Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 stycznia 2013 r.

Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie następującym:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 stycznia 2013 r. w S.

sprawy G. K. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w S.

o zwrot nienależnie pobranych świadczeń

na skutek odwołania G. K. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w S.

z dnia 28 sierpnia 2012 roku znak: (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustala iż G. K. (1) nie ma obowiązku zwrotu nienależnie pobranej tytułem renty socjalnej za lipiec 2011r. kwoty 611,67 zł (sześciuset jedenastu złotych i sześćdziesięciu siedmiu groszy).

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 sierpnia 2012 roku, znak (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. zobowiązał G. K. (1) do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 lipca 2011 r. do 31 lipca 2011 roku w kwocie 611,67 zł w związku z przekroczeniem granicy przychodu.

Ubezpieczony odwołał się od powyższej decyzji wskazując, że kwota przychodu z lipca 2011 r. nie stanowi wynagrodzenia za lipiec 2011 r., lecz jest łączną sumą przychodów należnych za okres od września 2010 r. do lipca 2011 r.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania w całości, podtrzymując stanowisko wyrażone w zaskarżonej decyzji.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

G. K. (1) jest osobą upośledzoną w stopniu lekkim od dzieciństwa. W dzieciństwie stwierdzono u niego bardzo wąski zasób wiedzy ogólnej, znacznie obniżoną sprawność funkcji poznawczych, zaburzoną zdolność uogólniania, abstrahowania i klasyfikacji, bardzo słabe wykształcenie myślenia abstrakcyjnego i logicznego, zaś rozpoznawanie wzrokowe znacznie poniżej przeciętnej.

W 2007 r. na potrzeby orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego stwierdzono, że ubezpieczony w zadowalającym stopniu rozumie proste instrukcje i polecenia, oczekuje pomocy i wsparcia w sytuacjach, gdy polecenia są zupełnie nowe i rozbudowane. Ubezpieczony posługuje się nieco ubogim zasobem słownictwa, słabo definiuje pojęcia. Stwierdzono ubogi zasób wiadomości ogólnych. Wskazano, że występują u niego sprzężone deficyty, które utrudniają proces przyswajania wiedzy i nabywania umiejętności szkolnych. W sferze intelektualnej szczególnie istotnie obniżony jest przebieg procesów pamięci, procesów samodzielnego abstrakcyjnego myślenia i kojarzenia bardziej złożonych zależności przyczynowo - skutkowych. Ślady pamięciowe nietrwałe, łatwo ulegają zatarciu, konieczne są powtórzenia, utrwalenia nabywanej wiedzy. W diagnozie podkreślono, że myślenie słowno - pojęciowe jest u ubezpieczonego obniżone - słabo sobie radzi z porównaniem, różnicowaniem, klasyfikowaniem pojęć, odróżnieniem cech istotnych od drugorzędnych.

W 2009 r. zespół orzekający Poradni P. P.stwierdził u ubezpieczonego upośledzenie umysłowe stopnia umiarkowanego. Podkreślono, że rozwój poszczególnych zdolności umysłowych jest u niego generalnie obniżony, zasób wiadomości ogólnych poniżej obowiązującej normy, umiejętność dokonywania uogólnień, klasyfikowania pojęć są słabo rozwinięte. Wskazano, że G. K.nowy, nieznany tekst czyta dość płynnie, całościowo - dłuższe, trudniejsze wyrazy sylabami, czasem zmienia sens czytanych wyrazów na inne sensowne. Rozumienie treści tekstu samodzielnie przeczytanego jest niepełne.

Dowody: orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania z 19.09.2005 r. - k. 14, z 25.05.2004 r. - k. 17, z 4.09.2007 r. - k. 18-19, z 16.09.2002 r. - k. 21, z 11.09.2003 r. - k. 23, z 21.09.2009 r. - k. 48 - 49 dokumentacji medycznej w aktach ZUS.

Orzeczeniami z dnia 29 sierpnia 2006 r., z dnia 16 września 2009 r. oraz z dnia 18 października 2011 r. Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności zaliczył ubezpieczonego do osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. W orzeczeniach wskazano, zze schorzenie na które cierpi ubezpieczony w znacznym stopniu ogranicza jego zdolność do pełnienia ról społecznych i zawodowych i powoduje, że wymaga on długotrwałej opieki i pomocy innych osób.

Dowody:

- orzeczenie z dnia 29.08.2006 r. - k. 25 dokumentacji medycznej w aktach ZUS;

- orzeczenie z dnia 16.09.2009 r. - k. 50 dokumentacji medycznej w aktach ZUS;

- orzeczenie z 18.10.2011 r. - k. 32 akt sądowych.

