Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lipca 2023 roku

Sąd Rejonowy w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Andrzej Kurzych

po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 2023 roku w Toruniu na posiedzeniu niejawnym

sprawy K. P.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne

na skutek odwołania od decyzji z dnia 5 sierpnia 2021 r., nr (...) - (...)

I.  zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala, iż ubezpieczona K. P. nie jest zobowiązana do zwrotu zasiłku chorobowego za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 28 lutego 2021 r. i świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 marca 2021 r. do 30 czerwca 2021 r. w łącznej kwocie 17.284,42 zł (siedemnaście tysięcy dwieście osiemdziesiąt cztery złote czterdzieści dwa grosze),

II.  oddala odwołanie w pozostałym zakresie,

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na rzecz ubezpieczonej kwotę 90,00 zł (dziewięćdziesiąt złotych) tytułem kosztów procesu z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

sędzia Andrzej Kurzych

IV U 415/21

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 sierpnia 2021 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na podstawie art. 1 ust. 1 art. 2 ust. 1-2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2022 r., poz. 1732 ze zm.; dalej jako ustawa zasiłkowa) odmówił ubezpieczonej K. P. prawa do zasiłku chorobowego za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 28 lutego 2021 r. i świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 marca 2021 r. do 26 października 2021 r. Ponadto na podstawie art. 84 ust. 1, ust. 2 pkt 2, ust. 4, ust. 11 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r., poz. 1009 ze zm.; dalej jako ustawa systemowa) organ rentowy zobowiązał ubezpieczoną do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. w kwocie 17.284,42 zł.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że w związku z orzeczoną niezdolnością do prowadzenia działalności pozarolniczej wypłacał ubezpieczonej zasiłek chorobowy za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 28 lutego 2021 r. w łącznej kwocie 10.042,76 zł, a następnie świadczenie rehabilitacyjne za okres od 1 marca do 30 czerwca 2021 r. w łącznej kwocie 7.241,66 zł.

W wyniku weryfikacji okresów podlegania przez ubezpieczoną ubezpieczeniom społecznym organ rentowy ustalił, że z uwagi na ustalone prawo do renty rodzinnej od 16 lipca 2020 r. ubezpieczona podlegała wyłącznie ubezpieczeniu zdrowotnemu. Nie podlega natomiast ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu.

Oznacza to, że niezdolność do pracy w okresie od 31 sierpnia 2020 r. do 26 października 2021 r. przypadała w okresie niepodlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Dlatego też ubezpieczona nie ma prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za ten okres, a wypłacone świadczenia w łącznej kwocie 17.284,42 zł podlegają zwrotowi jako nienależnie pobrane.

W odwołaniu ubezpieczona wskazała, że decyzja jest dla niej krzywdząca i nie zgadza się z tym, że musi zwrócić wypłacone jej świadczenia. Zaznaczyła, że ZUS posiada wszystkie informacje na temat jej ubezpieczenia, a więc twierdzeniem, że ubezpieczona bezpodstawnie pobrała świadczenia jest kuriozalne. Nie posiada też szczegółowej wiedzy na temat ubezpieczeń społecznych. Na ZUS spoczywa obowiązek wytłumaczenia obywatelowi w sposób jasny i klarowny jego sytuacji.

Ubezpieczona podniosła, że wniosek o rentę rodzinną składała dla swoich córek, a nie dla niej, a ponadto decyzja rentowa została wydana 21 stycznia 2021 r., gdy ona już od pół roku pobierała należy jej zasiłek chorobowy. ZUS powinien wówczas poinformować ją, że nie należy jej się zasiłek chorobowy, ewentualnie może zrezygnować z prawa do renty. Mimo to ZUS w dniu 4 marca 2021 r. wydał decyzję przyznającą jej prawo do świadczenia rehabilitacyjnego oraz nie poinformował jej o zaistniałym stanie rzeczy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał stanowisko w sprawie.

Wyrok w sprawie został wydany na posiedzeniu niejawnym zgodnie z art. 15zzs ² ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2023 r., poz. 1327).

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczona K. P. od kilku lat prowadziła działalność gospodarczą pod nazwą (...). Podlegała z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym, w tym ubezpieczeniu chorobowemu (w ostatnim okresie od 25 sierpnia 2019 r. do 15 lipca 2020 r.). Działalność polegała na prowadzeniu warsztatów dla dzieci, urodzin, imprez okolicznościowych, półkolonii. W ramach działalności ubezpieczona zatrudniała na podstawie umowy zlecenia swoją matkę R. G.. Sprawa księgowe, w tym rozliczenia z US i ZUS, załatwiała za nią księgowa B. P.. Mąż ubezpieczonej S. P. pracował w charakterze kierowcy, w ostatnim okresie na terenie Niemiec.

K. P. i S. P. mieli dwoje dzieci M. (ur. (...)) i N. (ur. (...)).

(fakty bezsporne oraz dowody:

⚫

przesłuchanie ubezpieczonej – protokół elektroniczny z 14 grudnia 2021 r., k. 35v.-36 akt,

⚫

zeznania świadka R. G. – protokół elektroniczny z 22 lutego 2022 r., k. 103-103v. akt)

W dniu 16 lipca 2020 r. S. P., przebywając w swoim miejscu zamieszkania, popełnił samobójstwo. Jego wcześniejsze zachowanie nie wskazywało na to, że nie może targnąć się na swoje życie. Z uwagi na okres pandemii w tym czasie nie pracował. Nadużywał alkoholu.

Zdarzenie wstrząsnęło ubezpieczoną. Była w szoku. Kontakt z nią był utrudniony.

