Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 listopada 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Dorota Goss-Kokot

Sędziowie: Marta Sawińska

del. Renata Pohl

Protokolant: Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2020 r. w P.

sprawy I. B. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P.

o podleganie ubezpieczeniu społecznemu

na skutek apelacji I. B. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 4 marca 2019 r. sygn. akt III U 55/18

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I oraz poprzedzającą go decyzję i stwierdza, że I. B. (1) w okresie od 1 listopada 2012 r. do 6 listopada 2015 r. podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik;

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II i zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. na rzecz I. B. (1) kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. na rzecz I. B. (1) kwotę 270 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w instancji odwoławczej.

UZASADNIENIE

Decyzją z 14.11.2017r. znak nr (...)znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w P. działając na podstawie art. 83 ust. 1 pkt. 2 w zw. z art. 11 ust. 1 i 2, art. 14 ust. 1, 1a i 2, art. 68 ust. 1 pkt. 1 lit. a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stwierdził, że I. B. (1):

1.  w okresie od 01.11.2012r. do 06.11.2015r. nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik,

2.  w okresie od 01.11.2012r. do 06.11.2015r. nie podlega dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu, jako osoba prowadząca działalność gospodarczą.

Odwołanie od decyzji złożyła I. B. (1), podnosząc, że pozwany przy wydaniu zaskarżonej decyzji naruszył przepisy kpa poprzez udzielanie błędnych informacji, zakreślenie zbyt krótkiego terminu na zapoznanie się z aktami, który przypadał w okresie Wszystkich Świętych, a nadto naruszył przepisy art. 1027 k.c. w zw. z art. 187 § 1 k.s.h. przez ich niezastosowanie i niedostrzeżenie, że wobec spółki kapitałowej, a więc podmiotu roszczącego sobie prawo do spadku odwołująca mogła wykazać swoje prawo wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem praw do spadku, a ze względu na toczący się 3 lata proces nie mogła tego udowodnić. Odwołująca zarzuciła także naruszenie przepisu art. 83 ust. 1 pkt. 1 i art. 68 ust. 1 pkt. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez stwierdzenie, że odwołująca nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik, nie rozstrzygając przy tym o podleganiu przez nią pozostałym ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu, co jest prawnie niedopuszczalne. Odwołująca wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i zasądzenie od pozwanego na jej rzecz kosztów postępowania według norm przypisanych.

Wyrokiem z 30.12.2019 r. Sąd Okręgowy w Koninie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych sygn. akt III U 55/18 oddalił odwołanie I. B. (1) oraz zasądził od niej na rzecz organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

I. B. (1) prowadzi działalność gospodarczą od 1990r. i była to działalność gastronomiczna, następnie był to sklep jubilerski, kantor wymiany walut, od 06.10.2011r. odwołująca rozpoczęła działalność w zakresie wynajmu i zarządzania nieruchomościami własnymi i wydzierżawionymi pod nazwą Firma Usługowa (...) w B..

Odwołująca prowadziła także działalność gospodarczą pod nazwą Ż. w K. od 15.12.2009r. Działalność ta została podjęta od 15.11.2006r., a została zawieszona w 15.12.2009r. na okres do 14.12.2011r. Odwołująca zakończyła tę działalność 05.10. 2011r. (NIP (...))

06.12.2010r. odwołująca zawarła umowę spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (...) sp. z o.o. w B. z matką K. J., przy czym kapitał zakładowy wynosił 100.000 zł, z czego K. J. miała 160 udziałów, a odwołująca 40 udziałów.

Spółka została wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego w dniu 21.01.2011r. pod nr (...) . Przedmiotem działalności Spółki jest wydobycie żwiru, piasku, gliny, kaolinu. Organem uprawnionym do reprezentacji Spółki jest Zarząd. Do składania oświadczeń, podpisywania umów i zobowiązań w imieniu Spółki upoważniony jest samodzielnie każdy członek Zarządu.

W dniu 01.02.2011r. Spółka ta reprezentowana przez pełnomocnika - K. J. zawarła z odwołującą umowę o pracę na czas nieokreślony, na mocy której powierzono jej stanowisko Prezesa Zarządu w pełnym wymiarze czasu pracy za wynagrodzeniem 4.210,18 zł. W dniu 01.11.2012r. K. J. zmarła.

Postanowieniem z 03.12.2014r. Sąd Rejonowy w Koninie stwierdził, że spadek po K. J. na podstawie testamentu notarialnego z 06.03.2011r. otwartego i ogłoszonego w Sądzie Rejonowym w Koninie w 29.11.2012r. w sprawie sygn. I Ns 1934/12, nabyła wprost w całości córka I. B. (1). Od powyższego postanowienia została złożona apelacja i po jej rozpoznaniu postanowieniem z 06.11.2015r. Sąd Okręgowy w Koninie w sprawie sygn. II Ca 374/15 oddalił apelację uczestniczki B. K..

