Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2021 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Magdalena Marczyńska

Protokolant: st. sekr. sądowy Alicja Jesion

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2021 r. w Piotrkowie Trybunalskim na rozprawie

sprawy z wniosku A. K.

przeciwko (...) w W.

o wysokość świadczenia

na skutek odwołań A. K.

od decyzji (...) w W.

z dnia 1 czerwca 2017 r. sygn.: (...) i z dnia 1 czerwca 2017 r. sygn.: (...)

zmienia zaskarżone decyzje z dnia 1 czerwca 2017 roku w ten sposób, że przyznaje wnioskodawcy A. K. prawo do ustalenia:

- wysokości emerytury od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 15c ust. 1-3 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, ze zm.);

- wysokości renty inwalidzkiej od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 22a ust. 1-3 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, ze zm.).

VU 686/21

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 1 czerwca 2017 roku (...) ponownie ustalił wysokość:

- emerytury wnioskodawcy A. K. od dnia 1 października 2017 roku. Jako podstawę wydania decyzji wskazał art. 15c w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz otrzymaną z IPN informację Nr (...) z dnia 21 marca 2017 roku. Wysokość emerytury ustalono na kwotę 2.702,50 zł, emerytura została ograniczona do kwoty przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, to jest 2.069,02 zł;

- renty inwalidzkiej wnioskodawcy A. K. od dnia 1 października 2017 roku. Jako podstawę wydania decyzji wskazał art. 22a w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin oraz otrzymaną z IPN informację (...) z dnia 21 marca 2017 roku. Wysokość świadczenia ustalono na kwotę 0,00 zł. W związku z tym, że renta jest niższa od kwoty odpowiedniego świadczenia w najniższej wysokości, podwyższono ją do kwoty 750,00 zł. Z uwagi na posiadanie prawa do korzystniejszej emerytury (...), organ rentowy stwierdził, że renty nie wypłaca się.

Od decyzji powyższych wnioskodawca A. K. złożył odwołania, wnosząc o przyznanie mu świadczenia rentowego oraz świadczenia emerytalnego w dotychczasowej wysokości. Zaskarżonym decyzjom zarzucił naruszenie art. 2 Konstytucji RP, art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP, art. 30 oraz 47 Konstytucji RP w związku z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, art. 45 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytucji RP w związku z art. 6 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, a w konsekwencji tych naruszeń także naruszenie art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w związku z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

W odpowiedzi na odwołania (...) wniósł o oddalenie odwołań oraz zasądzenie od wnioskodawcy kosztów zastępstwa procesowego. Wskazał, że zaskarżone decyzje zostały wydane na podstawie przepisów w nich powołanych oraz na podstawie informacji otrzymanej z Instytutu Pamięci Narodowej o przebiegu służby, z której wynikało, że wnioskodawca pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa. Tą informacją organ rentowy był związany.

Wyrokiem z dnia 13 marca 2020 roku w sprawie VU 49/19 Sąd Okręgowy w Piotrkowie Tryb. zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy A. K.:

- prawo do ustalenia wysokości emerytury od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 15c ust. 1-3 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, ze zm.);

- prawo do ustalenia wysokości renty inwalidzkiej od dnia 1 października 2017 roku z pominięciem art. 22a ust. 1-3 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy (...), Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej i ich rodzin (Dz.U. z 2016 r. poz. 708, ze zm.).

Apelację od tego wyroku złożył pełnomocnik organu rentowego.

Wyrokiem z dnia 24 czerwca 2021 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi uchylił wyrok Sadu Okręgowego w Piotrkowie Tryb. i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach w postępowaniu apelacyjnym.

W uzasadnieniu wydanego wyroku Sąd Apelacyjny wskazał m.in., że w postępowaniu przed sądem należy wykazać, że funkcjonariusz w swojej służbie w czasach PRL naruszył podstawowe prawa i wolności innych osób, zwłaszcza osób walczących o niepodległość, suwerenność i wolną Polskę. Jeśli nie zostanie to dowiedzione, a ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na organie emerytalno-rentowym, wówczas były funkcjonariusz nie będzie miał automatycznie obniżanego świadczenia. Tym samym, warunkiem obniżenia świadczenia jest wykazanie, że konkretny funkcjonariusz w swojej służbie naruszył podstawowe prawa i wolności innych osób, zwłaszcza walczących o niepodległość, suwerenność i wolną Polskę. Jednak – zdaniem Sądu Apelacyjnego - brak inicjatywy dowodowej stron, zwłaszcza organu rentowego, w sprawach o obniżenie świadczenia, nie zwalnia Sądu rozpoznającego sprawę w pierwszej instancji od przeprowadzenia - choćby i częściowo z urzędu - postępowania dowodowego, które pozwoli na poczynienie istotnych w sprawie ustaleń oraz dokonanie na ich podstawie oceny, czy konkretny były funkcjonariusz (...) w ramach swojej służby dopuszczał się na współobywatelach czynów naruszających podstawowe prawa i wolności człowieka. Sąd Apelacyjny stwierdził dalej, że Sąd Okręgowy dokonał „suchych ustaleń” na podstawie akt osobowych wnioskodawcy i zaniechał przeprowadzenia postępowania zmierzającego do ustalenia rzeczywistego przebiegu służby. Pomimo, że Sąd Najwyższy w uchwale wydanej w sprawie o sygn. akt III UZP 1/20 nie zaaprobował koncepcji winy zbiorowej, którą to ustawodawca usiłował przeforsować w omawianej ustawie, nie oznacza to, że w przypadku każdego byłego funkcjonariusza (...) można a priori założyć i przyjąć - uzasadniając to wyłącznie zasadami wynikającymi z Konstytucji RP, czy szeroko pojętego prawa europejskiego – że art. 13b, a tym samym art. 15c lub art. 22a ustawy zaopatrzeniowej nie znajdą w ogóle zastosowania.

