Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący - Sędzia: SA Ewa Jankowska

Sędziowie: SA Magdalena Kostro-Wesołowska (spr.)

SA Małgorzata Micorek-Wagner

Protokolant: st.sekr.sądowy Aneta Wąsowicz

po rozpoznaniu w dniu 18 października 2012 r. w Warszawie

sprawy D. F.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W.

o wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe

na skutek apelacji D. F.

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 października 2011 r. sygn. akt XIV U 872/11

I.  prostuje w komparycji zaskarżonego wyroku oznaczenie przedmiotu sprawy w ten sposób, że w miejsce: „o zapłatę z tytułu nieopłaconych składek” wpisuje: „o wysokość podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe”;

II.  zmienia zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 15 marca 2011 r. znak: (...)/o/ (...) w ten sposób, że przyjmuje, iż w okresie od 10 września 2007 r. do 31 sierpnia 2009 r. podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe dla D. F. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia;

III.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. na rzecz D. F. kwotę 30 (trzydzieści) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

/-/ E. J.

/-/ M. W. (1)

/-/ M. W. (2)

Sygn. akt III AUa 291/12 U Z A S A D N I E N I E

Ubezpieczona D. F. odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. z dnia 15 marca 2011 r. stwierdzającej, że w okresie od 10 września 2007 r. do 31 grudnia 2008 r. podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej dla ubezpieczonej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale oraz, że od 1 stycznia 2009 r. podstawę wymiaru składek na te ubezpieczenia stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek. Ubezpieczona została również zobowiązana do złożenia prawidłowych dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych oraz do uregulowania należnych składek. Odwołująca się wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez orzeczenie co do istoty sprawy, iż jako osoba wykonująca zawód adwokata w Zespole Adwokackim, a zatem w myśl ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. i ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, z tego tytułu miała możliwość skorzystania z preferencyjnych składek od dnia 10 września 2007 r. do dnia 31 sierpnia 2009 r. Wniosła też o zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych i dołączenie do akt sprawy o sygn. XIV U 457/10 o podleganie ubezpieczeniu społecznemu jej jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą. Organ rentowy wnosił o oddalenie odwołania. Sąd Okręgowy w Warszawie XIV Wydział Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 17 października 2011 r. odwołanie oddalił. Sąd jako okoliczność bezsporną ustalił, że ubezpieczona wykonuje zawód adwokata w Zespole Adwokackim. Deklaracją (...) (zgłoszenie do ubezpieczeń) dokonała zgłoszenia siebie do ubezpieczeń społecznych od dnia 10 września 2007 r. z kodem tytułu ubezpieczenia (...), tj. jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą niemająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. Jako organ wydający uprawnienia wnioskodawczyni w deklaracji (...) wskazała Okręgową Radę Adwokacką w W..

Decyzją z dnia 15 października 2009 r. organ rentowy stwierdził, że od 10 września 2007 r. skarżąca nie podlega ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. W sprawie wszczętej na skutek odwołania od tej decyzji, o sygn. akt XIV U 457/10, Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z dnia 20 grudnia 2010 r. zmienił tę decyzję w ten sposób, że stwierdził, iż odwołująca od 10 września 2007 r. podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania zawodu adwokata w Zespole Adwokackim nr (...) w W.. W uzasadnieniu zapadłego wyroku Sąd Okręgowy przyjął, iż odwołująca stosownie do zapisu ustawowego, ustawy Prawo o adwokaturze, wykonuje zawód w Zespole Adwokackim i nie miała obowiązku dokonania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, gdyż prowadzi działalność gospodarczą w ramach wolnego zawodu jako adwokat. Po objęciu odwołującej od 10 września 2007r. ubezpieczeniem społecznym zadeklarowała ona i opłacała składki od 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia. W tym stanie rzeczy, w zasadzie bezspornym, Sąd Okręgowy uznał odwołanie za bezzasadne, podnosząc iż spór w sprawie ograniczał się do ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe odwołującej za okres od 10 września 2007 r.

