Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 października 2021 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 22 września 2021 r. w Olsztynie

na rozprawie

sprawy z powództwa R. K., K. K.

przeciwko (...) Bankowi (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę

I.ustala, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) hipoteczny nr (...) (...) z dnia 31 stycznia 2006 r. zawarta pomiędzy powodami R. K., K. K. a (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wraz z aneksem nr (...) do umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr(...) (...) zawartym w dniu 06 lipca 2020 r. , aneksem nr (...) do umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr (...), zawartym w dniu 17 lipca 2020 r. jest nieważna,

II. zasądza od pozwanego na rzecz powoda R. K. kwotę 142.133,91 (sto czterdzieści dwa tysiące sto trzydzieści trzy 91/100) zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 4 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty,

III. oddala powództwo o zapłatę ustawowych odsetek za opóźnienie od kwoty 142.133,91 zł od dnia 12 października 2020 r. do dnia 3 grudnia 2020 r.

IV. zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 5.417 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,

V. zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.000 zł tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty,

sędzia Ewa Oknińska

Sygn. akt I C 763/20

UZASADNIENIE

Powód R. K. złożył pozew przeciwko (...) Bank (...) S.A. w W. (...)w O., w którym żądał:

1)  ustalenia, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) (...) zawarta pomiędzy R. K., K. K. a (...) Bankiem (...) S.A. w W. (...) w O. z 31 stycznia 2006 r. wraz z aneksem nr (...) do umowy kredytu mieszkaniowego (...) (...) zawartym w dniu 06 lipca 2020 r. i aneksem nr (...) do umowy kredytu mieszkaniowego (...) nr (...) zawartym w dniu 17 lipca 2020 r. jest nieważna,

2)  zasądzenia od pozwanego na jego rzecz kwoty 142.133,91 zł tytułem zwrotu świadczeń nienależnych z uwagi na stwierdzenie nieważności umowy z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

ewentualnie w przypadku nieuwzględnienie powyższych żądań wniósł o:

3)  zasądzenie od pozwanej na jego rzecz kwoty 53.122,78 zł z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

a nadto:

4)  zwrot kosztów procesu.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że zawarta przez strony umowa była umową opiewającą na walutę polską z zamieszczoną w niej klauzulą waloryzacyjną. Wskazano, że frank szwajcarski występuje tylko w odniesieniu do waluty kredytu oraz wysokości zabezpieczenia, zaś wypłata i spłata miała nastąpić w PLN. Dlatego, w ocenie powoda zawarta umowa stanowi umowę kredytu złotowego. Dodatkowo podniósł, że przedmiotowa umowa sporządzona na wzorcu umownym na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c. jest nieważna, albowiem:

a)  jest sprzeczna z właściwością umowy kredytu, w tym z przepisami ustawy Prawo bankowe przez nieokreślenie w umowie kwoty kredytu, brak określenia w umowie zasad spłaty kredytu

b)  jednostronne dokonywanie przeliczeń waluty w oparciu o dowolnie ustalany przez bank kurs waluty,

c)  zawarcie w umowie postanowień abuzywnych w myśl art. 385 ¹ k.c., w szczególności dotyczące mechanizmu przeliczania walut według kursów określonych przez bank, a także odnoszące się do waloryzacji udzielonego kredytu (tj. § 1 pkt 8 i 9, § 2 ust.1 , §5 ust, 3, 4 i 5, § 6 ust. 3, § 9 ust. 3, § 10 ust.1, § 11 ust. 4, § 13 ust. 7, § 18 ust. 1, §19, § 22 ust. 1 -2 umowy)

d)  umowa narusza zasadę wzajemności i ekwiwalentności świadczeń, gdyż świadczenie powoda nie odpowiada świadczeniu pozwanego,

e)  narusza zasadę równości stron poprzez uprzywilejowanie pozwanego jako strony silniejszej w zakresie jednostronnego tworzenia mechanizmu regulującego wysokości zobowiązania obu stron oraz narzuceniu licznych zabezpieczeń spłaty kredytu, przy jednoczesnym pozbawieniu strony powodowej możliwości kontroli i podejmowania skutecznej obrony przed nieuczciwymi zachowaniami banku.

Skutkiem powyższego jest uznanie, że wszelkie kwoty świadczone przez powoda w złotych polskich stanowiły świadczenie nienależne zgodnie z art. 410 § 2 k.c. W okresie od 6 października 2010 r. do 6 października 2020 r. powód łącznie uiścił na poczet umowy kwotę 142.133,19 zł.

Gdyby Sąd nie podzielił argumentacji dotyczącej nieważności umowy, powód wniósł o zasądzenie kwoty 53.122,78 zł jako różnicy między ratami pobranymi przez pozwanego a ratami, jakie powód zapłaciłby w przypadku niestosowania przez pozwanego niedozwolonych klauzul przeliczeniowych.

(pozew k. 4-18, pismo pełnomocnika powodów k. 250)

W odpowiedzi na pozew, (...) Bank (...) S.A. w W. wniósł o oddalenie powództwa i zasądzenie zwrotu kosztów procesu. Pozwany zaprzeczył wszelkim twierdzeniom strony powodowej, w szczególności aby:

1)  umowa kredytu była sprzeczna z jakimikolwiek przepisami prawa, zasadą swobody umów, czy też z zasadami współżycia społecznego i dobrymi obyczajami,

2)  umowa kredytu nie określała kwoty udzielonego kredytu,

3)  umowa kredytu była kredytem złotowym,

4)  kredytobiorcy nigdy nie dysponowali frankami szwajcarskimi,

5)  umowa zawierała klauzule niedozwolone,

6)  warunki umowy nie były ustalane indywidualnie z powodem,

7)  powód nie miał możliwości negocjowania warunków umowy,

8)  kursy walut stosowane przez pozwanego były ustalane swobodnie, jednostronnie w oderwaniu od realiów rynkowych,

9)  zachodziły przesłanki uznania umowy za nieważną, nieistniającą bądź bezskuteczną względem powoda.

