Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 sierpnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Gliwicach VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 19 sierpnia 2021r. w Gliwicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z odwołania A. F. (F.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o zasiłek chorobowy

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Rejonowego w Gliwicach

z dnia 30 listopada 2020r. sygn. akt VI U 134/19

1)  oddala apelację,

2)  zasądza na rzecz ubezpieczonej od organu rentowego kwotę 1800 (tysiąc osiemset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

(-) Sędzia SO Grażyna Łazowska

Sygn. akt VIII Ua 16/21

UZASADNIENIE

Decyzją z 7 stycznia 2019r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. odmówił A. F. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 16 września 2017r. do 2 października 2017r. oraz od 24 maja 2018r. do 9 października 2018r. oraz zobowiązał ubezpieczonego do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za ww. okresy wraz z odsetkami w łącznej w kwocie 15 232,17 zł.

Ubezpieczony w odwołaniu od decyzji sprecyzowanym w piśmie procesowym
z 6 sierpnia 2019r. wniósł o jej zmianę przez uznanie, że przysługuje mu zasiłek chorobowy za sporny okres, a w konsekwencji wniósł o odstąpienie od zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko zawarte w decyzji skarżonej.

Wyrokiem z 30 listopada 2020r. sygn. VI U 134/19 Sąd Rejonowy w Gliwicach:

- w pkt 1 zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwolnił odwołującego
od obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego za okres od 16 września 2017r.
do 2 października 2017r. oraz od 24 maja 2018r. do 9 października 2018r. w kwocie 14 723,28 zł wraz z odsetkami od 11 stycznia 2019r.;

- w pkt 2 umorzył postępowanie w zakresie odwołania od żądania zwrotu odsetek naliczonych w kwocie 508,89 zł za okres przed dniem doręczenia odwołującemu zaskarżonej decyzji;

- w pkt 3 oddalił odwołanie w pozostałym zakresie;

- w pkt 4 zniósł między stronami koszty postępowania.

Sąd Rejonowy ustalił i zważył co następuje.

Odwołujący A. F. od 1 maja 1994r. jest zatrudniony w (...) Spółce Akcyjnej w K..

W okresie od 16 września 2017r. do 28 września 2017r., od 29 września 2017r.
do 30 września 2017r., od 1 października 2017r. do 2 października 2017r., od 19 grudnia 2017r. do 31 grudnia 2017r., od 1 stycznia 2018r. do 14 stycznia 2018r., od 2 marca 2018r.
do 9 marca 2018r., od 25 kwietnia 2018r. do 30 kwietnia 2018r., od 24 maja 2018r. do 31 maja 2018r., od 1 czerwca 2018r. do 30 czerwca 2018r., od 1 lipca 2018r. do 31 lipca 2018r., od 1 sierpnia 2018r. do 31 sierpnia 2018r., od 1 września 2018r. do 30 września 2018r. oraz od 1 października 2018r. do 9 października 2018r. odwołujący był niezdolny do pracy i przebywał na zwolnieniach lekarskich.

Odwołujący prowadzi również własną działalności gospodarczą pod firmą (...). Powyższa działalność związana jest z prowadzeniem parkingu na własnym terenie przy lotnisku w P.. Przy czym w okresie orzeczonych niezdolności do pracy czynności wynikające z prowadzenia działalności gospodarczej prowadziła żona odwołującego - B. F. oraz córka małżonków – M. F..

Równolegle, w okresie od 1 lutego 2015r. odwołujący podpisał z Urzędem Gminy O. cztery umowy zlecenia o numerach: (...) na wykonanie czynności konserwatora sprzętu pożarniczego OSP w O.. Następnie Urząd Gminy O. na tej podstawie zgłosił odwołującego do ubezpieczenia zdrowotnego. Powyższe umowy zlecenia obowiązywały strony w okresie od 2 stycznia 2017r. do 31 grudnia 2018r.