Sąd podniósł, że zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009r. nr 205, poz. 1585 ze zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi. Do osób ubezpieczonych z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności należą z mocy art. 8 ust. 6 pkt 1-5 osoby prowadzące działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej i innych przepisów szczególnych, osoby wykonujące wolny zawód, wspólnicy jednoosobowych spółek z o.o., wspólnicy spółek jawnych, komandytowych lub partnerskich, twórcy i artyści oraz osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół. Ubezpieczenie społeczne tych osób nie ma jednak jednolitej podstawy, różnicują ją właśnie przepisy art. 8 ust. 6 pkt 1-5 ustawy. Podstawową grupę stanowią osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność na podstawie przepisów o działalności gospodarczej, czyli działalność gospodarczą w rozumieniu art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej - zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową oraz polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu, eksploatacji zasobów naturalnych, w sposób zorganizowany i ciągły. Definicja ta, jak dalej zauważył Sąd Okręgowy, powiązana z art. 43 ¹ k.c., wprowadzonym ustawą z 14 lutego 2003 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 49, poz. 408), nakazuje jednakowe traktowanie jako przedsiębiorców osób prowadzących we własnym imieniu działalność gospodarczą oraz osób wykonujących działalność zawodową. Pojęcie „działalność zawodowa” stało się równoważne - w sensie skutku normatywnego - z pojęciem „działalność gospodarcza”. W literaturze zastrzega się dodatkowo, że działalność zawodowa mieści się w prowadzeniu działalności gospodarczej, jeżeli cechuje się zarobkowym charakterem, zorganizowanym sposobem wykonywania i ciągłością (por. M. Szydło, Swoboda działalności gospodarczej, Warszawa 2005, s. 35 i 67; tenże, Pojęcie działalności gospodarczej na gruncie nowej ustawy, s. 33). Istotne jest także to, że działalność zawodowa wykonywana jest we własnym imieniu, a nie w ramach podporządkowania pracowniczego (por. Z. Klatka, J. Łoziński, Status prawny radcy prawnego, s. 72; H. Wierzbińska, Właściwości stosunku pracy radcy prawnego, cz. 1, s. 51 i n.). Przez działalność zawodową należy rozumieć działalność specjalistyczną podejmowaną w celach zarobkowych - na własny rachunek -w ramach określonego zawodu, a więc w sposób kwalifikowany, zorganizowany i fachowy, z zachowaniem profesjonalnej staranności. Działalność zawodowa może być wykonywana w ramach tzw. wolnych zawodów lub też w ramach zawodów niemających statusu wolnego. Wykonywanie działalności zawodowej jest jedną z cech charakteryzujących działalność w ramach tzw. wolnych zawodów. W piśmiennictwie podkreśla się, że wolny zawód wykonuje ten, kto nie mając wyodrębnionego zakładu osobiście, zawodowo i w celach zarobkowych - najczęściej w drodze świadczenia usług - zaspokaja w określonej dziedzinie potrzeby klientów (por. np. J. Jacyszyn, Wykonywanie wolnych zawodów w Polsce, Warszawa 2004, s. 19 i n.). Wolny zawód może być wykonywany w sposób zorganizowany (w ramach kancelarii prawnej, zespołu adwokackiego, gabinetu lekarskiego, apteki itp.) lub w sposób niezorganizowany. Wyróżnia się zespół cech wolnego zawodu, tj. m.in. osobisty charakter świadczonych usług o charakterze pozamaterialnym w sferze dóbr lub wartości idealnych w życiu społecznym, takich jak w zakresie oświaty, nauki, kultury, sztuki, ochrony zdrowia, różnego rodzaju fachowego doradztwa lub zastępstwa, w tym zastępstwa procesowego, kwalifikowane wykształcenie, niezależność zawodową, etos zawodowy, tajemnicę zawodową oraz odpowiedzialność korporacyjną.

Według definicji z art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się również osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Następnie Sąd Okręgowy podniósł, że w zależności od przyjętego sposobu wykładni – chodzi tu, jak się wydaje, o wykładnię pkt 3 ust. 6 art. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - krąg ubezpieczonych poszerza się lub zwęża. Lista wolnych zawodów ustalona w drodze pierwszego sposobu wykładni przepisów podatkowych – jak się wydaje, chodzi o te przepisy, do których odwołuje się art. 8 ust. 6 pkt 3 lit. a i b, i chodzi o łączne ujęcie lit. a i b - choćby przez porównanie jej z art. 88 k.s.h., wymieniającym osoby uprawnione do wykonywania zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, inżyniera budownictwa, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, księgowego, lekarza, lekarza dentysty, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego - nie jest wyczerpująca.

Według Sądu, na gruncie nowego stanu prawnego sytuacja prawna adwokatów musi być oceniana na podstawie przepisów adresowanych do osób prowadzących pozarolniczą działalność, rzeczywistego tytułu ich ubezpieczenia, który występuje obok innych równoważnych pod względem prawnym tytułów, w szczególności obok pracowników oraz innych taksatywnie wyliczonych w ustawie, i z żadnym z nich nie może zostać zrównany, skoro w tej ustawie zerwano jednocześnie ze stosowaną uprzednio konstrukcją „zrównywania” niektórych grup zawodowych z pracownikami.