Decyzją z dnia 16 września 2008 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. przyznał G. K. (1) prawo do renty socjalnej na okres do dnia 31 sierpnia 2010 r. w kwocie 534, 48 zł. Decyzją z dnia 14 września 2010 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do renty socjalnej na dalszy okres - do dnia 30 września 2014 r. w kwocie 593,28 zł z uwagi na rozpoznanie porażenia mózgowego dziecięcego z niedowładem połowicznym spastycznym prawostronnym, stan po operacji stopy końsko - szpotawej prawej w 2006 r., upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim.

W standardowych pouczeniach na drugiej stronie obu wydanych decyzji, w punkcie III zamieszczono informację o tym, że osoba, która nienależnie pobrała rentę socjalną, jest zobowiązana do jej zwrotu. Za nienależnie pobrane uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczność powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzenia Zakładu w błąd przez osobę pobierającą świadczenie, a także wypłacone - z przyczyn niezależnych od Zakładu - osobie innej niż wskazana w decyzji Zakładu. W punktach V.1 i 3 wskazano, że renta socjalna podlega zawieszeniu w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej (…) (pkt 1). Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszony przez Prezesa GUS-u dla celów emerytalnych. Kwota ta obowiązuje od miesiąca następującego po miesiącu, w którym została ogłoszona. (pkt 3). W punkcie VI.1 wskazano, ze osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy zobowiązani są powiadomić jednostkę organizacyjną ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do renty socjalnej i jej wysokość, w tym, m.in. o osiąganiu miesięcznego przychodu wskazanego w punkcie V pouczenia i jego wysokości oraz o okresie na jaki została zawarta umowa z tytułu której osiągany jest przychód.

Dowody:

- decyzja z dnia 16.09.2008 r. - k. 23 plik I akt rentowych;

- decyzja z 14.09.2010 r. - k. 31 plik I akt rentowych;

- opinia lekarska z 22.08.2008 r. - k. 43v dokumentacji medycznej;

- opinia lekarska z 26.08.2010 r. - k. 51 dokumentacji medycznej.

Kolejnymi decyzjami organ rentowy dokonywał waloryzacji należnego ubezpieczonemu świadczenia rentowego. W standardowych pouczeniach na drugiej stronie decyzji waloryzacyjnych zamieszczano m.in. w punkcie V.1 standardowe pouczenia, że „prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszony przez Prezesa GUS-u dla celów emerytalnych”. W standardowej informacji na odwrocie decyzji w punkcie VI. 1 wskazano przy tym, że „osoba, która nienależnie pobrała rentę socjalną, jest zobowiązana do jej zwrotu. Za nienależnie pobrane uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczność powodujących ustanie lub zawieszenie do nich prawa albo wstrzymanie wypłaty, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania, oraz świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych wypadkach świadomego wprowadzenia Zakładu w błąd przez osobę pobierającą świadczenie, a także wypłacone - z przyczyn niezależnych od Zakładu - osobie innej niż wskazana w decyzji Zakładu”. W punkcie VI. 2 wskazano, że emeryt, rencista lub inny świadczeniobiorca zobowiązany jest powiadomić Zakład o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo lub wysokość świadczeń, wskazanych w pouczeniu w decyzji przyznającej emeryturę lub rentę oraz w decyzjach i przeliczeniu lub podwyższeniu świadczenia lub w innej formie pisemnej, którą otrzymał.

Dowody:

- decyzja z 15.03.2009 r. - k. 24 plik I akt rentowych;

- decyzja z 15.03.2010 r. - k. 33 plik I akt rentowych;

- decyzja z 14.03.2011 r. - k. 34 plik I akt rentowych.

Renta socjalna (ustalona w wysokości 84% kwoty najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do rac) wypłacona ubezpieczonemu za okres od 1 marca 2011 r. wynosiła po 611,67 zł miesięcznie.

Niesporne, a nadto dowód: decyzja waloryzacyjna z 14.03.2011 r. – k. 34 plik I akt rentowych.

W dniu 27 czerwca 2012 r. organ rentowy przesłał G. K. zawiadomienie, w którym wskazał, że osoba pobierającą emeryturę i rentę zobowiązana jest informować ZUS o osiąganiu przychodu i jego wysokość oraz - w terminie do końca lutego następnego roku - o wysokości przychodu osiągniętego w poprzednim roku kalendarzowym z uwzględnieniem przychodu uzyskanego w poszczególnych miesiącach tego roku. Dalej organ rentowy wskazał, że do dnia dzisiejszego nie wpłynęło do ZUS-u zaświadczenie o wysokości przychodów uzyskanych z tytułu wykonywania zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, podlegającej obowiązkowi ubezpieczeń społecznych. Wobec powyższego organ rentowy zobowiązał ubezpieczonego w terminie 14 dni od daty otrzymania zawiadomienia do nadesłania do oddziału ZUS w S. Inspektorat P. zaświadczenia wystawionego przez płatnika składek, o wysokości przychodów podlegających rozliczeniu uzyskanych w 2011 r. Organ rentowy przypomniał przy tym, że ubezpieczony został pouczony o obowiązku zawiadamiania o osiąganych przychodach w decyzjach wydawanych w sprawie jego świadczenia, w których zawarta jest również szczegółowa informacja dotycząca zasad zawieszania i zmniejszania świadczenia w związku z osiąganym przychodem oraz ich rozliczania.

