Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 grudnia 2019 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny, w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie 18 listopada 2019 r. w Warszawie

sprawy z powództwa (...) Funduszu (...) przeciwko (...) Diecezji P.

o zapłatę

1.  zasądza od (...) Diecezji P. na rzecz (...) Funduszu (...) 1 986 250,03 zł (milion dziewięćset osiemdziesiąt sześć tysięcy dwieście pięćdziesiąt złotych trzy grosze) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 17 lipca 2009 r.. do dnia zapłaty,

2.  oddala powództwo w pozostałym zakresie,

3.  zasądza od (...) Diecezji P. na rzecz (...) Funduszu (...) 50 000zł (pięćdziesiąt tysięcy złotych) za koszty procesu,

4.  nakazuje pobrać od (...) Diecezji P. na rzecz Skarbu Państwa- Sądu Okręgowego w Warszawie 69 657,63zł (sześćdziesiąt dziewięć tysięcy sześćset pięćdziesiąt siedem złotych sześćdziesiąt trzy grosze) tytułem uzupełnienia nieuiszczonych kosztów sądowych,

5.  koszty zastępstwa procesowego między stronami wzajemnie znosi.

Sygn. akt XXV C 1459/13

UZASADNIENIE

(...) Fundusz (...) w W. wystąpił przeciwko (...) Diecezji P. z siedzibą w P. o zapłatę 11 046 149,40 zł wraz z odsetkami ustawowymi od 17 lipca 2009 r. do dnia zapłaty.

Uzasadniając swoje stanowisko powód wskazał, iż roszczenie wywodzi z tytułu dwóch umów o dofinansowanie projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego: z 31 lipca 2006 r. o dofinansowanie projektu Ośrodki (...) na 4 484 456,38 zł oraz z 26 kwietnia 2006 r. o dofinansowanie projektu „(...)” na 6 561 693,02 zł. W ocenie powoda przedmiotowe umowy są nieważne, gdyż pozwany nie dysponował wymaganą zgodą, na ich zawarcie, udzieloną przez podmioty zwierzchnie, a one odmówiły, pismem z 17 maja 2013 r., ich zatwierdzenia. W tej sytuacji przekazane pozwanemu środki w łącznej wysokości 11 046 149,40 zł stanowią bezpodstawne wzbogacenie, podlegające zwrotowi na podstawie art. 405 k.c. (pozew – k. 2-8).

(...) Diecezji P. w P. wnosił o oddalenie powództwa w całości. Jego zdaniem nadal istnieje wątpliwość co do tego czy umowy zostały zatwierdzone. Podnosił brak podstaw do zwrotu żądanej kwoty gdyż pozwany nie jest już wzbogacony (art. 409 k.c.). Nawet gdyby ten argument nie został uwzględniony to pozwany rozporządził uzyskanymi środkami na rzecz osób trzecich i z tego tytułu obowiązek zwrotu nie obciąża już pozwanego (art. 407 k.c.). Jego zdaniem należność powoda powinna ograniczać się jedynie do części kwot, które nie można uznać za wydatkowane zgodnie z projektami, na których realizację przedmiotowe umowy zostały zawarte. Te zaś są zdecydowanie niższe, bowiem projekty zostały w przeważającej części wykonane prawidłowo (odpowiedź na pozew – k. 148-159). Pozwany powoływał się dodatkowo na niedopuszczalność żądania zwrotu świadczenia powoda z uwagi na fakt, że czyni ono zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 k.c.). Cele projektów zostały bowiem zrealizowane. Podniósł zarzut przedawnienia i potrącenia. Jego zdaniem prowadził sprawy (...) bez zlecenia przez co wzajemne wierzytelności umorzyły się do 2 009 382,48zł. Jego wydatki były realizowane zgodnie z oczekiwaniami i wskazaniami powoda (pismo procesowe pozwanego z 6 listopada 2014 r. – k. 901-907 t. V akt XXV C 727/10, pismo procesowe z 15 lipca 2019r k. 853-816 t.V).

Sąd ustalił, co następuje:

Powód – (...) Fundusz (...) (dalej jako (...)) to organ administracji państwowej wspierający rehabilitację oraz zatrudnienie osób niepełnosprawnych. (...) tworzy też własne programy pomocowe.

(...) Diecezji P. (dalej jako (...) (...)) to kościelna osoba prawna, zajmująca się działalnością charytatywną oraz działaniami na rzecz osób niepełnosprawnych, promocją zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy, organizowaniem pomocy stałej i doraźnej dla osób bezdomnych i bezrobotnych. Organami tej osoby prawnej są: Biskup P., Zarząd Diecezjalny, Dyrektor i Komisja Rewizyjna. Do kompetencji Dyrektora należy podejmowanie samodzielnych decyzji w sprawach bieżących oraz reprezentowanie (...) (...) na zewnątrz (dowód: zaświadczenie Ministra Administracji i Cyfryzacji – k. 13; Statut (...) (...) – k. 67-70; Aneks do Statutu (...) – k. 71).

Konferencja Episkopatu Polski, obradująca 16-18 czerwca 1995 r. na podstawie Kan. 1292 § 1 Kodeksu prawa kanonicznego (ogłoszonego w dniu 25 stycznia 1983 roku dekretem Sacrae disciplinae leges, promulgowanego w Acta Apostolicae Sedis, vol. LXXV, Pars II, Pallotinum 1984, dalej jako k.p.k.) ustaliła równowartość 500 000 dolarów USA jako najwyższą sumę, powyżej której w celu zaciągania zobowiązań w imieniu kościoła konieczne jest uprzednie uzyskanie zgody Stolicy Apostolskiej (okoliczność bezsporna; dowód: pismo z 26 września 1995 r. – k. 72-73).

Kongregacja ds. biskupów zatwierdziła sumę 100 000 dolarów USA jako najniższą sumę wartości dóbr przeznaczonych do alienacji (okoliczność bezsporna; dowód: pisma - k. 427, 429 akt XXV C 727/10).

28 stycznia 2006 roku (...) (...) złożył u powoda wniosek o dofinansowanie realizacji projektu o nazwie „Ośrodki aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych”. Jako osoba uprawniona do podejmowania decyzji w imieniu wnioskodawcy wpisany został Dyrektor C. (...) – ks. J. Z. (1). Projekt miał na celu rozwijanie i przystosowywanie do potrzeb osób niepełnosprawnych usług oferowanych przez (...). Planowano stworzyć 15 ośrodków, których zadaniem byłoby udzielanie porad w zakresie samodzielnego funkcjonowania na otwartym rynku pracy osób ze znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności.

Twardymi rezultatami Projektu miało być: 1/ funkcjonowanie 15 Ośrodków (...), udzielających pomocy osobom niepełnosprawnym w zakresie ich aktywizacji na otwartym rynku pracy; 2/ zatrudnienie wykwalifikowanej i doświadczonej kadry, 3/ powstanie średnio 30 nowych miejsc pracy, w tym 15 dla doradców zawodowych; 4/ materiały informacyjne, edukacyjne, ulotki. Planowano kontynuowanie działalności ośrodków po zakończeniu Projektu poprzez rozszerzenie zakresu usług świadczonych przez (...).

Miękkimi rezultatami Projektu miały być: 1/ wzrost aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych; 2/ zwiększenie dostępności pomocy osobom niepełnosprawnym w ocenie propozycji, wyborze drogi zawodowej, nabycia umiejętności społecznych istotnych z punktu widzenia funkcjonowania i samodzielnego poruszania się na otwartym rynku pracy; 3/ wzrost zaradności życiowej osób niepełnosprawnych.

31 stycznia 2006 roku strony podpisały umowę o dofinansowanie projektu, której przedmiotem było dofinansowanie projektu Ośrodki (...) (dalej także jako Umowa nr (...)). (...) reprezentowany był przez Zastępcę Prezesa Zarządu w osobie T. B., zaś (...) (...) reprezentowany był przez Dyrektora (...) (...) w osobie ks. J. Z. (2) (okoliczność bezsporna; dowód: kopia Umowy nr 1 – k. 14-23; kopie Załączników nr 1-5 – k. 24-28; kopia Aneksu nr 1 wraz z tekstem jednolitym Umowy nr 1 – k. 29-38; kopia Aneksu nr 2 – k. 39).

Na warunkach określonych w Umowie nr 1, Beneficjent Końcowy (instytucja wdrażająca) przyznała Ostatecznemu Odbiorcy (beneficjentowi) środki finansowe w łącznej kwocie nie przekraczającej 5 443 242,75 zł, na realizację projektu Ośrodki (...). Ostateczny Odbiorca (Beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu w oparciu o wniosek. W przypadku dokonania zmian w Projekcie na podstawie §19, Ostateczny Odbiorca (beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu zgodnie z aktualnym wnioskiem. Całkowite wydatki Projektu nie mogły przekraczać 5 615 063,70 zł w tym: 1) przyznana kwota dofinansowania nieprzekraczająca 5 443 242,75 zł i stanowiąca nie więcej niż 96,94% całkowitych wydatków kwalifikowanych Projektu; 2) wkład własny nieprzekraczający 171 0820,95 zł (d: §2 Umowy nr 1).

Okres realizacji Projektu był zgodny z okresem wdrażania wskazanym we wniosku tj. od lutego 2006 r. do 2 stycznia 2008 r. (d: §3 ust. 1 Umowy nr 1; Wniosek pkt 1.6.3 – k. 88 akt XXV C 727/10). Projekt był realizowany w oparciu o harmonogram realizacji Projektu zamieszczony we wniosku (d: §3 ust. 2 Umowy nr ).

7 marca 2006 roku Dyrektor (...) (...) ks. J. Z. (1) złożył u powoda wniosek o dofinansowanie projektu pt. „(...)”. Celem projektu było wsparcie osób niepełnosprawnych o znacznym i umiarkowanym stopniu niepełnosprawności poprzez udzielanie tym osobom pomocy w podejmowaniu decyzji zawodowych, pomocy psychologicznej oraz pomocy w planowaniu indywidualnej drogi zawodowej.

