Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska

SSA Maria Padarewska - Hajn (spr.)

Protokolant: st.sekr.sądowy Joanna Sztuka

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2014 r. w Łodzi

sprawy H. N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o podjęcie wypłaty emerytury,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 31 lipca 2013 r., sygn. akt: V U 709/13,

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. na rzecz H. N. kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 1748/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 marca 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. odmówił uchylenia decyzji z dnia 4 października 2011 r. części, w jakiej decyzja ta zawiesza wnioskodawczyni H. N. prawo do emerytury za okres od dnia 1 października 2011 r. do dnia 21 listopada 2012 r.

W dniu 22 kwietnia 2013 r. pełnomocnik wnioskodawczym H. N. wniósł odwołanie od tej decyzji, w którym wniósł o wypłatę zaległej emerytury za okres od dnia 1 października 2011 roku do dnia 21 listopada 2012 roku wraz z ustawowymi odsetkami.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. wniósł o jego oddalenie.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 31 lipca 2013 r. Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim w punkcie pierwszym zmienił zaskarżoną decyzję ZUS z dnia 20 marca 2013r. w ten sposób, że podjął wypłatę emerytury H. N. za okres od 1 października 2011r. do 21 listopada 2012r., w punkcie drugim przekazał wniosek ubezpieczonej o wypłatę odsetek od zaległych świadczeń emerytalnych organowi rentowemu do rozpoznania, w punkcie trzecim zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 9 września 2010 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. przyznał H. N. prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2010 r.

Decyzją z dnia 4 października 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. wstrzymał wnioskodawczyni H. N. wypłatę emerytury od dnia 1 października 2011 roku z powodu kontynuowania zatrudnienia bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywała je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

W dniu 21 grudnia 2012 roku H. N. wniosła o wznowienie wypłaty emerytury wraz z należnymi odsetkami.

Decyzją z dnia 17 stycznia 2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. na podstawie art. 61§ 1 i 4 k.p.a. w zw. z art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wznowił postępowanie w sprawie zawieszonej emerytury i w wyniku wznowienia uchylił decyzję z dnia 4 października 2011 r. w części dotyczącej zawieszenia wypłaty emerytury od dnia 22 listopada 2012r.

Wnioskodawczyni cały czas kontynuuje zatrudnienie z pracodawcą, u którego pracowała przed przejściem na emeryturę.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za uzasadnione. Sąd Okręgowy zauważył, że wypłatę emerytury ubezpieczonej zawieszono w związku z kontynuowaniem zatrudnienia u dotychczasowego pracodawcy w oparciu o art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw oraz art. 103a ustawy o emeryturach i rentach z FUS. który to przepis uznany został za niekonstytucyjny w odniesieniu do pewnej grupy osób. Powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 13 listopada 2012 r. sygn. K 2/12 Sąd wskazał, że obowiązek rozwiązania stosunku pracy z dotychczasowym pracodawcą, jako warunek realizacji nabytego prawa do emerytury, nie ma zastosowania do osób, które nabyły to prawo w okresie od 8 stycznia 2009r. do 31 grudnia 2010r. W stosunku do tych osób przepis art. 28 cyt. ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych w zakresie w jakim przewiduje stosowanie art. 103a ustawy emeryturach i rentach z FUS utracił moc z chwilą ogłoszenia sentencji wyroku w Dzienniku Ustaw, czyli z dniem 22 listopada 2012r. Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska organu rentowego, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego ma charakter ex nunc, czyli stosuje się je od momentu jego ogłoszenia na przyszłość, lecz uznał, że ma ono charakter retroaktywny, ex tunc. Tym samym Sąd Okręgowy uznał, że organ rentowy winien jest wznowić wypłatę emerytury począwszy od dnia 1 października 2011r., czyli od momentu kiedy na podstawie niekonstytucyjnych przepisów wstrzymał jej wypłatę.

Odnosząc się do żądania odsetek Sąd Okręgowy wniosek o ustalenie prawa do odsetek przekazał do rozpoznania organowi rentowemu w trybie art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c., stwierdzając, że jest to nowe żądanie, dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy i wykraczające poza przedmiot rozpoznania niniejszej sprawy, który wyznacza treść decyzji organu rentowego, od której wniesiono odwołanie.