Dowód: zawiadomienie - k. 35 plik I akt rentowych.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa ZUS z dnia 22 listopada 2010 r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 30 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2010 r. ogłoszonego do celów emerytalnych od dnia 1 grudnia 2010 r. kwota przychodu odpowiadająca 30 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za III kwartał 2010 r. ogłoszonego do celów emerytalnych wynosi 961 zł.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa ZUS z dnia 16 lutego 2011 r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za IV kwartał 2010 r. ogłoszonego do celów emerytalnych od dnia 1 marca 2011 r. kwota przychodu odpowiadająca 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za IV kwartał 2010 r. ogłoszonego do celów emerytalnych wynosi 1.031,50 zł.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa ZUS z dnia z dnia 19 maja 2011 r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za I kwartał 2011 r. ogłoszonego do celów emerytalnych od dnia 1 czerwca 2011 r. kwota przychodu odpowiadająca 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za I kwartał 2011 r. ogłoszonego do celów emerytalnych wynosi 1.039,90 zł.

Zgodnie z Komunikatem Prezesa ZUS z dnia 17 sierpnia 2011 r. w sprawie kwoty przychodu odpowiadającej 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za II kwartał 2011 r. ogłoszonego do celów emerytalnych od dnia 1 września 2011 r. kwota przychodu odpowiadająca 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za II kwartał 2011 r. ogłoszonego do celów emerytalnych wynosi 1.009,90 zł.

Niesporne.

W dniu 1 lutego 2008 r. G. K. (1)zawarł z Towarzystwem (...) S.A.w W.na czas nieokreślony umowę zlecenia w zakresie obsługi ubezpieczenia - grupowe (...), której przedmiotem była obsługa umowy grupowego ubezpieczenia zawartej w zakładzie pracy: (...)Adam i K. W.w L.. Wynagrodzenie ubezpieczonego miało wynosić 20% składki ochronnej zainkasowanej za każdy miesiąc rozliczeniowy (§ 5 ust. 1 umowy). Wynagrodzenie miało być płatne na podstawie rachunku wystawionego przez zleceniobiorcę i doręczonego do zleceniodawcy w ciągu 14 dni roboczych licząc od dnia otrzymania rachunku, jednak nie wcześniej niż po zainkasowaniu składki przez (...) S.A.(§ 5 ust. 2)

W dniu 1 września 2008 r. G. K. (1) zawarł z Towarzystwem (...) S.A. w W. na czas nieokreślony umowę zlecenia w zakresie obsługi ubezpieczenia - grupowe (...), której przedmiotem była obsługa umowy ubezpieczenia zawartej w zakładzie pracy: (...) D. W., S. (...) spółka jawna P.. Wynagrodzenie ubezpieczonego miało wynosić 20% składki ochronnej zainkasowanej za każdy miesiąc rozliczeniowy (§ 5 ust. 1 umowy). Wynagrodzenie miało być płatne na podstawie rachunku wystawionego przez zleceniobiorcę i doręczonego do zleceniodawcy w ciągu 14 dni roboczych licząc od dnia otrzymania rachunku, jednak nie wcześniej niż po zainkasowaniu składki przez (...) S.A. (§ 5 ust. 2). Aneksem do powyższej umowy od dnia 1 listopada 2011 r. wysokość prowizji ustalono na 10% składki ochronnej.

W dniu 1 kwietnia 2009 r. G. K. (1) zawarł z Towarzystwem (...) S.A. w W. na czas nieokreślony umowę zlecenia w zakresie obsługi ubezpieczenia - grupowe (...), której przedmiotem była obsługa umowy ubezpieczenia zawartej w zakładzie pracy: Usługi (...) w L.. Wynagrodzenie ubezpieczonego miało wynosić 5% składki ochronnej zainkasowanej za każdy miesiąc rozliczeniowy (§ 5 ust. 1 umowy). Wynagrodzenie miało być płatne na podstawie rachunku wystawionego przez zleceniobiorcę i doręczonego do zleceniodawcy w ciągu 14 dni roboczych licząc od dnia otrzymania rachunku, jednak nie wcześniej niż po zainkasowaniu składki przez (...) S.A. (§ 5 ust. 2).