Podniósł również brak interesu prawnego w wytoczeniu powództwa, a zainicjowany proces stanowi próbę uchylenia się od skutków ważnie i z pełną świadomością zawartej umowy poprzez następcze badania i kwestionowanie trafności podjętych decyzji, które okazały się być dla powoda mniej korzystne niż w dacie zawarcia umowy. Pozwany podniósł, że kwota kredytu mogła być wypłacona w CHF lub PLN. To, że kwota była wypłacona w złotówkach podyktowane było przeznaczeniem kwoty kredytu podanym przez powoda. Natomiast § 13 ust. 1 dawał kredytobiorcom możliwość spłaty rat poprzez potrącenie przez bank swoich wierzytelności z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego, rachunku walutowego oraz rachunku technicznego. (odpowiedź na pozew k. 81-102).

Sąd Okręgowy w Olsztynie postanowieniem z dnia 30 kwietnia 2021 r. zawiadomił na podstawie art. 195 § 2 k.p.c. o toczącym się procesie K. K. (k. 227).

Pismem z 7 czerwca 2021 r. K. K. oświadczyła, że przystępuje do toczącego się procesu i popiera dotychczasową argumentacją powoda. Wskazała, że współuczestnictwo konieczne występuje po stronie powodów w zakresie żądania ustalenia nieważności umowy, o co wniosła. W przedmiocie żądania zapłaty podtrzymała żądanie zapłaty na rzecz powoda R. K.. Jednocześnie podniosła, że pomiędzy nimi doszło do całkowitego podziału majątku. Na mocy zawartej umowy, lokal nabyty w ramach spornej umowy nabył na własność R. K. z jednoczesnym zobowiązaniem się do spłaty K. K..

Jednocześnie zgłosiła żądanie ewentualne, gdyby Sąd uznał, że pomiędzy powodami do dnia ustanowienia rozdzielności majątkowej tj. do dnia 16.06.2014 r. występowało współuczestnictwo jednolite w zakresie żądania zapłaty wnosząc o:

a)  zasądzenie od pozwanego na ich rzecz kwoty 65.985,19 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

b)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda R. K. kwoty 76.148,72 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty (pismo pełnomocnika powodów k. 237 – 237 v. )

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie działając jako konsumenci wystąpili w dniu 5 stycznia 2006 r. do pozwanego z wnioskiem o udzielenie kredytu mieszkaniowego na nabycie lokalu mieszkalnego na rynku wtórnym oraz remont lokalu w kwocie 200.000 zł. Jako wnioskowaną walutę wskazali CHF. We wniosku kredytowym zawarto oświadczenia kredytobiorców poniesieniu przez nich ryzyka związanego ze zmianą kursów walutowych.

(dowód: wniosek kredytowy k. 104-108).

W dniu 9 stycznia 2006 r. pozwany wystosował do powodów pismo, w którym po analizie przedłożonych przez nich dokumentów zaproponował im kredyt mieszkaniowy (...)w wysokości 82.930 CHF z okresem spłaty wynoszącym 30 lat na zakup spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego

(dowód: pismo k. 27).

W dniu 31 stycznia 2006 r. strony zawarły umowę kredytu mieszkaniowego (...) (...), na podstawie której bank zobowiązał się postawić do dyspozycji powodów kredyt w kwocie 82.930 CHF z przeznaczeniem na zakup i remont spół ^{( dzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego. )}(§ 2 ust. 1 umowy).

Stosownie do § 5 ust. 1 umowy, wypłata kredytu miała nastąpić w transzach, częściowo na rachunek spłaty kredytu zabezpieczonego hipoteką i częściowo na rachunek zbywcy w formie przelewu na wskazanych rachunek zgodnie z dyspozycją kredytobiorców, po spełnieniu warunków szczegółowo wskazanych w § 4 umowy.

Zgodnie z § 5 ust. 3 umowy kredyt był wypłacany w:

a)  walucie wymienialnej – na finansowanie zobowiązań za granicą i w przypadku zaciągnięcia kredytu na spłatę kredytu walutowego,

b)  w walucie polskiej na finansowanie zobowiązań w kraju.

Do wypłaty kredytu w walucie polskiej stosuje się kurs kupna dla dewiz (aktualna tabela kursów) obowiązująca w (...) SA w dniu realizacji zlecenia płatniczego, z kolei w przypadku wypłaty transzy kredytu w walucie wymienialnej stosuje się kurs kupna/sprzedaży dla dewiz (aktualna tabela kursów) obowiązująca w (...) SA w dniu zlecenia płatniczego (§5 ust.4. i § 5 ust. 5).

W postanowieniach wstępnych umowy obejmujących definicję użytych pojęć, wskazano, że aktualna tabela kursów to tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych (§1 pkt 8 umowy.

W § 6 i 7 umowy wskazano, że odsetki od kredytu będą ustalane w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej stanowiącej sumę stawki referencyjnej i stałej marży. Odsetki miały być naliczane w stosunku rocznym, a wysokość stopy procentowej miała być ustalana w dniu rozpoczynającym każdy kolejny trzymiesięczny okres obowiązywania stawki referencyjnej. Zmiany stawki referencyjnej dla potrzeb oprocentowania miały następować w dacie wymagalności rat. Stawkę referencyjną określono jako stawkę LIBOR publikowaną o godzinie 11.00 (...) lub 11.00 na stronie informacyjnej R. w dniu poprzedzającym kolejne okresy trzymiesięczne, przy czym w § 1 ust. 7. umowy wskazano, że dla kredytu w CHF stawką referencyjną jest stawka LIBOR dla międzybankowych depozytów trzymiesięcznych (LIBOR 3M). Zgodnie z § 6 ust. 3 umowy zmiana wysokości stawki referencyjnej powoduje zmianę wysokości oprocentowania kredytu o taką samą liczbę punktów procentowych.

W dacie zawarcia umowy stopę procentową ustalono na poziomie 3,3058 %, co stanowiło sumę stawki referencyjnej – 1,0058 % i stałej marży – 2,3 p.p. (§6.2. k. 23).

W § 10 ust. 1 umowy określono, że prowizja Banku od udzielonego kredytu wynosi 1,2 % kwoty kredytu, tj. 995,16 CHF, przy czym miała zostać zapłacona w walucie polskiej, jednorazowo w dniu zawarcia umowy, z zastosowaniem kursu sprzedaży dla dewiz obowiązującego zgodnie z aktualną „Tabelą kursów”.

