Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Dorota Goss-Kokot

Sędziowie: Wiesława Stachowiak

del. Roman Walewski

Protokolant: Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2019 r. w Poznaniu

sprawy (...) Sp. z o.o. w Z., A. R.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z.

o ustalenie istnienia ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji (...) sp. z o.o. z siedzibą w Z. i A. R.

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 22 kwietnia 2016 r. sygn. akt IV U 158/16

1.  oddala apelację A. R. w przedmiocie decyzji Nr (...) z dnia 3 grudnia 2015r.;

2.  zasądza od A. R. na rzecz pozwanego kwotę 240 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym;

3.  zasądza od A. R. na rzecz pozwanego kwotę 240 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu kasacyjnym;

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z dnia 03.12.2015r. znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że A. R. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 01.05.2013r.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł płatnik składek (...) Sp. z o.o. za pośrednictwem prokurenta.

Decyzją nr (...) z dnia 03.12.2015r. znak (...)Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w Z. stwierdził, że A. R. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu od 06.01.2015 r. z podstawą wymiaru składek szczegółowo wskazanymi w niniejszej decyzji.

Odwołanie od powyższej decyzji wniosła zainteresowana A. R..

Sąd Okręgowy na podstawie art. 219 k.p.c. połączył sprawę IV U 159/16 z odwołania A. R. ze sprawą IV U 158/16 z odwołania (...) Sp. z o.o. w Z. do wspólnego prowadzenia i rozpoznania pod sygn. IV U 158/16.

Sąd Okręgowy w Zielonej Górze, wyrokiem z 22.04.2016r., sygn. akt IV U 158/16, oba odwołania oddalił.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że postępowanie dowodowe przeprowadzone w sprawie, w jego ocenie, nie dało podstaw do stwierdzenia, że A. R. świadczyła pracę w ramach stosunku pracy, w szczególności w sposób podporządkowany. Podkreślił, że A. R. została zatrudniona jako wspólnik zachowujący 99 %, i nie może być dla niej pracodawcą wspólnik posiadający 1 udział, bowiem dochodzi do krzyżowania kompetencji powodujących zobowiązanie wspólnika do wykonywania swoich własnych poleceń jako prezesa zarządu, utrzymywanie ze sobą stałych kontaktów w ramach czasu pracy i bieżącego rozliczania się przed sobą z funkcjonowania spółki.

Nadto Sąd Okręgowy podkreślił, że nie jest też pracownikiem osoba, do tego jedyny członek zarządu, posiadająca 99 % udziałów, a więc osoba, co do której status właścicielski zdominował status wykonawcy pracy zaś do przesunięć majątkowych dochodzi w ramach jej majątku. Podkreślił, że po stronie A. R. funkcja pracodawcy i właściciela całkowicie zdominowała i pochłonęła rolę, jaka miałaby wynikać z umowy o pracę. Sąd Okręgowy wskazał również, że w realiach niniejszej sprawy działalność A. R. w rzeczywistości odzwierciedlała jej pozycję jako osoby prowadzącej działalność gospodarczą w formie spółki, albowiem pozycja A. R. była dominująca, wykluczająca jakiekolwiek podporządkowanie organizacyjne i ekonomiczne, odpowiedzialność pracownika czy ryzyko pracodawcy. Sąd Okręgowy uznał, że ocena prawna charakteru umowy łączącej płatnika z zainteresowaną dokonana przez organ rentowy jest prawidłowa.

Apelację od powyższego wyroku wywiodły odwołujące: A. R. i (...)Sp. z o.o. w Z., zaskarżając go w całości.

Apelujące wniosły o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie odwołania oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołujących kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych; ewentualnie wniosły o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej, w przypadku przyjęcia, iż Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

W odpowiedzi na apelację, organ rentowy wniósł o jej oddalenie.