W dniu 1 maja 2009 r. G. K. (1) zawarł z Towarzystwem (...) S.A. w W. na czas nieokreślony umowę zlecenia w zakresie obsługi ubezpieczenia - grupowe (...), której przedmiotem była obsługa umowy ubezpieczenia zawartej w zakładzie pracy: (...) F.U.H. J. E. w L.. Wynagrodzenie ubezpieczonego miało wynosić 20% składki ochronnej zainkasowanej za każdy miesiąc rozliczeniowy (§ 5 ust. 1 umowy). Wynagrodzenie miało być płatne na podstawie rachunku wystawionego przez zleceniobiorcę i doręczonego do zleceniodawcy w ciągu 14 dni roboczych licząc od dnia otrzymania rachunku, jednak nie wcześniej niż po zainkasowaniu składki przez (...) S.A. (§ 5 ust. 2).

W ramach wykonywania powyższych umów ubezpieczony – zgodnie z panującą w TU (...) praktyką i oczekiwaniami Towarzystwa (...) – przesyłał co jakiś czas do zleceniodawcy podpisane przez siebie, jednak niewypełnione w żadnym zakresie rachunki z tytułu obsługi umów ubezpieczenia grupowego. Pracownicy towarzystwa ubezpieczeniowego samodzielnie, bez udziału G. K. obliczali należną mu za dany okres prowizję i wypełniali wcześniej podpisane przez ubezpieczonego rachunki, wpisując w nie odpowiednią kwotę.

Dowody:

- umowa zlecenia z 1.04.2009 r. - k. 6-7 akt sprawy;

- umowa zlecenia z 1.02.2008r. - k. 8-9 akt sprawy;

- umowa zlecenia z 1.05.2009. - k. 10-11 akt sprawy;

- umowa zlecenia z 1.09.2008r. - k. 12-13 akt sprawy;

- aneks do umowy - k. 14 akt sprawy;

- zeznania świadka A. Ż. - k. 53-54 akt sądowych.

W dniu 24 lipca 2912 r. do organu rentowego wpłynęło zaświadczenie wystawione w dniu 19 lipca 2012 r. przez zleceniodawcę ubezpieczonego - Towarzystwo (...) S.A. w W., w którym wskazano, że w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2011 r. ubezpieczony osiągnął przychód brutto w wysokości 3054,36 zł, w tym w styczniu - 273,68 zł, w lutym - 39,23 zł, w marcu - 255,11 zł, w kwietniu - 0,00 zł, w maju - 278,13 zł, w czerwcu - 0,00 zł, w lipcu 1667,60 zł, w sierpniu - 0,00 zł, we wrześniu 43,09 zł, w październiku - 216,44 zł, w listopadzie 281,08 zł, w grudniu 0,00 zł.

Dowód: zaświadczenie z 19.07.2012 r. - k. 36 plik I akt rentowych.

Przychód ubezpieczonego wykazany przez zleceniodawcę w zaświadczeniu z dnia 19 lipca 2012 r. w kwocie brutto 1667,60 zł nie stanowi rzeczywistego przychodu osiągniętego przez ubezpieczonego w lipcu 2012r. Na tę kwotę złożyło się bowiem szereg niewypłaconych na bieżąco, a należnych ubezpieczonemu miesięcznych prowizji za obsługę ubezpieczenia grupowego, tj. za okres od września 2010 r. do lipca 2011 r., w tym:

- za wrzesień 2010 r. - kwota 126,61 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J.P. (10%),

- za październik 2010 r. - 126, 61 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J.P. (10%),

- za listopad 2010 r. 126,61 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J.P. (10%),

- za grudzień 2010 r. 132,64 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J.P. (10%),

- za styczeń 2011 r. 132,64 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J. P. (10%),

- za luty 2011 r. 126,61 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J. P. (10%),

- za marzec 2011 r. 160,22 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J. P. (10%) plus prowizja za składki opłacone przez Usługi (...).B. (5%),

- za kwiecień 2011 r. 172,28 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J. P. (10%) plus prowizja za składki opłacone przez Usługi (...).B. (5%),

- za maj 2011 r. -172,28 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J. P. (10%) plus prowizja za składki opłacone przez Usługi (...). B. (5%),

- za czerwiec 2011 r. 280, 50 zł (prowizja od składki opłaconej przez (...) D. W., S. P. Sp. J. P. (10%) plus prowizja za składki opłacone przez Usługi (...). B. (5%) plus prowizja za składki opłacone przez Cukiernia - (...) (20%) plus prowizja za składki opłacone przez (...) (20%),

- za lipiec 2011 r. - 108,22 zł (prowizja za składki opłacone przez (...)(20%) plus prowizja za składki opłacone przez (...)lipiny (20%)

Rzeczywisty przychód ubezpieczonego w lipcu 2011 r. wyniósł 108,22 zł.