W § 13 ust. 1 i § 13.7 umowy postanowiono, że spłata kredytu i odsetek będzie następować w drodze potrącania przez pozwany Bank wierzytelności ze wskazanego przez powodów rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, prowadzonego w PLN. Potrącenie miało następować w złotych w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty kredytu w CHF przy zastosowaniu kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w pozwanym Banku w dniu wymagalności według aktualnej „Tabeli kursów”.

Zgodnie z § 18 ust. 1 i § 19 umowy niespłacona w terminie część albo całość raty staje się zadłużeniem przeterminowanym i zostanie przeliczona przez Bank na PLN według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego według „Tabeli kursów” w dniu wyznaczonym jako termin spłaty. Spłata zadłużenia przeterminowanego w walucie innej niż polska po takim przeliczeniu miała być przeliczana na PLN według kursu kupna z Tabeli obowiązującej w dacie wpływu środków. .

Stosownie do § 20 umowy ustalono, że nadpłaty kredytu będą zaliczana na poczet spłaty kredytu w terminie wymagalności poszczególnych rat, po złożeniu przez powodów odpowiedniej pisemnej dyspozycji.

Zabezpieczeniem kredytu było ustanowienie hipoteki zwykłej w kwocie 82.930 CHF oraz hipoteki kaucyjnej w wysokości 21.561,80 CHF na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu mieszkalnego na rzecz (...) SA. (§ 11 ust. 1 umowy)

Zgodnie z § 11 ust. 4 umowy bank zastrzegł sobie prawo potrącania z tytułu zadłużenia przeterminowanego bez dyspozycji kredytobiorcy z jego rachunku, o którym mowa w §13 ust. 2 przed innymi płatnościami.

W umowie, kredytobiorcy oświadczyli, że poniosą ryzyko zmiany kursów walut (§30 ust. 2 umowy).

Kredyt miał być spłacany w ratach kapitałowo-odsetkowych do 5 stycznia 2036 r. (§12 ust.4). Zgodnie z § 22 ust. 1 i 2 kredyt uważa się za spłacony, jeżeli zadłużenie po spłacie ostatniej raty wynosi „zero” albo jeżeli w wyniku ostatecznego rozliczenia na rachunku wystąpi nadpłata lub niedopłata, wyrażona w walucie polskiej przy zastosowaniu średniego kursu NBP (aktualna tabela kursów), obowiązującego w dnu wpłaty na rachunek w wysokości nie wyższej niż dwukrotność poleconej przesyłki. Nadpłata zostanie zwrócona w formie przelewu na wskazany rachunek w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu kupna dla dewiz (aktualna tabela kursów), obowiązującego w dniu wypłaty.

(dowód: umowa k. 22-26, wniosek kredytowy k. 104-108, oświadczenie o ustanowieniu hipoteki k. 109 i 110, pismo pozwanego z 9.01.2006 r. k. 27)

Powodowie potrzebowali środków na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych. Nie informowano powodów o sposobie ustalenia kursów. Powodowie w chwili zawarcia umowy nie znali wysokości kursu CHF, według którego będzie przeliczona wypłata kredytu.

Do zawarcia przedmiotowej umowy kredytu doszło w wyniku przejęcia wzorca umownego

(dowód: zeznania powoda k. 219v-220, k. 221 v., zeznania powódki – k. 251 v. - 252 zeznania świadka A. K. (1) k. 220-220v, zeznania świadka M. P. k. 220v-221)

Bank wystawił zaświadczenie, w którym wskazał, że kredyt został uruchomiony w transzach:

1)  w dniu 2 lutego 2006 r. w wysokości 24.012,13 CHF, co stanowiło równowartość 57.826,01 PLN,

2)  w dniu 3 lutego 2006 r. w wysokości 29.458,94 CHF, co stanowiło równowartość 71.087,37 PLN,

3)  w dniu 3 lutego 2006 r. w wysokości 29.458,93 CHF, co stanowiło równowartość 71.087,34 PLN.

(dowód: zaświadczenie banku k. 28-31, dyspozycja wypłaty k. 115, 116, przelewy k. 117- 121)

R. K. i K. K. w dniu 16 czerwca 2014 r. przed notariuszem A. U. w Kancelarii Notarialnej zawarli umowę o ustanowieniu rozdzielności majątkowej.

(dowód: akt notarialny Rep. (...) (...) k. 32-33)

W dniu 5 lutego 2019 r. powodowie zawarli w Kancelarii Notarialnej przed notariuszem P. W. umowę o całkowitym podziale majątku wspólnego. Na mocy tej umowy, spółdzielcze własnościowe prawa do lokalu mieszkalnego wraz ze związanym z nim udziałem w częściach równych nabył w całości wyłącznie R. K.. Wymieniony powód zobowiązał się wstąpić w miejsce powódki K. K. jako dłużniczki z tytułu spłaty kredytu objętego niniejszym sporem, a nadto do spełniania wszystkich zobowiązań wynikających z tego stosunku prawnego, w szczególności do uzyskania zgody (...) Banku (...) S.A. na przejęcie długu wynikającego z tej umowy do 10 kwietnia 2019 r.

(dowód: akt notarialny Rep.(...) (...) k. 34-39)

Aneksem nr (...) z 6 lipca 2020 r. do umowy kredytu powodowie i pozwany dokonali zmiany zasad spłaty wierzytelności w związku ze zmianą waluty z CHF na PLN - przewalutowania kredytu. Jednocześnie powodowie oświadczyli, że zostali poinformowani o ryzyku, jakie wiąże się dla nich z przewalutowaniem kredytu.

W art. 2 aneksu zmieniono nazwę umowy na „(...) (...) spłacanego w ratach annuitetowych, udzielonego w walucie polskiej”. Aneks zmienił postanowienia umowy kredytu i wprowadził tekst jednolity umowy:

- w § 2 ust. 1 umowy określono, że „kwota kapitału z tytułu udzielonego kredytu wraz z odsetkami skapitalizowanymi na dzień podpisania aneksu stanowi 50.670,24 CHF w walucie jego udzielenia, co stanowi kwotę 212.916,35 PLN przewalutowaną według kursu średniego NBP, publikowanego przez NBP o godz. 11 w dniu zawarcia aneksu,

- w § 2 ust. 2 umowy kwota odsetek bieżących od udzielonego kredytu, na dzień podpisania aneksu stanowi 72,75 CHF przewalutowaną według kursu średniego NBP publikowanego przez NBP o godz. 11 w dniu zawarcia aneksu,

- § 2 ust. 3. zadłużenie z tytułu kredytu (kapitał, odsetki skapitalizowane wraz z bieżącymi odsetkami) na dzień podpisania aneksu stanowi 50.742,99 CHF w walucie jego udzielenia, co stanowi kwotę 213.222,04 PLN,

- § 2 ust. 8 w dniu sporządzenia aneksu do umowy oprocentowanie kredytu w stosunku rocznym wynosi 2,59%,

- § 4 zmieniono kwoty zabezpieczenia umownego, w ten sposób, że hipoteka umowna zwykła została określona na 348.471,36 PLN oraz hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 90.602,68 zł i obciążała tak, jak poprzednio spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, którego właścicielem był powód R. K..

