Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 marca 2023 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Maria Antecka

Protokolant: p.o. stażysty Weronika Czyżniejewska

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2023 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. O. (1)

przeciwko małoletniemu S. O. reprezentowanemu przez matkę M. O. (2)

o obniżenie alimentów

na skutek apelacji wniesionej przez powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Nowym Tomyślu

z dnia 28 stycznia 2022 r.

sygn. akt III RC 83/21

oddala apelację.

Maria Antecka

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z 31 marca 2023 r.

Zaskarżonym wyrokiem z 28 stycznia 2022 roku Sąd Rejonowy w Nowym Tomyślu w sprawie z powództwa M. O. (1) przeciwko małoletniemu S. O. reprezentowanemu przez matkę M. O. (2) o obniżenie alimentów oddalił powództwo (punkt 1) i kosztami postępowania sądowego obciążył powoda w zakresie dotychczas poniesionym (punkt 2).

Z powyższym rozstrzygnięciem nie zgodził się powód wnosząc apelację, zarzucając zaskarżonemu orzeczeniu:

1.  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. art. 365 § 1 k.p.c. poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe przyjęcie, że zakres związania Sądu prawomocnym orzeczeniem innego sądu w sprawach o alimenty ogranicza się jedynie do sentencji wyroku bez uwzględnienia podstaw faktycznych przyjętych za podstawę orzekania, co doprowadziło Sąd a quo do sprzecznego z zebranym w sprawie materiałem dowodowym przyjęcia, że wynagrodzenie powoda po wydaniu poprzedniego wyroku ustalającego wysokość alimentów zwiększyło się
o kwotę ponad 1.000 zł, podczas gdy:

a) Sąd I instancji powinien uwzględnić okoliczności faktyczne przyjęte za podstawę orzekania przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 20 stycznia 2021 r., a nie przyjąć jedynie stan faktyczny istniejący w dacie orzekania przez ten sąd, niezależnie od tego czy stan ten był obiektywnie znany temu sądowi w chwili wydawania wyroku,

b) Sąd I instancji powinien porównać obecny stan faktyczny ze stanem faktycznym przyjętym za podstawę wydania ostatniego wyroku ustalającego wysokość alimentów, a nie stan faktyczny, który nie stanowił podstawy orzekania przez poprzedni sąd, bo ten nie wiąże Sądu na podstawie art. 365 § 1 k.p.c.,

2.  naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 365 § 1 k.p.c. poprzez niewszechstronną ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego, które skutkowało pominięciem zbadania podstawy faktycznej przyjętej przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 20 stycznia 2021 r. i w konsekwencji przyjęcie przez Sąd a quo swego rodzaju fikcji prawnej, polegającej na porównaniu stanu faktycznego istniejącego w dacie wyrokowania przez Sąd Apelacyjny ze stanem obecnym, niezależnie od tego czy stan ten był podstawą określenia wysokości alimentów w poprzedniej sprawie,

3. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym przyjęcie, że możliwości zarobkowe powoda w zasadzie nie zmieniły się, natomiast zwiększyło się jego wynagrodzenie o kwotę ponad 1.000 zł miesięcznie, podczas gdy faktycznie możliwości zarobkowe powoda uległy znacznemu pogorszeniu, a jego dochody uległy istotnemu zmniejszeniu, a nadto obniżenie zarobków powoda ma charakter stały,

4. naruszenie przepisów postępowania, które mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, tj. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczne z zebranym w sprawie materiałem dowodowym przyjęcie, że powód nie przedstawia pełnej, rzetelnej informacji o swoich dochodach i wiedzie życie na stosunkowo wysokim poziomie (m.in. wyjeżdża na wakacje zagraniczne), a to dlatego, że wydatki na utrzymanie powoda przekraczają deklarowaną kwotę jego dochodów, podczas gdy powód zeznał, że w części pozostaje na utrzymaniu partnerki, a nadto wyjaśnił, że jednorazowy wyjazd za granicę stanowił prezent na urodziny.

W zakresie postępowania dowodowego apelujący wniósł o dopuszczenie
i przeprowadzenie dowodu z dokumentów w postaci zeznania podatkowego powoda za 2021 r. oraz urzędowego poświadczenia odbioru dokumentu elektronicznego na fakt uzyskiwania przez powoda w 2021 roku dochodu w wysokości 3.000 zł miesięcznie, na fakt, że obniżenie zarobków ma charakter stały, co potwierdza zmianę stosunków, o których mowa w
art. 138 k.r.o., a także na fakt, że zeznania podatkowe powód złożył elektronicznie dopiero 5 kwietnia 2022 r.