W dniu 17 lipca 2020 r. zgłosiła się do lekarza psychiatry. Wizyta odbyła się w trybie teleporady. Lekarz odnotował, że ubezpieczona jest roztrzęsiona, z obniżonym nastrojem, zaburzeniami snu, straciła ostatnio męża. Rozpoznano u niej ciężki (...), bez objawów psychotycznych. Wystawiono skierowanie do szpitala. W Szpitalu potwierdzono rozpoznanie, zalecono dalsze leczenie w (...) oraz zaordynowano leki. Ubezpieczona nie zdecydowała się na leczenie szpitalne, gdyż chciała nadal sprawować opiekę na dziećmi.

Kolejne teleporady odbyły się 20 i 21 lipca 2020 r. Miały one na celu powtórzenie leków.

Ubezpieczona w dniu 27 sierpnia i 30 września 2020 r. odbyła wizyty w gabinecie lekarza psychiatry A. M.. Rozpoznano (...)– reakcja żałoby.

(dowody:

⚫

dokumentacja lekarska – k. 51-54 akt,

⚫

przesłuchanie ubezpieczonej – protokół elektroniczny z 14 grudnia 2021 r., k. 35v.-36 akt,

⚫

zeznania świadka R. G. – protokół elektroniczny z 22 lutego 2022 r., k. 103-103v. akt,

⚫

opinia biegłych z 23.3.2023 r. – k. 164-170 akt,

⚫

opinia biegłych z 14.5.2023 r. – k. 198-200 akt)

W uwagi na stan psychiczny ubezpieczona zamieszkała wraz z córkami u matki. Latem 2021 r. ubezpieczona wróciła do swojego miejsca zamieszkania. Ubezpieczona wymagała codziennego wsparcia. Konieczne było wyręczanie jej w wielu czynnościach dniach codziennego i udzielanie pomocy w opiece nad córkami. Matka ubezpieczonej koncentrowała się przede wszystkim na działalności gospodarczej. Prowadzona ona była w okrojonej formie ze względu na okres pandemii.

(dowody:

⚫

przesłuchanie ubezpieczonej – protokół elektroniczny z 14 grudnia 2021 r., k. 35v.-36 akt,

⚫

zeznania świadka R. G. – protokół elektroniczny z 22 lutego 2022 r., k. 103-103v. akt)

W dniu 17 sierpnia 2020 r. ubezpieczona złożyła wniosek o rentę rodzinną. Wniosek były wypełniony przez nią osobiście, lecz ubezpieczona nie pamięta okoliczności, w których ten wniosek wypełniała, ani też okoliczności jego złożenia.

We wniosku, w części dotyczącej danych członków rodziny wnioskujących o rentę rodzinną, znajdowały się trzy pozycje, które dotyczyły danych wdowy/wdowca lub innej osoby pełnoletniej ubiegającej się o rentę rodzinną tylko dla siebie, danych opiekuna małoletniego dziecka/małoletnich dzieci wnioskujących o rentę rodzinną dla siebie oraz dla dziecka /dzieci oraz danych opiekuna małoletniego dziecka / małoletnich dzieci wnioskującego o rentę rodzinną tylko dla dziecka /dzieci. Przy wszystkich trzech pozycjach w kwadratach, w których należy odnotować wybór ubezpieczona postawiła znak „x”, zaś obok dwóch pierwszych pozycji dodatkowo znak „-”, a przy trzeciej pozycji podpis. Ponadto we wniosku podane zostały dane (nazwisko rodowe, imię ojca i matki), które zgodnie z treścią pouczenia nie należało podawać, gdy opiekun wnioskuje tylko o rentę dla dzieci, wskazano, że ubezpieczona zamieszkiwała ze współmałżonkiem i prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe oraz zaznaczono, że zmierza osiągać przychody nie powodujące zawieszenia lub zmniejszenia renty.

W dołączonej do wniosku informacji w punkcie 22 znajdowało się następujące pouczenie:

„Jeśli podlegasz ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności lub współpracy przy jej wykonywaniu, od dnia przyznania renty rodzinnej utracisz tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, a tym samym nie będziesz już mógł podlegać dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu i otrzymywać świadczeń z tego ubezpieczenia. Świadczenia pieniężne w razie choroby z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego wypłacone za okres od dnia, od którego została przyznana renta rodzinna będą zatem świadczeniami nienależnymi i będą podlegały zwrotowi”.

Okres rozpatrywania wniosku o rentę rodzinną przeciągał się na skutek postępowania wyjaśniającego dotyczącego okresów zatrudnienia męża ubezpieczonej poza granicami kraju. W dniu 21 stycznia 2021 r. ZUS wydał decyzję, na mocy której przyznał ubezpieczonej oraz jej córkom M. i N. prawo do renty rodzinnej od dnia 16 lipca 2020 r., tj. od dnia śmierci S. P.. Renta została przyznana w kwocie zaliczkowej (w przypadku 3 osób - 95% świadczenia osoby zmarłej, ostatecznie kwota 844,44 zł dla 3 osób) w związku z postępowaniem dotyczącym zasiłku chorobowego z 2009 r.

Decyzją z dnia 28 kwietnia 2021 r. przyznana została renta w kwocie ostatecznej, tj. 880,26 zł (dla 3 osób do podziału).

Ubezpieczona nie pamięta okoliczności, w których otrzymała decyzje rentowe.

(dowody:

⚫

przesłuchanie ubezpieczonej – protokół elektroniczny z 14 grudnia 2021 r., k. 35v.-36 akt,

⚫

wniosek wraz z informacją – k. 1-7 akt rentowych,

⚫

decyzja z 21.1.2021 r. – k. 110-111 akt rentowych,

⚫

decyzja z 28.4.2021 r. – k. 127-128 akt rentowych)

Począwszy od 31 sierpnia 2020 r. ubezpieczona zaczęła korzystać ze zwolnienia lekarskiego, aż do wyczerpania okresu zasiłkowego, tj. do dnia 28 lutego 2021 r. Za ten czas ZUS wypłacił ubezpieczonej zasiłek chorobowy w łącznej kwocie 10.042,76 zł.