Sąd Okręgowy przyjął, że adwokaci mieszczą się w kręgu osób określonych przez art. 8 ust. 6 pkt 3 i 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zyskując osobny tytuł ubezpieczenia jako osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu lub jako wspólnicy spółek jawnych, komandytowych i partnerskich. Adwokaci jako osoby wykonujące wolny zawód są odrębną kategorią osób opisanych w art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy, które zostały zaliczone do kręgu osób, które ustawodawca uważa za prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.

Sąd zważył, że odwołująca jako pełniąca zawód adwokata jest osobą prowadzącą pozarolniczą działalność w zakresie wolnego zawodu. Powyższe stwierdził już Sąd Okręgowy w Warszawie w wyroku z dnia 20 grudnia 2010 r., sygn. akt XIV U 457/10, w którym podano, że odwołująca od 10 września 2007 r. podlega ubezpieczeniom społecznym z tytułu wykonywania zawodu adwokata w Zespole Adwokackim nr (...) w W.. Powyższe orzeczenie jest prawomocne. Zgodnie zaś art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Określony w art. 365 k.p.c. zakres związania sądu treścią prawomocnego orzeczenia oznacza zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego. Moc wiążąca jest przedmiotem rozpoznania wtedy, gdy rozpoznawana jest inna sprawa, a kwestia rozstrzygnięta wcześniejszym wyrokiem stanowi zagadnienie wstępne. Odnosi się ona, po pierwsze do faktu istnienia prawomocnego orzeczenia, i po drugie do waloru prawnego rozstrzygnięcia zawartego w treści orzeczenia. Skutkiem pozytywnym (materialnym) jest to, że rozstrzygnięcie zawarte w orzeczeniu stwarza taki stan prawny, jaki z niego wynika, czyli sądy rozpoznające spór muszą przyjmować, że dana kwestia kształtuje się tak, jak to przyjęto we wcześniejszym, prawomocnym orzeczeniu.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy stwierdził, że odwołująca wykonuje zawód adwokata i jest osobą prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu, i należy do kręgu osób wymienionych w art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy systemowej, tym samym nie prowadzi ona działalności na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, lecz w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Wnioskodawczyni, jak następnie wskazał Sąd Okręgowy, chciała skorzystać (korzystała i opłacała składki) z preferencyjnych zasad ustalenia podstawy wymiaru składek.

Preferencyjne zasady ustalania podstaw wymiaru składek określa art. 18a ust 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, według którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, w okresie pierwszych 24 miesięcy kalendarzowych od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności gospodarczej stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 % kwoty minimalnego wynagrodzenia.

Powyższy przepis (18a), został dodany z dniem 24 sierpnia 2005 r. ustawą z 1 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 150, poz. 1248). Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy zmieniającej dodanie art. 18a miało na celu wprowadzenie preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne dla osób, które po raz pierwszy podejmują działalność gospodarczą na własny rachunek. Opłacanie przez okres 24 miesięcy składki na ubezpieczenie społeczne od podstawy wymiaru wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia miało bowiem służyć zmniejszeniu ryzyka związanego z podejmowaniem po raz pierwszy działalności gospodarczej, co pozwoliłoby na przeznaczenie tak zwolnionych środków na prowadzenie i rozwój działalności. Sąd podkreślił, że przedmiotowy przepis dotyczy jedynie osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych (art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych), a nie wszystkich ubezpieczonych prowadzących pozarolniczą działalność. Zatem nie mogą z tych preferencji skorzystać twórcy i artyści, osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu, wspólnicy jednoosobowej spółki z o.o. oraz wspólnicy spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, a także osoby prowadzące niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty (Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych - Komentarz pod redakcją B. Gudowskiej, J. Strusińskiej-Żukowskiej, wydanie z 2011 r. str. 377-378).

Sąd podzielił zdanie organu rentowego, że odróżnia się osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą i osoby prowadzące pozarolniczą działalność w ramach wolnego zawodu (art. 8 ust 6 pkt 3). Wobec powyższego nie ma do osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu zastosowanie preferencyjnych zasad ustalania podstaw wymiaru składek. Dla tych osób stosuje się w myśl art. 18 ust 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, którą stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożyła ubezpieczona.