Sąd Apelacyjny wskazał, że informacja IPN o przebiegu służby każdorazowo wyznacza ramy czasowe, co do których zachodzi konieczność ustalenia, co konkretnie robił były funkcjonariusz, i czy można by ocenić te działania jako wykonywane na rzecz państwa totalitarnego. Dowodami, które mogłyby wskazywać na działania funkcjonariusza na rzecz totalitarnego państwa, mogłyby być, jak stwierdził Sąd Apelacyjny, przykładowo: zeznania osób pokrzywdzonych bezprawnie przez danego funkcjonariusza (inwigilowanych, prześladowanych), dowody z prowadzonych w tamtym okresie spraw sądowych przeciwko pokrzywdzonym, w których dany funkcjonariusz brał udział, w szczególności, czy brał udział w skierowanych przeciwko obywatelom bezprawnych działaniach polegających m.in. na prowokacjach lub składaniu fałszywych zeznań w takich sprawach. Znaczenie będą miały także inne dowody wskazujące na przykład, że funkcjonariusz w sposób oczywisty wspierał, propagował, utożsamiał się z zasadami państwa totalitarnego. Wreszcie, istotną wagę może mieć zajmowane stanowisko i komórka, gdy w sposób oczywisty była przeznaczona do podejmowania działań operacyjnych, niejawnych i bezprawnych przeciwko jednostkom i innym podmiotom.

Sąd Apelacyjny zalecił, by Sąd Okręgowy rozpoznając sprawę ponownie, ukierunkował postępowanie dowodowe na uzyskanie ustaleń w zakresie tego, na czym rzeczywiście polegała służba odwołującego się i czym faktycznie zajmował się w ramach powierzonego stanowiska i obowiązków służbowych. Sąd powinien dopuścić co najmniej dowód z przesłuchania wnioskodawcy w charakterze strony na okoliczność przebiegu służby w okresie wskazanym przez IPN jako okres służby na rzecz totalitarnego państwa. Na podstawie tak zebranych dowodów Sąd Okręgowy ma dokonać oceny służby odwołującego się w kontekście przepisów art. 13b, art. 15c i 22a ustawy zaopatrzeniowej.

Rozpoznając sprawę ponownie Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Wnioskodawca A. K., urodzony w dniu (...), od 14 kwietnia 1978 roku został przyjęty do (...) na okres służby przygotowawczej, a od dnia 14 kwietnia 1981 roku został mianowany funkcjonariuszem stałym. Od 16 czerwca 1981 roku do 30 listopada 1981 roku pełnił służbę w Wydziale (...) (...) w P. jako młodszy inspektor na wolnym etacie starszego inspektora. Od 1 grudnia 1981 roku do 30 września 1983 roku pełnił służbę w (...) (...) w P., w tym jako młodszy inspektor do 31 marca 1983 roku, a następnie jako młodszy inspektor na wolnym etacie starszego inspektora.

Od 1 października 1983 roku do 26 czerwca 1985 roku wnioskodawca był etatowym słuchaczem studiów w Wyższej Szkole (...) w L.. Od 27 do 30 czerwca 1985 roku został przekazany do dyspozycji (...) w P.

Od dnia 1 lipca 1985 roku wnioskodawca pełnił służbę w Grupie (...) w B. jako inspektor na wolnym etacie starszego inspektora, a od 16 listopada 1985 roku do 31 lipca 1990 roku – w Wydziale (...) w P., z tym że do 31 stycznia 1989 roku jako inspektor, a następnie jako starszy inspektor.

Z dniem 31 lipca 1990 roku został zwolniony ze służby i następnie od 1 sierpnia 1990 roku do 31 stycznia 2005 roku pełnił służbę w (...), ostatnio jako (...).

(dowód: przebieg służby, wniosek o nadanie stopnia (...) z dnia 5 czerwca 1985 – akta osobowe, płyta k. 47, przebieg służby k. 41 karta ewidencyjna z przebiegiem służby i wysługą k. 42-46 – w aktach sprawy; rozkaz personalny z dnia 17 stycznia 2005 roku, świadectwo służby bez nr kart oraz wniosek – kwestionariusz k. 2 - w aktach emerytalno-rentowych)

Wydział (...) (...) oraz (...) (...)/(...) w P. były terenowymi odpowiednikami (...), a następnie (...). Grupa (...) (...) (...) w B. była terenowym odpowiednikiem (...) Z kolei (...) w P. stanowił terenowy odpowiednik (...).

Wydział (...) został wyodrębniony w strukturze pionu (...) i funkcjonował do 1981 roku, kiedy to przekształcono go w (...). Zajmował się szeroko pojętą ochroną gospodarki, co sprowadzało się m.in. do rozpoznawania nastrojów i sytuacji konfliktowych wśród załóg zakładów przemysłowych, handlowych i komunikacyjnych, spółdzielczości pracy i inwalidzkiej oraz w urzędach administracyjnych, a także rozpracowywaniem osób prezentujących poglądy antykomunistyczne, ujawnianiem faktów sabotażu, niegospodarności i nieprawidłowości w międzynarodowej wymianie techniczno-ekonomicznej. Z chwilą utworzenia (...) w kompetencji tych komórek znalazła się kontrola operacyjna nowego związku.

