Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 5 lipca 2013 r. w sprawie z wniosku J. C. (1) i M. W. (1) z udziałem Gminy M. Ł. o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o odrzuceniu spadku po J. C. (2) Sąd Rejonowy w Kutnie zatwierdził uchylenie się przez J. C. (1) i M. W. (1) z domu C. w dniu 21 czerwca 2013 roku, od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczeń o odrzuceniu spadku po J. C. (2), zmarłej 13 lipca 2009 roku w K., woj. (...).

W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd Rejonowy podał, że J. C. (2) zmarła w dniu 13 lipca 2009 r., w miejscowości K., jako wdowa. J. C. (2) pozostawiła dwoje dzieci: M. W. (1) z d. C. oraz J. C. (1). Zmarła nie sporządziła testamentu.

W dniu 18 lutego 2004 r. Gmina M. Ł. oraz J. C. (2) zawarli umowę sprzedaży odrębnej własności lokalu nr (...) położonego w Ł. przy ulicy (...). Przy transakcji Gmina M. Ł. dokonało sprzedaży przedmiotowego lokalu J. C. (2) z jednoczesnym zastosowaniem 80% bonifikaty od pomniejszonej o kaucję mieszkaniową ceny lokalu, oraz dodatkowo kupującej udzielono 20% bonifikaty z tytułu zapłacenia przez nabywającą całej ceny gotówką przed podpisaniem aktu notarialnego. Od ceny lokalu w kwocie 78.100 zł udzielona została J. C. (2) bonifikata w kwocie 65.604 zł. W dniu 13 października 2004 r. J. C. (2) zbyła przedmiotowy lokal osobom trzecim - E. i S. małżonkom R.. Bezpośrednio po sprzedaży mieszkania, z pieniędzy uzyskanych z transakcji, J. C. (2) spłaciła swe istniejące długi, między innymi uregulowała zadłużenie mieszkania, i zamieszkała wraz ze swoim synem w miejscowości K.. Po sprzedaży mieszkania i spłacie istniejących długów według wiedzy wnioskodawców J. C. (2) nie zaciągała żadnych innych, nowych zobowiązań pieniężnych. J. C. (1) opiekował się matką i utrzymywał ze spadkodawczynią stały kontakt. J. C. (1) posiadał wiedzę, że matka zakupiła mieszkanie, a następnie dokonała jego sprzedaży osobom trzecim.

Wnioskodawczyni od 1993 r. nie zamieszkiwała z matką, albowiem założyła własną rodzinę. M. W. (1) utrzymywała z matką stały, lecz nieregularny kontakt. Spadkodawczyni oraz wnioskodawczyni widywały się średnio raz na kwartał, jednak utrzymywały kontakt telefoniczny. Po śmierci J. C. (2), M. W. (1) oraz J. C. (1) nie próbowali ustalić, czy matka pozostawiła długi spadkowe, albowiem w ich przekonaniu matka nie pozostawiła żadnych długów spadkowych. W związku ze zbliżającym się terminem do żądania zwrotu bonifikaty udzielonej J. C., 23 września 2009 r. uczestnik Gmina M. Ł. wszczęło wewnętrzną procedurę mającą doprowadzić do ustalenia kręgu spadkobierców J. C. (2). W dniu 23 lipca 2012 r. Gmina Ł. wystąpiła z wnioskiem do Sądu Rejonowego w Łęczycy o stwierdzenie nabycia praw do spadku po J. C. (2), wskazując, że Gmina Ł. domaga się zwrotu kwoty bonifikaty od spadkobierców J. C. (2) z uwagi na zbycie przez nią lokalu osobom, którzy nie byli dla niej osobami bliskimi w rozumieniu ustawy o gospodarce nieruchomościami. Odpis wniosku z załącznikami doręczono M. W. w dniu 11 stycznia 2013 r., a J. C. w dniu 10 stycznia 2013 r. Wnioskodawcy przed doręczeniem im odpisów wniosku z załącznikami nie byli informowani o jakichkolwiek długach spadkowych. Zwłaszcza nie mieli wiedzy o konieczności zwrotu bonifikaty. Wnioskodawcy nie mieli żadnego kontaktu z wierzycielem – Gminą Ł. lub jego prawnikami.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji uwzględnił wniosek o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po J. C. (2), uznając, że wnioskodawcy nie złożyli oświadczenia woli o odrzuceniu po J. C. (2) we wskazanym w art. 1015 § 1 k.c. terminie, albowiem pozostawali w błędzie, który miał charakter istotny, dotyczył czynności prawnej i znajdował swe usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy. Sąd I instancji podkreślił, że dług spadkowy obciążający spadek po J. C. (2) ma szczególny charakter, albowiem nie powstał on na skutek zaciągnięcia zobowiązania pieniężnego przez spadkodawczynię, lecz powstał na skutek naruszenia przez spadkodawczynię przepisów ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami przy sprzedaży nabytego od uczestnika lokalu. Co więcej, sama spadkodawczyni mogła nie mieć świadomości o istniejącym długu powstałym w wyniku transakcji z dnia 13 października 2004 r. Wnioskodawcom nie można zaś postawić zarzutu, iż po śmierci matki nie podjęli działań w celu ustalenia rzeczywistego stanu spadku i tym samym nie mieli wiedzy o istniejącym długu, albowiem nie istniały żadne przesłanki dające podstawy do twierdzenia, iż spadek obciążają jakikolwiek długi.

Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył uczestnik postępowania Gmina M. Ł., skarżąc je w całości i zarzucając:

- naruszenie art. 1019 § 2 i art. 84 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że wnioskodawcy nie odrzucając spadku w terminie określonym w art. 1015 § 1 k.c. działali pod wpływem istotnego błędu w zakresie przedmiotu spadku po zmarłej J. C. (2),

- naruszenie art. 233 k.p.c. poprzez dowolną, a nie swobodną ocenę materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie w postaci braku świadomości wnioskodawców, że spadkodawczyni posiadała dług spadkowy w postaci obowiązku zwrotu kwoty równej udzielonej jej bonifikaty przy zakupie od Gminy M. Ł. lokalu mieszkalnego, a nadto, iż nie była ona pouczona w momencie zawarcia umowy notarialnej o obowiązku zwrotu kwoty równej bonifikacie w przypadku zbycia lokalu przed upływem 5 lat.

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia i oddalenie wniosku oraz obciążenie wnioskodawców kosztami postępowania w sprawie, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji przy uwzględnieniu kosztów postępowania odwoławczego.

Na terminie rozprawy apelacyjnej w dniu 11 marca 2014 r. wnioskodawcy wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna i podlega oddaleniu.

Zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia, a w konsekwencji przyjmuje za swoje.

Kwestionując rozstrzygnięcie Sądu I instancji i zgłaszając zarzut naruszenia art. 1019 § 2 i art. 84 k.c. oraz art. 233 k.p.c. apelujący podniósł, że Sąd dokonał niewłaściwej oceny materiału dowodowego i błędnie uznał, iż spadkobiercy J. C. (2) dochowali należytej staranności w ustaleniu stanu majątku spadkowego. Podstawą bowiem takiego stwierdzenia nie może być okoliczność, że wnioskodawcy nie byli informowani o konieczności zwrotu bonifikaty z tytułu sprzedaży mieszkania. Uczestnik nie miał też obowiązku pouczenia J. C. (2) o obowiązku zwrotu bonifikaty w przypadku przedwczesnej sprzedaży mieszkania zakupionego od Gminy na rzecz osób trzecich.

Stanowisko to jest nietrafne. W niniejszej sprawie słusznie Sąd I instancji uznał, że jedną przesłanek błędu, stanowiącego podstawę uchylenia się przez spadkobiercę od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jest jego istotność, tj. musi być to błąd prawnie doniosły. Co do zasady błędem istotnym spadkobiercy co do stanu spadku jest taki błąd, który uzasadniałby przypuszczenie, że gdyby składający nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia oznaczonej treści. Błędem takim nie jest zaś nieznajomość przedmiotu należącego do spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustalaniu rzeczywistego stanu majątku spadkowego. Pogląd ten został wyrażony w powoływanym zarówno przez Sąd I instancji, jak i przez apelującego postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2005 r., sygn. akt IV CK 799/04, opubl. OSNC 2006/5/94 i zaaprobowany przez znaczną cześć doktryny. Podobne stanowisko przyjęto w postanowieniach Sądu Najwyższego z dnia 1 grudnia 2011 r., sygn. akt I CSK 85/11, opubl. LEX nr 1147725 i z dnia 18 marca 2010 r., sygn. akt V CSK 337/09, opubl. LEX nr 677786. Z kolei w postanowieniu z dnia 5 lipca 2012 r., sygn. akt IV CSK 612/11, opubl. OSNC 2013/3/39 Sąd Najwyższy stwierdził, że błędem istotnym spadkobiercy (art. 1019 § 2 w zw. z art. 84 § 2 k.c.) jest niewiedza o stanie spadku (długach spadkowych), mimo powziętych przez tego spadkobiercę odpowiednich i możliwych działań zmierzających do ustalenia rzeczywistego stanu spadku. Jednoczenie Sąd Najwyższy zauważył, że posługiwanie się w zakresie konstrukcji błędu istotnego na tle art. 1019 § 1 i § 2 k.c. kategorią związku przyczynowego nie jest konieczne, ponieważ właściwsze jest dostrzeganie tylko ogólnej zależności między brakiem odpowiedniej aktywności po stronie spadkobiercy a jego wiedzą o stanie spadku.