Mając powyższe na uwadze powód wniósł o obniżenie alimentów na rzecz małoletniego S. O. od ojca M. O. (1) do kwoty 1.000 zł miesięcznie płatnych z góry, do 10-tego dnia każdego miesiąca wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w płatności którejkolwiek z rat, do rąk matki małoletniego M. O. (2), począwszy od lutego 2021 r. w miejsce alimentów ustalonych wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 20 stycznia
2021 r., sygn. akt I ACa 1091/19 oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda zwrotu kosztów procesu w I instancji, w tym zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych. Ewentualnie powód domagał się uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania przed Sądem I instancji, a ponadto zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego, w tym zwrotu kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację pozwany, reprezentowany przez matkę, wniósł o oddalenie apelacji w całości, oddalenie wszystkich zgłoszonych w niej wniosków dowodowych oraz obciążenie powoda całością kosztów postępowania przed sądem II instancji.

Pismami datowanymi na 25 sierpnia 2022 roku, 13 września 2022 roku, 28 września 2022 roku oraz podczas rozprawy z 21 marca 2023 roku strony zgłosiły dalsze wnioski dowodowe. Podczas rozprawy apelacyjnej Sąd Okręgowy przeprowadził nadto dowód
z uzupełniającego przesłuchania stron.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie podlegała uwzględnieniu.

Sąd Okręgowy w pełni podziela i uznaje za własny ustalony w niniejszej sprawie przez sąd I instancji stan faktyczny oraz poczynioną przez ten sąd ocenę prawną, czyniąc je integralną częścią niniejszego uzasadnienia, w zakresie w jakim nie ustalił innych kosztów utrzymania małoletniego, o czym mowa będzie w dalszej części uzasadnienia.

Na wstępie podkreślić należy, że podstawę prawną do zmiany już ustalonego świadczenia alimentacyjnego stanowi przepis art. 138 k.r.o. Przepis ten należy do kategorii słusznościowych, określanych jako clausulae rebus sic stantibus, których zastosowanie prowadzi do zmiany treści (przedmiotu) i podmiotów zobowiązania alimentacyjnego albo nawet do ustalenia jego wygaśnięcia, wobec tego, iż jego wykonanie w poprzedniej treści nie zaspokoiłoby roszczenia uprawnionego albo mogłoby doprowadzić do nadmiernego obciążenia jednego zobowiązanego poprzez nadmierną wysokość świadczeń alimentacyjnych przekraczających jego możliwości, o których mowa w art. 135 k.r.o.

W sprawie o zmianę świadczenia alimentacyjnego, badaniu przez Sąd podlega zatem czy sytuacja majątkowa, zarobkowa i rodzinna strony obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym oraz uprawnionej do otrzymywania świadczenia alimentacyjnego, uległa zmianie, po skonkretyzowaniu obowiązku alimentacyjnego. Zmiana ta może nastąpić
w szczególności przez zwiększenie lub zmniejszenie usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego bądź zmniejszenie lub zwiększenie możliwości zarobkowych zobowiązanego.

W uzasadnieniu uchwały z dnia 10.05.1977 r. (sygn. akt III CZP 26/77, OSN CP 1977/12/231) Sąd Najwyższy podkreślił, że swoistą cechą obowiązku alimentacyjnego jest to, iż obowiązek ten ma na celu zaspokojenie bieżących potrzeb uprawnionego. Potrzeby uprawnionego mają charakter konsumpcyjny i dotyczą m.in. zapewnienia mieszkania, odzieży, wyżywienia. Warto zaznaczyć, iż obowiązek alimentacyjny rodziców wobec dziecka stanowi przy tym konkretyzację ogólnego obowiązku rodzicielskiego określonego w art. 96 zd. 2 k.r.o., w myśl którego rodzice obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka. Obowiązek ten nie jest ograniczony żadnym sztywnym terminem (np. uzyskaniem pełnoletniości).

Wobec powyższego Sąd Rejonowy zobowiązany był w niniejszym postępowaniu porównać sytuację stron w dacie ostatniej modyfikacji obowiązku alimentacyjnego z obecnymi usprawiedliwionymi potrzebami każdego uprawnionego oraz możliwościami majątkowymi oraz zarobkowymi zobowiązanego.