Pion (...) zajmował się rozpoznawaniem, wykrywaniem, ograniczaniem i likwidowaniem antykomunistycznej i antypaństwowej działalności wymierzonej przeciwko ustrojowi PRL. Prowadził operacyjną ochronę przed działalnością antykomunistyczną środowisk: nauki i szkolnictwa wyższego, oświaty i wychowania (pracownicy i młodzież), służby zdrowia, dziennikarstwa, organizacji społeczno-politycznych i młodzieżowych, prawniczych, kultury i sztuki, poligrafów i drukarzy, mniejszości narodowych, kombatanckich, sportowych i turystycznych, a także osób mających dostęp do dokumentów niejawnych w ochranianych obiektach.

Natomiast do zadań Wydziału (...)należała realizacja przedsięwzięć operacyjnych polegających na rozpoznawaniu, zapobieganiu i wykrywaniu „działalności wrogich wywiadów, skierowanych przeciwko podstawowym interesom PRL i wspólnocie socjalistycznej” poprzez m.in. kontrolę operacyjną placówek dyplomatyczno-konsularnych i przedstawicielstw państw kapitalistycznych oraz „wyselekcjonowanych cudzoziemców i obywateli polskich podejrzanych o działalność szpiegowską”.

(dowód: informacja IPN z dnia 27 września 2021 roku k. 216-217 – w aktach sprawy)

W okresie służby w (...) wnioskodawca w Wydziale (...) zajmował się ochroną przemysłu przed sabotażem, chodziło o rozpoznawanie nastrojów, sytuacji konfliktowych, ujawnianie niegospodarności itp. Wnioskodawca miał przypisane konkretne zakłady pracy, np. Odlewnię (...) w K., Zakłady (...). Po powrocie z Wyższej Szkoły (...) wnioskodawca w Grupie (...) w B. miał przypisany np. (...) w B.

W Wydziale (...) wnioskodawca zajmował się kontrwywiadem, na ten temat napisał pracę dyplomową. Zajmował się firmami polonijnymi, sprawdzał, czy firmy te nie zbierają informacji o Polsce. Przeprowadzał rozmowy z przedstawicielami tych firm, sprawdzał dokumenty osób, które przyjeżdżały z zagranicy i podejmowały w Polsce działalność.

Wnioskodawca przeszedł pozytywną weryfikację, w (...) pełnił służbę w wydziale (...), następnie w (...) i w wydziale (...).

(dowód: zeznania wnioskodawcy od min. 00:01:27 do 00:13:09 k. 228, 228 odwrót)

Wnioskodawca wystąpił w dniu 31 stycznia 2005 roku z wnioskiem o (...). Decyzją z dnia 7 lutego 2005 roku organ rentowy przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury (...) od dnia 1 lutego 2005 roku. Jako okres służby uwzględniono okres od 14 kwietnia 1978 roku do 31 stycznia 2005 roku wraz ze służbą wojskową od roku 30 stycznia do 13 kwietnia 1978 roku .

(dowód: wniosek 1-2, decyzja z dnia 7 lutego 2005 roku k. 5, załącznik o wysłudze k. 4 - w aktach rentowych)

Następnie decyzjami z dnia 8 lipca 2005 roku organ rentowy:

- ustalił prawo wnioskodawcy do (...) renty inwalidzkiej w związku ze służbą w (...),

- zmienił od dnia 1 lutego 2005 roku wysokość emerytury wnioskodawcy, uwzględniając podwyższenie z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą w (...). Emeryturę podwyższono o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa.

(dowód: decyzje z dnia 8 lipca 2005 roku bez nr kart, orzeczenie nr 383/205 z dnia 11 maja 2005 roku bez nr karty – w aktach rentowych)

W 2009 roku (brak daty wpływu) do organu rentowego wpłynęła informacja IPN o pełnieniu przez wnioskodawcę służby w organach bezpieczeństwa państwa w okresie 16 czerwca 1981 roku do 31 lipca 1990 roku.

W następstwie tej informacji decyzją z dnia 16 listopada 2009 roku (...) ponownie ustalił wysokość (...) emerytury wnioskodawcy, licząc okres od 16 czerwca 1981 roku do 31 lipca 1990 przelicznikiem 0,7 %.

(dowód: informacja IPN z dnia 9 czerwca 2009 roku k. 10, decyzja z dnia 16 listopada 2016 roku z załącznikiem k. 11-12 – w aktach rentowych)

Od decyzji powyższej wnioskodawca złożył odwołanie. Wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2012 roku w sprawie XIII U 1247/10 Sąd Okręgowy w Warszawie zmienił decyzję z dnia 16 listopada 2009 roku w ten sposób, że stwierdził, że okres służby wnioskodawcy od 1 października 1983 roku do 27 czerwca 1985 roku nie był okresem służby w organach bezpieczeństwa państwa i okres ten zaliczył do wysługi według współczynnika 2,6% podstawy wymiaru za rok służby. W pozostałej zaś części odwołanie oddalił. Apelacja organu rentowego od tego wyroku oddalona została wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 maja 2013 roku w sprawie III AUa 2156/12.