Apelująca zaskarżyła wyrok w całości, zarzucając: 1) obrazę przepisów prawa materialnego, to jest art. 8 ust. 6 pkt 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez nieuwzględnienie wykładni systemowej i zastosowanie jedynie wykładni literalnej pomimo zmian wprowadzonych w związku z wejściem w życie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r., której przepis art. 66 Przepisów wprowadzających tę ustawę uchylił dotychczasową dyspozycję art. 87 Prawa działalności gospodarczej z dnia 19 listopada 1999 r. wprowadzając jednolite zasady w stosunku do działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu pomocy prawnej poprzez przyjęcie, iż świadczący pomoc prawną jest przedsiębiorcą;

2) obrazę przepisów prawa materialnego, to jest art. 18 a ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez wyłączenie z możliwości skorzystania z preferencyjnych składek osób wykonujących wolny zawód adwokata pomimo, iż to prawo przysługuje wszystkim osobom prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w tym osobom świadczącym pomoc prawną;

3) obrazę przepisów prawa materialnego, to jest art. 2a w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i naruszenie zasady równego traktowania wszystkich ubezpieczonych poprzez przyjęcie, że wykonywanie przeze nią wolnego zawodu adwokata nie daje jej prawa do skorzystania z preferencyjnych składek, przy zapisie ustawowym wskazującym ściśle określone grupy osób, które nie mogą skorzystać z preferencyjnych składek, wśród których nie ma wymienionej expressis verbis grupy adwokatów;

4) obrazę przepisów prawa procesowego, to jest art. 365 k.p.c. poprzez przyjęcie zasady związania stanowiskiem Sądu Okręgowego XIV Wydziału Ubezpieczeń Społecznych określonym w wyroku z dnia 20 grudnia 2010 r. w sprawie o podleganie ubezpieczeniu społecznemu, sygn. akt XIV U 457/10, w sprawie o ustalenie spornej podstawy wymiaru składek, a więc innej przedmiotowo, a nadto w sytuacji, gdy skutki tego wyroku są obojętne dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie, jeśli przyjąć założenie o podleganiu wszystkich osób wykonujących wolny zawód adwokata ubezpieczeniu z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej na podstawie art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1, a bezsporne jest, że ubezpieczona wykonuje zawód adwokata w Zespole Adwokackim.

Apelująca wniosła o zmianę w całości zaskarżonego wyroku, uwzględnienie jej odwołania oraz zasądzenie od organu rentowego zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych. Sąd Apelacyjny zważył, co następuje. Apelacja ubezpieczonej podlega uwzględnieniu, gdyż zaskarżony wyrok został wydany z naruszeniem przepisu art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., zwanej dalej ustawą systemową) polegającym na błędnej jego wykładni, czego konsekwencją było niezastosowanie art. 8 ust. 6 pkt 1 oraz odmowa zastosowania art. 18a tej ustawy. Ubezpieczona wykonuje zawód adwokata w Zespole Adwokackim nr (...) w W. i z tytułu tej aktywności, która wiąże się z uzyskiwaniem dochodu, podlega z mocy art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1 ustawy systemowej obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym w zakresie ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego. Przepis art. 8 ust. 6 ustawy systemowej ma na celu, w związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 tej ustawy, określenie kręgu osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących, podlegających obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, a w związku z art. 11 i 12 tej ustawy, kręgu osób prowadzących pozarolniczą działalność oraz osób z nimi współpracujących, podlegających obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniom chorobowemu lub wypadkowemu. Wykładnia art. 8 ust. 6 ustawy, leży u podstaw sporu w sprawie, gdyż od jej wyniku zależy, czy ubezpieczona mieści się w kręgu podmiotów mogących skorzystać z preferencyjnej podstawy wymiaru składek. Taka preferencyjna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne jest przewidziana, jak podał Sąd Okręgowy, dla ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, tj. osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, wobec powyższego od kwalifikacji ubezpieczonej jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność do osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej bądź do osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu, zależy rozstrzygnięcie w sprawie. Sąd Okręgowy przyjął, za stanowiskiem wyrażonym w Komentarzu do ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (pod. red. B. Gudowskiej i J. Strusińskiej-Żukowskiej, Warszawa 2011, s. 220), że: „Adwokaci mieszczą się w kręgu osób określonych przez art. 8 ust. 6 pkt 3 i 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zyskując osobny tytuł ubezpieczenia jako osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu lub jako wspólnicy spółek jawnych, komandytowych i partnerskich (…).”. Jednocześnie Sąd podniósł, że: „Adwokaci jako osoby wykonujące wolny zawód są odrębną kategorią osób opisanych w art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy, które zostały zaliczone do kręgu osób, które ustawodawca uważa za prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą.”. Ubezpieczona uważa, iż jest uprawniona do skorzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru składek osób wykonujących wolny zawód adwokata, ponieważ prawo to przysługuje wszystkim osobom prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, w tym osobom świadczącym pomoc prawną.