W dniach 29-31.08.2016r. i od 7-10.10.2016r. (z przerwą od 02.09 - 06.10.2016r.) przeprowadzona była kontrola płatnika składek Ż. G. w zakresie prawidłowości i rzetelności obliczania składek na ubezpieczenia społeczne i innych składek, do których pobierania jest zobowiązany Zakład oraz zgłaszania do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, ustalania uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacania tych świadczeń oraz dokonywania rozliczeń z tego tytułu, prawidłowości i terminowości opracowywania wniosków o świadczenia emerytalne i rentowe, wystawiania zaświadczeń lub zgłaszania danych do celów ubezpieczeń społecznych. Kontrolą objęto okres listopad 2012-sierpień 2016.

W wyniku podjętych czynności kontrolnych na podstawie dokumentów i wyjaśnień odwołującej kontrolujący ustalił, że za okres 11/2012 do 08/2016 płatnik składek naliczył składki na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za odwołującą zatrudnioną na podstawie umowy o pracę i zostały zadeklarowane składki od przychodu:

- 11/2012-02/2013 po 2.774,96 zł miesięcznie

- 03/2013 - 1.572,48 zł

- 09/2013 - 2.497,46 zł

- 10,11/2013 po 2.774,96 zł miesięcznie

- 12/2013 - 1.664,98 zł

- 06/2014 - 1.017,48 zł

- 07/2014 - 08/2016 po 2.774,96 zł.

Kontrolujący ustalił, że w powyższym okresie odwołująca była niezdolna do pracy w okresach: 19.03.2013r. do 01.04.2013r., od 02.04.2013 r. do 03.09.2013r. i od 20.12.2013r. do 19.06.2014r., pobierając w tym czasie zasiłek chorobowy.

Kontrolujący wskazał, że art. 8 ust. 6 pkt. 4 w zw. z art. 4 pkt. 2 lit. d ustawy systemowej za osobę prowadzącą działalność gospodarczą uważany jest wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a płatnikiem składek jest sam ubezpieczony.

Kontrolujący ustalił, że różnica w naliczeniu składek wynosi:

Odpis składek:

a. ubezpieczenia społeczne 30.419,67zł.:

- w tym na ubezpieczenie emerytalne 18.651,82 zł

- ubezpieczenie rentowe - 7.643,86 zł

- ubezpieczenie chorobowe - 2.341,12

- ubezpieczenie wypadkowe – 1.782,87 zł

b. ubezpieczenie zdrowotne 7.508,31 zł

c. Fundusz Pracy 1.049,31 zł.

Zestawienie różnic ujęto w zestawieniach stanowiących załącznik do protokołu.

Do tego protokołu odwołująca nie wniosła zastrzeżeń.

W dniach 12.11.2016r., 23.12.2016r. odwołująca złożyła dokumenty:

- formularz ZUS ZUA z datą powstania obowiązku ubezpieczenia tj. 01.11.2012r. i kodem tytułu ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadząca działalność gospodarczą;

- deklaracje rozliczeniowe ZUS DRA za okres od 11.2012r. do 09.2016r. z wykazanymi podstawami i rozliczonymi składkami na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne w wysokości obowiązujące osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą.

W dniu 22.11.2016r. odwołująca dokonała zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba prowadząca działalność gospodarczą z datą powstania obowiązku ubezpieczeń od 01.11.2012r. i z kodem właściwym m.in. dla wspólników jednoosobowej spółki z o.o. na podstawie przedłożonych deklaracji. Według odwołującej zgłosiła się do ubezpieczeń z działalności gospodarczej (...). Z powyższego tytułu odwołująca dokonała również zgłoszenia do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, przy czym zgłoszenie to zostało dokonane po upływie 7 dni.

Z zapisów na koncie Spółki (...) wynika, że po kontroli ZUS, w dniach 16.11.2016r., 17.11.2016r., 25.11.2016r. oraz 28.12.2016r. wpłynęły dokumenty zgłoszeniowe i rozliczeniowe, zgodnie z którymi I. B. (2) została wyrejestrowana jako pracownik od 01.11.2012r. oraz wyzerowano podstawy wymiaru za okres 2012-2014. Nie wyzerowano natomiast dokumentów (...) za okres od marca 2013 r. do września 2013 r. i od grudnia 2013r. do czerwca 2014r. tj. za miesiące, w których wykazana została niezdolność do pracy i wypłacone z tego tytułu wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy lub zasiłek chorobowy.