Twardymi rezultatami projektu miały być: 1/ ukończenie projektu przez 400 osób niepełnosprawnych, z których każda weźmie udział w 240 godzinach zajęć grupowych oraz średnio 40 godzinach poradnictwa indywidualnego w zależności od potrzeb beneficjenta; 2/ otrzymanie certyfikatu ukończenia projektu przez 400 beneficjentów.

Miękkimi rezultatami projektu miało być: 1/ poznanie metod poszukiwania pracy; 2/ sformułowanie własnych planów zawodowych; 3/ poznanie oczekiwań i wymagań pracodawców; 4/ zwiększenie motywacji do poszukiwania pracy; 5/ podniesienie prestiżu osób niepełnosprawnych w rodzinie i społeczeństwie; 6/ zwiększenie wiedzy na temat prawa i rynku pracy .

26 kwietnia 2006 roku strony podpisały umowę o dofinansowanie projektu, której przedmiotem było dofinansowanie projektu „(...)” (dalej także jako Umowa nr 2). (...) reprezentowany był przez Zastępcę Prezesa Zarządu w osobie T. B., zaś (...) (...) reprezentowany był przez Dyrektora (...) (...) w osobie ks. J. Z. (2) (okoliczność bezsporna; dowód: kopia Aneksu nr 1 wraz z tekstem jednolitym Umowy nr 2 – k. 56-65; kopia Aneksu nr 2 – k. 66).

Na warunkach określonych w Umowie nr 2, Beneficjent Końcowy (instytucja wdrażająca) przyznał Ostatecznemu Odbiorcy (beneficjentowi) środki finansowe w łącznej kwocie nie przekraczającej 6 561 693,02 zł na realizację Projektu „(...)”,. Ostateczny Odbiorca (beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu w oparciu o wniosek. W przypadku dokonania zmian w Projekcie na podstawie §19, Ostateczny Odbiorca (beneficjent) zobowiązał się do realizacji Projektu zgodnie z aktualnym wnioskiem (d: §2 ust. 1 i 2 Umowy nr 2).

Całkowite wydatki Projektu nie mogły przekraczać 6 790 534,02 zł, w tym: 1) przyznana kwota dofinansowania nieprzekraczająca 6 561 693,02 zł i stanowiąca nie więcej niż 96,63% całkowitych wydatków kwalifikowanych Projektu; 2) wkład własny nieprzekraczający: 228 841,00 zł (d: §2 ust. 3 Umowy nr 2).

Okres realizacji Projektu był zgodny z okresem wdrażania wskazanym we wniosku tj. od 1 maja 2006 r. do 31 marca 2008 r. (d: §3 ust. 1 Umowy nr 2). Projekt był realizowany w oparciu o harmonogram realizacji Projektu zamieszczony we wniosku (d: §3 ust. 2 Umowy nr 2).

W ramach obu Umów, Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do prowadzenia działań informacyjnych i promocyjnych kierowanych do opinii publicznej, informujących o finansowaniu realizacji projektu przez Unię Europejską zgodnie z wymogami o których mowa w rozporządzeniu Komisji WE nr (...) w sprawie prowadzenia przez państwa członkowskie działań informacyjnych dotyczących pomocy z funduszy strukturalnych. Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do oznaczania dokumentów dotyczących Projektu za pomocą logo Europejskiego Funduszu Społecznego a także na materiałach promocyjnych, informacyjnych, szkoleniowych, edukacyjnych, budynków i pomieszczeń (d: §18 Umowy nr 1 i 2).

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 5 prawa zamówień publicznych (dalej p.z.p.), w brzmieniu obowiązującym w momencie zawierania Umów nr 1 i 2, do przestrzegania przepisów p.z.p., zobowiązane były w szczególności te podmioty, które ponad 50% wartości udzielonego przez nie zamówienia finansowały ze środków publicznych. Od 25 maja 2006 r., w związku z wejściem w życie nowelizacji tej ustawy, art. 3 ust. 1 p.z.p., przewidywał podleganie przepisom ustawy gdy dodatkowo zachodzą takie okoliczności jak: wartość zamówienia jest równa lub przekracza kwoty określone w przepisach wydanych na podstawie art. 11 ust. 8 p.z.p., przedmiotem zamówienia są roboty budowlane. Sporne umowy, nie podlegały nowej regulacji p.z.p.

W myśl §5 Umowy nr 1 i 2 – pierwsza transza środków przekazanych na finansowanie Projektu w wysokości do 20% kwoty dofinansowania Projektu przewidzianej na pierwsze 12 miesięcy wdrażania Projektu przekazana miała zostać na rachunek bankowy Ostatecznego Odbiorcy (beneficjenta), w terminie 30 dni kalendarzowych od daty złożenia zabezpieczenia umowy oraz poprawnego wniosku o pierwszą transzę środków na finansowanie Projektu. Wypłata środków na finansowanie miała być dokonywana transzami w oparciu o harmonogram płatności ustalony przez strony. Wypłata kolejnej transzy środków na finansowanie Projektu na podstawie wniosku o płatność była uzależniona od rozliczenia co najmniej 60% dotychczas otrzymanych transz, które nie zostały rozliczone oraz od stopnia zaawansowania realizacji Projektu. W przypadku projektów współfinansowanych środkami własnymi, rozliczenia dotyczą także środków własnych. Ostateczny Odbiorca (beneficjent) zobowiązał się do przesłania rozliczenia 100% otrzymanych transz środków na finansowanie Projektu w części dotychczas nierozliczonej w terminie określonym w rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 22 września 2004 r. w sprawie trybu, terminów i zakresu sprawozdawczości dotyczącej Narodowego Planu Rozwoju (d: §5 ust. 1, 2, 3, 4 Umowy nr 1 i 2).

Umowy nr 1 i 2 określały w §6 warunki przekazania transzy środków na finansowanie Projektów do których należało: 1) złożenie przez Ostatecznego Odbiorcę (beneficjenta) wniosku o płatność według wzoru o którym mowa w ww. rozporządzeniu oraz dodatkowo wymaganych informacji, według wzorów określonych w załącznikach nr 1 i 2. W przypadku wniosku o kolejną transzę środków na finansowanie Projektu, Ostateczny Odbiorca (beneficjent) miał załączyć do wniosku o płatność potwierdzone za zgodność z oryginałem kopie faktur lub innych dokumentów księgowych o równoważnej wartości dowodowej wraz z dowodami zapłaty lub kopie innych dokumentów poświadczających wkład własny Ostatecznego Odbiorcy (beneficjenta), chyba że na podstawie ww. rozporządzenia jest z tego obowiązku zwolniony; 2) dostępności środków na finansowanie Działania na rachunku Beneficjenta Końcowego; 3) dokonanie przez Beneficjenta Końcowego akceptacji ww. dokumentów zgodnie z §7 ust. 5 tj. Beneficjent Końcowy (instytucja wdrażająca), po przeprowadzeniu weryfikacji wniosku o płatność, dokonuje akceptacji całości lub części dokumentów i informuje pisemnie Ostatecznego Odbiorcę (beneficjenta) o: 1/ wydatkach, które zostały uznane za kwalifikowane wraz z uzasadnieniem; 2/ zatwierdzonej kwocie rozliczenia środków na finansowanie Projektu wynikającej z pomniejszenia kwoty wydatków rozliczonych we wniosku o wydatki niekwalifikowane, przychód oraz korekty finansowe (d: §6 ust. 1, §7 ust. 5 Umowy nr 1 i 2).

W myśl §7 Umowy nr 1 i 2 Beneficjent Końcowy dokonuje weryfikacji formalno-rachunkowej i merytorycznej dokumentów wymienionych w §6 ust. 1 pkt 1, zgodnie z ww. rozporządzeniem, w terminie 21 dni kalendarzowych od daty ich złożenia. W przypadku stwierdzenia przez Beneficjenta Końcowego błędów lub braków formalno-rachunkowych w złożonym wniosku o płatność lub dokumentach, które mają wpływ na ocenę kwalifikowalności poniesionych wydatków, Beneficjent Końcowy w terminie 21 dni informuje pisemnie Ostatecznego Odbiorcę o tych błędach lub brakach, wskazując sposób i termin ich usunięcia. Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do usunięcia błędów lub braków formalno-rachunkowych lub złożenia pisemnych wyjaśnień w wyznaczonym przez Beneficjenta Końcowego terminie pod rygorem wstrzymania wypłaty kolejnej transzy środków na finansowanie Projektu (d: §7 ust. 1,2,4 Umowy nr 1 i 2).

Beneficjent Końcowy przekazywał kolejną transzę środków na finansowanie Projektu na rachunek bankowy Ostatecznego Odbiorcy, w terminie 30 dni kalendarzowych od dnia zaakceptowania przez niego dokumentów (d: §8 Umowy nr 1 i 2).

Beneficjent Końcowy mógł zawiesić wypłacenie transzy środków na finansowanie Projektu w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości w realizacji Projektu, w szczególności w przypadku opóźnienia w realizacji Projektu, utrudniania kontroli realizacji Projektu, dokumentowania realizacji niezgodnie z postanowieniami umowy oraz na wniosek instytucji kontrolnych (d: §9 ust. 1 Umowy nr 1 i 2).