Powyższe orzeczenie zaskarżył w całości apelacją organ rentowy zarzucając :

- naruszenie prawa, a w szczególności art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 412 § 2 kpc poprzez błędne przyznanie wnioskodawczyni prawa do wyrównania emerytury od dnia 1 października 2011 roku do dnia 21 listopada 2012 roku.

Wskazując na powyższy zarzut organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz oddalenie odwołania.

Motywując podniesione zarzuty, apelant argumentował, że orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego stwierdzające niezgodność określonego przepisu z Konstytucją wywiera skutki prawne od dnia ogłoszenia w sposób określony w przepisie art. 190 ust. 2 Konstytucji czyli na przyszłości ( ex nunc ). Wobec powyższego o prawie do wypłaty w związku z treścią wskazanego wyroku, można mówić jedynie poczynając od 22 listopada 2012 roku czyli od daty opublikowania wyroku w Dzienniku Ustaw.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania za drugą instancję w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny zważył,co następuje:

Apelacja jest bezzasadna i podlega oddaleniu albowiem Sąd Okręgowy wydał trafne rozstrzygnięcie.

Bezpodstawny jest zarzut naruszenie prawa, a w szczególności art. 190 ust. 3 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej oraz art. 412 § 2 k.p.c.

W pierwszej kolejności wyjaśnienia wymaga, czy istnieją przesłanki do wypłaty wstrzymanego świadczenia emerytalnego wnioskodawczyni od dnia 1 października 2011r., czy też możliwość taka istnieje dopiero od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. 22 listopada 2012r. Spór dotyczy zatem skutków derogacyjnych niekonstytucyjnego przepisu, w szczególności czy przepis niekonstytucyjny traci moc ex tunc (od początku jego wejścia w życie), czy też ex nunc (od momentu stwierdzenia jego niekonstytucyjności). W wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie K 2/12 utrata mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu nie została odroczona w czasie, natomiast rozważenia wymaga, czy w takim razie automatycznie nastąpiła utrata mocy obowiązującej przepisu ze skutkiem od początku jego wejścia w życie. Orzecznictwo Sądu Najwyższego formułuje stanowisko zmierzające w kierunku niestosowania przepisu niekonstytucyjnego do stanów faktycznych, w których formalnie nie dokonano jeszcze derogacji. W postanowieniu z dnia 7 grudnia 2000 r. w sprawie sygn. III ZP 27/00, OSNP 2001/10/331, Sąd Najwyższy orzekł, że akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą nie powinien być stosowany przez sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2001r., II UKN 542/00, OSNP 2003/11/276, stwierdzając że sąd drugiej instancji, który rozstrzyga sprawę po stwierdzeniu niezgodności przepisu ustawy z Konstytucją, nie może pominąć stanowiska Trybunału Konstytucyjnego i oddalić apelacji od wyroku, który został wydany przez sąd pierwszej instancji na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją. W kolejnym wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 281/01, Sąd Najwyższy zaprezentował stanowisko, że nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacji zarzut zaniechania zastosowania obowiązującego w dacie wyrokowania przepisu ustawy, który następnie został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją. Orzecznictwo Sądu Najwyższego co do tego, że przy rozpoznawaniu środka odwoławczego sądy nie powinny stosować przepisu prawa, który został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, jest jednolite. Zaprezentowana linia orzecznictwa Sądu Najwyższego jest stabilna i prowadzi do wniosku, że utrata mocy obowiązującej przepisu z powodu jego niezgodności z Konstytucją co do zasady oznacza, że przepis ten nie może być stosowany poczynając od daty jego uchwalenia. Wyrok Trybunału ma generalnie skutki retroaktywne, a przez to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytucyjnego przepisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2008 r., V CO 43/08, LEX nr 564856, wyrok z dnia 21 listopada 2006 r., II PK 42/06, LEX nr 950622; wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., I CKN 204/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 94; wyrok z dnia 16 grudnia 1999 r., II CKN 632/98, nie publ.). Przyjęcie rozumowania odmiennego sprowadzałoby się do konieczności formułowania podstawy prawnej wyroku na podstawie niezgodnego z Konstytucją przepisu ustawy wprowadzającej w życie obowiązek wstrzymania emerytury w stosunku do osoby, która nie rozwiązała stosunku pracy. Niekonstytucyjność przepisu ustawowego z istoty rzeczy jest stwierdzana po okresie jego obowiązywania, w sytuacji w której regulacja wywarła negatywny skutek w sferze praw jednostki. Reasumując, stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prowadzi do derogacji uznanych za niezgodne z Konstytucją przepisów ze skutkiem ex tunc. Powyższe więc oznacza, że z chwilą opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw przepisy te utraciły zdolność do wymuszania określonego zachowania zarówno przez ich adresatów, jak również przez organy stosujące prawo, dając jednocześnie przewidziane wprost w art. 190 ust. 4 ustawy konstytucyjne uprawnienie do wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem wydanym na podstawie tych niekonstytucyjnych przepisów. Gdyby więc podzielić stanowisko organu rentowego o tym, że aż do momentu ogłoszenia orzeczenia Trybunału, akt uznany za niekonstytucyjny ma pełną moc obowiązującą i powinien być bez żadnych zastrzeżeń stosowany przez sądy do stanów faktycznych powstałych przed ogłoszeniem tego orzeczenia, to w istocie przekreśliłoby to sens instytucji wznowienia postępowania, którego celem jest przecież restytucyjne wydanie orzeczenia zgodnego z prawem, w zgodzie z wartościami i zasadami konstytucyjnym. O tak rozumianych skutkach orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego stanowią między innymi wyroki samego Trybunału z dnia 2 marca 2004 r. SK 53/03, OTK 2004/3/16, czy 9 czerwca 2003r. SK 5/03 OTK 2003/6A/50. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego stanowi podstawę wznowienia postępowania cywilnego ( art. 401.1 kpc) i administracyjnego ( art. 145a kpa). Nie ma więc podstaw do odmowy jego stosowania do spraw wcześniej rozpoczętych. Potwierdza to ostatnie orzecznictwo Sądu Najwyższego rozstrzygające, że skutkiem uznania za niekonstytucyjne wymienionych przepisów w określonym zakresie, jest obowiązek zapewnienia przez wszystkie sądy, które orzekły na podstawie niekonstytucyjnych przepisów prawa, stanu zgodnego z Konstytucją w zakresie wiążąco rozstrzygniętym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. Skoro uznane za niezgodne z Konstytucją przepisy prawa naruszały ustawę zasadniczą już od dnia ich wejścia ( ex tunc), przeto nie mogą być legalną podstawą orzekania przez sądy powszechne. ( por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 października 2013r., I UK 176/13, niepubl. i powołane w nim orzecznictwo). Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, stwierdzić należy, że roszczenie wnioskodawczyni podjęcia wypłaty emerytury z dniem 1 października 2011r. jest w pełni zasadne jako, że niekonstytucyjnym okazał się warunek rozwiązania stosunku pracy do kontynuowania wypłaty emerytury odwołującego. Z niekwestionowanych bowiem przez apelującego ustaleń faktycznych dokonanych przez sąd I instancji wynika, że ubezpieczona nabyła prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2010 roku, co oznacza, że wnioskodawczyni mieści się w kręgu osób, których dotyczy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012r.