W dniu 22 stycznia 2021 r. ubezpieczona złożyła wniosek o świadczenie rehabilitacyjne. We wniosku wskazała, że nadal podlega ubezpieczeniu chorobowemu.

Decyzją z 4 marca 2021 r. ZUS przyznał ubezpieczonej prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 marca 2021 r. do 28 czerwca 2021 r.

W dniu 28 maja 2021 r. ubezpieczona złożyła wniosek o świadczenie rehabilitacyjne na dalszy okres. Decyzją z 17 czerwca 2021 r. ZUS zmienił decyzję z 4 marca 2021 r. i przyznał ubezpieczonej prawo do świadczenia rehabilitacyjnego na okres do 26 września 2021 r.

W związku z złożonymi wnioskami o świadczenie rehabilitacyjne ubezpieczona była badana przez lekarza orzecznika ZUS w dniu 2 lutego 2021 r. i w dniu 1 lipca 2021 r.

Podczas badania w dniu 2 lutego 2021 r. lekarz orzecznik ZUS rozpoznał (...)Mimo zastosowanych leków przeciwdepresyjnych nie uzyskano zadawalającej remisji. Konieczne jest dalsze leczenie farmakologiczne i psychoterapia.

W czasie badania w dniu 1 lipca 2021 r. ubezpieczona skarżyła się na znaczne obniżenie nastroju, myśli negatywne, nie może się na niczym skupić, widzi bezsens życia i działania. Korzysta z wizyt u psychologa. Lekarz orzecznik ponownie rozpoznał (...)

Za okres od 1 marca do 30 czerwca 2021 r. ZUS wypłacił ubezpieczonej świadczenie rehabilitacyjne w łącznej kwocie 7.241,66 zł.

(dowody:

⚫

karta zasiłkowa – k. 22-23 akt,

⚫

wnioski o zasiłek chorobowy – w aktach zasiłkowych, plik I,

⚫

wnioski z 22.1.2021 r. i 28.5.2021 r. – w aktach zasiłkowych, plik II,

⚫

decyzja z 4.3.2021 r. - w aktach zasiłkowych, plik II,

⚫

decyzja z 17.6.2021 r. – w aktach zasiłkowych, plik II,

⚫

opinia z 2.2.2021 r. – k. 3 akt orzeczniczych,

⚫

opinia z 1.7.2021 r. – k. 6 akt orzeczniczych)

Ubezpieczona nie zdawała sobie sprawy z tego, że posiadanie prawa do renty rodzinnej uniemożliwia dalsze podleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej. Nie informowała jej też o tym księgowa. Była również przekonana, że renta rodzinna przysługuje nie konkretnym osobom, lecz rodzinie, którą tworzy ona i jej córki.

(dowody:

⚫

przesłuchanie ubezpieczonej – protokół elektroniczny z 14 grudnia 2021 r., k. 35v.-36 akt)

Pismem z 2 września 2021 r. ZUS poinformował ubezpieczoną, że w związku z uzyskaniem prawa do renty rodzinnej za okres od 16 lipca 2020 r. do 31 sierpnia 2034 r. nie podlega ubezpieczeniom społecznym.

Pismem z 25 września 2021 r. ubezpieczona wskazała, że nie zgadza się z korektami na jej koncie oraz z korektami dokumentów zgłoszeniowych za okres od lipca 2020 r. do lipca 2021 r. W konsekwencji organ rentowy wszczął postępowanie wyjaśniające i wydał decyzję w dniu 25 października 2021 r., nr 343/2021, w której stwierdził, że ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 16 lipca 2020 r. W uzasadnieniu decyzji ZUS powołał się na art. 9 ust. 5 ustawy systemowej i wskazał, że skoro ubezpieczonej przysługuje renta rodzinna, to może ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegać jedynie dobrowolnie.

Ubezpieczona z naruszeniem terminu jednego miesiąca złożyła odwołanie od wskazanej decyzji, które rozpoznawane było przez Sąd Okręgowy w Toruniu w sprawie o sygnaturze IV U 131/22. Otrzymała decyzję w dniu 4 listopada 2021 r., a odwołanie złożyła 28 stycznia 2022 r. Ostatecznie ubezpieczona cofnęła odwołanie od decyzji z dnia 25 października 2021 r., na skutek czego postanowieniem z dnia 20 października 2022 r.

(dowody:

⚫

pismo z 2.9.2021 r. – w aktach ubezpieczeniowych,

⚫

pismo z 25.9.2021 r. – k. 9 akt,

⚫

decyzja z 25.10.2021 r. – k. 20-21 akt,

⚫

odwołanie wraz z kopertą – k. 4 – 25 akt IV U 131/22,

⚫

odpowiedź na odwołanie – k. 29-30 akt IV U 131/22,

⚫

pismo z 14.10.2022 r. – k. 147 akt IV U 131/22,

⚫

postanowienie – k. 152 akt IV U 131/22)

W opiniach z dnia 23 marca 2023 r. i 14 maja 2023 r. biegłe psychiatra i psycholog wskazały, że okres od 16 lipca 2020 r. do końca okresu świadczenia rehabilitacyjnego, tj. do dnia 26 października 2021 r. ubezpieczona ujawniała (...)/tzw. reakcja żałoby/ w związku z tragiczną śmiercią męża.