Do jednorazowej wypłaty szeregu prowizji doszło z uwagi na zmianę pracownika zajmującego się polisami obsługiwanymi przez G. K.. Nowa pracownica TU (...) A. Ż., która rozpoczęła pracę we wrześniu 2010r. aż do czerwca 2011r. nie zorientowała się, że G. K. (1) obsługuje też polisę dotyczącą spółki (...) i dlatego nie wypełniała comiesięcznych rachunków dotyczących prowizji za obsługę tej spółki. Zorientowawszy się, niezwłocznie wysłała G. K. plik rachunków celem podpisania, a po ich odesłaniu, wystawiła jeden z nich na całą zaległą kwotę.

Dowody:

- umowa zlecenia z 5.10.2009 r. - k. 3-4 akt sądowych;

- wyjaśnienie z dnia 14.09.2012 r. - k. 5 akt sądowych;

-pismo (...) S.A. z 31.10.2012 r. - k. 26 akt sądowych;

- rachunki - k. 38-39 akt sądowych;

- zestawienie należnych prowizji z lat 2008 - 2012 - k. 47- 50 akt sądowych;

- zeznania świadka A. Ż. - k. 53-54 akt sądowych.

Sąd zważył, co następuje:

Odwołanie okazało się uzasadnione.

Zgodnie z przepisem art. 10 ust. 1-3 oraz 6, 7 i 9 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej (Dz. U. 03.135.1268 ze zm.), prawo do renty socjalnej zawiesza się w razie osiągania przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, o której mowa w ust. 1, uważa się zatrudnienie, służbę, o której mowa w art. 6 ust. 1 pkt 4 i 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, lub inną pracę zarobkową albo prowadzenie działalności pozarolniczej. Za przychód, o którym mowa w ust. 1, w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej uważa się przychód stanowiący zadeklarowaną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 137, poz. 887, z późn. zm.), zwanej dalej "ustawą o systemie ubezpieczeń społecznych". Prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody, o których mowa w ust. 1-5, w łącznej kwocie wyższej niż 70 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego do celów emerytalnych. Osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy są obowiązani niezwłocznie powiadomić organ wypłacający rentę socjalną o osiąganiu przychodu w kwocie powodującej zawieszenie prawa do renty socjalnej. Powiadomienie następuje w formie pisemnego oświadczenia. W przypadku gdy składki na ubezpieczenia społeczne są odprowadzane przez płatnika składek, osoba pobierająca rentę socjalną jest obowiązana do przedstawienia zaświadczenia określającego kwotę przychodu. Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski", w terminie do 14. dnia roboczego drugiego miesiąca każdego kwartału kalendarzowego, kwotę przychodu, o której mowa w ust. 6, z zaokrągleniem w górę do pełnych dziesiątek groszy.

W myśl przepisu art. 138 ust. 1 i 2 pkt 1 ustawy z dnia 12 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. 09.153.1227 ze zm.) - osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania.

Przepis art. 84 ust. 1, 2 pkt 1 oraz 3 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tj. Dz. U. 09.205.1585 ze zm.) stanowi, że osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata.

Z powyższych regulacji wynika więc, iż ze świadczeniem pobranym nienależnie mamy do czynienia w sytuacji, gdy zaistniały okoliczności, które powodują ustanie prawa do tego świadczenia (ewentualnie zawieszenie tego prawa lub wstrzymanie wypłaty), a mimo to świadczenie zostaje wypłacone przez organ rentowy i pobrane przez osobę wcześniej uprawnioną do świadczenia.

W niniejszej sprawie, poza sporem pozostawał fakt, iż G. K. (1) pobrał w pełnej wysokości świadczenie z tytułu renty socjalnej za okres od 1 lipca do 31 lipca 2011 roku oraz, że ubezpieczony w powyższym okresie świadczył pracę na podstawie umowy zlecenia wyłącznie na rzecz TU (...).

Koniecznym było jednak rozstrzygnięcie czy świadczenie pobrane przez ubezpieczonego w powyższym okresie rzeczywiście miało charakter świadczenia nienależnego, a co za tym idzie czy powstał po jego stronie obowiązek zwrotu renty socjalnej za ten miesiąc.

W pierwszej kolejności trzeba więc powrócić do brzmienia przepisu art. 138 ust 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (mającego w tym przypadku odpowiednie zastosowanie na podstawie odesłania zawartego w art. 15 pkt 1 ustawy o rencie socjalnej. Z przepisu tego wynika bowiem, iż osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu, przy czym za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. W ocenie Sądu w analizowanym postępowaniu należało uznać, że ubezpieczony nie został prawidłowo pouczony o braku prawa do pobierania tego świadczenia rentowego w przypadku przekroczenia wysokości przychodu, która uprawnia do wypłaty tego świadczenia.