(dowód: odpis wyroku z dnia 12 kwietnia 2012 roku w sprawie XIII U 1247/10 Sądu Okręgowy w Warszawie z uzasadnieniem oraz wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 8 maja 2013 roku w sprawie III AUa 2156/12 bez nr kart – w aktach rentowych)

W dniu 22 maja 2017 roku do akt rentowych wpłynęła kolejna informacja Instytutu Pamięci Narodowej Nr (...), datowana na dzień 21 marca 2017 roku. IPN podał w niej, że w okresie od 16 czerwca 1981 roku do 31 lipca 1990 roku wnioskodawca pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2016 roku, poz. 708 ze zm.).

Po otrzymaniu ww. informacji organ rentowy wydał zaskarżone decyzje.

(dowód: informacja IPN z dnia 21 marca 2017 roku k. 37, decyzje z dnia 1 czerwca 2017 roku bez nr kart – w aktach rentowych)

Sąd Okręgowy zważył i ocenił, co następuje:

Odwołania są uzasadnione.

W niniejszej sprawie wnioskodawca ma przyznane prawo do (...) emerytury oraz renty inwalidzkiej.

Niesporne jest, że do akt organu rentowego wpłynęła informacja Instytutu Pamięci Narodowej o pełnieniu przez wnioskodawcę w okresie od 16 czerwca 1981 roku do 31 lipca 1990 roku służby na rzecz państwa totalitarnego, przy czym Instytut ograniczył się wyłącznie do wskazania przepisu art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2016 roku, poz. 708, ze zm.), dalej jako ustawa zaopatrzeniowa, bez określenia jakiegokolwiek ustępu i punktu tego artykułu. Wskutek wpływu powyższej informacji IPN, wysokości świadczeń wnioskodawcy zostały zaskarżonymi decyzjami ponownie ustalone na podstawie zakwestionowanych przez niego przepisów art. 15c i art. 22a ustawy zaopatrzeniowej.

Wnioskodawca w odwołaniach podniósł, że pełnił służbę w (...), z wyłączeniem okresu studiów w (...) w L., przy czym po okresie tej służby został pozytywnie zweryfikowany i podjął służbę w (...). Przede wszystkim zaś w

nioskodawca podniósł zarzuty co do sprzeczności zastosowanych wobec niego przepisów ustawy zaopatrzeniowej z normami Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz przepisami Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz naruszenie Protokołu Nr 1 do tej Konwencji.

W myśl zastosowanego wobec wnioskodawcy art. 15c ustawy zaopatrzeniowej:

1. W przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 1) 0% podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b; 2) 2,6% podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4;

2. Przepisy art. 14 i art. 15 ust. 1-3a, 5 i 6 stosuje się odpowiednio. Emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

3. Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Natomiast art. 22a ustawy zaopatrzeniowej stanowi, że:

1. W przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy;

2. W przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i została zwolniona ze służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. rentę inwalidzką wypłaca się w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej;

3. Wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od dnia 22 lipca 1944 roku do dnia 31 lipca 1990 roku w enumeratywnie tam wymienionych cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach.

I tak, zgodnie z wyjaśnieniem nadesłanym przez IPN w toku rozpoznawania sprawy po raz drugi, Wydział (...) (...) oraz Wydział (...) (...)/(...) w P. były terenowymi odpowiednikami (...), a następnie (...), który był odpowiednikiem terenowym (...) wymienionym w art. 13b ust. 1 pkt. 5 lit. c tiret 9 ustawy zaopatrzeniowej. Grupa (...) (...) (...) w B., stanowiła terenowy odpowiednik (...), wymienionego w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c tiret 4 ww. ustawy. (...) w P. był terenowym odpowiednikiem (...), wymienionym w art. 13b ust. 1 pkt. 5 lit. b tiret 2 ustawy zaopatrzeniowej. Natomiast Wyższa Szkoła (...) (...) w L., wymieniona jest w art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. e tiret 7 ww. ustawy.

W dniu 16 września 2020 roku Sąd Najwyższy w składzie siedmiu sędziów podjął uchwałę w sprawie III UZP 1/20, w której rozstrzygnął trzy kwestie sporne na gruncie analogicznej, jak przedmiotowa, sprawy, odnosząc się do zacytowanych wyżej unormowań:

1) czy w świetle prawa do rzetelnego procesu sąd powszechny jest związany informacją IPN o przebiegu służby;

2) jakie treści normatywne należy przypisać wprowadzonemu do ustawy dezubekizacyjnej pojęciu „służba na rzecz totalitarnego państwa”;

3) czy w stosunkowo krótkim czasie Państwo może po raz kolejny obniżyć uprawnionemu to samo świadczenie (emeryturę) z racji tej samej, ujemnie ocenianej podstawy, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie zostały wydobyte nowe, uprzednio nieznane, negatywnie oceniane działania funkcjonariusza i czy taka konstrukcja nie narusza zasady ne bis in idem i tym samym może doprowadzić do sytuacji, że niechlubna - choć legalna - służba pozostawi funkcjonariusza w sytuacji gorszej niż osobę, która dopuściła się przestępstwa i w rezultacie została przeniesiona do powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych.