Tragiczna śmierć męża ubezpieczonej była czynnikiem stresogennym o bardzo dużym nasileni, który negatywnie wpłynął na jej stan psychiczny oraz funkcje poznawcze w dłuższym okresie.

Stres długotrwały (a takim jest reakcja żałoby) charakteryzuje się tym, że jednostka nie daje sobie rady, nie potrafi obronić się przed trudną sytuacją, nie umie się z niej wydostać. Najczęściej doświadcza się wegetatywnych objawów stresu (np. zmiany ciśnienia, zmiana tętna, wzmożone wydzielanie potu, śliny). Jest to wegetatywny podzespół stresu. Równie często występują obawy stresu w sferze emocjonalnej. Jest to tzw. emocjonalno-behawioralny podzespół stresu, który objawia się zmianą napięcia mięśniowego, wzmożonymi reakcjami lękowymi lub nagłymi stanami gniewu, agresji. Istnieje jeszcze inny podzespół stresu, tzw. kognitywny, którego objawem są zaburzenia uwagi, pamięci (jej większa aktywność lub zakłócenia), co pozostaje w silnym związku ze sferą emocji.

Ubezpieczona przeżywała żałobę w sposób fizjologiczny. Doświadczała następujących po sobie faz szoku, zaprzeczenia, depresji. W tym okresie ujawniała nie tylko zaburzenia emocjonalne, ale także zaburzenia funkcji poznawczych (pamięci, koncentracji uwagi, trudności w rozumieniu bardziej złożonych sytuacji, problemy decyzyjne). Przejawiała także trudności w zakresie samodzielnego zaspokajania swoich podstawowych potrzeb życiowych, prawidłowego wypełniania roli rodzicielskiej czy zawodowej, a tym bardziej podejmowania z pełnym rozeznaniem czynności urzędowych, zwłaszcza w postaci złożenia wniosku o rentę rodzinną, kierowanych do niej pouczeń czy dokonywania szczegółowej analizy jej statusu ubezpieczeniowego.

W tym okresie, tj. kilku miesięcy po śmierci męża, znajdowała się pod opieką najbliższej rodziny, która nie tylko dbała o zaspokajanie jej podstawowych potrzeb życiowych, ale także przejęła funkcje opiekuńcze wobec jej małoletnich dzieci. Z powodu zaburzeń emocjonalnych ubezpieczona była konsultowana psychiatrycznie, a konsultujący ją psychiatrzy rozpoznali u niej reakcję żałoby oraz zlecili leki przeciwdepresyjne i uspokajające. Ze względu na stan psychiczny była uznana za osobę czasowo niezdolną do aktywności zawodowej, korzystała ze zwolnienia lekarskiego, a także świadczenia rehabilitacyjnego. Dopiero po około roku od śmierci męża zaczęła się u niej faza adaptacji do nowej sytuacji życiowej i stopniowy powrót do aktywności rodzicielskiej, zawodowej i społecznej.

Stan psychiczny ubezpieczonej w tym okresie w znacznym stopniu utrudniał jej podejmowanie z pełnym rozeznaniem czynności urzędowych, zwłaszcza w postaci złożenia wniosku o rentę rodzinną w dniu 17 sierpnia 2020 r., kierowanych do niej pouczeń oraz szczegółową analizę jej statutu ubezpieczeniowego.

(dowody:

⚫

opinia biegłych z 23.3.2023 r. – k. 164-170 akt,

⚫

opinia biegłych z 14.5.2023 r. – k. 198-200 akt)

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny w niniejszej sprawie został ustalony na podstawie zeznań świadka R. G. oraz przesłuchania ubezpieczonej K. P.. Podstawą ustaleń faktycznych była także zalegająca w aktach sprawy dokumentacja, której prawdziwości strony nie kwestionowały.

W sprawie przeprowadzony również został dowód z opinii biegłych psychiatry i psychologa. Wnioski końcowe opinii uzupełniającej z 14 maja 2023 r. nie były przez strony kwestionowane. Opinia ta również nie budziła wątpliwości Sądu, a więc mogły ona stanowić podstawę ustaleń faktycznych.

Należy nadmienić, że opinia główna, choć miała dla sprawy istotny walor poznawczy, to jednak w zakresie wniosków końcowych była ona nieprzydatna, gdyż z uwagi na omyłkę pisarską w sentencji postanowienia dowodowego dotyczyły one stanu psychicznego ubezpieczonej w 2022 r.

Zeznania ubezpieczonej i świadka R. G. zostały uznane za wiarygodne. Nie występowały między nimi rozbieżności. Pozostawały one także w zgodzie ze zgromadzoną dokumentacją lekarską i korespondowały z opiniami biegłych. Warto zauważyć, że ubezpieczona nie była w stanie przedstawić okoliczności złożenia wniosku o rentę rodzinną. Twierdziła, że z powodu ówczesnego stanu psychicznego nic z tego okresu nie pamięta. Przyznała jedynie, że to ona napisała wniosek (po okazaniu w czasie rozprawy zdalnej), lecz nie była w stanie się odnieść do poczynionych w nim adnotacji, jak również do dołączonych do wniosku pouczeń. Mając na uwadze opinie biegłych, uznać należy, że ów sygnalizowany przez ubezpieczoną brak pamięci nie był przejawem taktyki procesowej, lecz wynikał z rzeczywistych uwarunkowań zdrowotnych.

Wydana przez organ rentowy decyzja dotyczyła dwóch kwestii: prawa do zasiłku chorobowego za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 28 lutego 2021 r. i świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 1 marca 2021 r. do 26 października 2021 r. oraz zwrotu wypłaconych świadczeń za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r. w łącznej kwocie 17.284,42 zł. Sąd uznaje, że wniesione przez ubezpieczoną odwołanie dotyczyło obu tych zagadnień, choć impet argumentacyjny ubezpieczonej koncentrował się przede wszystkim na problematyce zwrotu pobranych świadczeń.