Dokumenty rozliczeniowe odwołującej, która zgłosiła się do ubezpieczeń społecznych jako prowadząca działalność gospodarczą wpłynęły 21.12.2016r., natomiast wpłata na składki nastąpiła 30.12.2016r. (kwoty 26.267,03 zł. + 12.848,46 zł.+1.544,82 zł. – k.68-70) Wpłacona kwota była dokonana po terminie, nadto nie wystarczyła na rozliczenie wszystkich składek, w tym również obowiązkowych. Do tych składek naliczane były automatycznie odsetki, poczynając od 01.11.2012r. Płatnik składek miała możliwość uzyskania informacji, mogła także wystąpić o przywrócenie terminu do opłacenia składek, ale tego nie uczyniła. Kwota składek nie była konsultowania z pracownikiem ZUS A. B. rozliczającą konto odwołującej.

Pismem z 06.12.2016r. pozwany zawiadomił odwołującą o powstałej nadpłacie po wyrejestrowaniu jej jako pracownika Ż. G. na ubezpieczenia społeczne 30.649,84 zł., ubezpieczenie zdrowotne w łącznej kwocie 7.464,06 zł. i Fundusz Pracy i Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych 906,15 zł. z informacją, że płatnik składek może złożyć wniosek o zwrot nienależnie opłaconych składek, w przypadku nie złożenia wniosku składki podlegają zaliczeniu na poczet przyszłych składek.

W dniu 12.12.2016r. odwołująca po uzyskaniu informacji o nadpłacie zwróciła się w imieniu Spółki - (...) o zwrot nadpłaty i ZUS dokonał jej zwrotu w dniu 19.12.2016r. w kwocie 37.422,15 zł. (k.66 akt)

W dniu 30.12.2016r. odwołująca złożyła wniosek o przeniesienie zasiłku chorobowego o treści: „w związku z prowadzoną kontrolą ZUS w firmie (...) sp. z o.o.(NIP (...)) wykazano, iż niesłusznie wypłacano wynagrodzenie za okres 11.2012 – 08.2016 gdzie I. B. (1) (PESEL (...)) była zarejestrowana jako pracownik. Powyższe lata zostały skorygowane, w których według ustaleń kontroli Pani I. B. (1) nie powinna być pracownikiem.

W związku z tym, że Pani I. B. (1) posiada jednoosobową działalność gospodarczą (...) (NIP: (...)) gdzie dotychczas były opłacane tylko składki zdrowotne, powinny być również opłacane składki na ubezpieczenie społeczne. W okresie od 19.03.2013r. do 03.09.2013r. i od 20.12.2013r. do19.06.2014r. Pani I. B. (1) przebywała na zwolnieniu lekarskim w firmie (...) sp. z o.o. Uprzejmie proszę o zaliczenie powyższych okresów nieskładkowych w (...) sp. z o.o. na jednoosobową działalność (...)”.

W wyniku analizy złożonych dokumentów ZUS ustalił, że w deklaracjach rozliczeniowych za miesiące od marca 2013r. do września 2013r. za grudzień 2013r. oraz miesiące od stycznia do czerwca 2014r. podstawy wymiaru składek zostały zaniżone, a składki za pozostałe miesiące uwzględniając okres od listopada 2012r. do września 2016r. zostały opłacone po terminie lub w zaniżonej wysokości.

W odpowiedzi na wniosek odwołującej w piśmie z 16.03.2017r. pozwany wskazał, że na koncie płatnika składek I. B. (1) prowadzącej działalność gospodarczą pod nazwą (...) figuruje następujący stan konta:

1.  FUS - kwota niedopłaty z tytułu składek 9.594,03 zł. odsetki 1.674 zł,

2.  FUZ kwota niedopłaty z tytułu składek 2.179,48 zł. plus odsetki 123 zł,

3.  FP i GŚP kwota niedopłaty 963,65 zł. plus odsetki 112 zł.

Jednocześnie pozwany doręczył odwołującej wezwanie do zapłaty na łączną kwotę 14.646,16 zł.

W piśmie z 29.03.2017r. odwołująca wniosła o umorzenie jej odsetek od naliczonych składek oraz naliczenie zasiłku chorobowego z działalności (...). Składki bowiem naliczono jej za okresy przebywania na zasiłku chorobowym. Jednocześnie podała, że wystąpiła o zwrot składek na ubezpieczenie społeczne w wyniku błędnej informacji, że zostanie ona zwrócona, albo zaliczona na przyszłe należności, a na zamrożenie tej kwoty nie było jej stać. Gdyby wiedziała, że może żądać przerachowania składek na działalność, to by to zrobiła.