Według §10 Umowy nr 1 i 2 – jeżeli na podstawie sprawozdań lub czynności kontrolnych uprawnionych organów zostanie stwierdzone, że Ostateczny Odbiorca wykorzystał środki na finasowanie Projektu niezgodnie z przeznaczeniem, pobrał je nienależnie lub w nadmiernej wysokości, lub w przypadku gdy w okresie pięciu lat od dnia podpisania umowy projektu ulegnie znaczącej modyfikacji: 1) wpływającej na jego charakter lub warunki wykonania lub przyznającej Ostatecznemu Odbiorcy nienależne korzyści; 2) wynikającej albo ze zmiany charakteru własności danej pozycji infrastruktury albo zaprzestania lub zmiany lokalizacji działalności produkcyjnej – Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do zwrotu odpowiedniej części lub całości tych środków wraz z odsetkami w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych naliczonymi odpowiednio od dnia nienależnego pobrania środków na finansowanie Projektu. Ostateczny Odbiorca dokonywał zwrotu odpowiedniej części lub całości transz środków na finansowanie Projektu wraz z odsetkami na pisemne wezwanie Beneficjenta Końcowego lub uprawnionego organu kontrolnego, w terminie i na rachunek bankowy (d: §10 ust. 1-2 Umowy nr 1 i 2).

Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do opracowania okresowych i rocznych sprawozdań oraz końcowego sprawozdania z realizacji Projektu i przekazywania ich według wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Rozwoju Regionalnego z dnia 09 czerwca 2016 r. w sprawie wzorów sprawozdań sporządzonych w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwoju Zasobów Ludzkich 2004-2006 i w terminach określonych w rozporządzeniu o którym mowa w §5 ust. 1, do Beneficjenta Końcowego. W przypadku stwierdzenia istotnych braków lub błędów formalno-rachunkowych lub merytorycznych w przekazywanych do beneficjenta Końcowego sprawozdaniach, Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do przesłania poprawionych wersji w terminie wskazanym przez Beneficjenta Końcowego (d: §12 Umowy nr 1 i 2).

Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do prowadzenia odrębnych ewidencji księgowych dotyczących realizacji (...) zgodnie z zasadą przejrzystości wynikającą z ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, tak aby możliwa była identyfikacja poszczególnych operacji księgowych (d: §13 ust. 1 Umowy nr 1 i 2).

(...) (...), nie prowadziła ewidencji rozrachunków publicznoprawnych, w tym z tytułu składek ZUS i zaliczek na podatek dochodowy od osób fizycznych. Plan kont nie był w pełni dostoswany do wymogów sprawozdawczych związanych z realizacją projektów. Prowadzona ewidencja nie zapewniała m.in. wyodrębnienia wydatków stanowiących wkład własny Beneficjenta, wydatków nieuznanych przez powoda za kwalifikowane oraz przychodów stanowiących przychody przyszłych okresów. (...) (...) przez cały okres realizacji Projektów nie posiadał dokumentacji zasad (polityki) rachunkowości. Dokumentacja księgowa prowadzona przez pozwanego, naruszała podstawowe zasady rachunkowości, w tym zasady ciągłości bilansowej i obowiązku zapewnienia zgodności obrotów zestawienia obrotów i sald kont księgi głównej z obrotami dziennika. Nie wszystkie dowody księgowe będące podstawą zapisów księgowych zawierały potwierdzenie dokonania kontroli formalno-rachunkowej i merytorycznej, zatwierdzenie do wypłaty oraz informację o finansowaniu wydatku ze środków (...) (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i księgowości str. 40-41).

Na mocy Umowy nr 1 i 2 Ostateczny Odbiorca zobowiązał się do poddania kontroli i audytowi dokonywanym przez Beneficjenta Końcowego oraz inne uprawnione podmioty w zakresie prawidłowości realizacji Projektu, a także do przeprowadzenia wewnętrznego audytu nie wcześniej niż po wykorzystaniu co najmniej połowy środków, przez jednostki zatrudniające osoby o odpowiednich uprawnieniach w zakresie przeprowadzania audytu i wiedzy z zakresu funkcjonowania funduszy strukturalnych (d: §14 ust. 1 oraz §15 Umowy nr 1 i 2).

Według słownika terminologicznego, stanowiącego załącznik do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z 11 sierpnia 2004 r. w sprawie przyjęcia Uzupełnienia Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006 przez „Kwalifikowalność Wydatków” należy rozumieć „Spełnienie przez wydatki poniesione w ramach działań lub operacji określonych warunków, do których należą: (1) zgodność z wymogami Funduszu, z którego miałaby pochodzić pomoc; (2) spójność planowanych działań lub operacji z zatwierdzonym programem operacyjnym.

Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 1 lipca 2004 r. w sprawie przyjęcia Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich 2004-2006, za „Wydatki Kwalifikowane” uznawało trzy główne kategorie wydatków: I. wydatki związane z personelem projektu, II. wydatki dotyczące ostatecznych beneficjentów (uczestników projektu); III. inne wydatki. Przykładowe zestawienie wydatków które mogły być finansowane ze środków (...), przedstawiał załącznik nr 23 do tegoż rozporządzenia zaś przykładowy katalog „Wydatków Niekwalifikowanych” załącznik nr 4.

Stosownie do art. 49e ust. 1 ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej także jako u.r.o.n.), w obecnie obowiązującym brzmieniu, środki (...) Funduszu (...) podlegają zwrotowi w kwocie wykorzystanej niezgodnie z przeznaczeniem, pobranej w nadmiernej wysokości lub ustalonej w wyniku kontroli w zakresie stwierdzonych nieprawidłowości. Kwotę tę Fundusz określa w drodze decyzji nakazującej zwrot wypłaconych środków wraz z odsetkami, naliczonymi od tej kwoty od dnia jej otrzymania, w wysokości określonej jak dla zaległości podatkowych. W momencie zawierania i wykonywania spornych Umów, powołana ustawa nie zawierała odpowiednika przywołanego przepisu.

(...) przeprowadził dwie kontrole każdego z (...) wynikających z Umów nr 1 i 2. W raporcie z Projektu „(...)” z 11 września 2006 r., nie stwierdzono, aby środki otrzymane przez (...) (...) w ramach dofinansowania, zostały wykorzystane na cele inne niż określone w umowie o dofinansowanie (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 43-44).

W przypadku Projektu „ Ośrodki (...) zawodowej Osób Niepełnosprawnych raport z kontroli z 08 stycznia 2007 r. wskazywał na nieprawidłowości w zakresie niektórych pozycji wniosków o płatność oraz zastrzeżenia, co do sposobu dokumentowania wydatków związanych z realizacją Projektu. Z ustaleń przedmiotowej kontroli nie wynika jednak, aby udzielone dofinansowanie, zostało wykorzystane niezgodnie z celami określonymi w Umowie, wydatki nie były „Wydatkami Kwalifikowanymi” (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 44-48).

W związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami o charakterze formalnym, zespół kontrolujący rekomendował rozwiązanie na podstawie §21 ust. 2 pkt 1,4,6 przedmiotowych Umów. W odpowiedzi na informację pokontrolną Wydział Wdrażania Programów Unii Europejskiej (...) nie dokonał rozwiązania Umów, lecz zaproponował opracowanie programu naprawczego.

Według przedmiotowych Umów, Ostateczny Odbiorca mógł dokonywać zmian w Projekcie jedynie pod warunkiem zgłoszenia w formie pisemnej Beneficjentowi Końcowemu nie później niż na 1 miesiąc przed planowanym zakończeniem realizacji Projektu oraz przekazania aktualnego wniosku wraz ze sprawozdaniem okresowym. W razie stwierdzenia nieosiągnięcia na danym etapie Projektu założonych rezultatów, Beneficjent Końcowy miał prawo renegocjować umowę z Ostatecznym Odbiorcą, o ile w wyniku analizy sprawozdań i przeprowadzonych kontroli zachodziło podejrzenie nieosiągnięcia rezultatów Projektu (d: §19 ust. 1 i 5 Umowy nr 1 i 2).

Z końcem lutego 2007 r. (...) przedstawił pozwanemu koncepcję programu naprawczego (...). Program naprawczy został zaakceptowany przez Administratora Diecezji P., który podjął równolegle działania zmierzające do zmian personalnych w kadrze zarządzającej Projektami. (...) (...) złożył w dniu 16 marca 2007 r. programy naprawcze dla Projektów, które zostały zaakceptowane przez (...) w dniu 26 kwietnia 2007 r. (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 48-50).

W wyniku kolejnej kontroli prawidłowości realizacji Projektów, przeprowadzonej w lutym 2009 r., stwierdzono utrzymujące się nieprawidłowości w realizacji Umów. W żadnej z informacji pokontrolnych nie stwierdzono jednak, aby (...) (...) otrzymane środki wykorzystał niezgodnie z przeznaczeniem tj. aby wydatkowano je na cele inne niż określone w Umowach o dofinansowanie (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 49-55).

(...) (...) w związku z treścią §15 Umów o dofinansowanie, przeprowadził także audyt wewnętrzny, który zlecono profesjonalnemu podmiotowi trzeciemu, który potwierdził wnioski raportów (...). Przedmiotem wewnętrznych czynności audytorskich nie było niezależne badanie kwalifikowalności wydatków ujętych we wnioskach o płatność, ale badanie prawidłowości sposobu udokumentowania i ewidencji poniesionych wydatków (dowód: audyt – k. 568-586, 590-670 akt XXV C 727/10; opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 56-57).

Stosownie do §20 Umowy nr 1 i 2 – Beneficjent Końcowy mógł rozwiązać umowę w trybie natychmiastowym, w przypadku gdy: 1) Ostateczny Odbiorca wykorzysta w całości bądź w części przekazane środki na cel inny niż określony w Projekcie lub niezgodnie z umową; 2) Ostateczny Odbiorca złoży podrobione, przerobione lub stwierdzające nieprawdę dokumenty w celu uzyskania wsparcia finansowego w ramach umowy.

Beneficjent Końcowy mógł rozwiązać umowę z zachowaniem jednomiesięcznego okresu wypowiedzenia, w przypadku gdy Ostateczny Odbiorca: 1) nie osiągnie zamierzonego w Projekcie celu z przyczyn przez siebie zawinionych; 2) odmówi poddania się kontroli lub audytowi; 3) w ustalonym przez Beneficjenta Końcowego terminie nie doprowadzi do usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości; 4) nie przedłoży w ustalonym terminie i na ustalonych zasadach sprawozdań, 6) nie przestrzega przepisów ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych w zakresie, w jakim ta ustawa stosuje się do Ostatecznego Odbiorcy (d: § 20 Umowy nr 1 i 2).