Odnosząc powyższe uwagi do rozpoznawanej sprawy, należy wskazać, że wnioskodawcy w sposób prawidłowy wykazali, że wobec znanej im sytuacji finansowej zmarłej matki nie było potrzeby podejmowania innych działań mających na celu ustalenie rzeczywistego stanu spadku pozostałego po niej. Wnioskodawcy wiedzieli, że J. C. (2) po sprzedaży mieszkania i spłaceniu swych długów nie zaciągała nowych zobowiązań. Pomimo regularnych i stosunkowo częstych kontaktów (wnioskodawca zamieszkiwał z matką a wnioskodawczyni odwiedzała ją i często kontaktowała się telefonicznie) nie posiadali wiedzy o zadłużeniu zmarłej wobec Miasta Ł.. Co więcej, trafna jest również konstatacja Sądu I instancji, że także spadkodawczyni nie posiadała wiedzy o obciążającym ją zobowiązaniu wobec uczestnika z tytułu zwrotu bonifikaty udzielonej przy zakupie mieszkania od uczestnika w związku z jego sprzedażą na rzecz osoby trzeciej. Uczestnik nie wykazał, by kierował do J. C. (2) jakąkolwiek korespondencję wzywającą ją do zwrotu bonifikaty. Tym bardziej zatem należy usprawiedliwić niewiedzę wnioskodawców co do stanu majątkowego spadkodawczyni. W rozpoznawanej sprawie nie ujawniono żadnych okoliczności pozwalających przyjąć, by wnioskodawcy mogli powziąć jakiekolwiek wątpliwości co do sytuacji finansowej zmarłej matki. Zatem uznać trzeba, że spadkobiercy mogli pozostawać w uzasadnionym okolicznościami sprawy przekonaniu, że po J. C. (2) nie pozostał żaden majątek, ani żadne zobowiązania. W ocenie Sądu odwoławczego twierdzenia zaś apelującego, że wnioskodawcy po śmierci matki mieli realną możliwość dowiedzenia się o jej długach – w tym bliżej nieskonkretyzowanym zobowiązaniu wobec uczestnika, wynikającego z czynności prawnej dokonanej w 2004 r., tj. na wiele lat przed śmiercią, a tylko wskutek niedochowania należytej staranności nie uzyskali informacji o stanie spadku, uznać należy za gołosłowne i nieznajdujące oparcia w zgromadzonym materiale dowodowym.

Konkludując, w ocenie Sądu odwoławczego okoliczności niniejszej sprawy pozwalają na zatwierdzenie uchylenia się przez wnioskodawców od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku po J. C. (2).

Mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. i zasądził od Miasta Ł. na rzecz wnioskodawców kwotę po 30 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego, obliczoną na podstawie § 9 pkt 1 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461). W ocenie Sądu odwoławczego w sprawie zachodziły podstawy do odstąpienia od wyrażonej w art. 520 § 1 k.p.c. reguły ponoszenia przez każdego uczestnika kosztów postępowania nieprocesowego związanych z jego udziałem w sprawie, bowiem interesy wnioskodawców i uczestnika postępowania były niewątpliwie sprzeczne. Wnioskodawcy dążyli do zatwierdzenia przez Sąd oświadczenia o odrzuceniu spadku po ich matce, a uczestnik sprzeciwiał się temu w toku całego postępowania w celu wytoczenia przeciw nim powództwa o zwrot bonifikaty z tytułu sprzedaży mieszkania. W tej sytuacji oddalenie apelacji uczestnika od niekorzystnego dla niego orzeczenia uzasadniało rozstrzygnięcie o kosztach postępowania na podstawie art. 520 § 3 k.p.c. i zasądzenie ich od uczestnika na rzecz wnioskodawców.