Gdy chodzi o pierwszą kwestię, a więc prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 26 października 2021 r., to nie budziło wątpliwości, że w tym zakresie odwołanie podlega oddaleniu, o czym Sąd orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. (punkt II. sentencji wyroku).

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy zasiłkowej świadczenia pieniężne, w tym zasiłek chorobowy i świadczenie rehabilitacyjne, na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Oznacza to, że warunkiem uzyskania prawa do danego świadczenia z ubezpieczenia chorobowego jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu. W przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą jest to ubezpieczenie dobrowolne.

Prawomocną decyzją z dnia 25 października 2021 r., nr 343/2021 organ rentowy stwierdził, że ubezpieczona jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 16 lipca 2020 r. W uzasadnieniu decyzji ZUS powołał się na art. 9 ust. 5 ustawy systemowej i wskazał, że skoro ubezpieczonej przysługuje renta rodzinna, to może ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu podlegać jedynie dobrowolnie. Ubezpieczona wprawdzie odwołała się od tej decyzji do Sądu Okręgowego w Toruniu, lecz ostatecznie odwołanie cofnęła, co skutkowało umorzeniem postępowania sądowego i uprawomocnieniem się decyzji z 25 października 2021 r.

Sąd rozpoznający niniejszą sprawę wskazaną decyzją był związany. Ostateczne decyzje organu rentowego wyrażają określony stan prawny i z tego względu, zgodnie z zasadą domniemania prawidłowości aktów administracyjnych oraz zasadą uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, sąd - także sąd ubezpieczeń społecznych - jest związany ostateczną decyzją, od której nie wniesiono odwołania w trybie art. 477 ⁹ k.p.c., ani nie podważono jej skuteczności w inny prawem przewidziany sposób (wyroki Sądu Najwyższego: z 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 78; z 10 czerwca 2008 r., I UK 376/07, OSNP 2009 nr 21-22, poz. 295; z 16 października 2008 r., III UK 47/08, OSNP 2010 nr 5-6, poz. 80 oraz z 11 lipca 2018 r., II UK 210/17, niepublikowany). Pogląd ten jest wyrazem ogólniejszej zasady, w myśl której w postępowaniu cywilnym sąd nie jest uprawniony do kwestionowania decyzji administracyjnej, choćby w jego ocenie była wadliwa, z wyjątkiem decyzji dotkniętych tak zwaną bezwzględną nieważnością (nieistniejących), to znaczy wydanych przez władzę oczywiście niewłaściwą lub bez zachowania jakichkolwiek przepisów postępowania albo bez podstawy materialnoprawnej (uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 9 października 2007 r., III CZP 46/07, OSNC 2008 Nr 3, poz. 30; uchwała Sądu Najwyższego z 3 listopada 2015 r., III UZP 13/15, OSNP 2016 Nr 3, poz. 33 oraz wyrok Sądu Najwyższego z 6 grudnia 2016 r., II UK 435/15, niepublikowany i tam przywoływane wcześniejsze orzecznictwo).

Należało zatem przyjąć, bez uprzedniego badania tej kwestii, że ubezpieczona nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 16 lipca 2020 r., co skutkowało brakiem prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 26 października 2021 r. Z uwagi na dalsze rozważania warto wskazać, że decyzja ta trafnie odwoływała się do art. 9 ust. 5 ustawy systemowej, który stanowi, że ubezpieczony uprawniony do renty rodzinnej może podlegać ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu jedynie dobrowolnie. Skoro ubezpieczonej na podstawie ostatecznej decyzji z dnia 21 stycznia 2021 r. przysługiwało prawo do renty rodzinnej od dnia 16 lipca 2020 r. (inna rzecz, czy ubezpieczonej złożyła wniosek o ustalenie dla niej tego prawa), to tym samym od tego dnia nie mogła podlegać obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowemu i w konsekwencji ubezpieczeniu chorobowemu (art. 11 ust. 2 ustawy systemowej).

Odnosząc się do drugiej kwestii, a więc zwrotu wypłaconego ubezpieczonej zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego, wskazać należy, że Sąd zidentyfikował w niniejszej sprawie okoliczności, które uzasadniały zwolnienie ubezpieczonej z obowiązku zwrotu wypłaconych świadczeń.

Zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy systemowej (według stanu prawnego obowiązującego w spornym okresie), osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego. Z kolei art. 84 ust. 2 tej ustawy stanowi, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej, jest po pierwsze - brak prawa do świadczenia oraz po drugie - świadomość tego po stronie osoby przyjmującej to świadczenie, płynąca ze stosownego pouczenia. Obie te przesłanki wystąpić muszą w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia tylko wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej (art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej). W prawie ubezpieczeń społecznych „świadczenie nienależnie pobrane”, to nie tylko „świadczenie nienależne” (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także „nienależnie pobrane”, a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania), w tym świadome wprowadzanie w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenie.