W przypadku rozwiązania Umowy, Ostateczny Odbiorca miał prawo do wydatkowania wyłącznie tej części otrzymanych transz środków na finansowanie Projektu, które odpowiadają prawidłowo zrealizowanej części Projektu tj. gdy wydatki w ramach zrealizowanej części Projektu poniesione zostały w proporcjonalnej wysokości na obsługę Projektu oraz jego część merytoryczną. Ostateczny Odbiorca zobowiązał się przedstawić rozliczenia otrzymanych środków na finansowanie Projektu oraz sprawozdanie końcowe z realizacji Projektu. Niewykorzystana część otrzymanych transz środków na finansowanie Projektu podlega zwrotowi na rachunek wskazany przez Beneficjenta Końcowego (d: §21 Umowy nr 1 i 2).

W pismach z 24 czerwca 2009 r. (...) złożył (...) (...) oświadczenia woli o rozwiązaniu Umów nr 1 i 2 o dofinansowanie ze skutkiem natychmiastowym na podstawie §20 ust. 1 pkt 1, 2 i 4 oraz §10 (dowód: pisma z 24 czerwca 2009 r. – k. 353-360 akt XXV C 727/10). (...) (...) ustosunkowując się do powyższych oświadczeń, wskazywał na ich bezpodstawność (dowód: odpis pisma z 2 lipca 2009 r. – k. 133-135).

16 czerwca 2009 r., (...) wezwał (...) (...) do zapłaty kwoty 4 484 456,38 zł z tytułu Umowy o dofinansowanie projektu nr (...) oraz do zapłaty kwoty 6 561 693,02 zł z tytułu Umowy o dofinansowanie projektu nr (...). W odpowiedzi z 2 lipca 2009 r. (...) (...) odmówił spełnienia przedmiotowych żądań (dowód: odpis pisma z 29 czerwca 2009 r. – k. 130-132; odpis pisma z 29 czerwca 2009 r. – k. 136-138; odpis pisma z 02 lipca 2009 r. – k. 133-135; odpis pisma z 02 lipca 2009 r. – k. 139-141).

Wyrokiem częściowym z 26 marca 2012 r. w sprawie o zapłatę z powództwa (...) przeciwko (...) (...), Sąd Okręgowy w Warszawie uznał, że m.in Umowy nr 1 i 2, wobec braku wymaganej zgodny podmiotu przełożonego (Stolicy Apostolskiej) na zawarcie kontraktów przekraczających progi zakreślone przez wewnętrzne uregulowania Kościoła (...), są nieważne i z tego tytułu zasądził od pozwanego na rzecz powoda zwrot całości środków przekazanych przez (...) na rzecz (...) (...) w ramach wykonania Umów nr 1 i 2 (dowód: wyrok częściowy wraz z pisemnym uzasadnieniem – k. 84-107).

Sąd Apelacyjny w Warszawie zmienił powyższy wyrok w ten sposób, że powództwo o zapłatę oddalił. W uzasadnieniu Sąd II instancji wskazał, iż przedmiotowe Umowy nr 1 i 2, stanowią czynności prawne bezskuteczne do momentu ich potwierdzenia bądź braku potwierdzenia przez Stolicę Apostolską. Z tego względu powództwo o zapłatę podlega oddaleniu (dowód: wyrok SA w Warszawie wraz z pisemnym uzasadnieniem – k. 108-119).

Pismem z 23 stycznia 2013 r. (...) zwrócił się za pośrednictwem Nuncjusza Apostolskiego w Polsce do Stolicy Apostolskiej o zajęcie stanowiska w przedmiocie potwierdzenia wyrażenia zgody (zezwolenia) przez Stolicę Apostolską, bądź odmowy takiego potwierdzenia, na zawarcie przez (...) (...) umów zawartych z (...): „ Ośrodki (...)„ i „(...)”, wyznaczając 60 dniowy termin do ich potwierdzenia, liczony od daty otrzymania pisma (dowód: odpis pisma z 23 stycznia 2013 r. – k. 120-121; zpo z 31 stycznia 2013 r. – k. 121-123).

Nuncjusz Apostolski w odpowiedzi z 4 lutego 2013 r. wskazał, że do rozpatrzenia prośby potrzebuje pełnej dokumentacji, do której zalicza się: motywację merytoryczną; zgodę dwóch ciał kolegialnych danej diecezji (kolegium konsultatorów i rady ds. ekonomicznych; uwierzytelnionej kopii kontraktu). Dokumenty te powinien doręczyć biskup diecezjalny. Z tego względu, aby termin na odpowiedź był „odpowiedni”, powinien być liczony od momentu skompletowania dokumentacji (dowód: odpis pisma z lutego 2013 r. – k. 124).

(...) w piśmie z 15 lutego 2013 r. podtrzymał stanowisko w przedmiocie sposobu liczenia wyznaczonego terminu (dowód: odpis pisma z 15 lutego 2013 r. – k. 125-128).

W piśmie z 22 lutego 2013 r. powód zgodził się na przesunięcie terminu do 4 marca 2013 r. (dowód: odpis pisma z 22 lutego 2013 r. – k. 175).

Nuncjusz Apostolski otrzymał poświadczone za zgodność z oryginałem odpisy ww. umów wraz z pismem z 21 marca 2013 r. (dowód: odpis pisma z 21 marca 2013 r. – k. 172-173).

W piśmie z 17 maja 2013 r. Nuncjusz Apostolski wskazał, że po przeanalizowaniu otrzymanej dokumentacji, nie znajduje racji do pozytywnego rozpatrzenia prośby (dowód: odpis pisma z 17 maja 2013 r. – k. 129).

(...) w ramach wykonania przedmiotowej Umowy nr 1, zrealizował na rzecz (...) (...) w okresie od 20 lutego 2006 r. do 24 grudnia 2007 r. wypłatę transz w łącznej wysokości 4 844 456,38 zł. Jako „Wydatki Kwalifikowane” (...) uznał wydatki w kwocie 1 997 069,77 zł zaś jako „Wydatki Niekwalifikowane” wydatki w kwocie 1 089 283,09 zł. (...) (...) wniosek o płatność końcową wniósł w terminie zakreślonym przez (...) (okoliczność bezsporna; dowód: odpis zestawienia płatności wraz z potwierdzeniami przelewów – k. 74-83; opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i księgowości str. 37, str. 38).

(...) w ramach wykonania przedmiotowej Umowy nr 2, zrealizował na rzecz (...) (...) w okresie od 26 czerwca 2006 r. do 11 czerwca 2008 r. wypłatę transz w łącznej wysokości 6 561 693,02 zł. Z kwoty tej jako „Wydatki Kwalifikowane” (...) uznał wydatki na kwotę 4 331 450,97 zł zaś jako „Wydatki Niekwalifikowane” kwotę 923 984,88 zł. (...) (...) wniosek o płatność końcową wniósł w terminie zakreślonym przez (...) (dowód: odpis zestawienia płatności wraz z potwierdzeniami przelewów – k. 74-83; opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i księgowości str. 37,38).

Faktycznie wydatki rozliczające otrzymane dofinansowanie (Kwalifikowane, znajdujące pokrycie w rachunkach – przeznaczone na cele projektu) w przypadku Projektu Ośrodki (...) wynosiły 3 438 050,55 zł; wydatki nieznajdujące pokrycia w „Wydatkach Kwalifikowanych” opiewały na kwotę 1 046 405,83 zł.

W przypadku Projektu „(...)” wydatki rozliczające otrzymane dofinansowanie (Kwalifikowane, znajdujące pokrycie w rachunkach – przeznaczone na cele projektu) wynosiły 5 364 222,38 zł; kwoty nieznajdujące pokrycia w „Wydatkach Kwalifikowanych” opiewały na 1 197 470,64 zł (dowód: opinia podstawowa biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 73).

Wydatki faktycznie poniesione przez pozwanego, zgodnie z celami Projektu, a uznane przez (...) za (...) ze względu na nieprzestrzeganie ustawy Prawo zamówień publicznych, w przypadku Projektu Ośrodki (...) wynosiły 257 626,44 zł (dowód: opinia uzupełniająca biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości str. 7).

(...) (...) złożył 15 lipca 2019r (...) oświadczenie o potrąceniu własnej wierzytelności związanej z wynagrodzeniem za prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia ( oświadczenie k. 857-858).

Powyższy stan faktyczny sąd ustalił na podstawie dokumentów prywatnych powołanych w treści uzasadnienia, a także rachunków, rozliczeń, dokumentów księgowych znajdujących się w aktach postępowania karnego prowadzonego w związku z nieprawidłowościami stwierdzonymi w związku z realizacją spornych projektów, których ocena pod kątem rzetelności dla celów rachunkowych, kwalifikowalności została przeprowadzona przez biegłą sądową z zakresu finansów i rachunkowości. Strony zasadniczo nie podważały wartości dowodowej materiału dowodowego w oparciu o który dążono do ustalenia faktycznego sposobu spożytkowania przez pozwanego udzielonych dotacji celowych. Powód podważał wartość dowodową oraz formalny sposób prowadzenia dokumentacji księgowej przez pozwanego. Ten element stanu faktycznego sprawy, dla rozstrzygnięcia wymagał wiedzy specjalnej, której sąd nie posiada. W pozostałym zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia, w tym treści łączących strony stosunków prawnych, sposobu reprezentacji pozwanego przy zawieraniu umów o dofinansowanie, strony nie pozostawały w sporze, w związku z czym sąd nie miał w tym zakresie żadnych zastrzeżeń. Nadmienić należy, iż audyty sporządzone przez powoda, a także na zlecenie pozwanego, zgodnie z treścią umów o dofinansowanie zostały przywołane wyłącznie w celu zobrazowania przebiegu sporu powstałego między stronami. Ich treść nie mogła natomiast wpływać na merytoryczne rozstrzygnięcie sądu. Dowodem mającym definitywnie przesądzić o tym czy dofinansowanie udzielone pozwanemu, zostało spożytkowane zgodnie z celami i założeniami projektu, udokumentowane wydatki poniesione przez pozwanego można zakwalifikować jako „Wydatki Kwalifikowane”, miała przesądzić opinia specjalistyczna sporządzona na zlecenie sądu.

