Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2014 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Monika Kośka

Sędziowie: SSO Elżbieta Ciesielska

SSO Beata Piwko (spr.)

Protokolant: protokolant sądowy Iwona Cierpikowska

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2014 r. w Kielcach

na rozprawie

sprawy z powództwa R. K., A. J. i S. J.

przeciwko (...) S.A. w L. Oddział S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 9 września 2013 r., sygn. VII C 89/12

oddala apelację.

Sygn. akt II Ca 187/14

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w dniu 5 stycznia 2012 roku R. K. oraz A. J. i S. J. domagali się zasadzenia od (...) S.A. w L. Oddział S. kwoty 18.788 zł z tytułu bezumownego korzystania z nieruchomości wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 września 2009 roku. Wnosili również o zasądzenia na ich rzecz kosztów procesu oraz o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności.

Wyrokiem z dnia 9 września 2013 roku, sygn. akt VII C 89/12 Sąd Rejonowy w Kielcach zasądził od (...) S.A. w L. Oddział S. na rzecz R. K. oraz solidarnie na rzecz A. i S. małżonków J. kwoty po 7.934,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami w wysokości 13% w stosunku rocznym oraz z każdorazowymi odsetkami ustawowymi od dnia 10 września 2013 roku do dnia zapłaty (pkt I), oddalając powództwo w pozostałym zakresie (pkt II). Nadto Sąd zasądził od (...) w L. Oddział S. na rzecz R. K. oraz solidarnie na rzecz A. i S. małżonków (...) kwoty po 53,76 zł tytułem kosztów procesu (pkt III) i oddalił wniosek o nadanie wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności (pkt IV).