Również w doktrynie przyjmuje się, że zarzut pobrania nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być podniesiony tylko wobec osoby, która otrzymała świadczenie bezpodstawnie, i to tylko wówczas, gdy osoba ta miała świadomość, że wypłacone świadczenie jej się nie należy (por. B. Gudowska: Zwrot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych - część 1, PiZS 2011 nr 7, s. 18, część 2, PiZS 2011 nr 8 s. 28). Istotną cechą nienależnie pobranego świadczenia jest świadomość osoby pobierającej świadczenie co do nieprzysługiwania jej prawa do tego świadczenia w całości lub w części od początku jego pobierania albo w następstwie mających miejsce później zdarzeń. Elementem decydującym o zakwalifikowaniu świadczenia jako nienależnie pobranego jest więc na gruncie ubezpieczeń społecznych świadomość osoby pobierającej świadczenie co do braku prawa do tego świadczenia. Kryterium istnienia świadomości wynika bądź z pouczenia dokonanego przez organ rentowy, bądź z niektórych zachowań samego ubezpieczonego takich jak składanie fałszywych zeznań, posługiwanie się fałszywymi dokumentami, inne przypadki świadomego wprowadzania organu rentowego w błąd (por. K. Brzozowska, E. Dawidowska-Myszka: Obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego, Przegląd Sądowy 2015 nr 7-8, s. 103).

Ocena świadomości pobierania nienależnego świadczenia wymaga pewnej indywidualizacji. Pojęcie nienależnego świadczenia w prawie ubezpieczenia społecznego definiowane jest „z punktu widzenia osoby, która je pobrała”. Dlatego w celu ustalenia obowiązku zwrotu wymagane są świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie bezprawnie. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je „w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy”. W każdym przypadku, w którym przyjmuje się, że świadczenie ubezpieczeniowe zostało nienależnie pobrane w rozumieniu art. 84 ust. 2 ustawy systemowej i w związku z tym podlega zwrotowi na podstawie art. 84 ust. 1 tej ustawy, taka konkluzja musi zostać poprzedzona dokonaniem wyczerpujących ustaleń faktycznych dotyczących stanu świadomości osoby pobierającej świadczenie, przy czym oceny, czy świadczenie zostało nienależnie pobrane, należy dokonywać w odniesieniu do chwili wypłaty tego świadczenia, a nie z perspektywy okoliczności, które wystąpiły po zakończeniu jego wypłacania przez organ rentowy (por. wyroki Sądu Najwyższego z 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005/8/116 i z 28 kwietnia 2022 r., II USKP 156/21, LEX nr 3434029).

Mając na względzie przedstawione rozumienie cytowanych przepisów ustawy systemowej, w realiach niniejszej sprawy wyodrębnić należało dwa okresy. Pierwszy obejmuje okres od dnia 31 sierpnia 2020 r. do dnia poprzedzającego doręczenie ubezpieczonej decyzji z dnia 21 stycznia 2021 r., zaś drugi od dnia doręczenia tej decyzji do dnia wypłaty ostatniej raty świadczenia rehabilitacyjnego. Odnotować trzeba, że z akt rentowych nie wynika kiedy ubezpieczonej została doręczona wskazana decyzja. Wskazano jedynie, że skierowano ją do wysyłki 27 stycznia 2021 r. (k. 111v. akt rentowych). Kwestia ta nie ma jednak większego znaczenia, gdyż wskazana cezura czasowa ma znaczenie tylko w sferze argumentacyjnej (nie wiążą się z nią konkretne konsekwencje prawne).

Odnosząc się do pierwszego okresu zauważyć należy, że w tym czasie ubezpieczonej w żadnym razie nie można przypisywać złej woli w przedstawionym wcześniej rozumieniu. Jak już wskazano, oceny, czy zasiłek chorobowy został nienależnie pobrany, należało dokonywać w odniesieniu do chwili wypłaty świadczenia, a nie z perspektywy okoliczności, które wystąpiły po zakończeniu wypłacania tego świadczenia przez organ rentowy. W rozpoznawanej sprawie nie można więc bezkrytycznie twierdzić, że ubezpieczona ma obowiązek zwrotu zasiłku chorobowego wypłaconego w rozważanym okresie jako świadczenia nienależnie pobranego, ze względu na regulację przewidzianą w art. 1 ust. 1 ustawy zasiłkowej w zw. z art. 9 ust. 5 ustawy systemowej, skoro dopiero z chwilą wydania doręczenia decyzji z dnia 21 stycznia 2021 r. uzyskała wiedzę, że już od 16 lipca 2020 r. nabyła uprawnienie do renty rodzinnej. Do tego czasu, bez względu na inne okoliczności sprawy, pozostawał w pełni uprawniona do zasiłku chorobowego i w dobrej wierze mogła go pobierać. W żadnym zakresie oceny tej nie podważa to, iż ubezpieczona została potencjalnie pouczona o utracie prawa do zasiłku chorobowego w przypadku wystąpienia zbiegu, o którym mowa w art. 9 ust. 5 ustawy systemowej. W prawie ubezpieczeń społecznych nie ma podstawy prawnej, z której wynikałoby, że prawo do legalnie zrealizowanego świadczenia z ubezpieczenia społecznego może być unicestwione lub „zastąpione” z mocą wsteczną innym świadczeniem wskutek późniejszego ustalenia czy to decyzją organu rentowego, czy to wyrokiem sądowym prawa do konkurencyjne świadczenie z ubezpieczenia społecznego (zob. na tle podobnych stanów faktycznych wyrok Sądu Najwyższego z 2 października 2018 r., I UK 248/17, OSNP 2019/4, poz. 53, wyrok Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2019 r., III UK 6/18, LEX nr 2616180, wyrok Sądu Najwyższego z 10 stycznia 2023 r., III USKP 18/22, LEX nr 3458455).

Przechodząc do analizy drugiego z wymienionych okresów wypada stwierdzić, że od daty doręczenia ubezpieczonej decyzji z 21 stycznia 2021 r. ujawnił się stan rzeczy, który pozwala na badanie, czy ubezpieczonej można przypisać świadomość co do tego, że wypłacane po tej dacie świadczenia w postaci zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego były nienależnie przez nią pobrane. Centralnym punktem w tym zakresie było to, czy ubezpieczona, po zapoznaniu się z decyzją rentową, była w stanie przeprowadzić proces myślowy, który pozwalałby jej na ustalenie, że od dnia 16 lipca 2021 r. nie podlega już ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej i tym samym nie ma już prawa do świadczeń wywodzonych z tego tytułu ubezpieczeniowego.