W dniu 20 lipca 2017 r. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w sprawie o sygn. III AUa 1638/16 wydał wyrok w którym:

- w pkt 1 sprostował oczywistą niedokładność w rubrum wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze z dnia 22 kwietnia 2016 r. przez dodanie po słowach „z dnia 3.12.2015 r. znak (...) nr (...)” słów: „oraz znak (...) nr (...)”;

- w pkt 2 zmienił zaskarżony wyrok w zakresie odwołania od decyzji (...) nr (...) oraz zmienił przedmiotową decyzję w ten sposób, iż stwierdził, że A. R. nie podlega od 6 stycznia 2015 r. obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność i będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością;

- w pkt 3 w pozostałym zakresie oddalił apelację;

- w pkt 4 zasądził od pozwanego na rzecz każdego z odwołujących po 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Sąd Apelacyjny podzielił rozważania Sądu Okręgowego odnoszące się do zakresu objętego decyzją nr (...) z 03.12.2015r. znak (...), zakwestionowaną przez odwołującą spółkę, z uwagi na to oddalił apelację w tym zakresie.

W zakresie objętym decyzją nr (...) z 03.12.2015 r. znak (...)Sąd Apelacyjny stwierdził, że w świetle art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej, organ rentowy, a za nim Sąd Okręgowy, nie powinien był przenosić sztucznie rozważań dotyczących tzw. iluzorycznego wspólnika, czynionych na gruncie analizy stosunku pracowniczego między (...) Sp. z o.o. z siedzibą w Z. a A. R., ponieważ są to zupełnie dwie różne instytucje. Zaznaczył również, że w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podmiot ten może funkcjonować w układzie zarówno jednoosobowym jak i wieloosobowym, przy czym o formie tej stanowi tylko i wyłącznie sposób podziału kapitału zakładowego. Wobec tego, skoro w analizowanej sprawie kapitał zakładowy spółki (...) wynosi 5000 zł i dzieli się na 100 udziałów, przy czym A. R. jest wspólnikiem posiadającym większość udziałów - 99% o wartości 4950 zł, a drugi ze wspólników w tej sytuacji posiada 1 % o wartości 50 zł, to absolutnie nie było podstaw ku temu, aby stwierdzić, że (...) Sp. z o.o. jest spółką jednoosobową w kontekście regulacji art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemowej. Podał nadto, że posługując się takim argumentem, jaki organ rentowy zawarł w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, tak naprawdę dopuścił się zanegowania umowy spółki, do czego pozwany nie miał uprawnień, zanegowania wpisu w rejestrze spółek, do czego pozwany również nie miał uprawnień, a nadto zanegowania wolnej woli wspólników, co także nie miało w analizowanej sprawie uzasadnienia.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok i zmienił przedmiotową decyzję w ten sposób, że stwierdził, że A. R. nie podlega od 06.01.2015 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność i będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością – czemu dał wyraz w pkt 2 wyroku z dnia 20 lipca 2017 r.

Organ rentowy wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 lipca 2017 r. (sygn. III AUa 1638/16) w części, w zakresie pkt 2 i 4 wyroku z dnia 20 lipca 2017 r.

Jako podstawę do wniesienia skargi kasacyjnej wskazał rażące naruszenie prawa materialnego (art. 398 ² § 1 pkt 1 k.p.c.) tj. art. 6 ust. 1 pkt 5 w zw. z art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych przez niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że wspólnik posiadający 99 % udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność i będąca wspólnikiem jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 lipca 2017 r. sygn. III AUa 1638/16 zakresie pkt 2 i 4 oraz przekazanie sprawy temu sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postepowania kasacyjnego oraz uchylenie zaskarżonego wyroku w zakresie pkt 2 i 4 oraz orzeczenie co do istoty sprawy poprzez oddalenie apelacji od wyroku Sądu Okręgowego z Zielonej Górze z dnia 22 kwietnia 2016 r., sygn. akt IVU 158/16 w zakresie odwołania od decyzji nr (...) oraz zasądzenie od odwołujących na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego w postepowaniu apelacyjnym i kasacyjnym według norm przepisanych.

W odpowiedzi na skargę kasacyjną odwołujący się: (...) Sp. z o.o. z siedzibą w Z. i A. R. wniosły o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od organu rentowego na ich rzecz kosztów postepowania kasacyjnego.