Odwołujący w trakcie pobierania zasiłku chorobowego wynikającym
z zatrudnienia w (...) S.A. w K., w okresie od 16 września 2017r.
do 2 października 2017r. oraz w okresie od 24 maja 2018r. do 9 października 2018r., podpisywał karty ewidencyjne przepracowanych godzin do umów zlecenia. Odwołujący robił to sporadycznie kilka razy w miesiącu w ten sposób, że listy przynoszono mu do podpisu w miejscu zamieszkania. Poza podpisywaniem kart ewidencyjnych odwołujący
nie wykonywał na rzecz zleceniodawcy innej pracy. Wynagrodzenie z umowy zlecenia odwołujący przekazywał na cele Straży Pożarnej w P.. Odwołujący z zaskarżonej decyzji dowiedział się, że za wykonywaną pracę dla straży ma oddać zasiłek.

W drugim z okresów spornych odwołujący leczył stan zapalny palca stopy, w tym zapalenie bakteryjne.

Decyzją z 28 lutego 2019r. organ rentowy zmienił zaskarżoną decyzję z 7 stycznia 2019r. w ten sposób, że zobowiązał odwołującego do zwrotu odsetek od nienależnie pobranego zasiłku chorobowego od dnia doręczenia decyzji zmienianej do dnia zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia.

Sąd Rejonowy stwierdził, że odwołanie A. F. jest zasadne.

Powołując się na art. 84 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998r.
o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. 2020, poz. 266) Sąd Rejonowy wskazał,
że odwołujący nie był świadomy, że podpisywanie kart ewidencyjnych dla zleceniodawcy Urzędu Gminy w O. będzie potraktowane jako świadczenie pracy na rzecz ww. zleceniodawcy, tym bardziej, że odwołujący nie udawał się do straży, ale karty podpisywał
w miejscu zamieszkania, gdzie były mu przynoszone. Odwołujący natomiast nie wyjeżdżał
na jakiekolwiek akcje ratunkowe oraz nie podejmował czynności związanych z konserwacją sprzętu, co robił w ramach umowy zlecenia. Odwołujący otrzymany z tytułu umowy zlecenia zarobek w całości przeznaczał na rzecz instytucji państwowej (straży pożarnej) i tym samym odwołujący z tego tytułu nie zmierzał do osiągnięcia zarobku, co jednak nie niweczy faktu, że wynagrodzenie otrzymywał.

Sąd Rejonowy dał wiarę ubezpieczonemu, że nie miał świadomości nienależności zasiłku chorobowego w dacie jego pobierania, dopiero dowiedział się o takiej ocenie organu rentowego z zaskarżonej decyzji. W związku z powyższym, na podstawie
art. 477(14) § 2 k.p.c., Sąd Rejonowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwolnił odwołującego od obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego za okresy od 16 września 2017r.
do 2 października 2017r. oraz od 24 maja 2018r. do 9 października 2018r. w kwocie
14 723,28 zł wraz z odsetkami od 11 stycznia 2019r., a więc od otrzymania przez odwołującego zaskarżonej decyzji, o czym Sąd orzekł w punkcie 1 wyroku.

W związku z tym, że organ rentowy decyzją z 28 lutego 2019r. zmienił zaskarżoną decyzję w zakresie odsetek zobowiązując odwołującego do ich zwrotu nie od dnia wydania zaskarżonej decyzji, a od dnia jej doręczenia, Sąd Rejonowy umorzył postępowanie w tym zakresie, tj. w zakresie odwołania odwołującego od żądania zwrotu odsetek naliczonych
w kwocie 508,89 zł za okres przed dniem doręczenia odwołującemu decyzji z 7 stycznia 2019r., o czym Sąd orzekł w punkcie 2 wyroku (na mocy art. 477 13 § 1 kpc).

