności składkowych nie mieści się katalogu spraw, na jakie wskazuje wymieniony przepis, bowiem nie nakłada na odwołującego żadnego zobowiązania, nie ustala również jego wymiaru ani nie obniża świadczenia. Niezależnie od tego, co jest wystarczające, by w/w normy nie stosować w przedmiotowej sprawie, Sąd nie stwierdził, aby do wydania zaskarżonej decyzji doszło z rażącym naruszeniem prawa, jakie w piśmie procesowym z dnia 10 czerwca 2020r. opisał pełnomocnik odwołującego. Wskazał na nieustalenie przez organ rentowy prawidłowych okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu przez J. Ł., zapominając o tym, że sam odwołujący wykreślił działalność z ewidencji dopiero w dniu 16 września 2015r., a ponadto w treści wniosku o abolicję z dnia 13 stycznia 2015r. domagał się umorzenia całości zadłużenia za okres objęty ustawą, a zatem za okres od 1 stycznia 1999r. do 28 lutego 2009r. (art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej). Wskazał w nim także, że nadal prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą. Poza tym organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie podał, a J. Ł. nie kwestionował tego, że po złożeniu wniosku o abolicję pismem z 26 marca 2015r., doręczonym w dniu 13 kwietnia 2015r., poinformowano odwołującego o ustalonym schemacie podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Odwołujący nie zgłosił zastrzeżeń w tym zakresie i nie wniósł o wydanie stosownej decyzji. W takiej sytuacji nie ma podstaw, aby ocenić, że wydanie przez ZUS zaskarżonej decyzji, bez uprzedniego prawidłowego ustalenia okresów podlegania ubezpieczeniom, było rażąco wadliwe. To z kolei oznacza, że nie ma podstaw, aby – z uwagi na powołane argumenty – zastosować w sprawie art. 477 ¹⁴ § 2 ¹ k.p.c.

Sąd nie uwzględnił również wniosku o zmianę decyzji w sposób, jaki oznaczył pełnomocnik J. Ł. w piśmie z dnia 10 czerwca 2020r. Taka formuła rozstrzygnięcia, jaka została zaproponowana, nie odpowiadałaby bowiem treści wniosku, jaki złożył J. Ł., domagając się umorzenia należności składkowych za okres objęty ustawą i pozostawiałaby bez jakiegokolwiek rozstrzygnięcia tę część żądania, która dotyczy okresu od 1 stycznia 2004r. Nie można zapominać także, że organ rentowy wydał w sprawie abolicji decyzję warunkową, która jest prawomocna. Określa ona okresy, za które zadłużenie zostanie umorzone i po spełnieniu jakich warunków. Obecnie nie ma podstaw, by wbrew treści tej decyzji, która nie została uchylona, doszło do korekty zaskarżonej decyzji w sposób oznaczony przez pełnomocnika odwołującego. Odwołanie – biorąc pod uwagę prawidłowość zaskarżonej decyzji według stanu na dzień jej wydania – podlegało więc oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.