Odnosząc się do zarzutów apelacji podkreślić należy, że istota przedmiotowej sprawy oraz zarzutów podniesionych w złożonym środku zaskarżenia sprowadzała się do zakresu związania sądu a quo poprzednim, prawomocnym orzeczeniem sądu ustalającym wysokość renty alimentacyjnej.

W tym miejscu podkreślić trzeba, wbrew twierdzeniom powoda, że Sąd Najwyższy uznał, że unormowana w art. 365 § 1 k.p.c. moc wiążąca prawomocnego wyroku dotyczy związania treścią sentencji, a nie uzasadnienia, zawierającego prezentację przeprowadzonych dowodów i ocenę ich wiarygodności. Należy podkreślić, że wszelkie wyłączenia i wyjątki od zawartej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady samodzielności i niezawisłości sądu w dokonywaniu ocen materiału dowodowego należy interpretować ścieśniająco ( zob. wyr. SN z 23.5.2002 r., IV CKN 1073/00, Legalis).

Przewidziane w art. 365 k.p.c. związanie innych sądów prawomocnym orzeczeniem dotyczy tylko samej treści sentencji orzeczenia, a nie poglądów prawnych wyrażonych w jego uzasadnieniu ( wyr. SN z 13.3.2008 r., III CSK 284/07, Legalis). Przy czym przedmiotowy zasięg prawomocności materialnej w sensie pozytywnym odnosi się jedynie do samego rozstrzygnięcia, nie zaś do jego motywów i zawartych w nim ustaleń faktycznych ( wyr. SN: z 15.11.2007 r., II CSK 347/07, Legalis; z 5.7.2011 r., I PK 198/10, Legalis; z 12.5.2011 r., I PK 193/10, Legalis; z 3.10.2012 r., II CSK 312/12, Legalis; z 19.10.2012 r., V CSK 485/11, Legalis ).

Sąd Najwyższy uznał, że moc wiążąca orzeczenia merytorycznego, określona w
art. 365 § 1 k.p.c., może być brana pod uwagę w zasadzie tylko w innym postępowaniu niż to, w którym je wydano. Orzeczenie takie uzyskuje moc wiążącą z chwilą uprawomocnienia się, a zatem z chwilą definitywnego zakończenia postępowania. W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się dana kwestia, nie podlega ona już ponownemu badaniu. Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność przeprowadzenia postępowania dowodowego w tej kwestii, nie tylko zaś dokonywania ustaleń sprzecznych ( wyr. SN z 4.3.2008 r., IV CSK 441/07, Legalis ). Nie mają mocy wiążącej ani poglądy prawne wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia, ani motywy i ustalenia faktyczne zawarte w uzasadnieniu ( wyr. SN z 25.6.2014 r., IV CSK 610/13, Legalis).

Z chwilą uprawomocnienia się wyroku dochodzi do prekluzji materiału faktycznego sprawy, w której wyrok został wydany. Oznacza to, że jeżeli określone okoliczności i oparte na nich zarzuty lub wypływające z nich wnioski istniały i dały się sformułować w chwili zamknięcia rozprawy, lecz strona ich skutecznie nie podniosła lub nie przytoczyła, a w związku z tym nawet nie zostały spożytkowane przez sąd przy wydaniu wyroku, podlegają prekluzji, czyli wykluczającemu działaniu prawomocności oraz powagi rzeczy osądzonej. Skutek ten jest niezależny od tego, czy strona ponosi winę zaniechania przytoczenia określonych okoliczności lub podniesienia właściwych zarzutów ( wyr. SN z 15.11.2012 r., V CSK 541/11, Legalis).

Nie jest dopuszczalne żądanie zmiany prawomocnego orzeczenia dotyczącego obowiązku alimentacyjnego tylko na tej podstawie, że orzeczenie to zostało wydane w sposób wadliwy, np. bez należytego wyjaśnienia stanu faktycznego, gdyż podstawą powództwa opartego na art.138 k.r.o. może być tylko późniejsza zmiana stosunków- wyr. SN z 27.2.1981 III CRN 21/81, OSNCP 1981,nr 11, poz.217).