Pochylając się nad wspomnianą opinią biegłej sądowej, w ocenie sądu, stanowi ona wartościowy dowód w sprawie, pozwalający na definitywne rozstrzygniecie prowadzonego między stronami od kilku lat sportu. Ta opinia zawiera czytelne uzasadnienie, wyjaśnienie krok po kroku toku rozumowania biegłej, wskazuje okoliczności i elementy na które biegła zwracała uwagę przy formułowaniu opinii, wraz ze szczegółowym wyjaśnieniem postawionych wniosków końcowych. Zdaniem sądu czyni ona zadość wszelkim wymaganiom stawianym tego rodzaju dowodom. Zastrzeżenia stron w stosunku do podstawowej opinii pisemnej, zostały wyjaśnione w sposób kompletny w pisemnej opinii uzupełniającej. Ostatecznie strony w stosunku do umów nr 1 i 2 nie podważały treści omawianego opracowania specjalistycznego, nie składając nowych dowodów ani też wniosków dowodowych. Nadmienić należy jedynie, iż wnioski zawarte w przedmiotowej opinii sądowej odbiegają od wniosków opinii biegłych w prowadzonym postępowaniu karnym, jednakże nie dyskwalifikuje to żadnej z opinii. Biegli sądowi w sprawie karnej skupili się bowiem na nieprawidłowościach związanych z prowadzeniem ksiąg rachunkowych w ramach spornych projektów, nieprawidłowości związanych z wystawianymi fakturami, które to uchybienia potwierdziła także biegła sądowa w niniejszym postępowaniu. Biegli karni nie analizowali natomiast w ogóle kwalifikowalności wydatków (...) (...), podobnie zresztą jak kontrolerzy (...) oraz audytor prowadzący kontrolę na zlecenie pozwanego.

Sąd pominął w całości opinię sądową sporządzoną przez biegłego sądowego S. J. (pisemna opinia podstawowa – k. 944-994; sprostowanie opinii – k. 1024-1029; ustna opinia uzupełniająca – k. 1031-1033, 1046-1057 [w] aktach XXV C 727/10). Przedmiotowa opinia nie odpowiada jednoznacznie na zakreśloną tezę dowodową, a ponadto jest nieczytelna i niepełna wobec bazowania przez biegłego wyłącznie na części dokumentacji, bądź też ustaleniach biegłych sądowych opracowujących opinię na potrzeby postępowania karnego. Powód kwestionował rzeczoną opinię, zaś sąd przychylił się do podnoszonych zarzutów (pismo powoda z 10 czerwca 2015 r. – k. 1012-1017; pismo powoda z 7 sierpnia 2015 r.).

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

Istotą zagadnienia prawnego stanowiącego przedmiot niniejszego postępowania było rozstrzygnięcie kwestii wpływu norm wewnętrznie obowiązujących w strukturze Kościoła (...) na ważność czynności prawnych, jakie organ kościelnej osoby prawnej zawiera z osobami trzecimi, tj. z uczestnikami obrotu cywilnego w Polsce znajdującymi się poza strukturami Kościoła (...), pociągających za sobą obawę alienacji dóbr kościelnych w kwocie, co do której normy Kościoła (...) wymagają zgody odpowiedniej władzy – Stolicy Apostolskiej. W szczególności, rozpoznając niniejsza sprawę Sąd musiał odpowiedzieć na pytanie dotyczące ważności umów zawartych przez kościelną osobę prawną – (...) (...), w imieniu, którego działał jego ówczesny dyrektor ks. J. Z. (1), a które zawarte zostały bez zgody i wiedzy właściwej władzy kościelnej albowiem w odniesieniu do umów Ośrodki (...) i „(...)”, przez wzgląd na wysokość zaciągniętego zobowiązania, zgoda na zawarcie tych umów winna zostać wyrażona przez Stolicę Apostolską, o czym mówią przepisy kodeks prawa kanonicznego (daje określany jako k.p.k.).

Nie ulega wątpliwości, że pozwany (...) (...) posiada osobowość prawną na gruncie prawa cywilnego i jest jednocześnie kościelną osobą prawną (posiada osobowość prawną na gruncie prawa kanonicznego).

(...) (...) kościelną osobą prawną uzyskał na podstawie art. 10 w zw. z art. 34 ust. 3 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. Nr 29, poz. 159 ze zm., dalej jako u.s.p.k.k.) (uchwała SN z 19 grudnia 2008 roku, III CZP 122/08, OSNC 2009/7-8/115, OSP 2010/2/18, Biul.SN 2008/12/7, LEX nr 469163), ponadto pozwany ma status stowarzyszenia publicznego w rozumieniu kan. 312 i 313. Stowarzyszenie publiczne jest inną instytucją kościelną w rozumieniu art. 4 ust. 3 konkordatu zawartego między Stolicą Apostolską i Rzeczypospolitą Polską (Dz. U. z 1998 r. Nr 51, poz. 318). W myśl kan. 1255, stowarzyszenie publiczne, jak każda kanoniczna osoba prawna, jest podmiotem zdolnym do nabywania, posiadania, zarządzania oraz alienowania dóbr doczesnych, zgodnie z prawem. O powyższym stanowi regulacja kan. 1256, według którego prawo własności dóbr, pod najwyższą władzą Biskupa Rzymskiego, należy do tej osoby prawnej, która nabyła je zgodnie z prawem. Nie ulega wątpliwości, że dobra C. (...) są dobrami kościelnymi, gdyż kan. 1257 § 1 stanowi, iż wszystkie dobra doczesne, należące do Kościoła powszechnego, do Stolicy Apostolskiej lub do innych publicznych osób prawnych w Kościele, są dobrami kościelnymi i rządzą się kanonami, „które następują” oraz własnymi statutami. Do zarządzania dobrami stowarzyszenia publicznego i do zawierania zobowiązań, których przedmiotem są te dobra stosuje się kanony Księgi V o dobrach doczesnych Kościoła, zarządzie, umowach i alienacji.

W art. 19 konkordatu, Rzeczpospolita Polska uznała prawo wiernych do zrzeszania się zgodnie z prawem kanonicznym, a co za tym idzie uregulowanie ustroju kościelnego stowarzyszenia publicznego i sposobu jego działania przez swoje organy ustawodawca – tak jak w przypadku innych kościelnych osób prawnych – pozostawił prawu kanonicznemu. Dodać należy, iż jeżeli jednak zrzeszenia te przez swą działalność wkraczają w sferę uregulowaną w prawie polskim, podlegają także temu prawu. Oznacza to, że stowarzyszenie publiczne, które zawiera umowy cywilnoprawne z innymi uczestnikami polskiego porządku prawnego, podlega temu prawu także w ocenie przesłanek ważności umowy (uchwała SN z 19 grudnia 2008 roku, III CZP 122/08, OSNC 2009/7-8/115, OSP 2010/2/18, Biul.SN 2008/12/7, LEX nr 469163).

Właściwymi przepisami, o których mowa w art. 35 i 38 k.c., są tu przepisy art. 10 u.s.p.k.k. oraz postanowienia art. 4 i 19 konkordatu, które odnośnie regulacji ustroju i sposobu działania organów stowarzyszenia publicznego odsyłają do przepisów prawa kanonicznego, a w kwestii organizacji i sposobu działania osoby prawnej także do wydanych na podstawie prawa kanonicznego statutów, w tym także do statutu C. (...). Chodzi tu bowiem o odesłanie zarówno do statutów sensu stricto m.in. do statutu pozwanego jak i do prawa kanonicznego w ogólności, albowiem niektóre kościelne osoby prawne nie mają statutów w rozumieniu art. 35 k.c. W wyniku tego odesłania przepisy prawa kanonicznego regulujące powstanie, ustrój oraz ustanie kościelnych osób prawnych stają się funkcjonalnymi odpowiednikami przepisów prawa polskiego regulujących ustrój innych osób prawnych.

Jak przesądzono w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 17 stycznia 2013 r. (VI ACa 959/12) władzami (...) (...) jako kościelnej osoby prawnej lub publicznej osoby prawnej według prawa kanonicznego są: Biskup P., Zarząd Diecezjalny, Dyrektor, Komisja Rewizyjna. Najwyższą władzą jest Biskup P., którego kompetencje określa art. 12 Statutu i sprowadzają się one do powołania lub rozwiązania (...), mianowania dyrektora i pozostałych członków oraz nadania statutu i zatwierdzania jego zmian. Zarząd Diecezjalny kieruje pracą (...) i odpowiada za swoją działalność przed B. P., któremu składa sprawozdanie. W skład Zarządu wchodzi Dyrektor, zastępca sekretarz i członkowie. Zakres działania Zarządu określa art. 15 Statutu (k. 68). Do kompetencji Dyrektora, w myśl art. 16 statutu wchodzi m.in. reprezentowanie (...), podejmowanie samodzielnych decyzji w sprawach bieżących w imieniu Zarządu. Komisja Rewizyjna wyznaczana jest corocznie przez Biskupa P., dokonuje raz w roku kontroli majątku, ksiąg i gospodarki finansowej (...) oraz składa sprawozdanie. Organem uprawnionym do reprezentacji zarówno według prawa kanonicznego jak i powszechnego (kanon 94, 118, art. 7 ust. 3 pkt 8 ustawy o stosunku Państwa do Kościoła) jest Dyrektor (...) (...).