Natomiast w pozostałym zakresie Sąd Rejonowy oddalił odwołanie, jako niezasadne o czym Sąd orzekł w punkcie 3 wyroku. Sąd ten wskazał, że nie każdy przejaw aktywności stanowi wypełnienie przesłanki z art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej, powodując utratę prawa do zasiłku chorobowego (wyrok Sądu Najwyższego z 6 czerwca 2012r. I UK 70/12). Nadto, możliwość uznania, że nie dochodzi do utraty prawa do zasiłku chorobowego w przypadku aktywności zmierzającej do osiągnięcia zarobku w czasie pobierania tego zasiłku, występuje tylko wówczas, gdy ma ona charakter incydentalny i wymuszony okolicznościami (por. wyrok Sądu Najwyższego z 3 marca 2010r. III UK 71/09). Sąd ocenił, że w okolicznościach sprawy powód wykonywał niektóre czynności wypełniające obowiązki z umowy zlecenia.

O kosztach zastępstwa procesowego na podstawie art. 100 k.p.c.

W apelacji od wyroku organ rentowy zaskarżył wyrok z w części, w której Sąd Rejonowy zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że zwolnił ubezpieczonego
od obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego za okres od 16 września 2017r. do 2 października 2017r. oraz od 24 maja 2018r. do 9 października 2018r. w kwocie 14 723,28 zł wraz z odsetkami od 11 stycznia 2019r.

Apelujący zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1.  naruszenie przepisów postępowania, a to art.233§1 kpc przez uznanie za wiarygodne wyjaśnień ubezpieczonego w zakresie braku świadomości, że wykonywane czynności w ramach umowy zlecenia jest traktowane jako wykonywanie tej umowy skoro otrzymał wynagrodzenie, a naruszenia powyższe doprowadziły w konsekwencji do błędnego uznania, że pobrane świadczenia nie były nienależne i ubezpieczony jest zwolniony z obowiązku zwrotu świadczeń,

2.  naruszenie prawa materialnego, a to art.84 ust.2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez jego niezastosowanie, pomimo że odwołujący wykonując czynności w ramach umowy zlecenia w czasie orzeczonej niezdolności do pracy przedkładając zaświadczenia o niezdolności do pracy ( (...) ), wprowadził w błąd organ wpłacający świadczenie, a tym samym zobowiązany jest do zwrotu wypłaconych świadczeń z ubezpieczenia chorobowego.

Z uwagi na powyższe zarzuty organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie odwołania w zaskarżonej części oraz zasądzenie od odwołującego kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych za II instancję.

W odpowiedzi na apelację odwołujący wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie
od organu rentowego kosztów zastępstwa adwokackiego w postępowaniu odwoławczym według norm prawem przepisanych.

Rozpoznając apelację Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego nie zasługuje na uwzględnienie nie zawiera bowiem jakichkolwiek argumentów, które mogłyby skutecznie podważyć podjęte przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie.

Zaskarżone orzeczenie jest trafne i zyskuje pełną aprobatę Sądu Okręgowego.

Sąd Rejonowy przeprowadził wyczerpujące postępowanie dowodowe, dokonał prawidłowych ustaleń stanu faktycznego i zasadniczo również oceny prawnej, przy czym uzasadnienie jego rozstrzygnięcia wymagało uzupełnienia.

W rozpoznawanej sprawie kwestia sporna sprowadzała się do ustalenia czy organ rentowy w decyzji zaskarżonej z 7 stycznia 2019r. prawidłowo zobowiązał ubezpieczonego A. F. do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego za okresy wskazane w tej decyzji wraz z odsetkami.

Kwestię zwrotu nienależnie pobranych świadczeń reguluje art. 84 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych ( tj. Dz.U. z 2021r., poz.423 ) wynika, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, oraz

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Kwestia zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia chorobowego uregulowana została także w art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej, zgodnie z którym w przypadku pobrania nienależnego świadczenia z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych zasiłków bieżących lub innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi
w myśl art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest brak prawa do świadczenia oraz świadomość tego osoby przyjmującej to świadczenie, wynikająca ze stosownego pouczenia. Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej ( art.84 ust.2 pkt 2 ustawy systemowej ). W prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane", to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania).