Powód zdecydował się na przewalutowanie kredytu, aby zwolnić K. K. z długu wynikającego z kredytu, do czego zobowiązał się w umowie o podziale majątku wspólnego.

(dowód: aneks nr (...) k. 40-43, (...) k. 43v-47, zeznania powoda k. 221v)

W dniu 17 lipca 2020 r. strony zawarły aneks nr (...) do umowy, którego przedmiotem było zwolnienie powódki K. K. z długu wynikającego ze spornej umowy.

(dowód: aneks nr (...) k. 48)

Pismem z 4 sierpnia 2020 r. powód R. K. złożył reklamację umowy kredytu mieszkaniowego (...) (...) z 31 stycznia 2006 r. W piśmie tym podniósł nieważność łączącej strony umowy i wezwał pozwanego do rozliczenia wzajemnych świadczeń stron. Powód zaproponował ugodę, w której strony ustalają, że umowa jest nieważna, a dodatkowo powód zapłaci na rzecz banku kwotę 5.513,66 zł z tytułu zwrotu świadczeń wzajemnych.

Powyższe pismo wpłynęło do banku 10 sierpnia 2020 r. W odpowiedzi na reklamację pozwany bank nie znalazł podstaw do uznania roszczeń powoda.

(dowód: reklamacja k. 49-52, pismo pozwanego k. 53-54)

W okresie od 6 października 2010 r. do 6 października 2020 r. powód uiścił na poczet umowy kredytu 142.133,91 zł.

(dowód: zaświadczenie k. 28-31, przelewy k. 55-60, historia kredytu k. 122-123)

Przewodnicząca na rozprawie w dniu 21 kwietnia 2021 r. i 22 września 2021 r. poinformowała powodów o skutkach uznania umowy za nieważną i o konsekwencjach wynikających z nieważności umowy. Powodowie oświadczyli, że są świadomy skutków nieważności umowy i chcą ustalenia nieważności umowy.

(dowód: protokół z 21.04.2021 r. k. 219 i protokół z 22.09.2021 r. k. 251v)

Sąd zważył, co następuje:

Żądanie powodów o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna zasługuje na uwzględnienie, natomiast żądanie zapłaty zasługuje na uwzględnienie w zasadniczej części.

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił na podstawie niekwestionowanych przez strony dokumentów – w szczególności umowy kredytowej, wniosku kredytowego oraz zaświadczenia wystawionego przez pozwany Bank przedstawiającym historię spłat kredytu. Sąd dał wiarę również zeznaniom strony powodowej i świadków takim zakresie w jakim znajdują potwierdzenie w zebranym materiale dowodowym. Podnieść należy, że zeznania świadków A. K. (1), M. P. odnosiły się generalnie do procedury udzielania kredytów, albowiem świadkowie nie pamiętali rozmów przeprowadzonych z powodami.

Sąd pominął wniosek dowodowy strony pozwanej dotyczący dopuszczenia dowodu z opinii biegłego z zakresu finansów i rachunkowości. Pominięcie dowodu zgłaszanego przez stronę jest bowiem dopuszczalne wtedy, gdy okoliczności sporne, na które dowód powołano, zostały dostatecznie wyjaśnione (wyrok Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r. sygn. akt II CNP 41/12, wyroki SN: z 12 stycznia 2005 r., I CK 451/04, z 5 lutego 2009 r., II UK 176/08 i z 13 grudnia 2010 r., III SK 16/10). Opinia biegłego stanowi jedynie dowód dający Sądowi, rozstrzygającemu sprawę merytorycznie, dokonanie ustaleń w zakresie wymagającym wiadomości specjalnych (a więc wiedzy wykraczającej poza objętą zakresem wiedzy ogólnej – powszechnej). W tej sprawie Sąd uznał, że zgromadzone w sprawie dowody w postaci dokumentów i zeznań strony powodowej, w pełni pozwalają na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy, w szczególności w oparciu o zaświadczenie wystawione przez pozwanego (pozwalające na ustalenia wysokości dokonywanych wpłat przez powodów), zaś wniosek dowodowy o dopuszczenie opinii biegłego potraktował, z uwagi na powyższe, jako nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd na podstawie 235 ² § 1 pkt 5 k.p.c. pominął wniosek dowody strony pozwanej dotyczący przesłuchania I. C., albowiem z uwagi na trzykrotne kierowanie do niej wezwania, przesyłka nie została odebrana. W związku z takim stanem rzeczy, przeprowadzenie tego dowodu jawi się jako niemożliwe do przeprowadzenia, a kolejne próby skontaktowania się ze świadkiem niewątpliwie przedłużyłyby postępowanie.

Zgodnie z art. 189 k.p.c. można domagać się stwierdzenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, jeżeli strona ma w tym interes prawny, rozumiany jako obiektywną potrzebę usunięcia wątpliwości lub niepewności co do istnienia lub charakteru stosunku łączącego ją z inną stroną. Przyjmuje się również, że interesu w wytoczeniu powództwa o ustalenie nie ma, jeżeli swój cel strona może osiągnąć formułując dalej idące żądanie, które będzie czynić zadość jej potrzebom, np. w formie żądania zwrotu świadczeń spełnionych na podstawie nieistniejącego lub nieważnego stosunku prawnego.