Oczywiście, zarówno decyzje na mocy których organ rentowy przyznał ubezpieczonemu świadczenie rentowe, jak również decyzje waloryzacyjnych zawierały standardowe pouczenia m.in. o tym, że prawo do renty socjalnej zawiesza się za miesiąc, w którym zostały osiągnięte przychody w łącznej kwocie wyższej niż 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszony przez Prezesa GUS-u dla celów emerytalnych oraz o tym że osoba pobierająca rentę socjalną lub jej przedstawiciel ustawowy zobowiązani są powiadomić jednostkę organizacyjną ZUS o wszelkich okolicznościach mających wpływ na prawo do renty socjalnej i jej wysokość, w tym, m.in. o osiąganiu miesięcznego przychodu wskazanego w punkcie V pouczenia i jego wysokości oraz o okresie na jaki została zawarta umowa z tytułu której osiągany jest przychód. Sąd w niniejszej sprawie stoi jednak na stanowisku, że pouczenie, które kierowane jest do różnych świadczeniobiorców, w różnym wieku, o różnym stopniu sprawności fizycznej i psychicznej, zróżnicowanym poziomie rozwoju intelektualnego, niejednakowych zdolnościach percepcyjnych, powinno być, co wydaje się oczywiste, zrozumiałe dla każdego adresata. Ocena czy ubezpieczony został prawidłowo pouczony wymaga zatem pewnej indywidualizacji. Przede wszystkim powinno ono być jasne pod względem językowym, czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie. Czytelne redakcyjnie i przejrzyste konstrukcyjnie jest wtedy, gdy dotyczy tylko świadczenia przyznanego i wypłacanego ubezpieczonemu, nie zaś wszelkich, jakie mogą przysługiwać z ubezpieczenia społecznego. Prawidłowe pouczenie ma bowiem decydujące znaczenie dla ustalenia obowiązku zwrotu świadczenia nienależnie pobranego (podobnie wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r. w sprawie I UK 3/04, opubl. OSNPUSiSP 2005, nr 8, poz. 116).

Podkreślenia wymaga, że zasadniczo, w odniesieniu do przeważającej większości ubezpieczonych, standardowe pouczenia zamieszczone w decyzjach organu rentowego możn uznawać za prawidłowe; może jednakże zdarzyć się sytuacja, w której w odniesieniu do konkretnego świadczeniobiorcy takie pouczenie okaże się niewystarczające, zwłaszcza gdy będzie ono polegać jedynie na przytoczeniu przepisu ustawy bez jego wyjaśnienia, tak jak miało to miejsce w stanie faktycznym niniejszej sprawy. Jak wskazał bowiem Sąd Najwyższy w swoim wyroku z dnia 14 marca 2006 roku w sprawie I UK 161/05, opubl. OSNP 2007/5-6/78, a który to pogląd Sąd orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela, pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie powoduje brak prawa do świadczenia może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji.

W niniejszej sprawie wymagało zaakcentowania to, że G. K. (1) jest osobą upośledzoną umysłowo w stopniu umiarkowanym. Już w dzieciństwie stwierdzono u niego bowiem bardzo wąski zasób wiedzy ogólnej, znacznie obniżoną sprawność funkcji poznawczych, zaburzoną zdolność uogólniania, abstrahowania i klasyfikacji, zaś w roku 2007r., na potrzeby orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego stwierdzono, że w zadowalającym stopniu rozumie on tylko proste instrukcje i polecenia, oczekuje zaś pomocy i wsparcia w sytuacjach, gdy polecenia są zupełnie nowe i rozbudowane. Wskazano też wówczas, że występują u niego sprzężone deficyty, które utrudniają proces przyswajania wiedzy i nabywania umiejętności szkolnych, zaś w sferze intelektualnej szczególnie istotnie obniżony jest przebieg procesów pamięci, procesów samodzielnego abstrakcyjnego myślenia i kojarzenia bardziej złożonych zależności przyczynowo - skutkowych. Z kolei w roku 2009 zespół orzekający Poradni P. - Pedagogicznej stwierdził u ubezpieczonego upośledzenie umysłowe stopnia umiarkowanego. Podkreślono, że rozwój poszczególnych jego zdolności umysłowych jest u niego generalnie obniżony, zasób wiadomości ogólnych poniżej obowiązującej normy, umiejętność dokonywania uogólnień, klasyfikowania pojęć są słabo rozwinięte. Wskazano też, że ubezpieczony nowy, nieznany tekst czyta dość płynnie, całościowo - dłuższe, trudniejsze wyrazy sylabami, czasem zmienia sens czytanych wyrazów na inne sensowne, zaś rozumienie treści tekstu samodzielnie przeczytanego jest niepełne. Organ rentowy dysponował wszystkimi powyższymi opiniami, bowiem zostały one złożone do jego akt już w związku z pierwszorazowym wnioskiem o przyznanie prawa do renty socjalnej. Mógł więc z łatwością zorientować się w poziomie intelektualnym ubezpieczonego i podjąć ewentualne działania zmierzające do dostosowania skierowanego doń przekazu do jego faktycznych możliwości percepcyjnych.