Przede wszystkim Sąd Najwyższy wskazał, że informacja o przebiegu służby „jest oświadczeniem wiedzy i nie rozstrzyga konkretnej sprawy administracyjnej w stosunku do konkretnej osoby fizycznej (…), decyzja organu emerytalnego podlega kontroli sądowej. Natomiast właściwym sądem dokonującej tej kontroli jest sąd powszechny, a ten, podczas rozpoznawania istoty sprawy, będzie uprawniony do weryfikacji informacji z IPN w postępowaniu dowodowym”. W związku z tym stwierdzenie pełnienia służby na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944 roku do 31 lipca 1990 roku nie może być dokonane wyłącznie na podstawie informacji IPN - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (kryterium formalnej przynależności do służb), lecz na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka służących reżimowi komunistycznemu.

Sąd Najwyższy przeprowadził także analizę pojęcia „służby” i „totalitarnego państwa”. Wskazał, że pojęcie służby na rzecz totalitarnego państwa „należy odkodować jako punkt wyjścia do analizy sytuacji prawnej indywidualnych świadczeniobiorców. Tym samym, nie można zgodzić się z założeniem, że sam fakt stwierdzenia pełnienia służby w okresie od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w wymienionych instytucjach i formacjach jest wystarczający do uzyskania celu ustawy z 2016 r.”. Pojęcie zakodowane w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej stanowi, zdaniem Sądu Najwyższego, jedynie kryterium wyjściowe. Zdaniem Sąd Najwyższego, za pomocą dyrektyw interpretacyjnych II stopnia można wskazać na istnienie pojęcia „służby na rzecz totalitarnego państwa” sensu stricto i largo. Pojęcie sensu stricto powinno objąć lata 1944-1956 i wiązać się wyłącznie z miejscem pełnienia służby, o ile nie zostaną wykazane przez zainteresowanego przesłanki z art. 15c ust. 5 ustawy z 1994 roku lub w informacji o przebiegu służby, wskazane zostaną okoliczności z art. 13a ust. 4 pkt 3 ustawy z 1994 roku. Natomiast pojęcie sensu largo obejmie okres wskazany w art. 13b, czyli łączy w sobie cechy okresu totalitarnego oraz posttotalitarnego (autorytarnego) oraz pierwszego okresu po transformacji. Skoro punktem krytycznym jest 31 lipca 1990 roku, to im bliżej tej daty, tym mniej było w państwie elementów totalitarnych.

Podsumowując, kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa” określone w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidualnych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka. Chodzi w szczególności o: długość okresu pełnienia służby i jego historyczne umiejscowienie w wyznaczonym okresie od lipca 1944 roku do 31 lipca 1990 roku, miejsce pełnienia służby, stanowisko służbowe, stopień służbowy. Sąd Najwyższy podkreślił przy tym, że część uprawnień emerytalnych osób zostało nabyte już w wolnej Polsce, na podstawie ustawodawstwa uchwalonego również w wolnej Polsce.

Wreszcie, odpowiadając na pytanie, czy Państwo może po raz kolejny obniżyć uprawnionemu to samo świadczenie z racji tej samej, ujemnie ocenianej podstawy, zwłaszcza w sytuacji, gdy nie zostały wydobyte nowe, uprzednio nieznane, negatywnie oceniane działania funkcjonariusza, Sąd Najwyższy wskazał, że „wątpliwości potęguje restrykcyjne brzmienie art. 2 ust. 3 ustawy z 2016 r., wprowadzające nieznane powszechnemu systemowi emerytalno-rentowemu rozwiązania, że złożenie odwołania od decyzji nie wstrzymuje jej wykonania. To rozwiązanie demaskuje represyjny charakter regulacji. Sąd ten zauważył, że „system emerytalny, ukształtowany jako czytelny, przewidywalny zbiór praw i obowiązków, zostaje uszczuplony, stając się elementem prowadzenia represyjnej polityki przez Państwo”.

Mając na uwadze powyższe wskazania, Sąd Okręgowy dokonał oceny całokształtu zgromadzonych w sprawie dowodów, łącznie z treścią informacji IPN, którą to informacją nie był związany, zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu, do którego wyłącznej kompetencji należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury i renty (...) i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna ustalonych faktów.

Ustalenia w sprawie dokonane zostały na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach osobowych wnioskodawcy, nadesłanych przez IPN. Dokumenty z tych akt znajdują się w aktach sprawy na płycie w formie cyfrowej od 2018 roku. Przy aktach personalnych złożone zostały także przez IPN: zaświadczenie o przebiegu służby, gdzie wymieniono komórki, w których służbę pełnił wnioskodawca oraz karta ewidencyjna funkcjonariusza, w której także znajdują się informacje co do przebiegu służby.

Należy wskazać, że w niniejszej sprawie, która toczy się od lipca 2017 roku, ani wnioskodawca, ani profesjonalny pełnomocnik organu rentowego nie zgłaszali w toku rozpoznawania sprawy przez Sąd Okręgowy po raz pierwszy, wniosków dowodowych. Po uchyleniu wyroku zostali oni zobowiązani do zgłoszenia ewentualnych wniosków dowodowych zarządzeniem z dnia 9 sierpnia 2021 roku. Wnioskodawca takich wniosków nie zgłosił, natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o wystąpienie do IPN o wskazanie, czy potwierdza prawidłowość wystawionego zaświadczenia o przebiegu służby wnioskodawcy w związku z uchwałą Sądu Najwyższego w sprawie III UZP 1/20, w tym dlaczego IPN uznał służbę wnioskodawcy za służbę na rzecz państwa totalitarnego, a także o wskazanie struktury organizacyjnej i zakresu zadań realizowanych przez jednostki, w których wnioskodawca pełnił służbę przed 31 lipca 1990 roku.