Zgodnie z art. 17 ustawy z 25 czerwca 1999r. o świadczeniach pieniężnych
z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa ( Dz.U. z 2020r. poz.870 ) ubezpieczony wykonujący w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową
lub wykorzystujący zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia traci prawo do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia.

R. legis art. 17 ustawy zasiłkowej stanowi zamiar niedopuszczenia do pobierania świadczenia w sytuacji, w których można postawić ubezpieczonemu zarzut nadużywania prawa do świadczeń poprzez wykorzystywanie zwolnienia od pracy dla innych celów. Przesłanka podjęcia pracy zarobkowej pozbawiająca świadczenia z ustawy zasiłkowej
ma sens, gdyż uzasadnia przyjęcie domniemania, że ubezpieczony nie jest w rzeczywistości niezdolny do pracy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że utratę prawa do świadczeń powoduje wykonywanie pracy zarobkowej w okresie zwolnienia lekarskiego. Za taką pracę uważa się każdą pracę w potocznym tego słowa znaczeniu, w tym wykonywanie różnych czynności w ramach stosunków zobowiązaniowych prawnych, ale także poza takimi stosunkami, w tym kontynuowanie własnej działalności gospodarczej, samozatrudnienie czy stosunek korporacyjny. Sporadyczna, incydentalna lub wymuszona okolicznościami sprawy aktywność zawodowa może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego (por. wyroki Sądu Najwyższego z 6 grudnia 1978r., II URN 130/78; z 31 maja 1985r., II URN 75/85; z 22 listopada 2000r., II UKN 71/00; z 19 marca 2003r., II UK 257/02; z 9 czerwca 2009r., II UK 403/08; z 8 października 2014r., III UK 14/14; z 20 stycznia 2005r., I UK 154/04; z 6 lutego 2014r., II UK 274/13 ).

W pierwszej kolejności Sąd zwraca uwagę, że w toku postępowania organ rentowy nie wykazał, mimo że to na nim zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art.6 k.c. spoczywał ciężar dowodu, że ubezpieczony został w prawidłowy sposób pouczony, że w przypadku wykonywania pracy zarobkowej świadczenie z ubezpieczenia chorobowego mu nie przysługuje. Z tych też względów brak jest podstaw do żądania od ubezpieczonego zwrotu zasiłku chorobowego na podstawie art. 84 ust.1 pkt 2 ustawy systemowej, gdyż nie sposób przypisać ubezpieczonemu świadomości nienależności zasiłku chorobowego w sytuacji wykonywania pracy zarobkowej, co dodatkowo potwierdziły zeznania ubezpieczonego złożone w toku postępowania przed Sądem pierwszej instancji.

Organ rentowy w apelacji zarzucił, że żądanie zwrotu od ubezpieczonego zasiłku chorobowego znajduje swoje uzasadnienie w art.84 ust.2 pkt 2 ustawy systemowej, gdyż ubezpieczonemu można przypisać działanie polegające na wprowadzeniu organu rentowego w błąd, przy czym organ rentowy podniósł, że Sąd Rejonowy pod kątem tego przepisu sprawy nie rozpatrywał.