Odwołująca oświadczyła, że nie zgadza się z obliczeniem składek za okres zasiłku chorobowego, bo nie zawiniła w tym zakresie w jakimkolwiek stopniu. Nie może także zaakceptować faktu naliczenia odsetek od rzekomo zaległych składek.

Pismem z 29.05.2017r. pozwany zawiadomił odwołującą, że został wyznaczony stronie termin 7 dni, licząc od daty doręczenia pisma, o wypowiedzenie się co do zebranych dowodów i materiałów w sprawie określenia należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne i Fundusz Pracy.

Odwołująca w piśmie z 06.06.2017r. podtrzymała swoje dotychczasowe zarzuty, akcentując, że nie było podstaw do zmiany jej stosunku prawnego łączącego ją ze Spółką i do czasu prawomocnego postanowienia o stwierdzeniu praw do spadku winna podlegać ubezpieczeniu społecznemu jako pracownik. W okresie tego ubezpieczenia zachorowała i w związku z tym za ten okres była zwolniona z obowiązku opłacania składek. Za ten okres nie powinna jej zdaniem obowiązkowo opłacać składek.

ZUS w piśmie z 29.06.2017r. wyjaśnił, że zostało wszczęte postępowanie w sprawie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego i z urzędu skorygowana została dokumentacja rozliczeniowa płatnika składek, bez uwzględnienia składki na ubezpieczenie chorobowe i dokonano ustaleń jak w piśmie z 16.03.2017r.

Decyzją z 29.06.2017r. pozwany ustalił zaległość z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy w kwocie łącznej 14.954,17 zł.

Decyzją z 14.11.2017r. znak (...) pozwany mając na względzie fakt, że odwołująca ukończyła w 25.01.2015r. 55 lat i w związku z tym jest zwolniona z obowiązku opłacania składki na Fundusz Pracy ponownie ustalił zaległość nieopłaconych składek na ten Fundusz i ustalił tą zaległość za okres 2014/09-2015/01 w kwocie 263,84 zł. i odsetki w kwocie 54 zł.

Wyrokiem z 23.04.2018r. w sprawie sygn. III U 743/17 oddalił odwołanie I. B. (1) od decyzji z 29.06.2017r. Wyrok nie jest prawomocny. Odwołująca wniosła apelację od tego wyroku.

Obsługę księgową odwołującej sprawowało Centrum (...) sp. z o.o. w K., które udostępniło dokumenty kontrolerowi ZUS. Prezes Zarządu tej Spółki A. M. podał dane zgodne z dokumentami, nie podając dodatkowych informacji wskazujących na tło podejmowanych przez odwołującą decyzji dot. zwrotu składek ZUS. Również obszerne zeznania świadka T. S. (1) okazały się nieprzydatne do dokonania ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Istotne okoliczności wynikały przede wszystkim z dołączonych dokumentów. Zeznania tych świadków nie budziły wątpliwości i Sąd uznał je za wiarygodne. Także zeznania odwołującej były zgodne z powyższymi ustaleniami, a sporna była ocena prawna ustalonego stanu faktycznego.

Na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego Sąd I instancji wydał zaskarżony wyrok, w którym oddalił odwołanie I. B. (1).

W uzasadnieniu wyroku Sąd I instancji przytoczył treść przepisów art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 14 ust 1 i 2 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.

Następnie wskazał, że w świetle powołanych przepisów niewątpliwie koniecznym warunkiem objęcia dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym i podlegania mu jest złożenie wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem oraz terminowe opłacanie składek należnych, a zatem w prawidłowej wysokości, na to ubezpieczenie. Zaznaczył, że zdaniem Sądu I instancji dokument o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem powinien być złożony na piśmie i musi być czytelny, wyraźny oraz niebudzący żadnych wątpliwości, co wynika jednoznacznie z treści przepisów rozdziału 4 Zgłoszenia do ubezpieczenia, prowadzenie kont i rejestrów oraz zasady rozliczania składek i zasiłków ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Podał, że Sąd Najwyższy w wyroku z 09.07.2015 r., sygn. akt I UK 376/14 również zajął stanowisko, że brak jest podstaw do przyjęcia dorozumianego oświadczenia zainteresowanego objęcie go dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym. Zaznaczył, że w ocenie Sądu objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą po ustaniu tytułu podlegania temu ubezpieczeniu, wymaga zgłoszenia pisemnego wniosku przez ubezpieczonego, co wynika jednoznacznie z treści art. 11 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 i 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych – podał, że taki pogląd wyraził również Sąd Najwyższy w wyroku z 29.03.2012 r., sygn. I UK 339/11.