Powodowie posiadają interes prawny w wystąpieniu z żądaniami pozwu, a polega on na tym, że w istocie domagają się definitywnego usunięcia niepewności prawnej co do istnienia nawiązanego na podstawie tej umowy stosunku prawnego lub jego treści w przypadku wyeliminowania niektórych jej postanowień z uwagi na ich niedozwolony charakter. Zgodnie z art. 385 ¹ Kodeksu cywilnego (k.c.) skutkiem eliminacji takich postanowień nie zawsze musi być upadek całej umowy, gdyż co do zasady powinna ona obowiązywać dalej w zmienionej treści. W przypadku umowy długoterminowej, jaką jest objęta pozwem umowa kredytu, żądanie zwrotu kwot wypłaconych lub wpłaconych może wynikać z różnych przyczyn (np. z tytułu zaległych rat, wskutek wypowiedzenia umowy, dokonania nadpłaty), zatem samo rozstrzygnięcie o uwzględnieniu lub oddaleniu żądania zapłaty na tle tej umowy nie zawsze wyeliminuje wątpliwości co do jej istnienia lub treści. Taką możliwość daje natomiast rozstrzygnięcie o żądaniu ustalenia nieważności lub nieistnienia stosunku prawnego, jakim jest umowa kredytu, wskutek jej upadku spowodowanego następczym powołaniem się przez kredytobiorcę – konsumenta na niedozwolony charakter niektórych jej zapisów, względnie ustalenie, że te zapisy nie są dla niego wiążące (są bezskuteczne).

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, że na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.). Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana (art. 58 § 3 k.c.). W myśl art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia przez strony przedmiotowej umowy kredytu) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1)  strony umowy,

2)  kwotę i walutę kredytu,

3)  cel, na który kredyt został udzielony,

4)  zasady i termin spłaty kredytu,

5)  wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany,

6)  sposób zabezpieczenia spłaty kredytu,

7)  zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu,

8)  terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych,

9)  wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje,

10)  warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W ocenie Sądu zasadnicze postanowienia umowy z dnia 1 października 2008 r. spełniają co do zasady przesłanki z art. 69 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe i pozwalają na uznanie jej za umowę kredytu bankowego. Znane są bowiem i strony umowy i kwota oraz waluta kredytu, cel, na jaki został udzielony zasady i termin jego spłaty, wysokość oprocentowania i zasady jego zmiany.

Zatem w ocenie Sądu umowa łącząca strony - ze względu na jej konstrukcję - nie może być uznana za nieważną. Oceny tej nie zmienia okoliczność, że kwota udzielonego kredytu została określona i poddana oprocentowaniu w walucie szwajcarskiej, a miała być wypłacona i spłacona w walucie polskiej. Dopuszczalne jest zawieranie tego typu umów w świetle art. 358 ¹ § 2 k.c. Zgodnie z powołanym przepisem istnieje możliwość zastrzeżenia w umowie, że wysokość zobowiązania, którego przedmiotem od początku jest suma pieniężna, zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. W orzecznictwie zgodnie przyjmuje się przy tym, że w omawianym przepisie chodzi o pieniądz polski, a innym miernikiem wartości może być również waluta obca (por. wyrok SN w sprawie I CSK 4/07, I CSK 139/17, uzasadnienie wyrok SN w sprawie V CSK 229/06).

W przedmiotowej sprawie walutą kredytu jest CHF, natomiast walutą wykonania kredytu był złoty polski. Strona powodowa bowiem zobowiązana była spłacać w PLN równowartość rat kredytu wyrażonych w CHF. Zgodnie z orzecznictwem SN dopuszczalne jest zaciągnięcie zobowiązania w walucie obcej oraz zastrzeżenie sposobu wykonania umowy tj. wypłaty i dokonywania spłaty kredytu w złotych polskich. Ponadto zgodnie z art. 353 ^{( 1 )}k.c. zgodnie z którą strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Zdaniem Sądu powyższa umowa stanowi swojego rodzaju wariant umowy kredytowej przewidzianej w przepisach ustawy prawo bankowe. Bez wątpienia bowiem celem stron było udostępnienie przez pozwanego powodom równowartości określonej kwoty pieniędzy oraz jej zwrot przez powodów w określonym w umowie terminie - przy czym miernikiem tej wartości miał być kurs franka szwajcarskiego do waluty polskiej.

W przypadku ryzyka zmiany kursu wskazać trzeba natomiast, że na zmianę kursu waluty wpływa szereg czynników ekonomicznych jak i pozaekonomicznych, niezależnych od woli stron zawartej umowy. Jak wynika z oświadczeń, kredytobiorcy zostali poinformowani o ryzyku kursowym i że po zapoznaniu się z ofertą Banku zdecydowali się zawrzeć umowę kredytu. Kursy walut z natury swojego funkcjonowania cechują się zmienną wartością, wykazując raz tendencję zwyżkową, a innym razem spadkową. Zmienność kursów walut jest faktem powszechnie znanym, nie wymagającym dowodu.

Co do zasady zatem uznać trzeba, że brak jest podstaw do uznania, że umowa ze względu na jej konstrukcję (umowa kredytu denominowanego) była sprzeczna z prawem lub z zasadami współżycia społecznego.

Niemniej, opisany w umowie mechanizm obliczania wzajemnych zobowiązań wymaga oceny również w aspekcie sposobu ustalania kursu waluty niezbędnego do tych operacji i informacji przez bank, w tym zakresie gdyż powodowie podnieśli zarzut, że postanowienia umowy w tym zakresie mają charakter niedozwolony.

Zgodnie z art. 385 ¹ k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają jego interesy, nie są wiążące, jeżeli nie zostały uzgodnione indywidualnie. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu, co w szczególności odnosi się do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (§ 3).

Bezspornym w przedmiotowej sprawie było, że powodowie zawarli umowę kredytu jako konsumenci. Żaden przeprowadzony w sprawie dowód nie wskazuje, aby strona powodowa zawierała przedmiotową umowę w ramach działalności gospodarczej.

I tak, stosownie do § 5 ust. 3, 4 i 5 umowy, określono, że wypłata kredytu miała nastąpić według kursu kupna dla dewiz (aktualnej Tabeli kursów) obowiązującego w (...) SA według w dniu realizacji zlecenia płatniczego. Z kolei w § 13 ust. 1 i ust. 7 umowy, wskazano, iż środki z rachunku (...) przeznaczone na spłatę kredytu pobierane były w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kredytu lub raty spłaty kredytu w walucie wymienialnej, w której udzielony był kredytu, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...), w dniu w którym następowała spłata, według aktualnej Tabeli kursów. Przy czym treść umowy nie określa procedury ustalania ww. kursów. W §1 pkt 8 umowy wskazano jedynie, że aktualna tabela kursów to tabela kursów (...) SA obowiązująca w chwili dokonywania przez (...) SA określonych w umowie przeliczeń kursowych.