Na marginesie jedynie wskazać należy, że podniesiony w apelacji zarzut naruszenia 412 § 2 k.p.c. poza tym, że nie został w jakikolwiek sposób uzasadniony, to oceniony musi być jako zupełnie bezpodstawny. Z akt sprawy wynika, że Sąd Okręgowy nie mógł naruszyć art. 412 § 2 k.p.c., bowiem artykułu tego nie stosował, bo nie miał on zastosowania w sprawie. Zgodnie z treścią art. 412 § 2 k.p.c. po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd stosownie do okoliczności bądź oddala skargę o wznowienie, bądź uwzględniając ją zmienia zaskarżone orzeczenie albo je uchyla i w razie potrzeby pozew odrzuca lub postępowanie umarza. Sąd Okręgowy nie rozpoznawał skargi o wznowienie postępowania sądowego. Wyjaśnić należy skarżącemu, że wznowieniu podlegało postępowanie administracyjne na podstawie art. 145a k.p.a., a nie postępowanie sądowe na podstawie art. 399 i nast. k.p.c.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 kpc oddalił apelację jako całkowicie bezzasadną.

O kosztach zastępstwa procesowego za drugą instancję Sąd Apelacyjny orzekł w oparciu o przepis art. 98 § 1 i 3 k.p.c. oraz § 13 ust. 1 pkt. 2 w z. z § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu z dnia 28 września 2002 r. (t. j. Dz.U. z 2013 r., poz. 461).