W dalszej części uzasadnienia Sąd Okręgowy podkreślił, że odwołująca jedynie złożyła deklarację i wpłaciła kwotę składek, która nie pokryła należności składek z tego tytułu. Wskazał również, że jak podkreśla się w orzecznictwie, w świetle art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, wygaśnięcie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego następuje ex lege, niezależnie od woli ubezpieczonego i treści pierwotnie złożonego wniosku. Nieopłacenie składki w pełnej wysokości stanowi bowiem "nieopłacenie w terminie składki należnej na ubezpieczenie", na co wskazuje art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy. W pojęciu "nieopłacenie w terminie składki" mieszczą się trzy sytuacje: nieopłacenie w terminie składki w ogóle za dany miesiąc, opłacenie składki w niepełnej wysokości oraz opłacenie składki z przekroczeniem terminu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 04.09.2012 r., sygn. akt. III AUa 409/12).

Zaznaczył jednocześnie, że w kontekście powyższego należy stwierdzić, że okoliczność opłacenia składki przez odwołującą po terminie nie mogła spowodować objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym od listopada 2012r. r. skoro nie złożyła stanowczego wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem. Nie mogła też przystąpić do dobrowolnych ubezpieczeń społecznych z okresem wstecznym (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21.09.2015 r., sygn. akt III AUa 1421/14, wyrok Sądu Apelacyjnego z 14.05.2014 r., sygn. akt III AUa 1100/13, Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 28.03.2018r. III AUa 530/17).

Sąd I instancji pokreślił, że odwołująca nie złożyła także wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składek na dobrowolne ubezpieczenie emerytalno-rentowe po terminie.

Mając na względzie fakt, że odwołującą nie złożyła wyraźnego, stanowczego wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym, składki nie zostały opłacone w pełnej wysokości, a za niektóre miesiące nie zostały opłacone w całości, Sąd I instancji uznał, że odwołująca nie spełnia przesłanek objęcia jej dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym w spornym okresie. W konsekwencji Sąd I instancji uznał odwołanie I. B. (1) za nieuzasadnione i na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. odwołanie to oddalił.

Z kolei o kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Apelację od powyższego wyroku wniosła odwołująca I. B. (1). Zaskarżonemu wyrokowi odwołująca zarzuciła naruszenie:

1.  art. 83 ust. 1 pkt 1 i 2 w zw. z art. 68 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez stwierdzenie, iż apelująca nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik nie rozstrzygając przy tym podlegania przezeń pozostałym ubezpieczeniom społecznym (tj. emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu) oraz braku rozstrzygnięcia w zakresie podlegania przez apelująca ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej;

2.  art. 8 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 4 pkt 2 lit. d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez przyjęcie błędnego założenia, iż każdy wspólnik jednoosobowej spółki kapitałowej nie może być jednocześnie jej pracownikiem podczas gdy zarówno ustawa systemowa jak i kodeks spółek handlowych oraz kodeks pracy nie wprowadzają takiego zakazu w odniesieniu do jedynego wspólnika sp. z o.o.;

3.  art. 1027 k.c. w zw. z art. 187 § 1 k.s.h. poprzez ich niezastosowanie i – co za tym idzie – niedostrzeżenie, że wobec spółki kapitałowej, a więc podmiotu nie roszczącego sobie praw do spadku apelująca mogła udowodnić swe prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia, co – z uwagi na toczące się przez ponad trzy lata postępowanie spadkowe – było niemożliwe; powyższa okoliczność uniemożliwia zatem stwierdzenie, iż stosunek pracy apelującej wygasł z chwilą śmierci spadkodawczyni;

4.  art. 276 § 1 i 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1 k.p.c. poprzez bezzasadne oddalenie wniosku pełnomocnika odwołującej o zastosowanie instrumentów mających na celu zmuszenie świadka A. M. do udzielenia odpowiedzi na pytania, co miało bezpośredni wpływ na ustalenie stanu faktycznego sprawy, a przede wszystkim na ocenę tego, czy kwestia zatrudnienia apelującej była konsultowana z pracownikiem ZUS;

5.  brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału i uwzględnienia przy ustalaniu stanu faktycznego sprawy wszystkich przeprowadzonych dowodów, a w konsekwencji tego uchybienia poczynienie błędnych ustaleń faktycznych:

a)  jakoby kwestia niepodlegania przez apelującą ubezpieczeniom społecznym jako pracownik została rozstrzygnięta w sprawie prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Koninie pod sygn. III U 743/17, podczas gdy sprawa ta dotyczyła wyłącznie kwestii rzekomego zadłużenia apelującej z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne;

b)  jakoby apelująca została skutecznie wyrejestrowana z ubezpieczenia społecznego jako pracownik spółki (...) sp. z o.o. podczas gdy w aktach sprawy znajduje się dokument (deklaracja ZUS P ZUA płatnika składek (...) sp. z o.o.) potwierdzający, że apelująca jest zgłoszona do ubezpieczeń społecznych jako pracownik w spornym okresie;

6.  braku dokonania przez Sąd I instancji ustaleń faktycznych dotyczących tego, czy apelująca świadczyła pracę jako pracownik w spółce (...) sp. z o.o.