Tak więc, zmiana kursu waluty wpływała na wypłacone w złotych kwoty kredytu oraz na spłacane w złotych przez kredytobiorców kwoty rat kapitałowo – odsetkowych, a ryzyko związane ze zmianą kursu waluty ponosili kredytobiorcy. Spłata kredytu następowała w złotych polskich w równowartości kwot wyrażonych w walucie obcej. Do przeliczeń wysokości rat kapitałowo – odsetkowych spłacanego kredytu zastosowanie miał kurs sprzedaży danej waluty obowiązujący w Banku w dniu spłaty, w momencie dokonywania przeliczeń kursowych. Bez wątpienia powodowie nie mieli żadnego wpływu w zakresie ustalenia kursu waluty CHF, niezbędnego do ustalenia wzajemnym zobowiązań stron, co wynika z zeznań świadków oraz zeznań powodów, że zakres dopuszczalnych negocjacji był znikomy. Ograniczał się do warunków cenowych, marży i prowizji (por. zeznania świadka A. K. k. 220v). Nie ma jednak podstaw do przyjęcia, że pozostałe postanowienia były realnie negocjowane, gdyż bezsporne było, że umowa została zawarta na podstawie opracowanego przez bank wzorca. Oznacza to, że postanowienia w zakresie kursów wymiany stosowanych w tabeli nie były uzgodnione indywidualnie w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c.

W przypadku umowy stron nie było możliwości aby kredyt był wypłacony w CHF. gdyż kredyt nie był przeznaczony na finansowanie zobowiązań poza granicami RP. Ponadto Sąd nie uwzględnił twierdzeń pozwanego, jakoby powodowie w chwili zawarcia umowy byli informowani o możliwości spłaty kredytu w walucie CHF. Analiza umowy wskazuje wprost, że klientom nie zapewniono możliwości spłaty kredytu w CHF, o czym świadczy treść § 13 ust. 7 umowy (k. 24).

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny. Ponadto zgodnie z brzmieniem art. 4 dyrektywy, nadanym sprostowaniem z 13 października 2016 r. (Dz.Urz.UE. L z 2016 r. Nr 276, poz. 17), nieuczciwy charakter warunków umowy jest określany z uwzględnieniem rodzaju towarów lub usług, których umowa dotyczy i z odniesieniem, w momencie zawarcia umowy, do wszelkich okoliczności związanych z zawarciem umowy oraz do innych warunków tej umowy lub innej umowy, od której ta jest zależna. W rezultacie przy dokonywaniu oceny niedozwolonego charakteru określonego postanowienia umownego, w tym także oceny indywidualnej, nie ma żadnego znaczenia, w jaki sposób umowa była wykonywana przez strony. W szczególności nie ma znaczenia, czy przedsiębiorca rzeczywiście korzystał z możliwości, jakie wynikają dla niego z określonego brzmienia postanowień umownych. Istotne jest jedynie, że nie było żadnych przeszkód, aby z takich uprawnień, mogących naruszać interesy konsumenta, mógł skorzystać (z tych względów bezprzedmiotowe było również prowadzenie postępowania dowodowego na omawiane okoliczności).

W tym miejscu można przywołać uchwałę Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2018 r. III CZP 29/17. Sąd wskazał tam, że przy ocenie charakteru niedozwolonych postanowień decydujące znaczenia maja okoliczności istniejące w chwili zawarcia umowy. Zatem zawarcie przez strony aneksu nr (...) z 6 lipca 2020 r. dotyczącego przewalutowania kredytu i do tego przewalutowania przyjęcia kursu średniego NBP nie może być następczo traktowany jako wyraz akceptacji i zgody na umieszczenie w umowie klauzul niedozwolonych. Takiemu rozumowaniu następczych czynności po zawarciu umowy stanowczo sprzeciwił się Sąd Najwyższy w powołanej wyżej uchwale.

W doktrynie podniesiono (zob. E. Łętowska „Prawo umów konsumenckich” Wyd. C.H. Beck 2002 r., str. 22), że „europejska ochrona konsumenta opiera się na paradygmacie przejrzystości informacji i oznacza działania na rzecz stworzenia warunków dla swobodnego wyboru i decyzji konsumenckiej, bowiem pozycja źle poinformowanego partnera umowy, kierującego się własną oceną sytuacji i decyzjami co do zawarcia umowy podlega z oczywistych przyczyn degradacji”. W niniejszej sprawie powodowie, jako konsumenci, ewidentnie nie złożyli oświadczenia w przedmiocie wyłączenia zastosowania sankcji niezwiązania klauzulą niedozwoloną. W ocenie Sądu Bank nie może jednak zasłonić się w tej sprawie brakiem wiedzy o abuzywnym charakterze postanowień zawartych w umowie. W dacie zawierania aneksu, powodowie nie byli należycie poinformowali o tym, że klauzule abuzywne w umowie mogą zostać przez nich zaaprobowane i że następczo mogą oni zawrzeć aneks, mający na celu modyfikację stosunku umownego. Tymczasem prawo konsumenta do uzyskania wiedzy o przedmiocie umowy winno być uznane za jego zasadnicze prawo, a brak tej wiedzy nie może zostać wykorzystany przez silniejszego kontrahenta umowy na jego korzyść. Bank jest niewątpliwie tzw. aktywnym uczestnikiem rynku, dysponującym odpowiednią informacją i wiedzą, czego nie można powiedzieć o konsumencie. Jak wynika z zeznań powoda, przewalutowanie kredytu było warunkiem, aby doszło do zwolnienia powódki z długu. Pozwany nie zakwestionował skutecznie powyższych twierdzeń.

