Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2020 r.

Sąd Okręgowy w Rzeszowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSR del. do SO Beata Bury

Protokolant: st. sekr. sądowy Katarzyna Pokrzywa

po rozpoznaniu w dniu 23 listopada 2020 r. w Rzeszowie

sprawy z wniosku M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

o emeryturę

na skutek odwołania M. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R.

z dnia 29.05.2020 r. i z dnia 06.08.2020 r. znak: (...)

I.  oddala odwołanie od decyzji z dnia 06.08.2020r. znak:(...)

II.  umarza postępowanie wywołane wniesieniem odwołania od decyzji z dnia 29.05.2020r. znak: (...)

Sygn. akt IV U 815/20

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 23 listopada 2020 roku

Decyzją (1) z dnia 29 maja 2020 r. znak: (...) ZUS Oddział w R. odmówił M. M. wszczęcia postępowania w sprawie o emeryturę, albowiem ww., wezwana o uzupełnienie braków formalnych wniosku, nie uzupełniła go w terminie 14 dni.

Decyzją (2) z dnia 6 sierpnia 2020 r. znak: (...) ZUS Oddział w R. odmówił M. M. prawa do emerytury, z uwagi na nieudowodnienie okresów ubezpieczenia, uchylając („anulując”) własną decyzję z dnia 29 maja 2020 r.

W odwołaniu od decyzji wnioskodawczyni wniosła o ich zmianę poprzez przyznanie prawa do emerytury, zgodnie z wnioskiem z dnia 25 lutego 2020 r. oraz o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

W uzasadnieniach do odwołań wskazała, że w okresie od 2 stycznia 1979 r. do 31 stycznia 1990 r., wykonywała pracę w (...)Oddział w R. na podstawie umowy agencyjnej na stanowisku sprzedawca. W konsekwencji, powyższy okres stanowi ten, w trakcie którego skarżąca podlegała ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo i jest to okres składkowy. Dalej skarżąca zwracała uwagę, że w przypadku braku list płac i innej dokumentacji płacowej, przyjmuje się, że istnieje możliwość ustalenia wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego w oparciu o dokumentację zastępczą znajdująca się w aktach osobowych, takich jak umowy o pracę, angaże, w których zawarte są dane dotyczące wynagrodzenia, ewentualnie przyjąć uzyskiwanie 60% przeciętnego wynagrodzenia.

W odpowiedzi na odwołania ZUS O/R. wniósł o oddalenie odwołań w całości, podtrzymując dotychczas prezentowaną argumentację. Wskazał, na podstawie art. 28 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r., że brak jest dokumentacji potwierdzającej wysokość wynagrodzenia skarżącej i czy osiągnęła ona wskazaną w nim roczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Nie wiadomo, za jakie okresy i w jakiej wysokości i czy były dokonywane zwroty. W konsekwencji, wnioskodawczyni nie udowodniła jakiegokolwiek okresu uprawniającego do emerytury, poza okresem nieskładkowym: od 20 grudnia 1983 r. do 18 grudnia 1986 r. oraz od 24 lutego 1991 r. do 25 lutego 1994 r.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni M. M. w dniu 25 lutego 2020 r. wystąpiła o emeryturę.

Na etapie postępowania przed organem rentowym została wezwana o uzupełnienie braków formalnych wniosku, którego nie uzupełniła w wyznaczonym terminie 14 dni.

Decyzją (1) z dnia 29 maja 2020 r. ZUS Oddział w R. odmówił M. M. wszczęcia postępowania w sprawie o emeryturę.

Następnie decyzją (2) z dnia 6 sierpnia 2020 r. (...) Oddział w R. odmówił M. M. prawa do emerytury, z uwagi na nieudowodnienie okresu ubezpieczenia, uchylając („anulując”) własną decyzję z dnia 29 maja 2020 r. Zdaniem organu rentowego z przedłożonej dokumentacji nie wynika, czy w trakcie zatrudnienia ww. w(...) Oddział w R. w okresie od 2 stycznia 1979 r. do 31 stycznia 1990 r. była odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne, tj. czy skarżąca podlegała w tym okresie ubezpieczeniom społecznym.