Wskazując ww. zarzuty odwołująca I. B. (1) wniosła o:

1.  zmianę zaskarżonego wyroku w całości oraz poprzedzającej go decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Z. poprzez stwierdzenie, że ubezpieczona podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia jako pracownik z spółce (...) sp. z o.o. w okresie od 01.11.2012 r. do 06.11.2015 r.;

ewentualnie:

2.  zmianę zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego i stwierdzenie, że apelująca podlegała ubezpieczeniom społecznym, w tym dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej pod firmą (...);

ewentualnie:

3.  uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd I instancji,

4.  zasądzenie od organu rentowego na rzecz apelującej zwrotu kosztów postepowania, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego za I i II instancję według norm przepisanych.

Odpowiedź na apelację złożył organ rentowy, w której wniósł o oddalenie apelacji i o zasądzenie od odwołującej na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującej okazała się zasadna, co skutkowało zmianą orzeczenia Sądu I instancji.

W pierwszej kolejności przypomnieć należy, że decyzją z 14.11.2017 r. organ rentowy stwierdził, że odwołująca I. B. (1) w okresie od 01.11.2012 r. do 06.11.2015 r. nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik oraz w ww. okresie nie podlegała dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Decyzja została zaskarżona przez odwołującą.

Sąd Apelacyjny zaznacza nadto, że zgodnie z systemem orzekania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w postępowaniu wywołanym odwołaniem do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych sąd rozstrzyga o prawidłowości zaskarżonej decyzji (art. 477 ¹⁴ § 2 i art. 477 ^14a k.p.c.) w granicach jej treści i przedmiotu (tak wyrok Sądu Najwyższego z 23.10.2010 r. sygn. II UK 309/09). Dlatego też rozstrzygając o prawidłowości wydanej przez organ rentowy decyzji w ocenie Sądu Apelacyjnego należało badać wyłącznie okres objęty decyzją tj. od 01.11.2012 r. do 06.11.2015 r. oraz przyjęty przez ZUS status odwołującej jako jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Oceniając ponownie materiał dowodowy zgromadzony w sprawie i dokonując jego subsumcji do przepisów prawa, Sąd Apelacyjny uznał za zasadne wydanie wyroku reformatoryjnego.

Przypomnieć należy, że zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1 ustawy z 13.10.1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych pracownik objęty jest obowiązkowymi ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowym, chorobowym i wypadkowym, zaś obowiązek ten powstaje od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Pracownika do ubezpieczeń społecznych zgłasza pracodawca, który jest płatnikiem składek. Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, czyli zatrudnioną przez pracodawcę. Z kolei art. 22 § 1 kodeksu pracy stanowi, że przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że ze zgromadzone w aktach sprawy materiału dowodowego wynika, że odwołująca od 01.02.2011 r. była zatrudniona na podstawie umowy o pracę w spółce (...) sp. z o.o. na stanowisku Prezesa Zarządu. Odwołująca była również wspólnikiem tej spółki posiadającym 20% udziałów w kapitale zakładowym, pozostałą część udziałów posiadała K. J. (matka odwołującej) tj. 80% udziałów. W dniu 01.11.2012 r. zmarła K. J., a do całości spadku po sobie powołała odwołującą I. B. (1). Jak wynika ze sprawy spadkowej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Koninie (sygn. I Ns 1960/12) odwołująca niezwłocznie po śmierci matki (a więc już 28.11.2012 r.) podjęła działania zmierzające do uregulowania spraw spadkowych. Do postępowania o stwierdzenia nabycia spadku po K. J. zgłosiły się również 2 uczestniczki (wnuczki spadkodawczyni), które kwestionowały testament sporządzony przez K. J.. W dniu 03.12.2014 r. wydano postanowienie w którym stwierdzono, że spadek po K. J. nabyła jej córka I. B. (1) (odwołująca) na podstawie testamentu. Z kolei postępowanie spadkowe zakończyło się prawomocnie dopiero 06.11.2015 r. (oddaleniem apelacji uczestniczek) – a zatem dopiero trzy lata po śmierci wspólnika posiadającego większość udziałów w spółce (...) sp. z o.o.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgodzić się należy ze stanowiskiem odwołującej, że w okresie trwania sporu sądowego (dotyczącego nabycia spadku) nie było zatem wiadome, czy spółka kapitałowa będzie miała trzech wspólników (taka była liczba potencjalnych spadkobierców), czy też jednego (tj. odwołującą). Zaznaczyć należy również, że Sąd Rejonowy w Koninie oddalił wniosek o ustanowienie kuratora spadku po zmarłej K. J., a prowadzenie spraw spółki kapitałowej nadal obciążało odwołującą (która zatrudniona była na podstawie umowy o pracę na stanowisku Prezesa Zarządu).