W myśl kanonu 1279 §1 zarząd dóbr kościelnych należy do tego, kto bezpośrednio kieruje osobą, do której dobra należą, chyba że co innego postanawiają prawo partykularne, statuty lub prawny zwyczaj, przy zachowaniu prawa ordynariusza do interweniowania w wypadku zaniedbań zarządcy. Sposób sprawowania zarządu określają przepisy kanonu 1281 stwierdzając, że w statutach winny być określone czynności przekraczające granice i sposób zwyczajnego zarządzania. Jeśli zaś statuty milczą w tej sprawie, biskup diecezjalny, wysłuchawszy zdania Rady do spraw ekonomicznych, powinien określić tego rodzaju czynności w odniesieniu do podległych mu osób, zaś przy zachowaniu przepisów statutów, zarządcy nieważnie wykonują czynności, które przekraczają granice i sposób zwyczajnego zarządzania, jeśli nie uzyskali wcześniej pisemnego upoważnienia od ordynariusza. Statut (...) (...) nie określa granic zwyczajnego zarządzania.

Zgodnie z kanonem 1290, otwierającym tytuł II księgi V k.p.k. to, co prawo państwowe obowiązujące na danym terytorium postanawia odnośnie do umów, zarówno w ogólności, jak i w szczególności, oraz do zobowiązań, ma być zachowywane również mocą prawa kanonicznego w odniesieniu do rzeczy podlegających władzy rządzenia Kościoła, z tymi samymi skutkami, chyba że są przeciwne prawu Bożemu lub co innego zastrzega prawo kanoniczne, i przy zachowaniu przepisu kan. 1547. Norma ta stanowiąca przejaw kanonizacji ustaw cywilnych, oznacza, że wynikające z prawa państwowego przesłanki ważności umów dotyczących dóbr kościelnych obowiązują również mocą prawa kanonicznego. Niezależnie od tych przesłanek, kan. 1291 przewiduje, że dla dokonania ważnej alienacji dóbr stanowiących stały prawnie nabyty majątek publicznej osoby prawnej, których wartość przekracza określoną w prawie sumę, wymagane jest zezwolenie kompetentnej władzy. W myśl kan. 1292, jeżeli wartość dóbr, których alienacja jest zamierzona, mieści się w ramach między najniższą i największą sumą określoną dla własnego kraju przez Konferencję Episkopatu, kompetentną władzą, jeśli chodzi o osoby prawne podlegające biskupowi diecezjalnemu, jest biskup diecezjalny, za zgodą Rady do spraw ekonomicznych i kolegium konsulatorów, jak również zainteresowanych osób. Jeżeli natomiast chodzi o rzeczy, których wartość przekracza najwyższą sumę lub rzeczy darowane Kościołowi na podstawie ślubu, a także o rzeczy kosztowne z racji artystycznych lub historycznych, do ważności alienacji potrzebne jest ponadto zezwolenie Stolicy Świętej (Stolicy Apostolskiej).

Z przedłożonych dokumentów wynika, że Konferencja Episkopatu Polski, obradująca w dniach 16-18 czerwca 1995 r. na podstawie kanonu 1292 § 1 ustaliła równowartość 500 000,00 dolarów USA jako najwyższą sumę, powyżej której w celu zaciągania zobowiązań w imieniu kościoła konieczne jest uprzednie uzyskanie zgody Stolicy Apostolskiej. Tym samym dla zawarcia przez Dyrektora (...) (...) każdej ze spornych, zgodnie z prawem kanonicznym, wymagana była zgoda Stolicy Apostolskiej. Powołane postanowienia prawa kanonicznego, nie pozostawiają w tym zakresie żadnych wątpliwości. Organ kościelnej osoby prawnej powinien legitymować się zezwoleniem organu nadrzędnego. Nie oznacza to jednak a limine, że badane czynności prawne nie były dokonane przez uprawnione organy.

Stosownie do art. 28 ust. 2 ustawy z 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, statutem kościelnej osoby prawnej jest wewnętrzne prawo kościoła. Według orzecznictwa, wynikający z prawa kanonicznego obowiązek uzyskania zgody właściwej władzy zwierzchniej Kościoła stanowi skuteczne ograniczenie zakresu umocowania organu kościelnej osoby prawnej w sprawach cywilnych (zob. uchwałę [3] SN z 19 grudnia 2008 r., III CZP 122/08, LEX nr 469163).

Powyższe rozważania pozwalają przyjąć, za wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie, że sporne umowy zostały zawarte przez Dyrektora (...) (...) z przekroczeniem umocowania, co z kolei obliguje sąd do sięgnięcia, w drodze analogii, do art. 103 k.c. Skoro w świetle prawa cywilnego, skuteczne jest w ramach prawa kanonicznego ograniczenie podejmowania czynności prawnych przez kościelną osobę prawną, polegające na konieczności uzyskania zgody Biskupa Ordynariusza lub Stolicy Apostolskiej na alienację dóbr kościelnych, to brak tej zgody powoduje, że czynność prawna zdziałana przez kościelną osobę prawną dotknięta jest bezskutecznością zawieszoną. Sankcja bezskuteczności zawieszonej polega na tym, że od chwili dokonania czynności prawnej do czasu jej ewentualnego potwierdzenia przez osobę trzecią ma ona charakter czynności niezupełnej. Wyrażenie zgodny na dokonanie czynności powoduje, że czynność ta wywołuje skutki w niej zamierzone. Odmowa wyrażenia zgody lub nieważność oświadczenia woli o wyrażeniu zgody, pociąga za sobą nieważność czynności prawnej.

Stosownie do art. 63 § 1 k.c. jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty. Treść tego oświadczenia sprowadza się do prostej akceptacji dokonywanej lub już dokonanej czynności prawnej. Oświadczenie o wyrażeniu zgody na dokonanie czynności prawnej nie ma jednak charakteru samodzielnej czynności prawnej, lecz jest oświadczeniem woli (art. 60 k.c.) ściśle związanym z czynnością prawną, do której się odnosi i w oderwaniu od której nie ma żadnego znaczenia prawnego.

Wbrew zapatrywaniom pozwanego, powód skutecznie wystąpił za pośrednictwem Nuncjusz Apostolskiego w Polsce do Stolicy Apostolskiej o potwierdzenie bądź odmowę potwierdzenia objętych sporem Umów o dofinansowanie, zakreślając termin (następnie przedłużony) na ustosunkowanie się do żądania (...). Kwestia tego, czy zakreślony termin był terminem odpowiednim, w świetle stanowczego i jednoznacznego stanowiska Stolicy Apostolskiej wyrażonego w piśmie z 17 maja 2013 r. (k. 129), nie ma tutaj znaczenia. Sąd nie podziela wykładni treści tegoż oświadczenia woli zaprezentowanej przez pozwanego, wskazującego, iż rzeczone stanowisko nie stanowi definitywnej odmowy potwierdzenia kwestionowanych stosunków prawnych. Treść pisma z 17 maja 2013 r. jest, w ocenie sądu jednoznaczna, nie sposób wywodzić z niej aby Stolica Apostolska pozostawiała w tym zakresie jakiekolwiek wątpliwości. Zwrócić należy ponadto uwagę, że mimo upływu ponad 6 lat od wezwania powoda, stanowisko Stolicy Apostolskiej nie uległo zmianie, co dodatkowo utwierdza sąd w przekonaniu o odmowie Stolicy Apostolskiej potwierdzenia tych umów.

(...) (...) jako kościelna osoba prawna musiał mieć świadomość, że dla skuteczności zawartych umów potrzebuje zgody Stolicy Apostolskiej, a o taką zgodę nie zabiegał, a ostatecznie takiej zgody nie otrzymał. Brak przedmiotowego potwierdzenia musiał prowadzić do konstatacji, iż umowy Ośrodki (...) i „(...)" są nieważne. Wprawdzie art. 39 k.c. oraz art. 63 k.c. nie odnoszą się bezpośrednio do problemu ważności czynności prawnej dokonanej z przekroczeniem umocowania, braku zgody osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej, to jednak przyjąć należy, iż tak dokonana czynność prawna jest nieważna na podstawie art. 58 k.c. Czynność taka jest niewątpliwie sprzeczna z ustawą, o czym mowa jest w art. 58 § 1 k.c. Nie ma znaczenia czy cel przedmiotowych umów został osiągnięty, bo te umowy w sensie prawnym nie istnieją.

Wobec stwierdzenia, iż przedmiotowe umowy są umowami bezwzględnie nieważnymi, a co za tym idzie nieistniejącymi w obrocie, stwierdzić należy, iż dotacje otrzymane od powoda przez (...) (...) zakwalifikować należy, jako świadczenie nienależne. Zwrot nienależnego świadczenia następuje na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Aby zastosować przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, musi mieć miejsce sytuacja w której jeden uczestnik obrotu, po pierwsze otrzymuje korzyść, po drugie, korzyść musi być uzyskana bez podstawy prawnej jakiegokolwiek rodzaju. Jest tak wówczas, gdy u jej podstaw nie leży ani czynność prawna, ani przepis ustawy, ani orzeczenie sądu lub decyzja administracyjna (wyrok SN z 17 listopada 1998 roku, III CKN 18/98 LEX nr 479355).

Dla zaistnienia bezpodstawnego wzbogacenia istotnym jest jedynie, by nastąpiło przesunięcie korzyści z majątku zubożonego do majątku wzbogaconego (wyrok SN z 23 listopada 1998 roku, II CKN 58/98, LEX nr 55389). Powyższe z całą pewnością nastąpiło w niniejszej sprawie. W wykonaniu zawartych umów powód przelał na rachunek pozwanego dotacje, co w gruncie rzeczy nastąpiło bez podstawy prawnej.

