Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE

Powodowie M. S. i R. S. w pozwie przeciwko A. Z. domagali się, aby pozwany zapłacił solidarnie na rzecz powodów kwotę 82.346,94 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w transakcjach handlowych liczonymi:

- od kwoty 2.816,96 zł od 14.12.2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.814,05 zł od 15.12.2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.518,45 zł od 17.12.2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.137,13 zł od 20.12.2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.482,04 zł od 22.12.2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.860,25 zł od 23.12.2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.060,09 zł od 28.12.2018 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 1.738,24 zł od 30.12.2018 r. do dnia zapłaty;

- od kwoty 3.722,03 zł od 30.12.2018 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.248,16 zł od 04.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.888,41 zł od 06.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.601,95 zł od 10.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.540,13 zł od 11.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.701,65 zł od 13.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 3.145,52 zł od 14.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 4.891,51 zł od 18.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.673,53 zł od 21.01.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.722,44 zł od 02.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 4.328,47 zł od 03.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.563,79 zł od 07.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.118,93 zł od 08.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 852,39 zł od 10.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.083,13 zł od 11.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.162,94 zł od 14.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.026,44 zł od 15.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 3.526,36 zł od 16.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.823,09 zł od 17.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 1.031,97 zł od 21.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.668,71 zł od 01.03.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 5.114,77 zł od 03.03.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.017,85 zł od 07.03.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.411,42 zł od 08.03.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 451,11 zł od 10.03.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 2.373,09 zł od 10.02.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 779,08 zł od 11.03.2019 r. do dnia zapłaty,

- od kwoty 5.450,86 zł od 24.03.2019 r. do dnia zapłaty.

Ponadto powodowie domagali się zasądzenia od pozwanego solidarnie na ich rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając pozew powodowie wskazali, że będąc wspólnikami spółki cywilnej (...) sprzedali pozwanemu wyroby metalowe, co potwierdzały wystawione przez nich i zaakceptowane przez pozwanego faktury VAT. Mimo upływu wskazanych w fakturach terminów płatności, pozwany nie zapłacił za kupione materiały. Na skutek wysłanego przedsądowego wezwania do zapłaty, pozwany podniósł zarzut potrącenia. Powodowie wyjaśnili, że formuła kompensat była rzeczywiście stosowana w rozliczeniach stron, ale wyłącznie w czasie, gdy obie strony były względem siebie jednocześnie dłużnikami i wierzycielami. Dochodzone pozwem faktury nie były objęte potrąceniem z wyjątkiem pierwszej z dochodzonych należności.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powodów na jego rzecz kosztów procesu według norm przepisanych.

Pozwany podniósł, że z uwagi na wartość przedmiotu sporu sprawa powinna być rozpoznawana przez Sąd Rejonowy w Bydgoszczy. Zarzucił następnie przedwczesność powództwa wskazując, że powodowie nie podjęli próby zakończenia sporu ugodą. Pozwany opisał okoliczności współpracy stron, która polegała na tym, że pozwany nabywał od powodów narzędzia do maszyn
i wykonywał na zlecenie powodów obróbką skrawaniem detale zgodnie z ich zamówieniami. Z obu stron były wystawiane faktury, za które następowała zapłata. Z uwagi na fakt, że powodowie mieli problemy z rozliczeniami i płacili pozwanemu np. w kilku ratach, pozwany zrezygnował ze współpracy z nimi w lipcu 2017 r. W maju 2018 r. powód M. S. przyjechał do pozwanego i zaproponował mu wznowienie współpracy. Miała ona polegać na zakupie narzędzi od powodów, w zamian za wykonywanie na ich rzecz detali, przy czy rozliczenie miało się odbywać na zasadzie kompensaty bez względu na wysokość kwoty, jaka pozostanie do rozliczenia. Pozwany zgodził się na zaproponowane mu warunki i strony rozpoczęły współpracę. Pozwany podkreślił, że nabywał od powodów narzędzia tylko dlatego, że umówili się na rozliczenie przez wykonywanie określonego dzieła. Gdyby miał świadomość, że powodowie nie zlecą mu kolejnych prac, nie nabywałby dalej narzędzi. Powodowie nie dotrzymali warunków zawartej ustnie umowy. W lutym roku 2019 powód R. S. przyjechał do pozwanego i zażądał całkowitej spłaty za kupione towary, powołując się na złą kondycję finansową swojej firmy. Pozwany zdecydował się zapłacić mu wówczas 5.000 zł, aby umożliwić powodom funkcjonowanie i kontynuowanie umowy. Pozwany podkreślił, że na każdej z faktur wystawionych przez powodów znajduje się zapis wskazujący kompensatę, jako sposób rozliczenia. Oczekiwał w związku z tym na zlecenia od powodów zgodnie z zawartą umową. Zdaniem pozwanego strony zawarły umowę, która opierała się na kompensacie umownej, która nie podlegała rygorom Kodeksu cywilnego. Powodowie dostarczali pozwanemu narzędzia, a w zamian za to wykonywał dla nich dzieło polegające na wykonaniu detali. Nie można w związku z tym uznać, że roszczenie powodów jest wymagalne. Pozwany oczekiwał na zlecenie mu wykonania dzieła tak, aby możliwe było wzajemne rozliczenie stron w datach wskazanych na fakturach. Z ostrożności procesowej pozwany wniósł o rozłożenie dochodzonej należności na raty w kwotach po 5.000 zł każda, a ponadto o nieobciążanie go kosztami procesu z uwagi na jego sytuację finansową. Podkreślił, że chce mieć możliwość zaspokojenia roszczenia powodów zgodnie z zawartą z nimi umową, tj. wykonać detale (dzieło) o wartości narzędzi, które nabył od powodów. Podniósł też, że gdyby wiedział, że powodowie zrezygnują niespodziewanie z wykonywania przez pozwanego detali to nie nabyłby narzędzi powyżej wartości różnicy pomiędzy kwotą wynikającą ze sprzedaży a wykonywaniem usług.