Wyżej wymieniona informacja IPN wpłynęła do Sądu, wnioskodawca i pełnomocnik organu rentowego się do niej nie odnieśli. Nie zgłosili także dalszych wniosków dowodowych, a Sąd Okręgowy z urzędu dopuścił dowód z przesłuchania wnioskodawcy na okoliczność pełnionej służby.

Sąd Okręgowy nie miał podstaw do prowadzenia postępowania dowodowego z urzędu w szerszym zakresie, ponieważ zasada kontradyktoryjności obowiązuje w pełni również w sprawach z ubezpieczenia społecznego. Wykrycie prawdy przez sąd ogranicza się zatem do: przeprowadzenia dowodów zgłoszonych przez strony, bowiem na nich spoczywa ciężar dowodu (art. 6 k.c.), udzielenia stronom i uczestnikom postępowania występującym bez adwokata lub radcy prawnego potrzebnych pouczeń co do czynności procesowych (art. 5 k.p.c.) i ewentualnego dopuszczenia dowodu niewskazanego przez strony (art. 232 k.p.c.). Jednakże dopuszczenie z urzędu dowodu niewskazanego przez strony ma charakter wyjątkowy, ponieważ działanie sądu z urzędu może prowadzić do naruszenia prawa do bezstronnego sądu i odpowiadającego mu obowiązku przestrzegania zasady równego traktowania stron (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 kwietnia 2018 roku w sprawie III UK 64/17). Powstaje także pytanie, w jaki sposób miałby działać z urzędu Sąd, który sam, poprzez prowadzenie postępowania z urzędu, miałby ustalać, przebieg służby. Czy miałby nakazywać odnajdywanie teczek akt współpracowników, czy osób pokrzywdzonych, czy miałby poszukiwać świadków, a jeśli tak, to komu miałby to zlecać i w jaki sposób.

Ani z dokumentów w aktach osobowych, ani z zaświadczenia o przebiegu służby nie wynika, aby służba wnioskodawcy w spornym okresie była związana z łamaniem praw człowieka i obywatela. W stanie faktycznym niniejszej sprawy brak dowodów na działalność wnioskodawcy, którą przyjmuje ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy w stosunku do każdego zatrudnionego w służbach bezpieczeństwa państwa przez definiowanie służby jako wykonywanej na rzecz totalitarnego państwa (art. 13b ustawy).

Należy podkreślić także, że wnioskodawca po okresie służby w (...) służbę pełnił poza tą strukturą w (...). Pełnił służbę jako (...), a zgodnie zaś z art. 150 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 roku o (...) (Dz. U. z 1990 roku Nr 30, poz. 179) dotychczasowi funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej lub Służby Bezpieczeństwa, którzy podejmą służbę w Policji albo zostaną zatrudnieni w jednostkach organizacyjnych podległych Ministrowi Spraw Wewnętrznych, zachowywali odpowiednio ciągłość służby lub zatrudnienia. Dodatkowo zaś służbę w Policji, zgodnie z art. 25 tej ustawy, mógł pełnić tylko obywatel polski „który wykazuje nieskazitelną postawę moralną i patriotyczną”. Skoro więc wnioskodawca podjął służbę w Policji, oznacza to, że uznano go za spełniającego także to kryterium. Potwierdziła to Komisja Weryfikacyjna, która zweryfikowała wnioskodawcę po okresie służby w (...) pozytywnie.

Ma także rację skarżący formułując zarzuty o niekonstytucyjności unormowań tzw. drugiej ustawy dezubekizacyjnej w zakresie zastosowanych w ustawie mechanizmów obniżających jego świadczenia.

Wskazać należy, że Sąd Okręgowy w Warszawie zwrócił się z pytaniem prawnym do Trybunału Konstytucyjnego z uwagi wątpliwości co do zgodności z Konstytucją RP przepisów art. 15c, art. 22a oraz art. 13 ust. 1 lit. 1c w związku z art. 13b ustawy zaopatrzeniowej w brzmieniu nadanym przez art. 1 ustawy z dnia 16 grudnia 2016 roku o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin. Wątpliwości te zostały przedstawione w postanowieniu Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 24 stycznia 2018 roku, sygn. akt XIII 326/18. Sprawa powyższa zawisła przed Trybunałem Konstytucyjnym w dniu 27 lutego 2018 roku pod sygnaturą P 4/18 i do dnia zamknięcia rozprawy w tej sprawie nie zostało wydane rozstrzygnięcie.

Natomiast w dniu 16 czerwca 2021 roku Trybunał Konstytucyjny w sprawie P 10/20 stwierdził, że art. 22a ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 roku o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2020 r. poz. 723) jest zgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Po pierwsze, art. 22 ust. 2 ustawy zaopatrzeniowej z dnia 18 lutego 1994 roku nie dotyczy sytuacji wnioskodawcy, ponieważ nie pełnił on służby wyłącznie przed dniem 1 sierpnia 1990 roku. Ponadto w dniu 7 maja 2021 roku Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu wydał wyrok w sprawie(...)w Polsce (...) przeciwko Polsce, 4907/18, w którym orzekł, że Polska naruszyła art. 6 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka gwarantujący każdemu prawo do sprawiedliwego procesu przed sądem ustanowionym zgodnie z ustawą. Trybunał Konstytucyjny z udziałem osoby wybranej na miejsce już zajęte w Trybunale nie jest bowiem sądem ustanowionym zgodnie z ustawą. W rozpoznaniu sprawy zawisłej przed Trybunałem pod sygn. akt P 10/20 brały udział takie osoby. Przy czym, zważywszy na treść art. 316 § 1 k.p.c., Sąd Okręgowy przy ocenie powyższych kwestii, obowiązany był wziąć pod uwagę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, a więc w dniu 16 listopada 2021 roku. I do tego stanu rzeczy odnosi się w niniejszym uzasadnieniu.