(...) w ramach wykonania nieważnej umowy nr (...), zrealizował na rzecz (...) (...) w okresie od 20 lutego 2006 r. do 24 grudnia 2007 r. wypłatę transz w łącznej wysokości 4 844 456,38 zł. W przypadku nieważnej umowy nr (...), (...) zrealizował na rzecz (...) (...) w okresie od 26 czerwca 2006 r. do 11 czerwca 2008 r. wypłatę transz w łącznej wysokości 6 561 693,02 zł.

Pozwany na wypadek uznania Umów o dofinansowanie za nieważne, podnosił, iż roszczenie powoda jest bezzasadne z uwagi na rozporządzenie otrzymanymi korzyściami majątkowymi na rzecz osób trzecich bezpłatnie (art. 407 k.c.), pozwany powoływał się nadto na zużycie otrzymanych korzyści majątkowych (art. 409 k.c.), a także wskazywał dodatkowo, że spełnienie świadczenia przez powoda, czyni zadość zasadom współżycia społecznego (art. 411 pkt 2 k.c.).

Pochylając się nad przedmiotowymi zarzutami, sąd przyjął, iż zarzuty oparte na art. 407 k.c. oraz 409 k.c. nie zasługują na uwzględnienie.

Pierwszy z powołanych przepisów nie ma zastosowania w niniejszym postępowaniu, gdyż pozwany nie rozporządził spornymi kwotami bezpłatnie na rzecz osób trzecich. Przez nieodpłatne świadczenie należy rozumieć uzyskanie przez osobę trzecią wymiernej korzyści majątkowej niezwiązanej z poniesieniem wydatków, z powstaniem kosztów, z obowiązkiem uiszczenia wynagrodzenia lub z inną formą ekwiwalentu (brakiem wzajemności w jakimkolwiek sensie). Środki pieniężne otrzymane od powoda, pozwany tymczasem wydatkował na kupno wyposażenia biurowego, urządzeń i sprzętu elektronicznego, wypłatę wynagrodzeń pracowników prowadzących projekt, wykładowców prowadzących szkolenia, zwrot kosztów podróży przeszkalanych pracowników, najem pomieszczeń w których odbywały się szkolenia itp. Nie sposób więc przyjąć w tej sytuacji, aby pozwany rozporządził otrzymanymi środkami nieodpłatnie na rzecz osób trzecich. Zwrócić należy uwagę, że cele przedmiotowego dofinansowania, zmierzały nie tylko do realizacji założeń określonych w treści wniosków o dofinansowanie, ale także celów statutowych (...) (...), zgodnie z treścią Aneksu nr 1 do Statutu (...) (...). O ile pomoc świadczona przez (...) (...) ma w przeważającej mierze postać charytatywną, nieodpłatną, o tyle samo prowadzenie działalności charytatywnej wiąże się z konkretnymi wydatkami i nakładami finansowymi. W powyższym układzie stosunków, przedstawionym procesie redystrybucji dofinansowania, należy jednak przyjąć, że świadczenie przez pozwanego na rzecz osób niepełnosprawnych, stanowi w istocie dalsze rozporządzenie korzyścią majątkową, co nie jest wszakże objęte dyspozycją art. 407 k.c.

W powołanym świetle sąd nie podziela również zapatrywań pozwanego, jakoby (...) (...) nie był już wzbogacony z uwagi na zużycie uzyskanej korzyści majątkowej. Norma prawna zawarta w art. 409 k.c. obejmuje bowiem wyłącznie takie sytuacje, kiedy zużycie wzbogacenia nastąpiło bezproduktywnie, a więc bez uzyskania jakiegokolwiek ekwiwalentu czy też innej korzyści dla majątku wzbogaconego lub też utrata korzyści była przypadkowa, np. kradzież, przypadkowe zniszczenie (zob. m.in. wyrok SA w Poznaniu z 17 maja 2006 r., I ACa 1354/05, LEX nr 215619). Jeśli więc zobowiązany do zwrotu wyzbył się korzyści, oszczędzając sobie wydatków z własnego majątku, np. płacąc własny dług, to nadal jest wzbogacony, gdyż zmniejszyły się jego pasywa. Przedmiotowe stanowisko znajduje potwierdzenie w orzecznictwie, w którym dominuje stanowisko, iż ten, kto otrzymał pieniądze od innej osoby, które zakwalifikowane zostały jako nienależne świadczenie, i zużył je na spłacenie swego długu, wprawdzie pieniędzy tych już nie ma, ale mimo to jego wzbogacenie trwa nadal, przez zapłatę długu zmniejszyły się bowiem jego pasywa, tym samym więc nastąpił wzrost majątku (zob. m.in. wyrok SN z 10 grudnia 1998 r., I CKN 918/97, LEX nr 55395; wyrok SA w Poznaniu z maja 2006 r., I ACa 1354/05, LEX nr 215619). Skoro pozwany zużył uzyskaną korzyść majątkową na sfinansowanie założeń projektów, spłatę zobowiązań zaciągniętych w związku z realizacją projektów, nie sposób przyjąć, aby nie był już wzbogacony. Sporne umowy, miały w założeniu stanowić dofinansowanie wydatków ponoszonych w związku z działaniami zmierzającymi do aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych przez (...) (...), w ramach działalności statutowej pozwanego, której prowadzenie, jak wspomniano, wiąże się z konkretnymi nakładami finansowymi. Otrzymując sporne dofinansowanie z (...), pozwany zaoszczędził ponad 90% wydatków, obciążających budżet (...) (...) z tytułu prowadzonej działalności statutowej.

W kontekście rozważań, co do ważności spornych umów, należy w pierwszym rzędzie wyjaśnić, że w realiach niniejszej sprawy nie może wchodzić w rachubę zastosowanie art. 411 pkt 1 k.c. Przepis ten nie może być brany pod uwagę w sprawach, w których roszczenie wynika z odpadnięcia podstawy prawnej świadczenia, odnosi się on bowiem wyłącznie do condictio indebiti. W wypadku condictio causa finita w chwili spełnienia świadczenia istniała podstawa prawna przesunięcia majątkowego. Jak przesądził Sąd Apelacyjny w wyroku zmieniającym orzeczenie Sądu I instancji, czynność prawna dokonana z przekroczeniem umocowania nie jest czynnością prawną od początku bezwzględnie nieważną, lecz czynnością prawną kulejącą, której ważność uzależniona była od jej potwierdzenia, choćby następczego przez właściwy podmiot. Dopiero definitywny brak potwierdzenia czynności prawnej przez Stolicę Apostolską, skutkował nieważnością umów. Nie można tym samym rozważać także, czy świadczący powód był świadomy braku zobowiązania, skoro świadczenie zostało spełnione z istniejącej i ważnej ówcześnie podstawy prawnej.

W związku z powyższym należy jedynie napomnieć, iż mając na uwadze fakt, że przepisy prawa kanonicznego nie stanowią źródeł prawa powszechnie obowiązującego, organem reprezentującym (...) (...) na zewnątrz jest w myśl Statutu - Dyrektor, umowy były wykonywane stopniowo przez kilka lat, Sąd stoi na stanowisku, iż powód w momencie spełniania świadczeń na rzecz pozwanego takowej wiedzy nie posiadał. W judykaturze wyrażono słuszne zapatrywanie, iż spełniający świadczenie nie wie, że jest do świadczenia zobowiązany, gdy działa pod wpływem błędu, to znaczy pozostaje w przekonaniu, iż spełnia należne świadczenie, podczas gdy przekonanie to nie ma oparcia w okolicznościach lub jest wynikiem mylnego o nich wyobrażenia. Nie ma przy tym znaczenia przez kogo błąd został wywołany i że spełniający świadczenie, przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć, iż do świadczenia nie jest zobowiązany, a nawet, że błąd został zawiniony przez spełniającego świadczenie (zob. wyrok SN z 6 grudnia 2002 r., IV CKN 1575/2000, LEX nr 577854). Przy wykładni pojęcia "wiedzy" w rozumieniu przedmiotowego przepisu, chodzi o całkowitą świadomość tego, iż świadczenie się nie należy i że spełniający je może bez ujemnych dla siebie konsekwencji prawnych go nie wykonać, a mimo to je spełnia. Świadomość spełniającego świadczenie zachodzi wtedy, gdy zarówno znany jest mu stan faktyczny, jak i stan prawny uzasadniający brak obowiązku świadczenia (zob. orzeczenie SN z 18 lipca 1952 r. C 809/52, LEX nr 117510).

Przepis art. 411 pkt 2 k.c. nie zawiera chociażby przykładowego katalogu zdarzeń faktycznych mieszczących się w dyspozycji przedmiotowej normy prawnej. Ustawodawca odwołuje się w treści tego przepisu do bardzo pojemnej klauzuli generalnej, za jaką należy uznać zasady współżycia społecznego. Na tle wykładni prawa stosowanej przez judykaturę w odniesieniu do omawianej normy prawnej, wykształciło się ogólne zapatrywanie, wedle którego stosowanie art. 411 pkt 2 k.c., zastrzeżone jest do przypadków szczególnie uzasadnionych, akceptowanymi przez społeczeństwo wartościami, przyjętymi zwyczajami, normami postępowania, czy też szerzej ogólnemu poczuciu sprawiedliwości społecznej (zob. wyrok SN z 21 września 2004 r., II PK 18/04, LEX nr 144450; wyrok SN z 17 lutego 2000 r., I PKN 537/99, LEX nr 40801; wyrok SN z 17 lutego 2000 r., I PKN 537/99, LEX nr 40801).