Istotnie, jak podkreśla ubezpieczona, z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. nr 173, poz. 1807), tj. z dniem 21 sierpnia 2004 r., moc utraciła ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. nr 101, poz. 1178, ze zm.), czyli również jej art. 87 stanowiący, że świadczący pomoc prawną nie jest przedsiębiorcą, a definicja działalności gospodarczej ujęta w art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej obejmuje także działalność zawodową wykonywaną w sposób zorganizowany i ciągły, na co wskazał Sąd Okręgowy. Na mocy art. 67 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. nr 173, poz. 1808), przedsiębiorcy, którzy przed dniem wejścia w życie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie mieli obowiązku uzyskania wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, byli obowiązani, w terminie 6 miesięcy od dnia wejścia w życie tej ustawy, złożyć we właściwym organie ewidencyjnym zgłoszenie o dokonanie wpisu do tej ewidencji. Nie budziło wątpliwości, że przepis powyższy dotyczył notariuszy, adwokatów i radców prawnych prowadzących indywidualne kancelarie oraz będących wspólnikami spółek cywilnych, jako że wspólnicy spółek cywilnych są uznawani za przedsiębiorców w zakresie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej (art. 2 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej). Prowadzona przez nich działalność jest na gruncie art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej działalnością gospodarczą, jako że każda działalność zawodowa jest działalnością gospodarczą, a oni są przedsiębiorcami. W ocenie Sądu Apelacyjnego, wobec powyższego, uznanie, że adwokaci prowadzący indywidualne kancelarie oraz będący wspólnikami spółek cywilnych - jako osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej – nie są kwalifikowani do kręgu osób wyznaczonych przepisem art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej, ale w związku z wyodrębnieniem w pkt 3 tegoż ust. 6 art. 8 ustawy osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu, a więc działalność zawodową, czyli działalność gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, należy zaliczyć ich do tak wyznaczonej kategorii ubezpieczonych, wymaga ustalenia zakresu podmiotowego tego ostatniego przepisu. Stanowi on, że za osobę prowadząca pozarolniczą działalność uznaje się osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:

a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,

b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Wykładnia tego przepisu budzi wątpliwości i rozbieżności (por. R. Spyt: Znaczenie formy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej i pozarolniczej działalności w systemie ubezpieczeń społecznych, PiZS 2009r. nr 1, s. 25 i powoływany już Komentarz do ustawy systemowej). Przy przyjęciu rozłącznego traktowania powyższych przesłanek z lit. a i b prezentowane jest stanowisko, że w ramach tego przepisu zostały wyodrębnione dwie grupy podmiotów, wymagające identyfikacji. I tak, jak pierwsza nie nasuwa specjalnych wątpliwości, bowiem została określona przez art. 4 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne (Dz. U. nr 144, poz. 930 ze zm.) – i nie ma w niej adwokatów (w ogóle prawników), tak kryterium wyodrębnienia drugiej w postaci źródła przychodu skutkuje koniecznością nie tylko szczególnych zabiegów interpretacyjnych w związku ze zmianami przepisów podatkowych, ale i koniecznością ustalenia znaczenia pojęcia „wolny zawód” poprzez sięgnięcie do poglądów doktryny, orzecznictwa i przepisów z innych dziedzin prawa. W ocenie Sądu Apelacyjnego, na gruncie takiej wykładni (rozłączności przesłanek) dokładne określenie drugiej z wymienionych powyżej grup osób nie jest możliwe. Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r., poz. 361 ze zm.) nie definiuje wolnego zawodu, ani nawet nie posługuje się tym pojęciem (czyniły to jej uchylone już przepisy, tj. art. 14a - nieobowiązujący od 1 stycznia 2001 r. i art. 13 pkt 1 nieobowiązujący od 1 stycznia 1995 r.). W tym więc sensie art. 8 ust. 6 pkt 3 lit. b ustawy trafia w próżnię. Według Sądu Apelacyjnego, ustalając treść normy konstruowanej w oparciu o przedmiotowy przepis art. 8 ust. 6 pkt 3 należy mieć także na względzie, że w takim, jak obecnie kształcie, przepis ten obowiązuje od dnia 1 stycznia 2003 r., zmieniony przez art. 1 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 18 grudnia 2002 r. (Dz. U. nr 241, poz. 2074), mimo dokonanej następnie jakościowej zmiany w zakresie definicji przedsiębiorcy i działalności gospodarczej. Ta zmiana zaś dodatkowo nakazuje dokonywanie ścisłej wykładni, jeśli chodzi o wyłączenie z osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej osób, które jednocześnie spełniają warunki uznania ich w świetle pkt 3 ust. 6 art. 8 za prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu. Dlatego stosując wykładnię literalną i systemową należy przyjąć, iż lit. a i b pkt 3 ust. 6 art. 8 ustawy systemowej pozostają w stosunku koniunkcji. Taki też pogląd prezentuje Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 czerwca 2011 r., I UK 18/11 (Lex 1212853), wyrażony wprawdzie na gruncie art. 5a ust. 10 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (jednolity tekst: Dz. U. z 2008 r. nr 50, poz. 291 ze zm.), ale przepis ten, jeśli chodzi o określenie osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu, ma identyczne brzmienie, jak pkt 3 ust. 6 art. 8 ustawy systemowej. Sąd Najwyższy przyjął, że z kręgu rolników podejmujących jakąkolwiek pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej art. 5a ust. 10 wyłącza jedynie wspólników spółek prawa handlowego oraz określone w tym przepisie osoby prowadzące działalność w zakresie wolnego zawodu. Oznacza to w odniesieniu do rolników podejmujących wykonywanie wolnego zawodu, że mogą oni korzystać z przywileju pozostania w KRUS, jeżeli wykonują w sposób zorganizowany i ciągły działalność zawodową (której postacią może być, zgodnie z art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, wykonywanie wolnego zawodu), chyba że jest to taka postać gospodarczej (tj. zorganizowanej i ciągłej) działalności zawodowej, która jest działalnością w zakresie wolnego zawodu: 1) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, 2) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych. Sąd Najwyższy uznając konieczność ścisłej wykładni wyjątku przyjął wykładnię, zgodnie z którą w art. 5a ust. 10 chodzi o osoby fizyczne spełniające jednocześnie wymagania wskazane pkt 1 i 2 tego przepisu. Z łącznie odczytanych przesłanek wskazanych w pkt 1 i 2 przepisu wynika, że osobami prowadzącymi działalność w zakresie wolnego zawodu są tylko osoby wykonujące wolne zawody wymienione w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym, które nie podlegają opodatkowaniu na podstawie jej przepisów, lecz na zasadach ogólnych (czyli płacą podatek dochodowy od osób fizycznych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej). Przepis ustawy nie ma natomiast zastosowania do osób wykonujących wolny zawód w rozumieniu przyjętym w innych przepisach bądź też w poglądach doktryny lub orzecznictwa, który nie został wymieniony w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, przedstawione powyżej rozważania poczynione przez Sąd Najwyższy, zachowują aktualność w zakresie analogicznych regulacji ustawy systemowej. Ustawa ta stoi na gruncie równego traktowania ubezpieczonych w szczególności co do warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych i obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne (art. 2a). Dla zróżnicowania podstaw prawnych nabycia statusu ubezpieczeniowego w ramach ogólnego tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń niezbędne jest, aby kryteria klasyfikacji, kryteria nabycia statusu ubezpieczeniowego, były klarowne, nie wymagające szczególnych zabiegów interpretacyjnych. Podlegają one zresztą wykładni ścisłej, a zastosowanie tego rodzaju wykładni prowadzi do zaakceptowania wniosków postawionych przez Sąd Najwyższy w powołanym wyżej rozstrzygnięciu. Uznanie zresztą rozłączności przesłanek z lit. a i b pkt 3 ust. 6 art. 8 ustawy systemowej i tak, jeśli chodzi o lit. b, trafia w próżnię. Konsekwentnie adwokat prowadzący indywidualną kancelarię i prowadzący działalność w spółce cywilnej jest ubezpieczonym w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej. Zgodnie z art. 4a ust. 1 ustawy z dnia z dnia 26 maja 1982 r. Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2009 nr 146, poz. 1188, ze zm.) adwokat wykonuje zawód w kancelarii adwokackiej, w zespole adwokackim oraz w spółkach wymienionych w przepisie, przy czym unormowanie dotyczące wykonywania zawodu w kancelarii, w zespole i spółkach (w tych ostatnich z modyfikacjami, funkcjonowało też w okresie objętym sporem). Zespół adwokacki, według art. 17 Prawa o adwokaturze, jest jednostką organizacyjną adwokatury, mającą osobowość prawną (art. 10). Członkiem zespołu adwokackiego może być tylko osoba wpisana na listę adwokatów (art. 18 ust. 1), a o przyjęciu do zespołu decyduje zebranie zespołu adwokackiego. W związku z powyższym stwierdzenie przez Sąd Okręgowy w Warszawie, w sprawie o sygn. akt XIV 457/10, wyrokiem z dnia 20 grudnia 2010 r., że wnioskodawczyni podlega ubezpieczeniom społecznym od dnia 10 września 2007 r. z tytułu wykonywania zawodu adwokata w Zespole Adwokackim nr (...) w W., jest, zdaniem Sądu Apelacyjnego, równoznaczne ze stwierdzeniem sposobu wykonywania przez nią zawodu w jednej z form wskazanych przez Prawo o adwokaturze. Wykonywanie zawodu, działalności zawodowej jest zaś działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, przy czym status przedsiębiorcy wyznacza art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. Stwierdzenie więc przez Sąd Okręgowy w powołanym wyroku, że wnioskodawczyni wykonuje zawód adwokata w Zespole, nie przesądza jeszcze kwestii kwalifikacji wnioskodawczyni jako osoby prowadzącej działalność w zakresie wolnego zawodu w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy systemowej, wbrew temu, co twierdzi Sąd I instancji. Sąd ten przyjął w związku z rozstrzygnięciem z dnia 20 grudnia 2010 r., że „Odwołująca wykonuje zawód adwokata i jest osobą prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu i należy do kręgu osób wymienionych w art. 8 ust. 6 pkt 3 ww. ustawy.”,” a tym samym nie prowadzi ona działalności na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, lecz w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych”. Niezrozumiałe jest uznanie, że wnioskodawczyni nie prowadzi działalności na podstawie przepisów o działalności gospodarczej przy braku jakiegokolwiek odniesienia się do tego, że wnioskodawczyni wykonuje zawód adwokata w Zespole, tak jak i uznanie, że prowadzi ona działalność w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne oraz przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, które to stwierdzenie nie zostało poparte argumentacją. W ocenie Sądu Apelacyjnego, okoliczność, że wnioskodawczyni wykonuje zawód adwokata w zespole, jako dopuszczalnej formie jego wykonywania, sama przez się nie oznacza, że wnioskodawczyni w rozumieniu ustawy systemowej jest osobą prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu, gdyż ustawa systemowa takiego wyznacznika nie zawiera. Dlatego wyrok stwierdzający podleganie ubezpieczeniom społecznym wnioskodawczyni jako adwokata, w konkretnej formie wykonującego swój zawód, nie powoduje związania co do tego jak kwalifikować taką osobę na gruncie art. 8 ust. 6 ustawy. Zespół adwokacki jako jednostka organizacyjna adwokatury z mocy ustawy jest wyposażony w osobowość prawną. Jest zarejestrowany w rejestrze zespołów adwokackich prowadzonym przez Okręgową Radę Adwokacką ((...) wyciąg z rejestru dotyczący Zespołu nr (...)). Sąd Apelacyjny podziela wywody wnioskodawczyni zawarte w piśmie procesowym z dnia 26 czerwca 2012 r., że zespół adwokacki jest swoistą osobą prawną, zrzeszającą na zasadzie samorządu gospodarczego i zawodowego adwokatów - członków zespołu. W odróżnieniu od spółek prawa handlowego nie ma w zespole tzw. wspólnego zysku tak, jak jest to w przypadku spółek, na których zysk pracują jej wspólnicy, a wypracowany zysk jest dzielony albo kapitalizowany. Zespół prowadzi księgi handlowe. Sporządza roczne zeznanie osiągniętego dochodu (poniesionej straty) przez podatnika podatku dochodowego od osób prawnych (zeznanie za rok 2011, złożone przez wnioskodawczynię k-74-77 a. s.). Przychody, jak wynika z przykładowego zeznania, dotyczą obsługi Biura. Zespół sporządza także bilans, który przedkłada w urzędzie skarbowym oraz Okręgowej Radzie Adwokackiej. Z przedłożonego przez wnioskodawczynię (...) Zespołu Adwokackiego nr (...) za rok 2011 wynika, że przychody adwokatów ujęte są w zbiorczej formie jako wpływy z usług adwokackich, ale z załącznika do bilansu (sprawozdania) wynika, że rozdzielone są wpływy z tytułu opłat na wynagrodzenia poszczególnych adwokatów. Z