Powodowie w piśmie przygotowawczym z dnia 12 grudnia 2019 r. wskazali, że pozwany w istocie dąży wyłącznie do odroczenia terminów płatności i częściowej rezygnacji z uzasadnionych roszczeń powodów. Wskazali na wielokrotne rozmowy z pozwanym w sprawie spłaty wymagalnych należności. Podali, że pozwany wnosił o przesłanie aktualnego stanu zadłużenia, co powodowie uczynili w mailu
z dnia 26 października 2018 r. Po tej dacie pozwany, mając pełną świadomość salda wzajemnych rozliczeń, zakupił jeszcze u powodów towary na łączną kwotę 88.745,71 zł, deklarując, że pozwoli mu to na wykonanie robót na rzecz osób trzecich, a tym samym osiągnięcie dochodu pozwalającego na spłatę. Powodowie wskazali, że w korespondencji z pełnomocnikiem pozwanego (pismo z dnia 27 maja 2019 r.) deklarował on spłatę po 10.000 zł miesięcznie począwszy od 15 czerwca 2019 r., jednak nie zapłacił dotąd choćby symbolicznej złotówki. Podkreślili, że nie ma prawnej ani faktycznej możliwości kompensaty dalszych należności. Powodowie wskazali, że nie są w żaden sposób zobligowani, by zlecać pozwanemu dalsze prace. Dodali, że dochodzą zapłaty za faktury z okresu od listopada 2018 r. do lutego 2019 r., to jest za okres, kiedy jeszcze prace takie zlecali pozwanemu. Powodowie podnieśli, że zrezygnowali ze współpracy z pozwanym z uwagi na reklamacje od klientów dotyczące wykonanych przez niego detali. Mimo tego pozwany nadal kupował od powodów towary. Podali też, że brak zapłaty ze strony pozwanego doprowadził ich do konieczności zaciągnięcia kredytu bankowego w wysokości 60.000 zł. Nie wyrazili też zgody na zaproponowane przez pozwanego warunki ugody, przy uwzględnieniu, że na zapłatę oczekują od grudnia 2018 r.

Sąd ustalił, co następuje:

Powodowie w ramach działalności gospodarczej prowadzonej pod firmą (...) M. S., R. S. sprzedawali pozwanemu wyroby metalowe, ten zaś świadczył na rzecz powodów usługi. Rozliczenia wzajemnych zobowiązań pieniężnych z powyższych tytułów następowały między stronami na drodze uzgodnionych kompensat.