Sąd Rejonowy ustalił, że na podstawie umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego z dnia 16 czerwca 2008 roku sporządzonego przez notariusza J. B., Rep. (...) R. K.oraz S.i A.małżonkowie (...)nabyli od Spółdzielni Budowlano - Mieszkaniowej (...)w K.udziały po ½ części, w tym małżonkowie (...)do majątku wspólnego, w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej położonej przy ul. (...)w K., oznaczonej jako działka nr(...)o pow. 682 m ² oraz w prawie własności znajdującego się na tej nieruchomości budynku, stanowiącego odrębny od gruntu przedmiot własności. Powodowie oświadczyli wówczas, że nieruchomość ta jest zabudowana budynkiem wymiennikowi o pow. 331,28 m ², w którym znajduje się stacja transformatorowa (...) (...)oraz wodomierz główny. Zobowiązali się do utrzymania tych urządzeń w stanie nienaruszonym na warunkach komercyjnych do czasu ich przeniesienia z przedmiotowej nieruchomości na koszt właściciela urządzeń, a także do zapewnienia uprawnionym osobom dostępu do tych urządzeń. Właścicielem wyżej wymienionej nieruchomości jest Gmina K.. Natomiast pozwana (...) S.A.w L.Oddział S.korzysta z opisanych urządzeń bezumownie, a wynagrodzenie należne z tego tytułu powodom za okres od dnia 1 września 2009 roku do dnia 31 grudnia 2011 roku wynosi łącznie 15.869 zł. Prawomocnym wyrokiem z dnia 8 czerwca 2011 roku, sygn. akt I C 553/09 Sąd Rejonowy w Kielcach zasądził od (...) S.A.w L.Oddział S.na rzecz powodów tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości kwoty po 3.019 zł.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że powództwo jest częściowo zasadne. Sąd powołał się przy tym na dyspozycję art. 143 k.c. w zw. z art. 140 k.c. w kontekście istoty prawa własności oraz zakresu korzystania właściciela z należącej do niego rzeczy, jak też omówił sytuację posiadacza rzeczy w dobrej i złej wierze przez pryzmat przesłanek zawartych w art. 224 k.c. i art. 225 k.c. w zw. z art. 7 k.c. odpowiednio stosowanych do posiadacza zależnego zgodnie z art. 230 k.c. Wreszcie Sąd podkreślił odrębność regulacji art. 49 §1 k.c., który jako wyjątek od reguły zawartej w art. 191 k.c. przewiduje, że urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa. Następnie wskazano, że niewątpliwym jest, iż strona pozwana zajmuje przedmiotową nieruchomość bez tytułu prawnego. Sąd I instancji powołał się przy tym na ustalenia poczynione w sprawie toczącej się przed Sądem Rejonowym w Kielcach pod sygn. akt I C 553/09 oraz stwierdził, że również w tym postępowaniu pozwana nie wykazała, aby powodowie wyrazili zgodę na zajęcie części ich nieruchomości pod urządzenia należące do (...) S.A. w L. Oddział S.. W tej sytuacji Sąd Rejonowy przyjął, że pozwana korzysta z nieruchomości powodów w złej wierze, a jej władztwo polegające na eksploatowaniu urządzeń przesyłowych odpowiada władztwu wynikającemu z prawa służebności, co pozwala uznać ją za posiadacza służebności, do którego na podstawie art. 352 §2 k.c. stosuje się odpowiednio przepisy o posiadaniu rzeczy, w tym art. 224 §2 k.c. i art. 225 k.c. (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2009 roku, II CSK 459/08). Sąd podkreślił, że nie podziela stanowiska pozwanej co do tego, że w okolicznościach niniejszej sprawy status posiadacza zależnego wyklucza dopuszczalność żądania przez użytkownika wieczystego wynagrodzenia za bezumowne korzystanie związane z funkcjonowaniem urządzeń przesyłowych, gdyż istniały one już w dacie ustanawiania użytkowania wieczystego. Sąd Rejonowy uznał również, że brak jest przesłanek do stwierdzenia zasiedzenia w myśl art. 292 k.c. w zw. z art. 305 ⁴ k.c. przez pozwaną służebności przesyłu w dobrej wierze. Sąd przyjął, że po stronie pozwanej istnieje zła wiara, gdyż nie dołożyła ona należytej staranności w zakresie poznania rzeczywistych stosunków własnościowych dotyczących zajmowanej nieruchomości, a termin zasiedzenia przewidziany w takim przypadku jeszcze nie minął. W związku z tym, Sąd I instancji stwierdził, że powodom zgodnie z art. 207 k.c. należy się wynagrodzenie za bezumowne korzystanie przez pozwaną z nieruchomości, do której przysługuje im prawo wieczystego użytkowania. Wysokość tego wynagrodzenia Sąd ustalił na poziomie po 7.943,50 zł na rzecz R. K. oraz solidarnie na rzecz A. i S. małżonków (...) w oparciu o opinię biegłego z zakresu szacowania nieruchomości M. S.. Sąd Rejonowy przyznał również powodom prawo do odsetek od daty doręczenia pozwanej odpisu pozwu, oddalając powództwo w pozostałej części. Rozstrzygnięcie o kosztach procesu zostało wydane na podstawie art. 100 k.p.c. przy stosunkowym rozdzieleniu kosztów odpowiednio do wyniku postępowania. Sąd uznał jednocześnie, że nie zachodziły przesłanki do nadania wyrokowi rygoru natychmiastowej wykonalności w oparciu o art. 333 §3 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wywiodła (...) S.A. w L. Oddział S., zaskarżając orzeczenie w części, tj. co do pkt I i III i wnosząc o jego zmianę poprzez oddalenie powództwa w całości, ewentualnie – o uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji. W uzasadnieniu apelacji pozwana podnosiła, że Sąd Rejonowy nie uwzględnił jej argumentacji, która była odmienna od tej prezentowanej w sprawie toczącej się w Sądzie Rejonowym w Kielcach pod sygn. akt I C 553/09. Powoływano się tu na zmianę linii orzecznictwa Sądu Okręgowego w Kielcach co do możliwości żądania przez posiadacza zależnego, jakim jest użytkownik wieczysty wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, w sytuacji, gdy urządzenia energetyczne na gruncie zostały wybudowane za zgodną i wiedzą ówczesnego właściciela nieruchomości, tj. Skarbu Państwa. Podkreślono, że Sąd Rejonowy nie rozważał szczegółowo tej kwestii. Zarzucono też Sądowi Rejonowemu, że błędnie uznał, iż pozwana nie była posiadaczem służebności przesyłu w dobrej wierze, a w konsekwencji - nie stwierdził zasiedzenia na jej rzecz służebności gruntowej odpowiadającej co do treści służebności przesyłu. Wskazywano też na naruszenie przepisów postępowania poprzez oddalenie wniosków dowodowych pozwanej o przeprowadzenie dowodu z opinii sprawdzającej innego biegłego oraz o uzyskanie informacji z Urzędu Miasta w K. o wysokości opłaty z tytułu użytkowania wieczystego ponoszonej przez powodów. (k. 147-148)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja (...) S.A. w L. Oddział S. nie jest zasadna.