Trzeba podkreślić, że sądy powszechne rozpoznając indywidualną sprawę, podlegają tylko Konstytucji i ustawom, co wynika z art. 178 ust. 1 Konstytucji RP. Jeśli zatem sędzia podlega zarówno Konstytucji, jak i ustawom, to w razie sprzeczności między przepisami tych aktów prawnych powinien on stosować Konstytucję. Uznanie, że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją, a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności albo niezgodności z ustawą zasadniczą, jest ponadto sprzeczne z art. 8 ust. 2 Konstytucji, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod pojęciem „stosowanie” należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie prawa (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia z 8 sierpnia 2017 r., I UK 325/16). W konsekwencji Sąd w niniejszej sprawie był uprawniony do dokonania samodzielnej oceny zgodności z Konstytucją przepisów tzw. drugiej ustawy dezubekizacyjnej.

Przede wszystkim z punktu widzenia wartości konstytucyjnych nieuzasadnione jest przyjęcie wskaźnika 0,00 % podstawy wymiaru świadczenia wnioskodawcy za każdy rok jego służby w organach bezpieczeństwa.

Nie ma wątpliwości, że zmiany w systemie emerytalnym są dopuszczalne. Może w tym zakresie dochodzić także do obniżenia świadczeń, jednak powinno to następować z poszanowaniem zasad konstytucyjnych. Wynika to jasno z wyroków Trybunału Konstytucyjnego miedzy innymi z dnia 20 grudnia 1999 roku, sygn. K 4/99 oraz z dnia 11 maja 2007 roku w sprawie K 2/07.

W wyroku z dnia 20 stycznia 2010 roku w sprawie K 6/09 oraz w orzeczeniu z dnia 14 maja 2013 roku (15189/10) Trybunał Konstytucyjny i Europejski Trybunał Praw Człowieka uznały, że rozwiązania zawarte w poprzedniej ustawie tzw. dezubekizacyjnej z 2009 roku nie nałożyły na objętą ustawą grupę emerytów nadmiernego obciążenia i dotyczyły jedynie praw nabytych niesłusznie, a więc nie można skuteczne kwestionować ich konstytucyjności. Trybunał Praw Człowieka potwierdził prawo ustawodawcy chcącego wyeliminować niesprawiedliwe lub nadmierne świadczenia z ubezpieczeń społecznych, dążącego do likwidacji przywilejów byłych funkcjonariuszy reżimów totalitarnych do tego rodzaju działań. Jednak podkreślił on równocześnie, że podjęte środki nie mogą być nieproporcjonalne. A tak należy ocenić, to jest jako nieproporcjonalne, te środki, które przyjęte zostały wobec wnioskodawcy na podstawie tzw. drugiej ustawy dezubekizacyjnej.

Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy z 16 grudnia 2016 roku jej celem było wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944 roku do dnia 31 lipca 1990 roku. Czyli jest to swoista poprawka do poprzedniej ustawy z dnia 23 stycznia 2009 roku, której wprowadzenie także było uzasadniane zniesieniem wskazanych przywilejów. Nie zostały wskazane inne okoliczności. Tymczasem ustawodawca, uchwalając kolejne rozwiązania, prowadzące do obniżenia świadczeń zabezpieczenia społecznego, powinien ważyć interesy jednostki i interes publiczny. Nie może być to wyłącznie chęć poprawy tego, co poprawiane już było. Ustawodawca powinien w takiej sytuacji w sposób szczegółowy wskazać, dlaczego narusza prawa jednostki, dlaczego istnieje konieczność wzruszenia prawomocnych przecież decyzji o ustaleniu uprawnień i wysokości świadczeń emerytalno – rentowych, dlaczego następuje to po 27 latach od zmiany ustroju. Jeśli tego nie czyni, wówczas narusza zasady sprawiedliwości społecznej i demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji)

Także Sąd Najwyższy w powołanej już uchwale z dnia 16 września 2020 roku w sprawie III UZP 1/20 wskazał, że jeśli za ten sam okres skarżący już raz miał obniżone świadczenie emerytalne, a to na podstawie poprzedniej ustawy dezubekizacyjnej, to jego obniżenie po raz kolejny prowadzi do naruszenia zasady ne bis in idem (zakaz dwukrotnego stosowania sankcji wobec tego samego podmiotu za ten sam czyn) wyrażonej w art. 45 ust. 1.w zw. z art. 2 Konstytucji. W uzasadnieniu ww. uchwały Sądu Najwyższy podkreślił również, że wskazana zasada obejmuje także inne postępowania, niż karne jeśli wiążą się one z zastosowaniem środków represyjnych (pkt 6 uzasadnienia).Takie środki zastosowano wobec wnioskodawcy.

Sąd Najwyższy wskazał ponadto, że dwukrotna ocena tego samego okresu pracy, ingerująca w świadczenie emerytalne nie niesie ze sobą żadnych nowych argumentów, bo za taki nie można uznać faktu, że poprzednia regulacja nie była pełna, a de facto realizuje te same cele co poprzednio (odebranie ponowne praw niesłusznie nabytych przez zmniejszenie wskaźnika postawy wymiaru) i jako taka godzi w konstytucyjną zasadę ne bis in idem.