Odnosząc się do powyższej kwestii Sąd Okręgowy w pierwszej kolejności zwraca uwagę, że znane mu jest prezentowane w orzecznictwie stanowisko, że okoliczność,
iż ubezpieczony nie został pouczony o możliwości utraty prawa do zasiłku chorobowego
za cały okres zwolnienia lekarskiego z powodu zatajenia lub późniejszego ujawnienia wykonywania pracy zarobkowej lub pozarolniczej działalności, nie wystarcza
do wyrokowania, iż ubezpieczonego nie obciąża obowiązek zwrotu pobranych zasiłków chorobowych, do których mógł utracić prawo ze względu na wykonywanie zarobkowej.
W tym zakresie w judykaturze przyjmuje się, że można żądać zwrotu zasiłku chorobowego
na podstawie art.84 ust.2 pkt 2 ustawy systemowej przy spełnieniu przesłanki „ świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego ”. Przyjmuje się przy tym, że świadome wprowadzenie w błąd organu rentowego może przybierać rozmaite formy, do których zalicza się nie tylko bezpośrednie podanie nieprawdy we wniosku o świadczenie lub jego złożenie w sytuacji nieuzasadniającej powstanie lub brak prawa do świadczeń, ale także przemilczenie lub zatajenie okoliczności o istotnym znaczeniu dla ustania lub utraty pobranych świadczeń (por. wyroki Sądu Najwyższego z: 27 stycznia 2011r., II UK 194/10, 26 lipca 2017r., I UK 287/16, LEX nr 2382448, 12 września 2018r. ). W takim rozumieniu Sądy przyjmowały, że np. udział ubezpieczonego w prowadzeniu pozarolniczej działalności, a więc wykonywanie pracy zarobkowej, w okresach zwolnień lekarskich może być oceniony jako wprowadzenie w błąd organu rentowego przez osobę, która pobrała takie potencjalnie utracone świadczenia w rozumieniu art. 17 w związku z art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej.

Odnosząc powyższe do stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy w ocenie Sądu Okręgowego brak jest podstaw do stwierdzenia, że w przypadku ubezpieczonego spełnione zostały przesłanki zwrotu świadczeń z art.84 ust.1 pkt 2 ustawy systemowej, gdyż zdaniem Sądu Okręgowego nie sposób przyjąć, że ubezpieczony wykonywał pracę zarobkową
w rozumieniu art.17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. przez co wprowadził w błąd organ rentowy. Za taką pracę nie można, zdaniem Sądu Okręgowego, uznać kilkukrotnego w ciągu miesiąca podpisywania kart ewidencyjnych w domu, gdy równocześnie ubezpieczony ze względu na stan zdrowia nie wykonywał zasadniczych czynności objętych umowami zlecenia, a mianowicie czynności konserwatora sprzętu ppoż. w sytuacji, gdy na podstawie tych umów był odpowiedzialny za to żeby sprzęt pożarniczy był zawsze gotowy do użycia, samochody zatankowane. Z materiału dowodowego wynika, że na czas nieobecności ubezpieczonego w pracy wszystkie te czynności związane z utrzymaniem sprzętu pożarniczego w stałej gotowości zostały przejęte przez świadka M. C.. Nadto Sąd Okręgowy miał na uwadze, że całe uzyskane w tym czasie wynagrodzenie z tytułu zawartych umów cywilnoprawnych ubezpieczony przekazywał na cele Straży Pożarnej w P.. Biorąc pod uwagę te okoliczności nie sposób, zdaniem Sądu Okręgowego, przypisać powyższym czynnościom charakteru wykonywania pracy zarobkowej w rozumieniu art.17 ustawy z dnia 25 czerwca 1999r. pozbawiającym ubezpieczonego prawa do zasiłku chorobowego za sporne okresy. A skoro tak to w świetle regulacji cytowanych na wstępie organ rentowy nie może domagać się od odwołującego zwrotu zasiłku chorobowego jako świadczenia nienależnie pobranego.

W konsekwencji powyższego Sąd Okręgowy z mocy art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art.98 k.p.c. w związku z §2 pkt 5 i §10 ust.1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie ( Dz.U. poz.1800 ). Sąd zasądził koszty według wartości przedmiotu sporu, a nie według stawki właściwej
dla spraw o świadczenia z ubezpieczeń ( §9 ust. 2 ) mając na uwadze fakt, że rozpatrywana sprawa nie dotyczyła roszczenia o świadczenie, lecz zwrotu wypłaconych kwot.

(-) Sędzia Grażyna Łazowska