Mając zatem powyższe na uwadze, argumentacja przedstawiona w apelacji nie mogła zostać uwzględniona. Brak jest jakichkolwiek wątpliwości, że w dacie wydania ostatnio obowiązującego uregulowania w przedmiocie alimentów pomiędzy stronami sytuacja finansowa powoda była gorsza niż jest aktualnie, co sam powód przyznał
w toku postępowania, także podczas składania uzupełniających zeznań na rozprawie apelacyjnej. Okoliczność, że aktualnie powód zarabia mniej niż w momencie dokonywania ustaleń przez Sąd Okręgowy w sprawie rozwodowej, i w momencie orzekania przez Sąd Apelacyjny w ramach rozpoznawania apelacji od wyroku rozwodowego, nie może stanowić wyłącznej podstawy do zmiany orzeczenia alimentacyjnego poprzez obniżenie wysokości zasądzonej renty. Jak twierdzi powód, już w chwili rozpoznania apelacji matki powoda od wyroku rozwodowego, jego sytuacja finansowa w stosunku do dnia, w którym orzekany był rozwód przez sąd I instancji, drastycznie się pogorszyła, a mimo to powód zaniechał wykazania tej okoliczności w toku tamtego postępowania, co ostatecznie skutkowało zwiększeniem jego obowiązku alimentacyjnego względem pozwanego i winno być oceniane wyłącznie w kategorii jego zaniedbań procesowych. Nic nie stało bowiem na przeszkodzie, aby powód w toku postępowania przed Sądem Apelacyjnym przedłożył dokumenty potwierdzające jego zarobki
i realne dochody, a mimo to powód po otrzymaniu orzeczenia, w którym sąd jeszcze podwyższył rentę alimentacyjną do kwoty 2.000 zł, zaniechał uzyskania uzasadnienia tego rozstrzygnięcia, realizując wydane orzeczenie w pełni i bez żadnych opóźnień. Jak prawidłowo zaś ustalił Sąd Rejonowy od momentu wydania orzeczenia przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu do chwili orzekania w niniejszej sprawie sytuacja finansowa powoda uległa poprawie. Choć powód zarabia aktualnie mniej niż miało to miejsce w okresie przed pandemią, to i tak jest to kwota znacznie wyższa niż w chwili wydania przez Sąd Apelacyjny orzeczenia podwyższającego alimenty, zasądzone od niego na rzecz syna w wyroku rozwodowym przez Sąd Okręgowy. Późniejsza zmiana stosunków w zakresie możliwości majątkowych
i zarobkowych powoda ( patrz powołany już wyżej wyr. SN z 27.2.1981 III CRN 21/81, OSNCP 1981,nr 11, poz.217) nastąpiła, ale nie w kierunku, który uzasadniałby żądanie pozwu.

Brak było przy tym podstaw do uznania, że orzekając co do żądania zmiany zasądzonych alimentów, sąd winien zamiast sytuacji faktycznej stron, wziąć pod uwagę dane, którymi dysponował Sąd Apelacyjny .

Sąd Okręgowy w pełni podziela także ocenę sytuacji finansowej powoda poczynioną przez Sąd Rejonowy. Mając na uwadze deklarowane przez powoda wydatki mało prawdopodobne wydaje się, aby utrzymywał się on wyłączenie ze wskazywanych przez siebie źródeł. Niewykluczone przy tym jednocześnie, że powodowi w bieżących potrzebach pomaga jego obecna partnerka i częściowo finansuje między innymi wyjazdy powoda, niemniej jednak poziom życia powoda należy ocenić jako dobry, a zatem w ocenie Sądu Okręgowego dysponuje on środkami, aby zabezpieczyć życie pozwanego na zbliżonym do siebie poziomie, wydatkując na niego miesięcznie zasądzoną kwotę alimentów.

Powód co prawda nie kwestionował w toku postępowania apelacyjnego wydatków małoletniego, niemniej jednak należy podkreślić, że ustalono iż częściowo zmieniła się ich struktura. Chłopiec nie uczęszcza już na zajęcia z jazdy konnej, gry na perkusji oraz nie korzysta już z cateringu. W to miejsce uczęszcza jednak 4 razy w tygodniu na zajęcia z piłki nożnej co wiąże się z wydatkiem w kwocie 340 zł miesięcznie. W związku z tym wzrostowi uległ także wydatek na paliwo do kwoty ok. 400 zł miesięcznie, albowiem matka małoletniego aby dowieźć go na zajęcia pokonuje trasy z domu na trening o dystansie ok 60 km. Zmiany te jednak nie były na tyle istotne, aby mówić o zmniejszeniu się potrzeb małoletniego, gdyż niejako kompensują się z poprzednimi wykazywanymi przez niego wydatkami, nie mogły więc stanowić podstawy do uwzględnienia żądania pozwu i obniżenia alimentów.

Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie
art. 385 k.p.c.

Maria Antecka