Organ rentowy twierdził, że ubezpieczona była świadoma tych konsekwencji, gdyż została pouczona o zasadach podlegania ubezpieczeniom społecznym w przypadku wystąpienia zbiegu, o którym mowa w art. 9 ust. 5 ustawy systemowej. Rzeczywiście, klarowne pouczenie w tym przedmiocie znajdowało się w punkcie 22 dołączonej do wniosku rentowego informacji. Może to sugerować, że doszło do wyczerpania dyspozycji art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy zasiłkowej, który odwołuje się tylko do faktu pouczenia o braku prawa do danego świadczenia. W ocenie Sądu, w realiach niniejszej sprawy, mimo jednoznacznego brzmienia punktu 22 informacji, było to stanowisko nieuprawnione.

Po pierwsze, okoliczności złożenia przez ubezpieczoną wniosku o rentę rodzinną były niejasne. Niektóre adnotacje zamieszczone w treści wniosku rentowego mogły sugerować, że ubezpieczona wystąpiła o ustalenie prawa do renty rodzinnej tylko dla swoich córek (adnotacje w postaci znaków „x” w kwadratach, znaków „-” obok dwóch pierwszych kwadratów i podpisu). We wniosku zostały też wypełnione rubryki, które należało uzupełnić tylko wtedy, gdy opiekun dzieci ubiega się o rentę rodzinną także dla siebie (podanie nazwiska rodowego, imienia ojca i matki, wskazanie, że ubezpieczona zamieszkiwała ze współmałżonkiem i prowadziła z nim wspólne gospodarstwo domowe oraz adnotacja, że zmierza osiągać przychody nie powodujące zawieszenia lub zmniejszenia renty). Ubezpieczona nie była w stanie wyjaśnić dlaczego w taki sposób wypełniła wniosek, a także czy robiła to samodzielnie, czy przy pomocy księgowej, czy może pracownika ZUS. Brak klarowności tych zapisów świadczył o tym, że celem ubezpieczonej było wystąpienie o ustalenie prawa do renty rodzinnej wyłącznie dla córek. Zapewne wniosek pierwotnie został wypełniony z uwzględnieniem jej osoby, a potem zmieniony, tak aby beneficjentami świadczenia były tylko córki ubezpieczonej. Trafne wydaje się też założenie, że owe adnotacje zostały dokonane podczas wizyty ubezpieczonej w ZUS i były efektem sugestii pracownika organu rentowego.

Sposób wypełnienia wniosku bezwzględnie obligował ZUS do podjęcia działań w celu zweryfikowania, jaka była rzeczywista wola ubezpieczonej, zwłaszcza że w realiach sprawy ustalenie także dla ubezpieczonej prawa do renty rodzinnej było wybitnie niekorzystne. Pozbawiało ją to prawa do ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej, dając w zasadzie symboliczną korzyść w postaci wyższej o 5% renty rodzinnej (art. 72 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych; Dz. U. z 2023 r., poz. 1251). Mając na uwadze kwotę świadczenia ustalono w decyzjach rentowych, owe 5% w żaden sposób nie przystawało do kwoty zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego. Dostrzegając te realia organ rentowy nie powinien ani domyślać się, ani zakładać jaka jest rzeczywista wola ubezpieczonej, lecz wezwać ją do uzupełnienia wniosku w terminie 14 dni z pouczeniem, że nieusunięcie tych braków spowoduje wydanie decyzji o odmowie wszczęcia postępowania (zob. § 3 ust. 2 pkt 1 i § 4 ust. 4 i 6 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. Nr 237, poz. 1412). Skoro tego nie uczyniono, to oznacza to, że w dacie złożenia wniosku był on dla pracownika ZUS jasny, co zapewne było wynikiem tego, iż jakimś stopniu uczestniczył on w jego wypełnianiu.

Po drugie, ubezpieczona złożyła wniosek rentowy w dniu 17 sierpnia 2020 r., a więc nieco ponad miesiąc po śmierci swego męża. Nie ulega wątpliwości, że w tym czasie jej stan psychiczny był bardzo trudny. Z opinii biegłych wynikało, że ubezpieczona przeżywała żałobę w sposób fizjologiczny. Doświadczała następujących po sobie faz szoku, zaprzeczenia, depresji. W tym okresie ujawniała nie tylko zaburzenia emocjonalne, ale także zaburzenia funkcji poznawczych (pamięci, koncentracji uwagi, trudności w rozumieniu bardziej złożonych sytuacji, problemy decyzyjne). Przejawiała także trudności w zakresie samodzielnego zaspokajania swoich podstawowych potrzeb życiowych, prawidłowego wypełniania roli rodzicielskiej czy zawodowej, a tym bardziej podejmowania z pełnym rozeznaniem czynności urzędowych, zwłaszcza w postaci złożenia wniosku o rentę rodzinną, kierowanych do niej pouczeń czy dokonywania szczegółowej analizy jej statusu ubezpieczeniowego. Mając to na uwadze, należało przyjąć, że ubezpieczona nie była wówczas w stanie dokonać szczegółowej analizy treści punktu 22 informacji i ją zrozumieć. Uprawnione też jest założenie, że nie była w stanie z pełnym rozeznaniem co do wszystkich konsekwencji prawnych złożyć wniosku rentowego.