Po październiku 2018 r. powodowie z mniejszą częstotliwością udzielali pozwanemu nowych zleceń (pojedyncze transakcje miały miejsce w grudniu 2018 r. i styczniu 2019 r.), a na jego prośbę w dniu 26 października 2018 r. wysłali mu mailowo zestawienie zadłużenia. Mimo to pozwany nadal nabywał od powodów materiały metalowe, a poszczególne transakcje potwierdzały wystawione przez powodów faktury VAT z okresu od listopada 2018 r. do lutego 2019 r.:

-

z dnia 13.11.2018 r. na kwotę 3.222,55 zł, z terminem płatności do dnia 14.12.2018 r.,

-

z dnia 14.11.2018 r. na kwotę 1.814,05 zł z terminem płatności do dnia 14.12.2018 r.,

-

z dnia 16.11.2018 r. na kwotę 2.518,45 zł z terminem płatności do dnia 16.12.2018 r.,

-

z dnia 19.11.2018 r. na kwotę 2.137,13 zł z terminem płatności do dnia 19.12.2018 r.,

-

z dnia 21.11.2018 r. na kwotę 1.482,04 zł z terminem płatności do dnia 21.12.2018 r.,

-

z dnia 22.11.2018 r. na kwotę 1.860,25 zł z terminem płatności do dnia 22.12.2018 r.,

-

z dnia 27.11.2018 r. na kwotę 1.060,09 zł z terminem płatności do dnia 27.12.2018 r.,

-

z dnia 29.11.2018 r. na kwotę 1.738,24 zł z terminem płatności do dnia 29.12.2018 r.,

-

z dnia 29.11.2018 r. na kwotę 3.722,03 zł z terminem płatności do dnia 29.12.2018 r.,

-

z dnia 4.12.2018 r. na kwotę 2.248,16 zł z terminem płatności do dnia 03.01.2019 r.,

-

z dnia 7.12.2018 r. na kwotę 2.888,41 zł z terminem płatności do dnia 06.01.2019 r.,

-

z dnia 11.12.2018 r. na kwotę 1.601,95 zł z terminem płatności do dnia 10.01.2019 r.,

-

z dnia 12.12.2018 r. na kwotę 1.540,13 zł z terminem płatności do dnia 11.01.2019 r.,

-

z dnia 13.12.2018 r. na kwotę 2.701,65 zł z terminem płatności do dnia 12.01.2019 r.,

-

z dnia 14.12.2018 r. na kwotę 3.145,52 zł z terminem płatności do dnia 13.01.2019 r.,

-

z dnia 18.12.2018 r. na kwotę 4.891,51 zł z terminem płatności do dnia 17.01.2019 r.,

-

z dnia 21.12.2018 r. na kwotę 2.673,53 zł z terminem płatności do dnia 20.01.2019 r.,

-

z dnia 2.01.2019 r. na kwotę 1.722,44 zł z terminem płatności do dnia 1.02.2019 r.,

-

z dnia 3.01.2019 r. na kwotę 4.328,47 zł z terminem płatności do dnia 2.02.2019 r.,

-

z dnia 7.01.2019 r. na kwotę 1.563,79 zł z terminem płatności do dnia 6.02.2019 r.,

-

z dnia 8.01.2019 r. na kwotę 1.118,93 zł z terminem płatności do dnia 7.02.2019 r.,

-

z dnia 10.01.2019 r. na kwotę 852,39 zł z terminem płatności do dnia 9.02.2019 r.,

-

z dnia 11.01.2019 r. na kwotę 2.083,13 zł z terminem płatności do dnia 10.02.2019 r.,

-

z dnia 14.01.2019 r. na kwotę 1.162,94 zł z terminem płatności do dnia 13.02.2019 r.,

-

z dnia 15.01.2019 r. na kwotę 1.026,44 zł z terminem płatności do dnia 14.02.2019 r.,

-

z dnia 16.01.2019 r. na kwotę 3.526,36 zł z terminem płatności do dnia 15.02.2019 r.,

-

z dnia 17.01.2019 r. na kwotę 1.823,09 zł z terminem płatności do dnia 16.02.2019 r.,

-

z dnia 21.01.2019 r. na kwotę 1.031,97 zł z terminem płatności do dnia 20.02.2019 r.,

-

z dnia 29.01.2019 r. na kwotę 2.668,71 zł z terminem płatności do dnia 28.02.2019 r.,

-

z dnia 31.01.2019 r. na kwotę 5.114,77 zł z terminem płatności do dnia 2.03.2019 r.,