„Klauzule waloryzacyjne” w umowie kredytu spowodowały, że wysokość zobowiązań wynikających z umowy podlegała wielokrotnemu przeliczaniu z zastosowaniem dwóch rodzajów kursu waluty przy czym mechanizm ustalania kursu nie został opisany w żaden sposób, gdyż umowa w tym względzie odsyła tylko do tabeli kursów obowiązującej w Banku. Oznacza to, że zgodnie z umową Bank miał całkowitą swobodę w zakresie ustalania kursu waluty, zaś powodowie nie mieli na ten kurs żadnego wpływu. Zatem postanowienia, o których mowa, nie były uzgodnione indywidualnie z powodami w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 i 3 k.c. Jak wynika z przedłożonych dokumentów, powodowie zostali poinformowani o ryzyku zmiany kursu i zadeklarowali zgodę na poniesienie tego ryzyka, jednakże czym innym jest zgoda na poniesienie ryzyka związanego ze zmianą kursu waluty, a czym innym jest swobodne ustalanie tego kursu przez jedną ze stron.

Kwestionowane postanowienia umowy wskazywały na dwa rodzaje kursów – kurs kupna do ustalenia wysokości kredytu, którą należy wypłacić w PLN oraz kurs sprzedaży do ustalenia wysokości kolejnych rat spłaty w PLN. Ponieważ sposób ustalania tych kursów nie został określony w umowie, oznacza to, że mogły być one wyznaczane jednostronnie przez Bank według kryteriów na które powód nie miał żadnego wpływu. Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest już pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (por. np. uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo). Wysokość kredytu wyrażonego w walucie obcej do wypłaty w walucie polskiej, a następnie wysokość, w jakiej spłaty w walucie polskiej, będą zaliczane na spłatę kredytu wyrażonego w walucie obcej, zależą bowiem wyłącznie od jednej ze stron umowy. Takie ukształtowanie umowy spowodowało, że po zawarciu umowy strona powodowa miała ograniczoną możliwość przewidzenia wysokości kwoty, jaka zostanie mu wypłacona, a następnie wysokości zadłużenia w PLN, skoro kursy wymiany w toku wykonywania umowy określić miał bank.

Zdaniem Sądu umowa, w której to jedna strona ma prawo do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy, prowadzi do wniosku, że postanowienia dotyczące kursu waluty właściwego dla wzajemnych rozliczeń stron były sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (art. 385 ² k.p.c. – por. uchwała SN z 20.06.2018 r. w sprawie III CZP 29/17). Takie rozwiązania dawały bowiem Bankowi, czyli tylko jednej ze stron stosunku prawnego, możliwość przerzucenia na powodów całego ryzyka wynikającego ze zmiany kursów waluty wymienialnej i pozostawiały mu całkowitą swobodę w zakresie ustalania wysokości ich zadłużenia przez dowolną i pozbawioną jakichkolwiek czytelnych i obiektywnych kryteriów możliwość ustalania kursu przyjmowanego do rozliczenia spłaty kredytu.

Wyeliminowanie postanowień dotyczących kursu waluty przy zachowaniu postanowień dotyczących określenia kwoty kredytu w CHF oznaczałoby, że kwota kredytu powinna zostać przeliczona na PLN, a strona powodowa w terminach płatności kolejnych rat powinna je spłacać w PLN, przy czym żadne postanowienie nie precyzowałoby kursu, według którego miałyby nastąpić takie rozliczenia. W ocenie Sądu nie ma możliwości zastosowania w miejsce wyeliminowanych postanowień żadnego innego kursu waluty.

Zgodnie z aktualnym poglądem wyrażonym w orzecznictwie, klauzulę waloryzacyjną traktuje się jako główne świadczenie kredytobiorcy, gdyż wpływa ona na wysokość tego świadczenia (vide: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 maja 2019 r. sygn. akt: I CSK 242/18, legalis nr 1966950). Zatem, w odniesieniu do przeliczenia należności stron brak jest możliwości zastępowania niedozwolonych klauzul umownych przepisami o charakterze ogólnym, które są przepisami dyspozytywnymi. Pogląd ten został wypracowany w oparciu o związanie wszystkich sądów Unii Europejskiej wykładnią dyrektywy 93/13/EWG dokonaną przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z dnia 3 października 2019 r. w sprawie C -260/18. TSUE podtrzymał pogląd, że w przypadku ustalenia, że w umowie zostało zawarte postanowienie niedozwolone w rozumieniu dyrektywy, skutkiem tego jest wyłącznie wyeliminowanie tego postanowienia z umowy, chyba że konsument następczo je zaakceptuje. Jedynie w drodze wyjątku możliwe jest zastosowanie w miejsce postanowienia niedozwolonego przepisu prawa o charakterze dyspozytywnym. Wyjątek ten obejmuje sytuacje w której jest zgoda stron na jego zastosowanie oraz okoliczność, że brak takiego zastąpienia skutkowałby upadkiem umowy i niekorzystnymi następstwami dla konsumenta, który na takie niekorzystne rozwiązanie się nie godzi.

Dotychczas, orzecznictwo usuwając z umowy klauzule abuzywne odwoływało się do norm ogólnych prawa cywilnego, zastępując klauzule waloryzacyjną średnim kursem walut obcych prezentowanym przez Narodowy Bank Polski czy też innych kursów walut wskazywanych przez strony w umowie. Zgodnie ze stanowiskiem TSUE nie jest możliwe zastąpienie postanowienia niedozwolonego przez odwołanie się do norm ogólnych prawa cywilnego, gdyż spowodowałoby to ingerencję, mogącą wpłynąć na równowagę interesów, powodując nadmierne ograniczenie swobody zawierania umów. Zresztą, pozostawałoby to także w sprzeczności z bytem klauzuli waloryzacyjnej jako świadczenia głównego kredytobiorcy.