W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że zgodnie z art. 365 §1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Norma ten określa zatem zasadnicze skutki każdego prawomocnego orzeczenia sądowego w sprawie cywilnej. W rezultacie uprawomocnienia się orzeczenia żaden inny sąd ani żaden ze wskazanych podmiotów nie może kwestionować nie tylko faktu jego istnienia, ale również jego treści, bez względu na to czy był, czy też nie był stroną postępowania zakończonego wydaniem tego orzeczenia. W kwestii tej w taki właśnie sposób wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 19 października 2010 roku wydanego w sprawie o sygn. akt II BU 4/10 (LEX nr 707411), podnosząc również, że moc wiążąca orzeczenia merytorycznego zawarta w art. 365 §1 k.p.c. może być brana pod uwagę w zasadzie tylko w innym postępowaniu sądowym niż to, w którym je wydano. Orzeczenie takie uzyskuje moc wiążącą z chwilą uprawomocnienia się, a więc w momencie definitywnego zakończenia postępowania. W kolejny postępowaniu, w którym pojawia się dana kwestia, nie podlega ona już ponownemu badaniu. Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność nie tylko dokonywania ustaleń sprzecznych z nim, ale nawet przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 4 marca 2008 roku, IV CSK 441/07, LEX nr 376385). Owo związanie treścią prawomocnego orzeczenia wyraża nakaz przyjmowania przez wskazane w przepisie art. 365 § 1 k.p.c. podmioty, że w objętej nim sytuacji stan prawny przedstawiał się tak, jak to wynika z sentencji wyroku. Podmioty te są związane dyspozycją konkretnej i indywidualnej normy prawnej wywiedzionej przez sąd z przepisów prawnych zawierających normy generalne i abstrakcyjne w procesie subsumcji określonego stanu faktycznego (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2010 roku, II PK 258/09, LEX nr 589980; uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 roku, V CSK 279/09, LEX nr 585901; uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 maja 2010 roku, I PK 190/09, LEX nr 577375; uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 23 czerwca 2009 roku, II PK 302/08, LEX nr 513001). Instytucji związania prawomocnym orzeczeniem sądowym z art. 365 §1 k.p.c. nie można przy tym utożsamiać z odrębną i mającą samodzielny byt instytucją powagi rzeczy osądzonej w rozumieniu art. 366 k.p.c. Ta ostatnia zasada ma bowiem charakter podmiotowo względny, gdyż odnosi się wyłącznie do tych samych stron procesu. Tożsamy pogląd wyraził także Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 23 listopada 2010 roku, wydanego w sprawie o sygn. akt I UK 162/10 (LEX nr 707409) wyjaśniając, że z prawomocnością orzeczenia sądowego, zarówno w ujęciu materialnym, jak i formalnym, związana jest powaga rzeczy osądzonej normowana w art. 366 k.p.c., przy czym jest to konstrukcja prawna odmienna od regulacji art. 365 §1 k.p.c., choć zarazem ściśle z nią powiązana. Wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi samymi stronami. Natomiast moc wiążąca orzeczenia przewidziana w art. 365 §1 k.p.c. może być rozważana wtedy, gdy rozpoznawana jest inna sprawa niż ta, w której wydano poprzednie orzeczenie oraz gdy kwestia rozstrzygnięta innym wyrokiem stanowi zagadnienie wstępne. W nowej sprawie nie może być wówczas zastosowany negatywny (procesowy) skutek powagi rzeczy osądzonej polegający na niedopuszczalności ponownego rozstrzygania tej samej sprawy. Występuje natomiast skutek pozytywny (materialny) rzeczy osądzonej przejawiający się w tym, że rozstrzygnięcie zawarte w prawomocnym orzeczeniu (rzecz osądzona) stwarza stan prawny taki, jaki z niego wynika. A zatem w kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się ta sama kwestia, nie może być ona już ponownie badana. Związanie orzeczeniem oznacza zatem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego (por. też uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2010 roku, II PK 249/09, LEX nr 589978, uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2007 roku, II CSK 452/06, OSNC-ZD 2008/1/20, uzasadn. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2008 roku, III CZP 72/08, OSNC 2009/2/20).