-

z dnia 4.02.2019 r. na kwotę 2.017,85 zł z terminem płatności do dnia 6.03.2019 r.,

-

z dnia 5.02.2019 r. na kwotę 2.411,42 zł z terminem płatności do dnia 7.03.2019 r.,

-

z dnia 7.02.2019 r. na kwotę 451,11 zł z terminem płatności do dnia 9.03.2019,

-

z dnia 7.02.2019 r. na kwotę 2.373,09 zł z terminem płatności do dnia 9.03.2019 r.,

-

z dnia 8.02.2019 r. na kwotę 779,08 zł z terminem płatności do dnia 10.03.2019 r.,

-

z dnia 21.02.2019 r. na kwotę 5.450,86 zł z terminem płatności do dnia 23.03.2019 r.

dowód: zaświadczenia z CEIDG – k. 11-13, zeznania powoda – R. S. – k. 166, 168 (nagranie od min. 07:24), zeznania pozwanego – 166v., 168 (nagranie od min. 15:34) , rysunek detalu – k. 70 , zestawienia transakcji – k. 71-75, 84-90, 110-111, faktury VAT – k. 76-83, mail do pozwanego z 26.10.2018 r. z zestawieniem zaległości na dzień 26.10.2018 r. – 107-109, faktury VAT – k. 15-49 akt.

Jedynie w wypadku pierwszej z dochodzonych pozwem należności z faktury nr (...) z dnia 13.11.2018 na kwotę 3.222,55 zł doszło do częściowej kompensaty z należnościami pozwanego, w wyniku której pozostało do zapłaty 2.816,96 zł.

W dniu 26 lutego 2019 r. pozwany zapłacił powodom na poczet swojego względem nich zadłużenia przelewem kwotę 5.000 zł.

okoliczności bezsporne; a ponadto: faktura VAT z adnotacją o kompensacie – k. 14, rozliczenie – k. 73, pismo powodów z dn. 29.04.2019 r. – k. 56, zeznania pozwanego – k. 366v., 368 akt.

Powodowie wzywali pozwanego do zapłaty zadłużenia pismami z dnia 19 marca 2019 r. (na kwotę 168.607,90 zł) i 9 kwietnia 2019 r. (na kwotę 162.593,90 zł wraz z odsetkami).

dowód: wezwania do zapłaty – k. 50-53v. akt.

W odpowiedzi z dnia 15 kwietnia 2019 r. pełnomocnik pozwanego podniósł, że rozliczenia stron odbywały się przez wzajemne potrącenia. W zamian za towar w postaci narzędzi, pozwany zobowiązał się do świadczenia na rzecz powodów usług i nadal oczekuje on powierzenia mu określonych zadań. Dodał, że ponad połowa z kwoty określonej w ostatecznym przedsądowym wezwaniu do zapłaty została już skompensowana z wykonanymi na rzecz powodów usługami. Żądanie zapłaty za towar uznał za przedwczesne i nieuzasadnione.

dowód: pismo pełnomocnika pozwanego – k. 54-55 akt.

Pełnomocnik powodów w piśmie z 29 kwietnia 2019 r. podniósł z kolei, że strony nie uzgodniły, że wszelkie rozliczenia będą się odbywać przez potrącenia wzajemnych wierzytelności. Pozwany dokonywał także wpłat na rachunek bankowy powodów. Powodowie postanowili nie kontynuować współpracy z nim. Potrącenia dotyczyły wyłącznie kwoty 80.246,96 zł, a do zapłaty za sprzedany towar pozostaje kwota 82.346,94 zł.

dowód: pismo pełnomocnika powoda – k. 56-57 akt, zestawienie należności
w przedsądowym wezwaniu do zapłaty z 26 kwietnia 2019 r. – 58 akt.

Pismem z dnia 27 maja 2019 r. sygnowanym przez pełnomocnika pozwanego zaproponowano zawarcie ugody przez strony wskazując na możliwość spłaty przez pozwanego zadłużenia w kwocie 80.246,96 zł w ratach miesięcznych po 10.000 zł.

dowód: pismo z 27 maja 2019 r. – k. 60 akt.