Orzecznictwo sądowe określa, jakie warunki winno spełniać prawidłowe pouczenie. Nie ma potrzeby ich w tym miejscu przytaczać, gdyż analizowane w niniejszej sprawie pouczenie było jasne i adekwatne do sytuacji ubezpieczonej. Mogło ono stanowić podstawę domniemania co do tego, że ubezpieczona wiedziała, jakie są skutki ustalenia dla niej prawa do renty rodzinnej. Rzecz jednak w tym, że stan psychiczny ubezpieczonej nie pozwalał na jego recypowanie i dalszą analizę. Okoliczność ta skutkuje obaleniem wskazanego domniemania, gdyż w realiach niniejszej sprawy nie można twierdzić, że sam fakt pouczenia skutkuje świadomością ubezpieczonej co do nienależności później pobranych świadczeń. Inne rozumienie art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej skutkowałoby obiektywizacją obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, podczas gdy powszechnie przyjmuje się, że powinność ta opiera się możliwości przypisania winy, która częstokroć ujmowanej w słownej formule „złej wiary”.

Ponadto nie można wykluczyć sytuacji, w której, mimo że pouczenie odpowiada formułowanym w orzecznictwie warunkom, a więc jest jasne i właściwe sprofilowane, to jednak in casu może okazać się, że jest ono niewystarczające (np. z uwagi na stan psychiczny ubezpieczonego). W takich przypadkach należy oczekiwać od organu rentowego zastosowania wyższego standardu pouczenia. Powinność ta wynika wprost z art. 9 k.p.a. Jeżeli organ rentowy poprzestanie na zwykle stosowanych pouczeniach, to wówczas możliwe jest przyjęcie, że do pouczenia, o którym mowa w art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej w ogóle nie doszło. Taki stan rzeczy uniemożliwia obciążenie ubezpieczonego obowiązkiem zwrotu nienależnie pobranych świadczeń.

W ocenie Sądu, w przedmiotowej sprawie doszło właśnie do takiej sytuacji. Ubezpieczona znajdował się w trudnej sytuacji życiowej, cierpiała na ciężkie zaburzenia depresyjne. Organ rentowy nie dysponował oczywiście informacjami na ten temat, ale wiedział, że doszło do śmierci młodego człowiek – męża i ojca dwójki dzieci. To winno obligować do podwyższenia standardu pouczenia, np. poprzez skierowanie do ubezpieczonej dalszych pism wyjaśniających. Konieczność ta wynikała także z niejednoznacznych zapisów we wniosku rentowym, które jednoznacznie świadczyła o pewnym zagubieniu osoby ten wniosek składającej.

Po trzecie, przechodząc już wprost do analizy stanu świadomości ubezpieczonej w dacie otrzymanie decyzji rentowej, wskazać należy, że w styczniu 2021 r. ubezpieczona nadal ujawniała zaburzenia adaptacyjne w związku z tragiczną śmiercią męża. Jej sytuacji zdrowotna niewiele różniła się o tej z sierpnia 2020 r. Odmienność polegała jedynie na tym, że zapewne znajdowała się wówczas w innej fazie przeżywania żałoby. Nadal jednak wymagała pomocy medycznej. Potrzebowała też wsparcia w wypełnianiu ról życiowych (mieszkała wraz z dziećmi u matki). Przyjąć zatem trzeba, że także wtedy nie była w stanie przeprowadzić szczegółowej analizy swojej sytuacji ubezpieczeniowej. W świetle treści wniosku rentowego i prawdopodobnego przekonania co do tego, iż wniosek dotyczył wyłącznie córek ubezpieczonej, oraz treści decyzji rentowej mogła pozostawać w przekonaniu, że nie jest osobą indywidualnie uprawnioną do renty, gdyż przysługuje ona na rodzinę, którą tworzy ona i jej córki, tak jak to tłumaczyła podczas przesłuchania. Ponadto sama lektura decyzji rentowej nie pozwalała ubezpieczonej na poczynienie jakichkolwiek ustaleń w zakresie podlegania ubezpieczeniom społecznym z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, skoro już w sierpniu 2020 r., jak już wskazano ze względu na stan psychiczny, nie objęła swoją świadomością pouczenia zamieszczonego w punkcie 22 informacji stanowiącej załącznik do wniosku rentowego.

Sumą powyższych rozważań jest stwierdzenie, że w niniejszej sprawie nie zostały spełnione przesłanki zwrotu nienależnie pobranych świadczeń, o których mowa w art. 84 ust. 2 ustawy systemowej w obu wyszczególnionych wyżej okresach. W obu przypadkach zostały zidentyfikowane okoliczności, które nie pozwalały na postawienie ubezpieczonej zarzutu pobrania świadczenia w złej wierze. Do czasu doręczenia jej decyzji rentowej mogła zgodnie z prawem pobierać zasiłek chorobowy, gdyż był on wówczas świadczeniem należnym w rozumieniu przepisów ustawy zasiłkowej i systemowej, a następnie wprawdzie w świetle wskazanych przepisów wypłacone świadczenia miały charakter nienależny, to jednak ubezpieczonej nie można było przypisać świadomości tego stanu rzeczy, co dekomponuje dyspozycję art. 84 ust. 2 ustawy systemowej. Odwołanie od decyzji z dnia 5 sierpnia 2021 r. było zatem uzasadnione w części dotyczącej zwrotu prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 31 sierpnia 2020 r. do 30 czerwca 2021 r., co skutkowało zmianą zaskarżonej decyzji poprzez zwolnienie ubezpieczonej z obowiązku zwrotu wypłaconych za ten okres świadczeń (art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.).

Ubezpieczona wygrała sprawę częściowo (w zasadzie w połowie) i dlatego Sąd zasądził na rzecz ubezpieczonej kwotę 90 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego (§ 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych; Dz. U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.).

Sędzia Andrzej Kurzych