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt toczącego się postępowania, trzeba zatem podkreślić, że w niniejszym procesie nie było możliwe merytoryczne rozważanie zasadności argumentacji przedstawionej przez pozwaną w przedmiocie dopuszczalności żądania przez posiadacza zależnego, jakim jest użytkownik wieczysty, wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, w sytuacji, gdy urządzenia energetyczne na gruncie zostały wybudowane za zgodną i wiedzą właściciela nieruchomości. Podobnie badaniu nie podlegało zagadnienie istnienia po stronie pozwanej dobrej czy złej wiary jako cechy charakteryzującej posiadanie przez nią służebności przesyłu. Kwestie te zostały już bowiem rozstrzygnięte w postępowaniu toczącym się z powództwa R. K., A. J. i S. J. przeciwko (...) S.A. w L. Oddział S. zakończonym prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 8 czerwca 2011 roku, sygn. akt I C 553/09 po oddaleniu apelacji pozwanej wyrokiem Sądu Okręgowego w Kielcach z dnia 20 października 2011 roku, sygn. akt II Ca 1079/11. Przedmiotem sporu pomiędzy stronami było we wskazanym postępowaniu to, czy pozwana zobowiązana jest do zapłaty na rzecz powodów wynagrodzenia z tytułu bezumownego korzystania z tej samej nieruchomości, o której mowa w tym procesie. Kwestię tę rozstrzygnięto zgodnie ze stanowiskiem powodów, uznając, że mają oni prawo do wynagrodzenia ze strony (...) S.A. w L. Oddział S. za korzystanie z urządzeń energetycznych znajdujących się na gruncie, którego są wieczystymi użytkownikami. U podstaw tego orzeczenia znalazło się także ustalenie, że pozwaną należy uznać za posiadacza w złej wierze w rozumieniu art. 224 §2 k.c. W tym zakresie Sąd I i II instancji, oceniając zasadność roszczenia powodów o zasądzenie na ich rzecz wynagrodzenia od pozwanej za okres późniejszy niż objęty ww. wyrokiem, ale wynikający z tego samego tytułu jest związany zapadłym rozstrzygnięciem. Pogląd ten znajduje potwierdzenie w stanowisku wyrażonym przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 24 października 2013 roku, IV CSK 62/13 (LEX nr 1396775), gdzie zaakcentowano, że w razie prawomocnego uwzględnienia części roszczenia o spełnienie świadczenia z tego samego stosunku prawnego w procesie dotyczącym spełnienia reszty świadczenia sąd nie może w tych samych okolicznościach prawnych i faktycznych orzec odmiennie o zasadzie odpowiedzialności pozwanego. Sprzeciwia się temu bowiem przepis art. 365 §1 k.c., ustanawiający stan związania prawomocnym orzeczeniem nie tylko stron i sądu, który je wydał, lecz również innych sądów. Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 29 marca 1994 roku, III CZP 29/94 (LEX nr 84472), wyjaśniając, że istnienie prawomocnego wyroku co do udzielenia ochrony prawnej określonemu prawu podmiotowemu przekreśla możliwość rozbieżnego ocenienia zasadności roszczenia wynikającego z tego prawa, jeżeli występują te same okoliczności. W procesie o dalszą - ponad prawomocnie uwzględnioną - część świadczenia z tego samego stosunku prawnego, sąd nie może w niezmienionych okolicznościach odmiennie orzec o zasadzie odpowiedzialności pozwanego. Odmienne stanowisko, dopuszczające rozbieżność orzeczeń sądowych, byłoby zaprzeczeniem społecznie pożądanych i oczekiwanych reguł ochrony prawnej i naruszeniem zasady zaufania do organów wymiaru sprawiedliwości. Powyższego nie zmienia zatem to, że aktualnie pozwana prezentuje inną linię obrony, ponosząc odmienne argumenty i powołując się na wyroki wydane przez sądy w sprawach tego rodzaju. Jak wskazywał Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 listopada 2012 roku, V CSK 541/11 (LEX nr 1276235) z chwilą uprawomocnienia się wyroku dochodzi do prekluzji materiału faktycznego sprawy, w której wyrok został wydany. Oznacza to, że jeżeli określone okoliczności i oparte na nich zarzuty lub wypływające z nich wnioski istniały i dały się sformułować w chwili zamknięcia rozprawy, lecz strona ich skutecznie nie podniosła lub nie przytoczyła, to i tak podlegają prekluzji, czyli wykluczającemu działaniu prawomocności oraz powagi rzeczy osądzonej. Skutek ten jest niezależny od tego, czy strona ponosi winę zaniechania przytoczenia określonych okoliczności lub podniesienia właściwych zarzutów.