Sąd zważył, co następuje:

Sąd ustalił stan faktyczny sprawy na podstawie dokumentów prywatnych przedłożonych przez strony (art. 243 ² k.p.c.), a także ich zeznań które – co do okoliczności nawiązania współpracy i praktyki rozliczania się w formie kompensat wzajemnych wierzytelności – należało uznać za wiarygodne. Sąd nie dał natomiast wiary zeznaniom pozwanego, zupełnie sprzecznym z twierdzeniami strony powodowej w kwestii ustalonego ustnie obowiązku dokonywania rozliczeń w formie bezgotówkowej, poprzez zlecanie pozwanemu wykonywania usług za równowartość sprzedanych mu towarów.

Pozwany podnosił, że zawarta została pomiędzy stronami umowa ustna przewidująca współpracę, polegającą na rozliczeniach bezgotówkowych. Według pozwanego ustaloną formą zapłaty za nabywane od powodów towary miała być kompensata z należnościami przysługującymi pozwanemu od powodów za wykonane na ich zlecenie usługi. Pozwany twierdził, że wciąż oczekuje na dalsze zlecenia. Zeznania pozwanego w tym zakresie nie znalazły jednak potwierdzenia w innych dowodach, a wobec stanowczego zaprzeczenia ze strony powodów, nie mogły one stanowić dowodu potwierdzającego ustaloną zasadę współpracy między stronami.

Stanowisku pozwanego przeczy nie tylko bezsporny między stronami fakt dokonania zapłaty na rzecz powodów przelewem w lutym 2019 r. (w kwocie 5.000 zł), lecz także treść dokumentów przedstawionych przez samego pozwanego. Wskazać bowiem trzeba, że w treści każdej z faktur wystawionych powodom przez pozwanego w okresie od lipca 2018 r. do stycznia 2019 r. jako sposób zapłaty wskazywał on przelew z określonym terminem płatności ( zob. k. 76 – 83 akt). Pozwany odnotowywał ponadto skrupulatnie w swoich dokumentach księgowych kwoty pozostające do rozliczenia przy użyciu określeń „termin płatności” ( k. 71, 74, 75 akt), bądź też „zapłata za należność” ( k. 72, 73 akt). W tej sytuacji należało dać wiarę zeznaniom powoda R. S., który – odnosząc się do faktu, że w fakturach wystawianych pozwanemu w większości przypadków jako sposób zapłaty wskazywano „kompensata” ( zob. k. 14-45, 49 akt) – wyjaśnił, że oprócz tego zawsze wskazany był tam termin płatności, a więc jeśliby do tego terminu nie doszło do kompensaty, aktualizował się obowiązek zapłaty (zob. zeznania powoda – k. 166v., 168 akt). Dodatkowo trzeba zwrócić uwagę, że na części faktur wystawionych w lutym 2019 r. przez powodów (będących przedmiotem żądania pozwu) jako sposób zapłaty wskazano jednak przelew ( zob. k. 46, 47, 48 akt). W tej sytuacji należał przyznać rację powodom, że strony stosowały we wzajemnych stosunkach kompensatę jako sposób rozliczeń, ale jedynie do czasu kiedy obie strony posiadały wzajemne zobowiązania, które mogły podlegać rozliczeniu.

W ocenie Sądu bez znaczenia dla rozstrzygnięcia było przedstawione przez powodów dowody wskazujące na wadliwe wykonywanie przez pozwanego części zleconych mu prac w postaci korespondencji mailowej ze zdjęciami trzpieni ( k. 112-124 akt). Przedmiotem żądania pozwu nie była bowiem odpowiedzialność pozwanego z tytułu rękojmi, lecz roszczenie powodów o zapłatę ceny za sprzedane materiały (art. 535 k.c.). Dodać przy tym trzeba, odnosząc się do podniesionego w odpowiedzi na pozew zarzutu niewłaściwości rzeczowej Sądu Okręgowego – stosownie do regulacji art. 222 zd. 2 k.p.c. – że wartość przedmiotu sporu wynosiła kwotę 82.347 zł ( zob. k. 3 akt), a w świetle regulacji art. 17 pkt 4 k.p.c. do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w których wartość taka przewyższa 75.000 zł.

Pozwany ani w odpowiedzi na pozew, ani w toku sprawy, w tym w swoich zeznaniach złożonych na rozprawie w dniu 26 czerwca 2020 r., nie kwestionował istnienia i wysokości zadłużenia. W okolicznościach rozpoznawanej sprawy Sąd uznał tą okoliczność za przyznaną na podstawie art. 229 k.p.c.