Nadto obecna ustawa w sposób nierówny, a więc naruszeniem art. 32 ust. 1 Konstytucji traktuje skarżącego w odniesieniu do osób, które tak jak on pełniły służbę w aparacie bezpieczeństwa (art. 13 ust. 1b ustawy), a które to osoby nie przeszły pozytywnie weryfikacji podczas transformacji ustrojowej albo odeszły ze służby i zyskały status pracowników. W powszechnym systemie emerytalnym okres służby takich osób jest traktowany jako okres składkowy z przelicznikiem 1,3 %, A zatem osoby posiadające tę samą cechę relewantną z punktu widzenia celu ustawy - służba w aparacie bezpieczeństwa - na gruncie powszechnego systemu emerytalnego traktowane są inaczej, okres służby w powszechnym systemie to okres składkowy z przelicznikiem 1,3 % a w drugiej ustawie dezubekizacyjnej do tego samego okresu stosuje przelicznik 0,00 %. Zauważył to także Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 września 2020 roku, wskazując, że sankcje wobec emerytów mundurowych mających w stażu pracy okres służby w instytucjach wskazanych w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej są dalej idące, niż sankcje wobec funkcjonariuszy, którzy także w przeszłości pełnili służbę w aparacie bezpieczeństwa PRL, ale dodatkowo udowodniono im popełnienie przestępstwa w związku ze służbą i którzy zostali na tej podstawie skazani prawomocnymi wyrokami sądów.

Wreszcie należy podkreślić, że pełniąc służbę także na rzecz demokratycznej Polski wnioskodawca miał prawo do uznania, że będzie traktowany w taki sam sposób, jak pozostali funkcjonariusze służb powstałych po 1990 roku, a w szczególności także ci funkcjonariusze, którzy podjęli służbę po dacie 31 lipca 1990 roku. A zatem miał prawo do uznania, że będzie traktowany w zgodzie z regułami ustawy zaopatrzeniowej, która wprowadza bardziej korzystne warunki uzyskiwania świadczeń, niż system powszechny. Natomiast obecna zmiana zasad wypłaty tych świadczeń, ich obniżenie stanowi niedotrzymanie zobowiązań ze strony państwa. Doszło więc do naruszenia zasady ochrony zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa, a nadto praw nabytych i prawa do zabezpieczenia społecznego (art. 2, art. 67 ust. 1 Konstytucji).

Ponadto wskazać należy, że zakresem pytania prawnego w sprawie zawisłej przed Trybunałem Konstytucyjnym o sygn. akt P 4/18 nie jest objęta kwestia, czy sprawa dotycząca obniżenia emerytur i rent na podstawie tzw. drugiej ustawy dezubekizacyjnej została załatwiona przez organ rentowy zgodnie ze standardem wyznaczonym przez art. 1 Protokołu Nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności - Dz. U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175. Stanowi on, że każda osoba fizyczna i prawna ma prawo do poszanowania swego mienia. Nikt nie może być pozbawiony swojej własności, chyba że w interesie publicznym i na warunkach przewidzianych przez ustawę oraz zgodnie z ogólnymi zasadami prawa międzynarodowego. Postanowienia te nie będą jednak w żaden sposób naruszać prawa państwa do stosowania takich ustaw, jakie uzna za konieczne do uregulowania sposobu korzystania z własności zgodnie z interesem powszechnym lub w celu zabezpieczenia uiszczania podatków bądź innych należności lub kar pieniężnych.

Z orzecznictwa Europejskiego Trybunał Praw Człowieka (por. wyrok z dnia 14 czerwca 2016 roku w sprawie P. przeciwko Cyprowi, skarga nr (...); decyzja z dnia 4 lipca 2017 roku w sprawie M. przeciwko Litwie, skarga nr (...)) wynika, że zmniejszenie lub zaprzestanie wypłaty świadczenia emerytalnego może stanowić ingerencję w poszanowanie własności w rozumieniu art. 1 Protokołu Nr (...). Ingerencja ta jest dopuszczalna, musi jednak być uzasadniona. Musi być zgodna z prawem, musi także realizować cele, mieszczące się w granicach interesu publicznego. Wreszcie musi być rozsądnie proporcjonalna do realizowanego celu. Musi zachodzić „sprawiedliwa równowaga” pomiędzy wymogami interesu publicznego, a wymogami ochrony praw podstawowych przysługujących danej osobie. Z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP wynika, że umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy nie da się pogodzić z umową.

Przy ocenie proporcjonalności środków podejmowanych przez państwo w sferze praw emerytalnych, ważne jest ustalenie, czy prawo skarżącego do świadczeń z danego systemu ubezpieczeń społecznych zostało naruszone w sposób dotykający samej jego istoty. Całkowite pozbawienie uprawnień, powodujące utratę środków utrzymania, co do zasady oznacza jednak naruszenie prawa własności, ale rozsądna i umiarkowana obniżka już nie. Jednak „rozsądna i umiarkowana” obniżka dokonała się już w Polsce za sprawą ustawy nowelizującej z 2009 roku. Na tej podstawie obniżono byłym funkcjonariuszom służb bezpieczeństwa PRL świadczenia emerytalne, doprowadzając w ten sposób do wyeliminowania wygórowanych świadczeń i likwidacji przywilejów.

Z tych wszystkich względów Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.