W dniu 3 lipca 2019 r. (sygn. II UK 24/18) Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w punktach 2 i 4 i przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

Po ponownym rozpoznaniu apelacji A. R. Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Na podstawie art. 387 § 2 ¹ k.p.c. Sąd Apelacyjny odwołuje się do ustaleń faktycznych przedstawionych w uzasadnieniu Sądu Okręgowego w Zielonej Górze (k. 81-86 akt).

W niniejszej sprawie przedmiotem sporu między stronami było czy odwołująca A. R. wykonując pracę na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w z. czyniła to w ramach stosunku pracy czy też praca ta wykonywana jest w ramach sprawowania funkcji członka zarządu i jednego z dwóch współwłaścicieli spółki (posiadała 99 % udziałów) i czy w związku z tym należy ją uznać na podstawie art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą oraz czy podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu od dnia 6.01.2015 r. z podstawą wymiaru składek szczegółowo wskazanych w decyzji nr (...).

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 w zw. z art. 13 pkt. 1 ustawy o sus, ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Zgodnie z art. 8 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o sus, obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność, w tym wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Kwestia podlegania przez jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu jednoczesnego zatrudnienia tego wspólnika w spółce była przedmiotem postępowania przed Sądem Najwyższym. W wyroku z dnia 11.09.2013 r., II UK 36/134 Sąd Najwyższy stwierdził, że jedyny (lub niemal jedyny) wspólnik spółki z o.o. co do zasady nie może pozostawać z tą spółką w stosunku pracy, gdyż w takim przypadku status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje „wchłonięty” przez status właściciela kapitału (pracodawcy). Inaczej mówiąc, tam gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o. nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Jedyny wspólnik jest od pracodawcy (spółki z o.o.) niezależny ekonomicznie, gdyż - skoro do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnika - nie zachodzi przesłanka odpłatności pracy, a nadto dyktuje mu sposób działania jako zgromadzenie wspólników. Inaczej mówiąc, tam gdzie status wykonawcy pracy (pracownika) zostaje zdominowany przez właścicielski status wspólnika spółki z o.o. nie może być mowy o zatrudnieniu w ramach stosunku pracy wspólnika, który w takiej sytuacji wykonuje czynności (nawet typowo pracownicze) na rzecz samego siebie (we własnym interesie) i na swoje własne ryzyko produkcyjne, gospodarcze i socjalne. Z tego względu judykatura Sądu Najwyższego przyjmuje, że co prawda wspólnicy wieloosobowych spółek z o.o. mogą wykonywać zatrudnienie na podstawie umów o pracę zarówno w charakterze członków zarządu, jak i na stanowiskach wykonawczych, gdyż w takiej sytuacji wspólnika nie można traktować jako podmiotu, którego praca polega na obrocie jego własnym kapitałem, jednakże nie dotyczy to już sytuacji, gdy udział innych wspólników jest iluzoryczny. Taka konfiguracja oznacza bowiem połączenie pracy i kapitału, co wyklucza dopuszczalność nawiązania stosunku pracy z własną spółką i podleganie takiego wspólnika pracowniczym ubezpieczeniom społecznym, niezależnie od rodzaju czynności (wykonawcze czy zarządzające), jakie miałyby być realizowane w ramach umowy o pracę (vide: wyroki z dnia 07.04.2010 r., II UK 177/09 i z dnia 03.08.2011 r., I UK 8/11 i przytoczone w nich szeroko wcześniejsze orzecznictwo).