Sąd w planie rozprawy ( k. 143 akt) pominął wnioski dowodowe powodów z pozwu, w których wnosili o zobowiązanie pozwanego do przedstawienia dokumentacji księgowej, z której miało wynikać zaksięgowanie faktur objętych postępowaniem, gdyż fakt ten nie był sporny między stronami, a ponadto nie było kwestionowane, że pozwany odebrał od powodów te artykuły (art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c.). Sąd pominął też zgłoszony przez pozwanego dowód z zeznań świadka B. Z. na okoliczność treści umowy stron i zasad wzajemnych rozliczeń w formie kompensaty, uznając, że dowód ten nie byłby przydatny do wykazania tego istotnego faktu (art. 235 ² § 1 pkt 3 k.p.c.). Powodowie w toku posiedzenia przygotowawczego stanowczo twierdzili, że B. Z. w żaden sposób nie uczestniczył w uzgodnieniach jakie były czynione przez strony ( zob. k. 142 akt), czemu pozwany, który – prawidłowo wezwany na posiedzenie przygotowawcze (przez awizo – zob. k. 136, 140-141 akt; zob. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 1971 r., III CZP 10/71, OSNC 1971, nr 11, poz. 187) – nieobecny na nim, nie zaprzeczył. Zauważyć trzeba, że w takiej sytuacji pozwanego wiązały ustalenia zawarte w planie rozprawy sporządzonym bez jego udziału (art. 205 ⁵ § 6 k.p.c.).

Brak było w związku z tym podstaw do uznania, że mocą ustnej umowy, strony wyłączyły z góry możliwość domagania się przez powodów od pozwanego zapłaty za sprzedane mu i odebrane przez niego towary, których cena nie miała pokrycia w wartości usług świadczonych przez pozwanego na rzecz powodów. Takie postanowienie umowne w realiach niniejszej sprawy należałoby wręcz uważać za sprzeczne z istotą (naturą) stosunku sprzedaży, a przez to wykraczające poza dopuszczalny w myśl ustawy zakres swobody kształtowania treści kontraktu (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 353 ¹ k.c. a contrario; zob. np. (uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 22 czerwca 2007 r., V CSK 99/07, OSP 2009, nr 1, poz. 7). Za niedopuszczalne należałoby uznać wymaganie przez pozwanego aby dalej zlecano mu prace, do wysokości wartości jego zadłużenia, w sytuacji, w której powodowie zrezygnowali ze współpracy z nim.

W ocenie Sądu pozwany nie wykazał, by była jakakolwiek zależność miedzy zakupami, których dokonywał u powodów, a obowiązkiem zlecania mu przez powodów prac za kwoty stanowiące równowartość tych zakupów. Jego twierdzenie, że zawarł umowę z powodami tylko dlatego, że gwarantowali mu bezgotówkowe rozliczenie nie miało, jak to wyżej opisano, potwierdzenia w dowodach. Ponadto skala zakupów dokonywanych już po okresie stałego zlecania przez powodów pozwanemu usług świadczyła o tym, że nawet jeśli początkowa współpraca faktycznie rozliczna była w formie kompensat, to już od połowy listopada 2018 r. pozwany dokonał zakupów na kwoty znacznie przewyższające wartość zleconych mu prac.

W sytuacji, w której pozwany nie był wierzycielem powodów, gdyż nie posiadał żadnych niespłaconych należności z tytułu wykonanych usług, nie było możliwości skorzystania z praktyki wzajemnych kompensat należności, którą strony wcześniej stosowały. Potrącenie wzajemnych należności nie jest możliwe w sytuacji, w której tylko jedna ze stron dysponuje wierzytelnościami względem drugiej. Wynika to wprost z dyspozycji przepisu art. 498 k.c., regulującego instytucję potrącenia, jednak nie inaczej będzie w przypadku „potrącenia umownego”, w którym dopuszcza się odstępstwa od ustawowego modelu potrącenia (art. 353 ¹ k.c.). Strony mogą wprawdzie w sposób odmienny niż to przyjęto w kodeksie cywilnym, ukształtować podstawy potrącenia, skutki czy też sposób potrącenia, np. dopuścić potrącenie wierzytelności niewymagalnych, a także bez oświadczenia składanego drugiej stronie (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 grudnia 1998 r., II CKN 849/98, OSNC 1998, nr 7–8, poz. 128), zawsze jednak warunkiem wzajemnego umorzenia zobowiązań jest fakt ich istnienia.