Zdaniem Sądu stopień upośledzenia umysłowego ubezpieczonego (stanowiące podstawę przyznania mu przez ZUS prawa do renty socjalnej, przysługującej tylko osobom całkowicie niezdolnym do pracy) uniemożliwiał mu należyte zrozumienie pouczeń zamieszczanych na drugich stronach kierowanych doń przez organ rentowy decyzji. Pouczenia te miały formę pisemną - tymczasem z ocen psychologicznych ubezpieczonego wynika, że rozumienie przez niego tekstu samodzielnie przeczytanego jest niepełne. Co więcej pouczenia owe stanowiły wyłącznie standardowe przytoczenie treści obowiązujących przepisów prawa, podczas gdy organ rentowy winien był dostrzec, że w przypadku G. K. umiejętność dokonywania uogólnień i klasyfikowania pojęć są słabo rozwinięte, w sferze intelektualnej szczególnie istotnie obniżony jest przebieg procesów pamięci, procesów samodzielnego abstrakcyjnego myślenia i kojarzenia bardziej złożonych zależności przyczynowo - skutkowych.

Z powyższego ewidentnie więc wynika, że pouczenie ubezpieczonego o ciążących na nim powinnościach i ograniczeniach co do możliwości zarobkowania, dokonane w formie standardowego zamieszczenia treści przepisów na odwrocie decyzji nie było wystarczające. Ubezpieczony mógł mieć problem z odniesieniem pouczenia do własnej sytuacji i wywnioskowaniem z nich co mu wolno, a czego nie, aby móc zachować prawo do świadczenia rentowego i uniknąć zawieszenia jego wypłaty. Tym samym pouczenia takiego nie można uznać za prawidłowe.

Sąd orzekający w sprawie podziela pogląd prawny wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Krakowie w wyroku z dnia 11 września 1996 r., III AUr 105/96, opubl. w OSA 1997 nr 7-8, poz. 21, że pojęcie nienależnego świadczenia w prawie ubezpieczenia społecznego definiowane jest „z punktu widzenia osoby, która je pobrała”. Dla ustalenia zatem obowiązku zwrotu wymagane są świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie bezprawnie. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je „w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy”. W ocenie Sądu Okręgowego, sytuacja taka nie miała miejsca w niniejszej sprawie. Z okoliczności sprawy wynika bowiem, że ubezpieczony nie miał świadomości, że pobrał nienależne świadczenie i na pewno nie działała ona w złej wierze.

Co więcej, Sąd zwrócił uwagę, że z ustaleń stanu faktycznego wynikało, iż przychód ubezpieczonego wykazany przez zleceniodawcę w zaświadczeniu z dnia 19 lipca 2012 r. w kwocie brutto 1667,60 zł nie stanowił rzeczywistego przychodu osiągniętego przez ubezpieczonego w tym miesiącu. Na kwotę tę składało się bowiem wyrównanie niewypłacanych na bieżąco, a należnych za poprzednie miesiące (za okres od września 2010r. do lipca 2011 r.) prowizji za obsługę ubezpieczenia grupowego.

Ustawa o rencie socjalnej nie zawiera definicji przychodu. Mając na względzie konieczność spójnego rozumienia poszczególnych pojęć w zakresie całego prawa ubezpieczeń społecznych, określenie „przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” powodujący zawieszenie prawa do świadczeń zawarte w art. 10 ust. 1 ustawy o rencie socjalnej należy zatem rozumieć w sposób określony w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 1998 r. Nr 137, poz. 887 z późn. zm.). Ogólna definicja przychodu zawarta jest w art. 4 pkt 9 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, który określa go jako przychód w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu: zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nakładczej, służby, wykonywania mandatu posła lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasiłku dla bezrobotnych, świadczenia integracyjnego i stypendium wypłacanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a także z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak również z tytułu współpracy przy tej działalności lub współpracy przy wykonywaniu umowy. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jednolity tekst: Dz. U. z 2000 r. Nr 14, poz. 176 ze zm.) przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń. Z definicji pojęcia przychodu podatkowego jako świadczenia otrzymanego czy też w niektórych przypadkach postawionego do dyspozycji wynika, że przychód podatkowy w postaci pieniędzy lub wartości pieniężnych powstaje w momencie otrzymania ich przez podatnika lub w momencie postawienia ich do dyspozycji podatnika (metoda kasowa).

W niniejszym postępowaniu organ rentowy stał na stanowisku, iż przychód ubezpieczonego w lipcu 2011 stanowiła cała wypłacona mu w tym miesiącu przez zleceniodawcę kwota. Stanowisko to jest wprawdzie zgodne z kasową definicją przychodu podatkowego jako przychodu powstającego w momencie otrzymania jego przez podatnika, jednakże w ocenie Sądu metoda kasowa nie ma zastosowania w przypadku ubezpieczenia społecznego. W tym miejscu jako przykład można wskazać na wypłatę wynagrodzenia, które bez względu na czas faktycznego jego postawienia do dyspozycji pracownika musi być uwzględnione w podstawie wymiaru emerytury/renty w roku kalendarzowym, za który przysługiwało.