Sąd Najwyższy w wyroku z 3 sierpnia 2011 r. (sygn. I UK 8/11) stwierdził, że „jedyny lub "niemal jedyny" wspólnik spółki z o.o. nie podlega pracowniczemu ubezpieczeniu społecznemu. Sąd stanowczo podkreśla, że nie jest dopuszczalne pracownicze zatrudnienie jedynego wspólnika jako członka zarządu tej spółki. Abstrahując od kwestii braku podporządkowania pracowniczego w tym układzie, należy stwierdzić, że nie jest spełniona przesłanka odpłatności za wykonywaną pracę. Bowiem de facto „do przesunięcia majątkowego dochodzi w ramach majątku samego wspólnika, formalne kryteria własności nie mają tu w istocie znaczenia" (por. Z. Hajn: Zatrudnienie (się) we własnym zakładzie pracy w świetle ustrojowych podstaw prawa pracy w: Współczesne problemy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, pod red. L. Florka i Ł. Pisarczyka, Warszawa 2011, s. 195 i nast.).

W związku z tym, należy stwierdzić, że jeśli dojdzie do zawarcia umowy o pracę przez jedynego wspólnika spółki z o. o., w ramach której będzie on zatrudniony w spółce, wówczas obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego będzie bycie wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o., w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy systemie ubezpieczeń społecznych. Na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy osoba prowadząca pozarolniczą działalność podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu.

Rozpoznając skargę kasacyjną w niniejszej sprawie Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lipca 2019 r. (II UK 24/18) stwierdził, że spółka dwuosobowa, w której jeden ze wspólników zachował 99 na 100 udziałów, ma bowiem pozycję właścicielską tak dalece dominującą, że nie może być własnym pracodawcą. Taka skala większości udziałów (przewagi głosów) oraz sposób jej wykorzystywania nakazuje traktować stosunki pracy w wieloosobowej spółce z ograniczoną odpowiedzialnością na równi ze stosunkami w spółce jednoosobowej. Także w piśmiennictwie podkreśla się, że jedyny (lub „niemal jedyny”) wspólnik spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie powinien uzyskać statusu pracowniczego.

Mając na uwadze powyżej przytoczony pogląd Sądu Najwyższego, którym Sąd Apelacyjny na odstawie przepisu art.398 ²⁰ k.p.c. jest związany , stwierdzić należy, że zaskarżona decyzja nr (...) jest prawidłowa i wydana została przez organ rentowy na podstawie obowiązujących przepisów prawa. Przede wszystkim jednak należy z całą mocą podkreślić, że już z mocy samej ustawy posiadanie statusu jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością decyduje o podleganiu przez tegoż wspólnika ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej i wyłącza skuteczne wykreowanie stosunku ubezpieczenia społecznego na podstawie zatrudnienia pracowniczego. Wobec tego bez znaczenia pozostaje kwestia oceny ważności umowy o pracę zawartej między A. R. a (...) spółką z o.o. (art. 210 k.s.h.). Wreszcie, również zarzut odwołującej odnośnie do naruszenia przez organ rentowy art. 22 § 1 k.p. poprzez błędne przyjęcie, że w sprawie nie zachodzi stosunek podporządkowania pomiędzy ubezpieczoną a płatnikiem składek, nie podważa skutecznie ustaleń dokonanych przez organ rentowy i trafności wydanej w sprawie decyzji.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał, że ubezpieczoną należało traktować jak jedynego wspólnika spółki, mimo że formalnie pozostawała ona jedynie większościowym udziałowcem (posiadała 99% udziałów).

Uznając zarzuty apelującego A. R. za nieuzasadnione, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił wniesioną apelację – punkt 1 sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.). Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od odwołującej A. R. na rzecz organu rentowego kwotę 240 zł – punkt 2 sentencji wyroku.

O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 4 pkt. 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.). Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od odwołującej A. R. na rzecz organu rentowego kwotę 240 zł – punkt 3 sentencji wyroku.

ZARZĄDZENIE

1.  odnotować w kontrolce uzasadnień,

2.  odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć:

- pełnomocnikowi odwołującego,

- pełnomocnikowi organu rentowego,

3.  doręczyć pełnomocnikowi organu rentowego odpis protokołu z dnia 17 grudnia 2019 r. oraz zwrócić akta rentowe,

4.  po dołączeniu z.p.o. jak w pkt 2 akta proszę zwrócić do sądu I instancji.

Poznań, 14 stycznia 2020 r. SSA Dorota Goss-Kokot