Wnioskodawczyni M. M. w okresie od 2 stycznia 1979 r. do 31 stycznia 1990 r. była zatrudniona jako sprzedawca i prowadzący klub, za wynagrodzeniem obliczanym jako prowizja od obrotów, ostatnio w wysokości 3,5-5,0% (następnie prowizję ujednolicono do 3,1%). Praca była świadczona w budynku (...) w L.. W okresie spornym skarżąca zawierała kilka umów, w tym jedną z nich wypowiedziała w 1986 r. m.in. z uwagi na niskie wynagrodzenie.

W trakcie trwania umowy wnioskodawczyni korzystała z uprawnień macierzyńskich.

M. M. legitymuje się okresem nieskładkowym: od 20 grudnia 1983 r. do 18 grudnia 1986 r. oraz od 24 lutego 1991 r. do 25 lutego 1994 r.

Płatnik składek rozliczał się z organem rentowym na podstawie bezimiennych. Brak jest danych, czy za okres sporny organ rentowy nie dokonywał zwrotu składek w trybie art. 28 ustawy z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. z 1983 r., poz. 146).

(dowód: akta organu rentowego, dokumentacja dołączona do odwołań, pismo organu rentowego – k. 38, zeznania wnioskodawczyni M. M. – k. 34-35 i 61-62)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o niekwestionowaną i tym samym wiarygodną dokumentację złożoną w aktach organu rentowego.

Aspekt wiarygodności posiadają ujawnione w toku postępowania dowody z dokumentów. Ich treść i autentyczność nie budzi wątpliwości, stanowiąc odzwierciedlenie stanu rzeczywistego.

Za wiarygodne Sąd uznał zeznania wnioskodawczyni M. M.. Wypowiedzi strony były spójne, przekonywające, a ponadto zgodne z zasadami doświadczenia życiowego i zawodowego. Sąd nie dopatrzył się w nich sprzeczności, przyjmując, że są również zgodne z pozostałym – rzeczowym – materiałem dowodowym.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie od drugiej z zaskarżonych decyzji podlegało oddaleniu.

Odnosząc się wstępnie do licznych zarzutów skarżącej dotyczących naruszenia przepisów postępowania należy wskazać, że Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych orzeka jako sąd odwoławczy w I instancji, działając w oparciu o przepisy art. 459-476 oraz art. 477 ⁸ -477 ^14a KPC. Wśród tych przepisów znajduje się art. 477 ¹⁴ § 1 i 2 KPC, którego treść determinuje możliwe w pierwszej instancji sposoby rozstrzygnięcia odwołania, tj. oddalenie odwołania lub zmiana decyzji. Taka regulacja oznacza, że zasadniczą rolą sądu ubezpieczeń społecznych jest merytoryczne rozpoznanie kwestii objętych zaskarżoną decyzją, zaś poza zakresem badania pozostają kwestie postępowania administracyjnego organu rentowego, a ponadto wady formalne decyzji organu rentowego, które mogą być uwzględnione jedynie wówczas, gdy dyskwalifikują tę decyzję w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego (por. orzeczenia SN z: 21.11.1980 r., III CZP 43/80 i 3.2.2011 r., II UK 271/10). Postępowanie sądowe skupia się zatem na uchybieniach wynikających z naruszenia prawa materialnego, a zarzuty odnoszące się do naruszenia przepisów postępowania pozostają niejako poza przedmiotem rozpoznania przez sąd, chyba że miałyby charakter rażący lub kwalifikowany (por. post. SN z 28.9.2002 r., II UKN 356/01). Naruszenie przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego, jakie zarzuciła odwołująca się, nie mogło więc stanowić, samo w sobie, przesłanki wzruszenia decyzji.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 266), zwanej dalej „ustawą systemową”, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracowniami, z wyłączeniem prokuratorów. Okresami składkowymi są m.in. okresy ubezpieczenia. Za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne: pracy na obszarze Państwa Polskiego wykonywanej na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia oraz współpracy przy wykonywaniu takiej umowy: objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i okresy kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki (art. 6 ust. 2 pkt 13 ustawy systemowej).

Zgodnie z art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z FUS z 17 grudnia 1998 r. (Dz.U. z 2020 r., poz. 53), ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a, 50e i 184. Ponadto, jak wynika z art. 4 pkt 13 ustawy systemowej, za ubezpieczonego uważa się osobę podlegającą ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, określonym w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych, a także osobę, która przed wejściem w życie ustawy podlegała ubezpieczeniu społecznemu lub zaopatrzenie emerytalnemu, z wyłączeniem ubezpieczenia społecznego rolników.