W ocenie Sądu przywołane wyżej, dokonane przez ustawodawcę w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych odesłanie do ustawy podatkowej, jest wyłącznie odesłaniem na użytek pojęcia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, nie uzasadnia natomiast przejęcia na grunt ubezpieczeń społecznych całej metodologii rozliczania podatku. Przeczy temu przede wszystkim okoliczność, iż składki na ubezpieczenie społeczne zgodnie z art. 47 i nast. ustawy systemowej są rozliczane w systemie miesięcznym. Konsekwencją tego jest opłacenie należnej składki w całości za dany miesiąc. W odniesieniu do podatku dochodowego następuje rozliczenie roczne, a płatnik odprowadza tylko comiesięczne zaliczki na ten podatek (art. 87 ust. 1 kp). Już ta różnica nie pozwala na stosowanie i utożsamianie metod rozliczeń podatkowych na gruncie ubezpieczeń społecznych. W tej sytuacji odesłanie w art. 18 ust. 1 ustawy systemowej do pojęcia przychodu na użytek podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, zdaniem Sądu, ogranicza się do pojęcia przychodu w znaczeniu rodzajowego oznaczenia składników tego pojęcia w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Nie ma natomiast podstaw do rozszerzania owego pojęcia poprzez dalsze elementy dotyczące momentu realizacji tego przychodu w znaczeniu art. 11 ust. 1 ustawy, jako faktyczna data wypłaty, czy postawienia do dyspozycji osoby uprawnionej, ale w skali roku.

Również brzmienie art. 10 ust. 5 ustawy o rencie socjalnej, w którym wskazano, że prawo do renty socjalnej ulega zawieszeniu w razie osiągania przychodu innego niż wymieniony w ust. 1-4, zaliczonego do źródeł przychodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, wskazuje że na gruncie ubezpieczeń społecznych zamiarem ustawodawcy było odesłanie do ustawy podatkowej tylko w zakresie pojęcia przychodu w znaczeniu rodzajowo wyodrębnionych składników, czy źródeł przychodów, co w ocenie Sądu nie dotyczy kwestii pochodnej, którą jest odrębna metoda rozliczania: miesięczna, co do przychodów w rozumieniu ustawy o rencie socjalnej i ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych i roczna w stosunku do podatku. Te odrębne zasady wyliczeń wynikają wprost w odrębnych ustaw, nie ma więc żadnych podstaw do ich utożsamiania.

Sąd zwrócił również uwagę, mając na uwadze ustalenia stanu faktycznego, że aczkolwiek nie wynika to wprost z brzmienia przepisów, to za przychody mogą być uznane tylko takie świadczenia, które mają charakter świadczeń należnych i wymagalnych. Przychód jest bowiem w istocie określonym przyrostem majątkowym, a zatem jego otrzymanie musi mieć charakter definitywny. W kontekście powyższego Sąd zwrócił uwagę, że z ustaleń stanu faktycznego wynika, że na kwotę 1667,60 zł wypłaconą ubezpieczonemu w lipcu 2011 r. składały się należne mu wynagrodzenia za wrzesień 2010 r. - 126,61 zł, za październik 2010 r. - 126, 61 zł, za listopad 2010 r. 126,61 zł, za grudzień 2010 r. 132,64 zł, za styczeń 2011 r. 132,64 zł, za luty 2011 r. 126,61 zł, za marzec 2011 r. 160,22 zł, za kwiecień 2011 r. 172,28 zł, za maj 2011 r. -172,28 zł, za czerwiec 2011 r. 280, 50 zł, za lipiec 2011 r. - 108,22 zł. Rzeczywisty przychód ubezpieczonego w lipcu 2011 r. wynosił zatem jedynie 108,22 zł. Z ustaleń stanu faktycznego wynika zatem, że wypłata przez zleceniodawcę w lipcu 2011 r. na rzecz ubezpieczonego kwoty 1667,60 zł nie powinna była mieć miejsca. Z tego względu zdaniem Sądu organ rentowy rozliczając należną G. K. rentę powinien przyjąć przychód w wysokości faktycznie przez niego w poszczególnych miesiącach wypracowanej. Powyższe koresponduje z celem poszczególnych ubezpieczeń, skoro realizacja przysługujących w ich ramach świadczeń jest ściśle powiązana z okresami za które dane wynagrodzenie przysługuje.

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe rozważania, Sąd na podstawie przepisu art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, iż ustalił, że G. K. (1) nie ma obowiązku zwrotu nienależnie pobranej tytułem renty socjalnej za lipiec 2011 r. kwoty 611,67 zł.