W ocenie Sądu Odwoławczego zasadny jest zarzut odwołującej o naruszenie art. 8 ust. 6 pkt 4 w zw. z art. 4 pkt 2 lit. d ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez przyjęcie błędnego założenia, iż każdy wspólnik jednoosobowej spółki kapitałowej nie może być jednocześnie jej pracownikiem podczas gdy zarówno ustawa systemowa jak i kodeks spółek handlowych oraz kodeks pracy wprowadza taki zakaz w odniesieniu do jedynego wspólnika sp. z o.o.

Sąd Apelacyjny podaje nadto, że ww. działania odwołującej polegające na świadczeniu pracy w spółce (...) sp. z o.o. w czasie kiedy istniał spór, co do tego, kto będzie właścicielem udziałów w spółce było działaniem koniecznym i jedynie możliwym. Zgodnie z art. 1027 k.c. względem osoby trzeciej, która nie rości sobie praw do spadku z tytułu dziedziczenia, spadkobierca może udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia tylko stwierdzeniem nabycia spadku albo zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia. Z kolei zgodnie z art. 187 § 1 k.s.h. o przejściu udziału, jego części lub ułamkowej części udziału na inną osobę oraz o ustanowieniu zastawu lub użytkowania udziału zainteresowani zawiadamiają spółkę, przedstawiając dowód przejścia bądź ustanowienia zastawu lub użytkowania. Przejście udziału, jego części lub ułamkowej części udziału oraz ustanowienie zastawu lub użytkowania jest skuteczne wobec spółki od chwili, gdy spółka otrzyma od jednego z zainteresowanych zawiadomienie o tym wraz z dowodem dokonania czynności.

Powyższe oznacza, że odwołująca nie mogła skutecznie wylegitymować się wobec spółki, stwierdzeniem praw do spadku i – co za tym idzie – do chwili uregulowania spraw spadkowych nie było podstaw do uznania, że łączący ją z pracodawcą stosunek pracy wygasł.

Przedmiotem dziedziczenia są udziały jako prawa majątkowe wchodzące w skład majątku spadkodawcy wraz ze związanymi z tymi udziałami prawa i obowiązkami składającymi się na treść stosunku członkostwa w spółce. W odróżnieniu od innych praw majątkowych możliwość wykonywania praw związanych z nabyciem udziału w spółce z ograniczona odpowiedzialnością jest z mocy art. 187 § 1 k.s.h. uzależniona od dokonania określonych czynności, które warunkują uzyskanie wobec spółki statusu wspólnika. Podobny skutek wywoła brak właściwego zawiadomienia w odniesieniu do wykonywania obowiązków związanych z udziałem w spółce. Do chwili otrzymania zawiadomienia o przejściu udziału wraz z dowodem dokonania tej czynności spółka nie może domagać się od osób, które nabyły udziały wykonania jakichkolwiek obowiązków wobec spółki. Dopiero z chwilą wykonania obowiązku przewidzianego w art. 187 § 1 k.s.h. spadkobiercy wspólnika mogą wykonywać swe prawa korporacyjne (tak wyrok Sądu Najwyższego z 26.05.2011 r. sygn. III CSK 221/10). Z kolei art. 183 k.s.h. dotyczy ograniczenia lub wyłączenia wstąpienia do spółki spadkobierców w miejsce zmarłego wspólnika. Wstąpienie w prawa i obowiązki wspólnika następuje z mocy prawa. W przypadku wstąpienia w prawa i obowiązki wspólnika spadkobierca staje się wspólnikiem spółki. Spadkobierca nie musi – jeżeli nie został wyłączony lub ograniczony – składać żadnych oświadczeń o przystąpieniu do spółki. Uzyskuje on status wspólnika z chwilą objęcia spadku, a wobec spółki – z chwilą zawiadomienia spółki o nabyciu spadku (zob. T. Szczurowski, Konsekwencje śmierci wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, Mon. Paw. 2008, nr 6, s. 287). Dowodem nabycia jest postanowienie sądu o stwierdzenie nabycia spadku.

Zaznaczenia wymaga również, że w czasie trwania postępowania spadkowego nie można było dokonać zmian w Krajowym Rejestrze sądowym w zakresie dotyczącym własności 80% udziałów w spółce (...) sp. z o.o. (należących do zmarłej K. J.), gdyż nie było wówczas wiadomo komu one przypadną. Z kolei zmiana wpisu w rejestrze dotycząca właściciela udziałów nastąpiła dopiero po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku.