Z tych przyczyn Sąd uznał, że żądana przez powodów kwota należności z tytułu ceny sprzedaży towarów, której wysokości pozwany nie zakwestionował, podlegała zasądzeniu na ich rzecz na podstawie art. 535 k.c. Zasądzeniu podlegały także – na podstawie art. 7 ust. 1 i 2 ustawy z dnia z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (tekst jedn.: Dz. U. z 2020 poz. 935 ze zm., dawniej: ustawa o terminach zapłaty w transakcjach handlowych) odsetki ustawowe za okres od dnia wymagalności świadczeń pieniężnych wynikających z załączonych do pozwu faktur do dnia zapłaty.

Powództwo podlegało uwzględnieniu w zasadzie w całości. Oddaleniu podlegały jedynie roszczenia odsetkowe w kilku sytuacjach, w których powodowie błędnie oznaczyli datę początkową naliczania odsetek za opóźnienie w zapłacie, jako pokrywającą się z ostatnim dniem zapłaty wskazanym opisanym w fakturach VAT określających terminy płatności lub pomylili miesiąc płatności. W przypadku 4 z 36 faktur stanowiących przedmiot żądania pozwu, należało skorygować więc datę początkową naliczania odsetek, gdyż w tych przypadkach omyłkowo naliczono odsetki od dat stanowiących ostatni dzień płatności faktur lub pomylono miesiąc. I tak: w przypadku faktury nr (...) z dnia 7.12.2018 r. na kwotę 2.888,41 zł odsetki należały się od dnia 8 stycznia 2019 r., w przypadku faktury nr (...) z dnia 11.12.2018 r. na kwotę 1.601,95 zł odsetki należały się od dnia 11 stycznia 2019 r., w przypadku faktury nr (...) z dnia 12.12.2018 r. na kwotę 1.540,13 zł odsetki należały się od dnia 12 stycznia 2019 r., a w przypadku faktury nr (...) z dnia 7.02.2019 r. na kwotę 2.373,09 zł odsetki należały się od dnia 10 marca 2019 r. ( zob. k. 24, 25, 26, 47 akt). W tych przypadkach żądanie przewyższające zasądzone odsetki podlegało oddaleniu. Podobnie, nie mogło zostać również uwzględnione żądanie zasądzenia dochodzonej należności na rzecz powodów solidarnie. Na tle wspólności łącznej majątkowej wspólników spółki cywilnej – także gdy chodzi o należące do tego majątku wierzytelności (art. 863 k.c.) – wyrażono w doktrynie słuszny pogląd zgodnie z którym w takim przypadku dochodzona należność podlega zasądzenia na rzecz wspólników spółki, lecz bez zastosowania konstrukcji zasądzenia solidarnego, ale też bez rozdzielania świadczenia na części przypadające każdemu ze współuprawnionych (por. E. Gniewek „O wadliwościach stosowania zasad solidarności czynnej w postępowaniu sądowym – uwag kilka” Monitor Prawniczy 2009, nr 3, str. 122-123).

Jednocześnie Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanego o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty.

Zgodnie z przepisem art. 320 k.p.c., w szczególnie uzasadnionych wypadkach Sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie.

Przyjmuje się zgodnie w orzecznictwie, że ewentualna możliwość rozłożenia na tej podstawie świadczenia na raty przez sąd wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, nie tylko związanych z sytuacją dłużnika (gdy ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody), ale także oceny uzasadnionego interesu wierzyciela domagającego się ochrony prawnej (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 października 2015 r., V ACa 899/14, LEX nr 1856597). Zastosowanie tej regulacji powinno polegać na wyznaczeniu takiego terminu który z jednej strony mógłby umożliwić pozwanemu wykonanie orzeczenia w sposób dla niego najmniej dotkliwy i nie narażający na nadmierne straty, z drugiej jednakże strony jego wyznaczenie nie może narażać powoda na dalsze szkody. Rozłożenie świadczenia na raty ma bowiem ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat (tak m.in. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2006 r., III CZP 126/06, OSNC z 2007 r., nr 10, poz. 147 oraz uchwała 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1970 r., III PZP 11/70, OSNCP z 1971 r. nr 4, poz. 61). Przewidziane przez art. 320 k.p.c. rozłożenie świadczenia na raty służyć ma, co oczywiste, przede wszystkim dłużnikowi, musi jednak dawać jednocześnie wierzycielowi szansę zaspokojenia się. Aby taki cel osiągnąć, dłużnik musi mieć realną możliwość spełniania świadczenia w formie ratalnej, w przeciwnym razie bowiem ani on sam nie odczuje ulgi, ani wierzyciel nie zostanie należycie zaspokojony, a wszystko zakończy się i tak postępowaniem egzekucyjnym (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 13 lipca 2017 r., I ACa 186/17, LEX nr 2343436).