Zgodnie z brzmieniem art. 116 ust. 5 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, do wniosku powinny być dołączone dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości, określone w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.

Środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia zgodnie z treścią § 22 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenie emerytalno-rentowe (Dz.U. nr 237, poz. 1412) jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności:

1) legitymacja ubezpieczeniowa;

2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

Środkiem dowodowym stwierdzającym, z kolei, wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia (§ 21 powołanego rozporządzenia).

Mając na uwadze powyższe, Sąd prowadził postępowanie dowodowe w celu wyjaśnienia spornych w sprawie kwestii, co pozwoliłoby na ustalenie prawa do emerytury, zgodnie z żądaniem wnioskodawczyni. Należy podkreślić, że przesłanką nabycia prawa do emerytury jest wykazanie podlegania ubezpieczeniom społecznym (posiadania statusu ubezpieczonego), a spełnieniem powyższego nie jest samo posiadanie umowy bądź też świadectwa pracy potwierdzającego „jedynie” pozostawanie w zatrudnieniu.

Zgodnie z ustawą z dnia 19 grudnia 1975 r. o ubezpieczeniu społecznym osób wykonujących pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz.U. z 1983 r., poz. 146), obowiązkowe ubezpieczenie społeczne obejmuje osoby wykonujące stale i odpłatnie pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, zawartej z jednostkami gospodarki uspołecznionej. Umową agencyjną lub umową zlecenia w rozumieniu ustawy jest umowa, na podstawie której osoba ją zawierająca zobowiązuje się do wykonywania określonych czynności w imieniu jednostki gospodarki uspołecznionej lub na rzecz tej jednostki. Pracę uważa się za wykonywaną stale, jeżeli trwa nieprzerwanie co najmniej 6 (sześć) miesięcy. Obowiązek ubezpieczenia powstaje z dniem oznaczonym w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania. Obowiązek ubezpieczenia ustaje z dniem rozwiązania lub wygaśnięcia umowy. Osoba, która podlegała obowiązkowi ubezpieczenia, może kontynuować ubezpieczenie bezpośrednio po jego ustaniu, przez okres nie przekraczający 6 (sześciu) miesięcy (art. 1, 4-5 ustawy). Składkę na ubezpieczenie opłacają w odpowiednich częściach jednostka gospodarki uspołecznionej, która zawarła umowę, i ubezpieczony. Składkę na ubezpieczenie w okresie kontynuowania ubezpieczenia w myśl art. 5 ust. 2 opłaca w całości ubezpieczony. Składkę na ubezpieczenie opłaca się za każdy miesiąc, w którym istniało ubezpieczenie. Składek na ubezpieczenie nie opłaca się w okresie pobierania przez ubezpieczonego zasiłku chorobowego lub macierzyńskiego. Jeżeli po upływie roku kalendarzowego okaże się, że w ciągu tego roku przeciętny miesięczny dochód z wykonywania umowy nie osiągnął połowy najniższego wynagrodzenia w gospodarce uspołecznionej, składki opłacone za ten rok podlegają zwrotowi, a tego roku nie wlicza się do okresu ubezpieczenia wymaganego do uzyskania świadczeń na podstawie ustawy. Kwotę składek podlegającą zwrotowi pomniejsza się o kwotę pobranych w ciągu tego roku zasiłków przewidzianych w art. 6 ust. 1 pkt 2 i 3. Przy ustalaniu przeciętnego miesięcznego dochodu określonego w ust. 1 nie bierze się pod uwagę miesięcy, w których nie istniał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie w myśl art. 27 ust. 2. W razie rozwiązania lub wygaśnięcia umowy przed upływem roku kalendarzowego przeciętny miesięczny dochód określony w ust. 1 ustala się za okres do rozwiązania lub wygaśnięcia umowy (art. 26-28).

W spornej sprawie znajduje również zastosowanie rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 czerwca 1973 r. w sprawie ubezpieczenia społecznego osób prowadzących na podstawie umowy agencyjnej działalność na rzecz przedsiębiorstw upowszechniania prasy i książki (...)” (Dz.U. nr 27, poz. 156). Obowiązek ubezpieczenia, a w konsekwencji istniejący po stronie jednostki gospodarki uspołecznionej, stosownie do treści § 2 rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 14 lutego 1976 r. w sprawie trybu postępowania w zakresie ubezpieczenia społecznego osób wykonujących pracę na rzecz jednostek gospodarki uspołecznionej na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia (Dz. U. 1976 r. nr 6, poz. 33), obowiązek rozliczania składek na ubezpieczenie z oddziałem ZUS, dotyczył osób, które miały zawarte z tym zakładem umowy agencyjne lub umowy zlecenia.