Zgodzić się należy w ocenie Sądu Apelacyjnego z apelującą, że Sąd I instancji dokonał błędnych ustaleń faktycznych, które miały wpływ na treść wydanego w I instancji wyroku. Sąd I instancji błędnie przyjął, że przedmiotem rozstrzygnięcia sprawy prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Koninie pod sygn. III U 743/17 było niepodleganie odwołującej w okresie od 01.11.2012 r. ubezpieczeniom społecznym jako pracownik, podczas gdy postępowanie w ww. sprawie dotyczyło kwestii rzekomego zadłużenia odwołującej I. B. (1) z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i miało charakter wymiarowy, nie dotyczyło wprost kwestii podlegania apelującej ubezpieczeniom społecznym jako pracownik. Sąd I instancji również błędnie uznał, że odwołująca została skutecznie wyrejestrowana z ubezpieczenia społecznego jako pracownik spółki (...) sp. z o.o. Z dokumentacji zgromadzonej w aktach sprawy wynika bowiem, że została ona ponownie zgłoszona do ubezpieczeń społecznych.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że wszystkie czynności które wykonywała odwołująca (a także działające w jej imieniu pracownicy biura księgowego) – w zakresie wyrejestrowania się, a następnie ponownego zgłoszenia się do ubezpieczenia oraz złożenia wniosku o zwrot czy też rozliczenie nadpłaconych składek zarówno odwołująca jak i pracownicy biura księgowego w imieniu odwołującej podejmowali w zaufaniu do osoby przeprowadzającej kontrolę i wykonywali wszystkie polecenia zgodnie z instrukcjami udzielanymi przez pracownika organu. O tym, że odwołująca postępowała zgodnie z wytycznymi podanymi przez pracowników organu rentowego świadczą dokumenty zgromadzone w aktach sprawy oraz w aktach organu rentowego.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że traktowanie przez organ rentowy a następnie przez Sąd I instancji korekt deklaracji jako bezwzględnie wiążących nie było prawidłowe. Wskazać należy, chociażby, że w judykaturze jednomyślnie przyjmuje się, że samo złożenie deklaracji, a nawet wydanie decyzji przez organ rentowy nie kreuje jeszcze obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym bowiem powstaje on z mocy ustawy. W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 07.12.2016 r. sygn. III AUa 1164/16 sąd stwierdził, że ubezpieczenie powstaje zatem z mocy prawa, a decyzja organu rentowego ma jedynie charakter deklaratoryjny, potwierdzający powstanie prawa z chwilą ziszczenia się jego ustawowych przesłanek. Zaznaczenia wymaga również, że odwołująca nie może ponosić ujemnych skutków procesowych (gdyż postępowała zgodnie z wytycznymi pracownika organu rentowego oraz w zaufaniu do organów publicznych).

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgromadzony materiał dowodowy w niniejszej sprawie w sposób nie budzący wątpliwości daje podstawy do stwierdzenia, że odwołująca dopiero w dniu 06.11.2015 r. (a więc dopiero trzy lata po śmierci głównego wspólnika K. J.) nabyła spadek po zmarłej i uzyskała 100 % udziałów. Odwołująca do 06.11.2015 r. nie posiadała i nie miała możliwości przedstawienia jakiegokolwiek dokumentu, którym mogłaby się wylegitymować wobec osób trzecich nie roszczących sobie praw do spadku, w tym także przed spółka (art. 1027 k.c.)

Powyższe oznacza, że odwołująca nie mogła skutecznie wylegitymować się wobec spółki, stwierdzeniem praw do spadku i – co za tym idzie – do chwili uregulowania spraw spadkowych nie było podstaw do uznania, że łączący ją z pracodawcą stosunek pracy wygasł (odwołująca podlegała w spornym okresie obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu) wobec uzyskania statusu jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Mając na uwadze powyższe, uznając apelację odwołującej za uzasadnioną w punkcie 1 wyroku Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję i stwierdził, że I. B. (1) w okresie od 01.11.2012 r. do 06.11.2015 r. podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik.

Zmiana zaskarżonego orzeczenia Sądu I instancji co do meritum powodowała także konieczność zmiany zawartego w nim postanowienia o kosztach procesu i zasądzenia od organu rentowego na rzecz odwołującej kwoty 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego – pkt 2 wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu zasądzono od organu rentowego na rzecz odwołującej kwotę 270 zł (w tym kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego) – punkt 3 wyroku

Renata Pohl Dorota Goss-Kokot Marta Sawińska