W przedmiotowej sprawie brak możliwości stosowania norm o charakterze ogólnym nie pozwala na sięgnięcie do domniemanej woli stron lub utrwalonych zwyczajów (art. 65 k.c. i art. 56 k.c.). Zatem należy rozważyć, czy umowa łącząca strony może być utrzymana bez niedozwolonych klauzul, czy też nie jest to możliwe i należy ustalić nieważność umowy . Mając na względzie treść art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, niewątpliwie umowa nie może być utrzymana w mocy tylko wtedy, gdy na podstawie pozostałej treści umowy nie da się ustalić praw i obowiązków stron. W ocenie Sądu brak możliwości uzupełnienia umowy po wyeliminowaniu abuzywnych postanowień, powoduje, że nie jest obiektywnie możliwe wykonanie przez obie strony umowy. Zgodnie bowiem z aktualnym orzecznictwem zakwestionowane postanowienia umowne dotyczące mechanizmu przeliczania określają podstawowe świadczenia stron i z tego względu charakteryzują umowę. Po wyeliminowaniu z umowy stron postanowień dotyczących kursów wymiany, wiadomym jest jedynie, że Bank zobowiązuje się postawić do dyspozycji powodów równowartość określonej kwoty CHF w złotych polskich, lecz nie wiadomo według jako miernika ma być wyliczona ta równowartość. Nie jest również wiadomo, jaką kwotę powinni zwrócić kredytobiorcy. W konsekwencji nie da się ustalić kwoty kredytu, która podlega zwrotowi na rzecz Banku, albowiem ustalenie wysokości zobowiązania odnosiło się do kursów walut. Brak jednoznacznego określenia zasad ustalania kursów, a tym samym brak możliwości określenia praw i obowiązków stron oznacza, że umowa jest niezgodna z art. 69 pr. bank. i tym samym sprzeczna z prawem i z tego względu nieważna (art. 58 k.c.). Podnieść należy, że strona powodowa była pouczona o skutkach ustalenia nieważności umowy i zgodziła się na poniesienie konsekwencji z tym związanych.

Z podanych wyżej przyczyn, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. w zw. z art. 69 ustawy Prawo bankowe w zw. z art. 58 k.c. ustalił, że umowa kredytu mieszkaniowego (...) (...) zawarta pomiędzy R. K., K. K. a (...) Bankiem (...) S.A. w W. (...) w O. z 31 stycznia 2006 r. wraz z aneksem nr (...) do umowy jest nieważna. O czym orzeczono jak w pkt I sentencji wyroku.

Nieważność umowy oznacza, że nie istnieje stosunek zobowiązaniowy między stronami, jaki miałby powstać w wyniku jej zawarcia. W konsekwencji, strony, które zawarły nieważną umowę, powinny sobie zwrócić wzajemnie otrzymane świadczenia. Skoro bowiem podstawa tych świadczeń została uznana za nieważną i sprzeczną z prawem, świadczenia te są świadczeniami nienależnymi w rozumieniu art. 410 k.c. Zgodnie z nim w przypadku świadczeń nienależnych zastosowanie znajdują przepisy art. 405 i nast. k.c., które przewidują obowiązek zwrotu korzyści uzyskanych kosztem innej osoby. Spełnienie świadczenia wypełnia przesłankę zubożenia po stronie powodów, a uzyskanie tego świadczenia przez pozwanego – przesłankę jego wzbogacenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku V Wydział Cywilny z dnia 18 grudnia 2020 r., V ACa 447/20, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2019 r., V CSK 382/18, publ.). Stosownie do uchwały składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021 r., mającej moc zasady prawnej, jeżeli bez bezskutecznego postanowienia, umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytobiorcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy. Zatem Sąd kieruje się utartą już w ostatnim orzecznictwie tzw. „teorią dwóch kondykcji”, zakładającą zasądzenie na rzecz kredytobiorcy pełnej sumy kwot spłaconych bankowi z pozostawieniem do osobnego procesu lub do zarzutu potrącenia kwot wypłaconych przez Bank. To potwierdza uchwała Sądu Najwyższego III CZP 11/20 z 16 lutego 2021 r., zgodnie z którą stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenie nienależnego (art. 410 § 1 w zw. z art. 405 k.c.) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależne otrzymanej kwoty kredytu.

W niniejszej sprawie powód R. K. żądał zwrotu łącznie kwoty 142.133,91 zł tytułem zwrotu wszystkich świadczeń otrzymanych od strony powodowej na rzecz pozwanego i jego poprzednika prawnego w okresie od 6 października 2010 r. do 6 października 2020 r.

Jak wynika z zaświadczenia pozwanego banku, dołączonego do pozwu dowodów wpłat i nie zakwestionowanego przez pozwanego wynika, że w okresie od 6 października 2010 r. do 6 października 2020 r. powód wpłacił łącznie 142.133,91 zł (por. zaświadczenie k. 28-31, przelewy k. 55-60).

W związku z tym, dochodzoną pozwem kwotę w wysokości 142.133,91 zł zasądzono od pozwanego na rzecz R. K.. W ocenie Sądu w sprawie o zapłatę pomiędzy R. K. i K. K. nie zachodzi współuczestnictwo jednolite. Ze współuczestnictwem jednolitym mamy do czynienia wtedy, gdy z istoty stosunku spornego lub z przepisu ustawy wynika, że wyrok ma niepodzielnie dotyczyć wszystkich współuczestników (art. 73 § 2 k.p.c.).

W ocenie Sądu w niniejszej sprawie brak jest podstaw do zastosowania art. 411 k.c. Spełnienie świadczeń wobec banku nie czyni zadość zasadom współżycia społecznego. Ponadto nie można stwierdzić aby bank otrzymane świadczenia zużył lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Odsetki zostały zasądzone od dnia 04 grudnia 2020 r.,tj. po upływie 30 dni od doręczenia pozwu pozwanemu. Odpis pozwu został doręczony stronie pozwanej 3 listopada 2020 r. (k. 67). Jest to termin wystarczający na spełnienie świadczenia.

Dlatego, na podstawie art. 481 § 1 k.c. zasądzono odsetki od ww. kwoty od 4 grudnia 2020 r. do dnia zapłaty. W pozostałym zakresie roszczenie o odsetki oddalono jako pozbawione podstaw. O czym orzeczono jak w pkt II i III wyroku.

O kosztach procesu jak w pkt IV Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. Strona przegrywająca zobowiązana jest zwrócić przeciwnikowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony. Na zasądzoną kwotę 5.417 zł na rzecz powodów: składa się opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w wysokości 5.400 zł.

Ponadto na podstawie art. 100 k.p.c. Sąd orzekł o obowiązku zwrotu przez pozwanego na rzecz powoda kwoty 1.000 zł (pkt V wyroku). Koszty te obejmują uiszczoną przez powoda opłatę sądową od pozwu. Wskazać należy, że powód jedynie w nieznacznym zakresie przegrał sprawę tj. w zakresie ustawowych odsetek.

W związku z tym, Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powodów kwotę 5.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1.000 zł tytułem zwrotu kosztów opłaty od pozwu. Przy czym, przy obu rozstrzygnięciach zasądzono również w trybie art. 98 § 1 ¹ k.c. odsetki ustawowe za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

sędzia Ewa Oknińska