W wyroku z 20.11.2018 r. (III AUa 597/18) SA w Białymstoku wskazał, że osoba zatrudniona na podstawie umowy zlecenia zawartej z jednostką gospodarki uspołecznionej podlegała obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu, jeżeli pracę wynikającą z tej umowy, wykonywała co najmniej w połowie pełnego wymiaru czasu pracy, stale, odpłatnie i odprowadzone zostały za nią za każdy miesiąc składki na ubezpieczenia społeczne.

Zdaniem sądu, skarżąca wykazała dostępnymi środkami dowodowymi fakt wykonywania pracy na rzecz (...), ale nie podleganie ubezpieczeniom społecznym w okresie spornym, w rozumieniu ww. ustawy z 1975 r., jak również, czy nie były dokonywane zwroty składek w trybie art. 28 ustawy. Przepisy regulujące postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe przed organem rentowym nie mają zastosowania w postępowaniu sądowym, które regulowane jest przepisami Kodeksu postępowania cywilnego, a ewentualne ograniczenia dowodowe mogą wynikać jedynie z przepisów tego Kodeksu. Przepisy regulujące postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych (art. 477 ^{( 8)} i następne KPC) nie zawierają dodatkowych ograniczeń w stosunku do przepisów ogólnych regulujących postępowanie dowodowe (art. 235-309 KPC). Oznacza to, że fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury i renty oraz wysokość tych świadczeń, mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, a pracownik albo ubezpieczony ubiegający się o świadczenia z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych wszelkimi dowodami (w tym dowodami osobowymi) wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia z tytułu ubezpieczenia – niezależnie od tego czy dokumenty potwierdzające jego uprawnienia się zachowały, czy też istnieją dokumenty, z których wynika coś innego. Zgodnie zaś z art. 233 § 1 KPC, Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania i na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału.

Samo opłacenie składek, czy też zgłoszenie do ubezpieczenia, nie jest równoznaczne z istnieniem stosunku ubezpieczeniowego. Ten bowiem powstaje wraz z zaistnieniem sytuacji rodzącej obowiązek ubezpieczenia, jako wyraz zasady automatyzmu prawnego; jest wtórny wobec stosunku podstawowego, stanowiącego tytuł ubezpieczenia (por. wyrok SN z 11.3.2008 r., I UK 256/07). Skarżąca nie udowodniła okresu ubezpieczenia, a jedynie fakt wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej. W przypadku tej umowy istotne znaczenie posiada wysokość wynagrodzenia – zarobków. Przede wszystkim brak jest wystarczających danych (poza 4 latami), na podstawie których można by ustalić, czy wnioskodawczyni osiągała roczną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie w kwocie jak w ww. przepisach. Nie wiadomo również, czy i za jakie okresy, jak również w jakiej wysokości były dokonywane zwroty składek w rozumieniu art. 28 tej ustawy. Wszystkie te elementy kształtują, czy dany okres (rok) podlega wliczeniu do okresu ubezpieczenia czy też nie. Mechanizm ten jest zatem odmienny od występującego w typowym stosunku pracowniczym. Powyższe ustalenia sądu pozostają zgodne z założeniem, że zaliczenie nieudokumentowanych okresów składkowych, zwłaszcza w dłuższym odcinku czasu, do uprawnień emerytalnych wymaga dowodów niebudzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych. Oznacza to, że negatywnymi skutkami braku możliwości przedłożenia dokumentów, w tym określających wysokość wynagrodzenia, obciążany jest ubezpieczony (por. wyrok SA w Gdańsku z 28.6.2016 r., III AUa 302/16).

W świetle powołanych wyżej przepisów i argumentacji prawnej, działając na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 KPC, Sąd oddalił odwołanie od decyzji z dnia 6 sierpnia 2020 r.

Z uwagi na to, że decyzją z dnia 6 sierpnia 2020 r. „anulował decyzję” z dnia 29 maja 2020 r. i przystąpił do merytorycznego rozpoznania wniosku o emeryturę, finalizując owo rozpoznanie kolejną decyzją, postępowanie w tym przedmiocie należało umorzyć na podstawie art. 355 KPC, o czym orzeczono w pkt II wyroku.