Pozwany w odpowiedzi na pozew ( k. 69 akt) ograniczył się do złożenia wniosku o rozłożenie świadczenia na raty w odpowiedzi na pozew, proponując spłaty po 5.000 zł miesięcznie. Nie przedstawił jednak żadnych danych świadczących o jego trudnej sytuacji finansowej. Złożył wprawdzie jednocześnie wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych w sprawie w całości, jednak na etapie odpowiedzi na pozew wniosek ten nie był aktualny, gdyż nie powstały dla niego żadne koszty, które musiałby ponieść. Pozwany nie przedłożył żadnego dowodu potwierdzającego jego trudną sytuację finansową. Wskazać należy, iż w toku dalszego postępowania pozwany był reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, który również nie przedłożył żadnego dowodu i nie złożył żadnego wniosku o przeprowadzenie dowodu na okoliczność stanu majątkowego i rodzinnego pozwanego, co umożliwiałoby Sądowi skorzystanie z art. 320 k.p.c.

Dodać wypada, że pozwany nie zaoferował również dowodów dla potwierdzenia woli, a także realnej możliwości spłaty zadłużenia wobec powodów w zaproponowanych miesięcznych ratach. W sytuacji, w której powodowie zarzucili w replice do odpowiedzi na pozew, że mimo deklaracji z pisma pełnomocnika pozwanego z dnia 27 maja 2019 r. ( k. 60 akt) wskazującej na możliwość spłaty przez pozwanego zadłużenia w kwocie 80.246,96 zł w ratach miesięcznych po 10.000 zł, pozwany nie dokonał żadnej wpłaty, twierdzenia pozwanego dotyczące możliwości ratalnych spłat, musiały być uznane za niewiarygodne. Brak zapłaty przysługujących stronie powodowej od dawna wymagalnych należności oraz składanie propozycji rozłożenia ich na raty, za którymi nie szły jakiekolwiek działania celem zmniejszenia istniejącego zadłużenia, świadczył o tym, iż wniosek o rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty był jedynie kolejną próbą uzyskania odroczenia terminu płatności, co z pewnością nie zasługiwało na ochronę.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie przepisu art. 98 § 1 i 3 k.p.c., tj. w myśl zasady odpowiedzialności za wynik postępowania, która oznacza, że strona, która przegrała sprawę, jest obowiązana zwrócić przeciwnikowi poniesione przez niego koszty procesu. Pozwany, który przegrał sprawę w całości zobowiązany jest do zwrotu kosztów celowego dochodzenia praw poniesionych przez powodów: opłaty od pozwu w wysokości 4.118 zł, kosztów wynagrodzenia pełnomocnika powodów będącego radcą prawnym w wysokości 5.400 zł (§ 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn.: Dz. U. z 2018 r. poz. 265) oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa – 17 zł. Należy wyjaśnić, że Sąd nie znalazł podstaw do odstąpienia od obciążenia pozwanego kosztami na podstawie art. 102 k.p.c. Chociaż zatem ustawodawca pozostawił takie rozstrzygnięcie każdorazowo swobodnej ocenie sądu orzekającego w danej sprawie, to jednak powinno to nastąpić wyłącznie wyjątkowo, w wypadkach zasługujących na szczególne uwzględnienie (zob. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., I CZ 110/07, LEX nr 621775). Odmowy zaś obciążenia kosztami przegrywającego na tej podstawie nie może uzasadniać sam fakt wcześniejszego zwolnienia strony od kosztów sądowych w toku procesu, a w konsekwencji wyłącznie trudna sytuacja finansowa, czy też stan majątkowy skutkujący czasowym brakiem możliwości ich wyegzekwowania (zob. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r., II CZ 51/11, LEX nr 949023 oraz uzasadnienie postanowienia tego Sądu z dnia 24 października 2013 r., IV CZ 61/13, LEX nr 1389013).