Sąd w składzie rozpoznającym roszczenie powoda, zważywszy na wynik postępowania dowodowego, statutowe cele (...) (...), założenia projektów, zaawansowany zakres ich wykonania, a także poziom udokumentowanych wydatków, które zostały poniesione zgodnie z założeniami umów - mieszczących się w katalogu „Wydatków Kwalifikowanych” uznał, iż żądanie powoda pozostaje uzasadnione: w przypadku umowy na dofinansowanie Projektu „(...)” do kwoty 1 197 470,64 zł zaś w zakresie umowy o dofinansowanie Projektu Ośrodki (...) do kwoty 788 779,39 zł (1 046 405,83 zł - 257 626,44 zł [kwota wynikająca z niezasadnego stosowania przepisów Prawa zamówień publicznych). Przedmiotowe świadczenia pieniężne odpowiadają części udzielonego przez powoda dofinansowania, które nie może być uznane za „Wydatki Kwalifikowane” i/lub nie znajduje żadnego odzwierciedlenia w rachunkach (...) (...) z realizacji obu Projektów.

Pochylając się nad argumentacją powoda, jakoby w ramach niniejszego postępowania należało wziąć pod uwagę nie tylko kryterium merytoryczne jakim jest „Kwalifikowalność Wydatku” zgodnie z celem i zakresem projektów, ale także formalne, wynikające z umów obowiązki w zakresie sposobu ewidencjonowania wydatków, prowadzenia ksiąg rachunkowych itp., w ocenie sądu są one chybione. Po pierwsze zwrócić należy uwagę, iż obie umowy zostały uznane za nieważne. Aspekt formalny rozliczenia się z umów zatem odpada, skoro stron nie wiąże żaden ważny stosunek prawny, po wtóre reguły formalne zawarte w umowach służyły temu aby można było bez problemu rozliczyć sporne projekty, nie stanowiły natomiast celu samego w sobie. W powołanym świetle zwrócić należy na marginesie uwagę, że sąd nie znajduje w treści umów, postanowień, które uzależniałyby „kwalifikowalność” wydatku od spełnienia wymogów formalnych w zakresie ich ewidencjonowania. Założeniem programów pomocowych jest przeznaczenie dotacji na ściśle oznaczone cele. Jeżeli pozwany spożytkował przeważającą część dofinansowania zgodnie z założeniami projektów, biegła sądowa potwierdziła ich faktycznie poniesienie, to same nieprawidłowości formalne w prowadzonej przez pozwanego ewidencji rachunkowej nie mogą stanowić o zasadności wywiedzionego powództwa, w całości jak i zaaprobowania argumentacji powoda podważającej słuszne spostrzeżenia biegłej sądowej w omawianym zakresie.

O trafności powyższej konstatacji świadczy w ocenie Sądu treść §7-10 Umów, który przewidywał dwutorową weryfikację wniosków o płatność kolejnych transz: (I) formalno-rachunkową oraz (II) merytoryczną - pod kątem ich „kwalifikowalności” (zob. §7 Umów). Porównanie treści §8,9 i 10 Umów, prowadzi z kolei do wniosku, iż Umowy przewidywały zupełnie inne skutki stwierdzenia nieprawidłowości o charakterze formalnym (I) oraz nieprawidłowości o charakterze merytorycznym, co do „kwalifikowalności” wydatków (II). Stwierdzenie nieprawidłowości w realizacji Projektu w zakresie m.in. dokumentowania realizacji Projektu niezgodnie z postanowieniami Umów (I) mogło skutkować tylko i wyłącznie zawieszeniem wypłaty kolejnych transz (por. §9 oraz § 8 Umów). Zwrot środków następował natomiast, gdy zostały one wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem, zostały pobrane nienależnie lub w nadmiernej wysokości (zob. §10 Umów).

Z uwagi na powyższe zastrzeżenia umowne, zwrócić należy także uwagę, iż ani umowy, ani regulacje ustawowe, czy też wspólnotowe ze swej istoty, nie przewidywały, iż umowy zostaną uznane za wykonane, beneficjent nie będzie obowiązany do zwrotu dofinansowania, wyłącznie w przypadku realizacji przez pozwanego 100% założonych celów. Co więcej, nawet w przypadku wypowiedzenia umów pozwany miał prawo do wydatkowania tej części otrzymanych transz środków na finansowanie Projektów, które odpowiadają prawidłowo zrealizowanej części projektów tj. gdy wydatki w ramach zrealizowanej części projektów poniesione zostały w proporcjonalnej wysokości na obsługę projektu oraz jego część merytoryczną (zob. § 21 Umów).

W kontekście zarzutów procesowych powoda, znamiennym pozostaje, że mimo stwierdzonych nieprawidłowości w sposobie prowadzenia ksiąg rachunkowych, ewidencjonowania kosztów, powód kontynuował wypłaty kolejnych transz. Tymczasem w niniejszym procesie, odwołując się do bliżej niesprecyzowanych: postanowień umownych oraz wiążących przepisów i procedur - powołuje się na konieczność zasądzenia od pozwanego całości spornych świadczeń pieniężnych, wskazując na uchybienia w procedurze ewidencjonowania wydatków, prowadzenia ksiąg rachunkowych - odrzucając możliwość rozliczenia Projektów według faktycznie poniesionych wydatków, uznanych za „Wydatki Kwalifikowane”.

Według Sądu, w składzie rozpoznającym sporne roszczenia, przedmiotowe zarzuty powoda nie zasługuje na uwzględnienie nie tylko ze względu na brak odzwierciedlenia w postanowieniach umownych i uregulowaniach prawnych, ale także z uwagi na niedopełnienie obowiązków umownych oraz ustawowych przez sam (...), na etapie realizacji umów, w zakresie wypłaty transz dofinansowania. Działania polegające na tym, iż powód najpierw toleruje pewne nieprawidłowości formalne, wypłaca kolejne transze dofinansowania, po czym w procesie sądowym jako główny argument podnosi naruszenie procedur formalnych, odmawiając rozliczenia się stron według kryterium „Kwalifikowalności Wydatków” nie zasługuje na ochronę prawną.

Mając na względzie całokształt przytoczonych okoliczności, sąd kierując się zasadami współżycia społecznego, uznał, że kryterium w oparciu o które należy rozstrzygnąć spór między stronami, jest kryterium merytoryczne (II) w postaci „Kwalifikowalności Wydatków”. O tym które z wydatków poniesionych i prawidłowo udokumentowanych przez pozwanego, przesadziła opinia biegłej sądowej z zakresu finansów i rachunkowości o specjalizacji z rozliczania środków strukturalnych Unii Europejskiej (zgodnie z wnioskiem stron). Pozwany po złożeniu opinii uzupełniającej przez biegłą, nie kwestionował poszczególnych pozycji uznanych przez biegłą za „Wydatki Kwalifikowane” oraz „Wydatki Niekwalifikowane”. Także powód mimo ogólnie negatywnego wydźwięku zarzutów do opinii podstawowej oraz opinii uzupełniającej, nie podważał poszczególnych elementów ww. pozycji, nie przedstawił konkretnych zarzutów merytorycznych co do poszczególnych wydatków, lecz w istocie ferował własne stanowisko procesowe, wedle którego stwierdzenie nieprawidłowości pod względem formalnym, rodziło automatyczny obowiązek zwrotu przez (...) (...), całości udzielonego dofinansowania bez względu na to czy merytorycznie wydatki uznano za „Wydatki Kwalifikowane”. Sąd z wyłożonych już względów, nie podziela jednak koncepcji powoda.

O odsetkach ustawowych od zasądzonych świadczeń pieniężnych sąd orzekł na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 § 1 k.c.. Powód wezwał pozwanego do zwrotu spornych kwot pismem z 16 czerwca 2009 r., zakreślając pozwanemu termin 14 dni na spełnienie świadczenia. Powód nie przedłożył potwierdzenia odbioru wezwania, w związku z czym Sąd za początek biegu terminu do zapłaty, przyjął dzień 2 lipca 2009 r., w którym pozwany odpowiedział na wystosowane wezwanie do zapłaty. Z tych też względów Sąd uznał żądanie odsetkowe powoda za zasadne począwszy od dnia 17 lipca 2009 r.

Zdaniem sądu podniesiony zarzut przedawnienia jest nieskuteczny. Roszczenia z bezpodstawnego wzbogacenia podlegają 10 letniemu okresowi ( w sytuacji niniejszej sprawy) przedawnienia od daty wypłaty każdej z transz. Pierwsze transze zostały wypłacone w 2006r a pozew w niniejszej sprawie został złożony przed upływem 10 lat od tej daty (2013r).

Zdaniem sądu wierzytelności przedstawione przez (...) (...) do potrącenia z wierzytelnościami (...) zostały wytworzone na potrzeby niniejszego postępowania. Instytucja prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia odnosi się do działań podejmowanych z własnej inicjatywy ale na rzecz osoby trzeciej. W sytuacji niniejszej sprawy nie sposób uznać by pozwany działał na rzecz powoda, działał we własnym imieniu i na swoją rzecz. (...) (...) realizowała własne zadania, w swoim mniemaniu zgodnie z zawartymi umowami. (...) miał świadomość jakie działania będzie podejmował pozwany i je finansował ale to samo w sobie nie rodzi konstrukcji prowadzenia cudzych spraw bez zlecenia.

W tym stanie rzeczy orzeczono jak w pkt 1. i 2 sentencji wyroku.

O kosztach postępowania sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. Ostateczne rozstrzygniecie zależało od oceny sądu dlatego tez sąd obciążył strony po połowie kosztami opłaty sądowej od pozwu i zniósł koszty zastępstwa procesowego. Sąd obciążył pozwanego w całości kosztami opinii biegłej. Zdaniem sądu tylko z uwagi na zachowanie pozwanego, związane z nieprawidłowo prowadzoną księgowością wydatków w ramach spornych umów, zaistniała konieczność pogłębionej opinii i przeanalizowania każdego z wydatków.

Z powołanych względów rozstrzygnięto jak w sentencji wyroku.

Zarządzenie: odpisy wyroku z uzasadnieniem doręczyć Prokuratorii RP i pełnomocnikowi pozwanego, informując że w sprawie był przedłużony termin do sporządzenia uzasadnienia, w związku z czym termin do wniesienia apelacji wynosi trzy tygodnie