informacji dodatkowej stanowiącej załącznik do bilansu na dzień 31 grudnia 2011 r. wynika, że koszty związane z utrzymaniem Zespołu obciążają w równym stopniu członków Zespołu (i tak wynika ze sprawozdania). Od uzyskanych przychodów przez poszczególnego adwokata – członka Zespołu odejmuje się koszty utrzymania Zespołu, składki na samorząd adwokacki oraz składki na ZUS. W ten sposób uzyskany dochód poszczególnego adwokata podlega opodatkowaniu podatkiem od osób fizycznych. Jeżeli wpływy z tytułu usług adwokackich nie pokrywają świadczeń obowiązkowych określonego adwokata, pozostałe saldo obciąża jego konto osobiste i podlega uregulowaniu najpóźniej w wpływów następnego miesiąca. Z wyjaśnień udzielonych przez ubezpieczoną w piśmie procesowym z dnia 26 czerwca 2012 r. wynika, że adwokaci - członkowie zespołu rozliczają się ze swoich wpływów, traktowanych jako wpływy z pozarolniczej działalności gospodarczej, poprzez złożenie zeznania PIT - 36 i dołączonego do niego PIT-u B, zawierającego informację dla urzędu skarbowego o prowadzonej przez danego adwokata działalności gospodarczej. Istotnie załącznik PIT/B (informacja o wysokości dochodu –straty - z pozarolniczej działalności gospodarczej) służy wyłącznie przedsiębiorcy. Załącznik ten wypełniają jedynie przedsiębiorcy korzystający z zasad ogólnych lub podatku liniowego (dotyczy on jedynie deklaracji przedsiębiorców rozliczających się na PIT-36 i PIT-36L). Z powyższym koresponduje uregulowanie z art. 24a ust. 3 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, w myśl którego, osób wykonujących zawód adwokata wyłącznie w zespole adwokackim nie dotyczy obowiązek prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Jeśli chodzi o kwestie zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, to ubezpieczona zgłosiła się jako płatnik składek i składki te za siebie opłacała z własnych środków korzystając jedynie z pośrednictwa Zespołu (z jego rachunku). Taka sytuacja, w jakiej pozostaje wnioskodawczyni, jest zatem analogiczna do sytuacji, w jakiej znajdują się adwokaci prowadzący kancelarie indywidualnie i w spółkach prawa cywilnego, niewątpliwie posiadający status przedsiębiorcy. Według Sądu Apelacyjnego, forma wykonywania zawodu adwokata w postaci praktykowania w zespole adwokackim mieści się w zakresie definicji działalności gospodarczej zawartej w art. 2 ustawy swobodzie działalności gospodarczej, bo spełnia przesłankę działalności zawodowej wykonywanej w sposób zorganizowany i ciągły, we własnym imieniu. Adwokat świadczy bowiem pomoc prawną na podstawie pełnomocnictwa udzielonego mu bezpośrednio przez klienta, może to pełnomocnictwo wypowiedzieć, z ważnych powodów może również odmówić udzielenia takiej pomocy, a za szkody wyrządzone przy wykonywaniu czynności odpowiada osobiście. Powyższe wraz analogicznymi, jak u adwokatów prowadzących działalność w ramach indywidualnych kancelarii bądź spółek cywilnych, okolicznościami wykonywania tej działalności, opisanymi powyżej, prowadzi do wniosku, że ubezpieczoną należy uznać za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą w rozumieniu art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej. Nie może mieć miejsca zaliczenie jej do osób wyznaczonych przepisem art. 8 ust. 6 pkt 3, skoro z przepisu tego wynika, że osobami prowadzącymi działalność w zakresie wolnego zawodu są tylko osoby wykonujące wolne zawody wymienione w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym, które nie podlegają opodatkowaniu na podstawie jej przepisów, lecz na zasadach ogólnych (czyli płacą podatek dochodowy od osób fizycznych z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej). W tak wyznaczonym kręgu ubezpieczona się nie mieści, bowiem stosownie do art. 4 ust. 1 pkt 11 ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne, (Dz. U. Nr 144, poz. 930 ze zm.) do kręgu tego należy zaliczyć: lekarzy, lekarzy stomatologów, lekarzy weterynarii, techników dentystycznych, felczerów, położne, pielęgniarki, tłumaczy oraz nauczycieli w zakresie świadczenia usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny. Przepis art. 8 ust. 6 pkt 3 ustawy nie ma natomiast zastosowania do osób wykonujących wolny zawód w rozumieniu przyjętym w innych przepisach bądź też w poglądach doktryny lub orzecznictwa, który nie został wymieniony w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym. Przyjęcie zresztą wykładni prowadzącej do wyodrębnienia dwóch grup osób na podstawie pkt 3 ust. 6 art. 8 ustawy prowadzi również do wniosku, że ubezpieczona pozostaje poza zakresem tego przepisu, bo lit. b odsyła w próżnię. Wobec powyższego ubezpieczoną należy uważać za osobę określoną w pkt 1 ust. 6 art. 8, czego konsekwencją jest zastosowanie, jeśli chodzi o podstawę wymiaru składek art. 18a ustawy systemowej. Zaskarżony wyrok podlegał zatem zmianie, tak jak i poprzedzająca go decyzja, skoro oddalone zostało odwołanie od decyzji wydanej z naruszeniem art. 18a ustawy systemowej. Mając powyższe na względzie Sad Apelacyjny z mocy art. 386 § 1 k.p.c. orzekł, jak w pkt I sentencji. O kosztach postępowania Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. zasądzając ich zwrot na rzecz ubezpieczonej w kwocie opłaty od apelacji (pkt II sentencji).

Sędziowie PRZEWODNICZĄCY

M. W. (1) E. M. M. - W.