Natomiast co do zarzutów apelacyjnych podniesionych przez (...) S.A. w L. Oddział S. odnośnie naruszenia przez Sąd Rejonowy przepisów postępowania poprzez oddalenie na rozprawie w dniu 29 sierpnia 2013 roku zgłoszonych przez nią wniosków dowodowych należy stwierdzić, że pozwana reprezentowana w sprawie przez profesjonalnego pełnomocnika procesowego nie zgłosiła wówczas w tej kwestii zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. Skutkiem tego jest bezpowrotna utrata możliwości podniesienia takiego zarzutu w dalszym toku postępowania, w tym w środkach odwoławczych. Zachowanie uprawnienia do powoływania się na uchybienia przepisom postępowania, z wyjątkiem przewidzianym w art. 162 zd. 2 k.p.c., wymaga bowiem - poza dochowaniem terminu zgłoszenia zastrzeżenia - wskazania spostrzeżonego przez stronę uchybienia z wyczerpującym przytoczeniem naruszonych przepisów postępowania wraz z wnioskiem o wpisanie tak sformułowanego zastrzeżenia do protokołu. Niewpisanie zastrzeżenia do protokołu powoduje utratę podnoszonych zarzutów (por. uzasadn. wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 sierpnia 2006 roku, V CSK 237/06, LEX nr 201179). Wskazany wyjątek dotyczy zaś sytuacji, gdy chodzi o przepisy prawa procesowego, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo przypadku, gdy strona nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. Brak winy musi być jednak uprawdopodobniony (por. postan. Sądu Najwyższego z dnia 17 października 1969 r., I CR 316/69, OSP 1971, z. 1, poz. 5; uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2005 r., III CZP 55/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 144).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację wniesioną przez (...) S.A. w L. Oddział S..

SSO B.Piwko SSO M.Kośka SSO E.Ciesielska